|
Mensenrechten, democratie en de 5de golf van de pandemie
De hoofdmoot van deze blog is het document “De doos — Reflecties ten tijde van pandemie”, dat in verscheidene delen werd opgenomen en wordt aangevuld met losse aanvullingen afhankelijk van nieuwe ontwikkelingen in het coronagebeuren.
In “De doos — Reflecties ten tijde van pandemie” wordt de coronapandemie in verband gebracht met economie, democratie, digitalisering, waarheid en rechtvaardigheid. In de rubriek ‘democratie’ wordt enkele keren verwezen naar de mensenrechten.
We hebben allemaal kunnen constateren dat door de pandemie de aandacht voor de ‘mensenrechten’ in een stroomversnelling is gekomen. Een andere vaststelling is dat de mensenrechten vandaag de dag zware kritiek krijgen. Het aantal zou te exponentieel stijgen en ze zouden haast de status van religie krijgen. Vanuit conservatieve hoek heeft men het moeilijk met ‘te activistische rechters’ die hun kosmopolitische moraal te veel opdringen en zo beletten dat fors kan opgetreden worden tegen migratie. De progressief denkenden vinden dan weer dat heel dat gedoe rond mensenrechten het krachtig optreden tegen racisme en discriminatie te veel in de weg staat. Een kwestie van perspectief dus.
De bescherming van de verscheidene soorten mensenrechten wordt behandeld in tal van internationale verdragen, verklaringen, protocollen, handreikingen, aanbevelingen, afspraken en nationale grondwetten. Twee belangrijke documenten - en de meest bekende - zijn de “Universele Verklaring van de Rechten van de Mens” (1948) van de Verenigde Naties en op Europees niveau het “Europees Verdrag ter Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden” (1950). Al dat wordt aangevuld met jurisprudentie van bijvoorbeeld een belangrijk gerechtshof op dat vlak, namelijk het Europees Hof van de Rechten van de Mens in Straatsburg (Fr.), en principes die voortvloeien uit de werking van een aantal niet-gouvernementele organisaties die actief zijn op het gebied van de mensenrechten. De grootste mensenrechten-ngo's zijn Amnesty International, Human Rights Watch en Artsen zonder Grenzen.
De mensenrechten kunnen in drie categorieën wordt onderverdeeld.
Een eerste categorie vormen de burgerrechten en politieke rechten, ook klassieke grondrechten genoemd. Voorbeelden daarvan zijn het recht op vrije meningsuiting, godsdienstvrijheid en het recht op leven.
Daarnaast zijn er de economische, sociale en culturele rechten. Ze leggen de nadruk op sociale rechtvaardigheid. Voorbeelden zijn het recht op voedsel, inkomen, onderdak en scholing. Deze rechten werden tegelijk met de burgerrechten en politieke rechten in 1948 vastgelegd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.
Een laatste categorie bevat de collectieve rechten. Die werden vooral vanaf de jaren 1970 vastgelegd en kregen steun in de ontwikkelingslanden tijdens de dekolonisatie.
Een andere opdeling die wordt gemaakt, deelt de mensenrechten slechts in twee groepen in.
Enerzijds zijn er de ‘burgerrechten en politieke rechten’ of ‘klassieke’ mensenrechten:
- Algemene en integriteitsrechten (non-discriminatie, gelijke behandeling, bescherming van de persoon en van zijn of haar privacy, huis en familieleven, martelverbod);
- Vrijheidsrechten (vrijheid van meningsuiting, van godsdienst en levensovertuiging, van vereniging);
- Participatierechten (recht op deelname aan het bestuur van een land, kiesrecht);
- Rechten van arrestanten, beklaagden en gedetineerden (verbod op willekeurige arrestatie en detentie, recht op onafhankelijke en onpartijdige rechtspraak);
- Rechten van beschermde groepen (vrouwen, kinderen, minderheden, inheemse volken);
- Rechten van vreemdelingen en vluchtelingen (recht het land te verlaten en terug te keren, asielrecht, recht op gezinshereniging).
En anderzijds zijn er de sociale en economische, culturele en collectieve rechten:
- Sociale en economische rechten (recht op behoorlijke levensstandaard, recht op sociale voorzieningen, vrijheid van vakvereniging, recht op onderwijs, recht op gezondheid);
- Culturele rechten (recht om deel te nemen en bij te dragen aan cultuur, recht om de eigen taal te spreken, bescherming van auteursrecht en van de eigen naam, vrijheid van wetenschappelijk onderzoek);
- Collectieve rechten (voor ontwikkeling en bescherming van een volk).
Een merkbare evolutie is dat met de tijd het aantal mensenrechten is toegenomen. Waar aanvankelijk de klemtoon lag op ervoor zorgen dat de overheid bepaalde dingen niet doet (bijvoorbeeld mensen willekeurig opsluiten), werd het toepassingsgebied verruimd naar ervoor zorgen dat de overheid niet in gebreke blijft iets te doen (het recht op leven wordt bijvoorbeeld voor de staat de verplichting om het leven te beschermen).
Democratie is een belangrijk begrip in de mensenrechtenverdragen. Deze stellen op verschillende plaatsen dat de vrijheidsbepalingen alleen kunnen verwezenlijkt worden in een kader van een democratische samenleving.
Het feit dat er geen officiële lijst van mensenrechten bestaat, noch een lijst met criteria die toelaten om echte van valse mensenrechten te scheiden en dat daarnaast de grondslagen van de mensenrechten niet in steen gebeiteld zijn en bijgevolg evolueren, dat alles maakt het thema zeer gecompliceerd en controversieel, met als gevolg verkeerd gebruik en zelfs misbruik. Ook het thema democratie lijdt trouwens aan hetzelfde euvel.
Niettegenstaande blijven mensenrechten en democratie dienst doen als ‘moreel kompas’, dat iedereen kan helpen in de zoektocht naar een betere wereld. Mensenrechten en democratie gebruiken als wapen om individuele belangen te behartigen die ingaan tegen het algemeen belang of deze gebruiken voor onrechtmatige politieke doeleinden is funest voor de samenleving.
Het bovenstaande wint alleen maar aan belang nu de omikronvariant erkend werd als 5de golf van de pandemie en het uiterst onzeker is wat er ons nog te wachten staat.
Bron:
*De Standaard – 3 januari 2022 - De mensenrechten, een religie voor onze tijd. Door Stefan Sottiaux, Hoogleraar grondwettelijk recht (KU Leuven).
*https://nl.wikipedia.org/wiki/Rechten_van_de_mens
|
