Bombardement op Mortsel 5 april 1943.

We schrijven 5 april 1943, een mooie lentedag te Mortsel en het leven ging zijn dagelijkse gangetje (voor zover dit mogelijk was in die periode) tot er plots rond 15h00 gedonder te horen viel uit de hemel en er een heel eskader Amerikaanse B17 bommenwerpers te zien waren ( de zgn vliegende forten). 16 van deze B17 waren van de 91BG, 17 van de 303BG en 16 van de 305 BG.  Het tweede eskader bestond uit 11 B24 toestellen van de 44BG en 7 van de 93BG.  Er werden door de B17's 599 bommen gedropt van 1000 pond en door de B24's 216 van 500 pond.  In totaal werden er 245,5 ton bommen op Mortsel gedropt, die door de tegenaanval van de Duitsers her en der verspreid over de wijk Oude God zijn neergekomen en slechts enkele hebben echt hun doel getroffen nl. de Erla fabriek.

     
Het verhaal wat nu volgt is een authentiek verhaal van Mevrouw Antoinette Creytens die op het moment van het bombardement les aan het geven was in de school "De Damen van de Heilige Familie" in Berchem.

In 1942 werd ik gediplomeerd als onderwijzeres in de normaalschool van Tielt.  Ik mocht beginnen in Berchem, in een bijhuis van "De Damen van de Heilige Familie" uit Tielt.  Ik bleef logeren in de school zelf, ook al had ik een oom en een tante in Antwerpen.

Op 5 april 1943, het moet na de namiddagspeeltijd zijn geweest, vlogen de ramen van mijn klas open en waaide er zand binnen.  We hoorden bommen ontploffen en het was nu vluchten naar de kelder van de Zusters.  Alle klassen stormden naar datzelfde deurgat.  In één klas waren de kinderen aan het breien, ze vluchtten met hun breiwerk, maar vergaten hun bolletje breiwol, mijn kinderen zijn in een dradennet naar beneden gezogen.
Het was een half-kelder.  Door een halve ruit kon men naar buiten kijken.  Twee juffrouwen gaven verslag: "Er zijn daar weer vliegtuigen...Mortsel brandt... de Gevaertfabriek brandt..."

De kleuters waren nog buiten.  Ik ben naar buiten gelopen om hen te helpen.  De Zuster was in paniek. "Kom, Zuster, naar de kelder..."  Noem dit geen heldendaad, ik wist ook niet wat oorlog was en kende het gevaar niet.  De sirene had het gevaar niet aangekondigd, maar ze ging wel af om het einde van het bombardement aan te kondigen, zodat wij veilig onze schuilplaats konden verlaten.

Veel ouders kwamen hun kinderen afhalen.  Ik mocht van de Directrice de rang naar Morstel niet begeleiden, ik moest de richting van Antwerpen uit.  De gevolgen van het bombardement waren ook daar te zien.  Een man liep al schreiend over straat, een zakdoek voor zijn ogen vol bloed, een aanhangwagen vol lijken... verschrikkelijk.  Met tranen in de ogen liep ik terug naar school.  Lessen voorbereiden was niet mogelijk.

Voor de school stopte er een auto met zwaar gewonden.  Men kwam kijken in de apotheek van de school of er bruikbare geneesmiddelen waren.  Helaas bevatte de apotheek slechts enkele zwachtels en wat ontsmettingsstof, maar dit was niet voldoende om alle gewonden te verzorgen, dus reden ze verder.

Ondertussen waren wij al aan het werk om onze bedden naar beneden te halen, om slachtoffers te helpen.  Er waren slechts 18 inwonende leerlingen.  De bedden werden nu in de kelder geplaatst, dan moesten de leerlingen niet de trappen doen om te gaan schuilen.  Mijn matras lag in de badkamer, tussen het bad en de muur.

Oudere leerkrachten waren op weg naar Mortsel om er te helpen in een gebombardeerde school (waarschijnlijk de meisjesschool Sint Lutgardis, hier lagen de leerlingen bedolven onder het puin).  Ik mocht niet mee omdat ik te jong was.

Wat ze daar hebben gezien en meegemaakt, was onbeschrijfelijk.  Ze hebben kinderen gevonden, maar hoe?...  Ouders waren uitzinnig van verdriet.

De overste kwam kloppen op mijn deur: "Juffrouw, zoudt ge eens willen gaan vragen waarom de man van de chauffage nog niet is komen opdagen?"  "Maar Eerwaarde moeder toch, na zo'n verschikkelijke namiddag, zijn ook de mensen die niet in Mortsel wonen in paniek.  Maar ik wil wel eens gaan zien hoe die mensen het stellen.

Nu mocht ik wel opstappen richting Mortsel.  Die mensen woonden in een zijstraat tegenover de Gevaertfabriek.

Dat vrouwtje stond in het deurgat en ze zegde: "Als de bommen voor mij vallen dan spring ik naar binnen, als ze in huis vallen spring ik naar buiten.  Ik heb een pannetje met melk klaargemaakt en mijn man is er mee naar "den Erla", waar onze dochter werkt.  Ze is gewond, haar rug ligt open en we weten niet in welk ziekenhuis ze nu ligt."  Ik heb haar gezegd van waar ik kwam, maar ik kon haar toch nu niet aanspreken over de chauffage panne.  Ik heb nog wat met het vrouwtje gepraat en haar wat gezelschap gehouden, ze was zo in paniek.

Een slapeloze nacht en de dag nadien waren alle leerlingen van mijn klas daar terug.  Mijn godsdienstles is een occasionele les geworden.  Hun gedachten waren bij het bombardement.  Ik liet hun vertellen, ze moesten het ook eens kwijt aan hun juffrouw.

Kinderen zijn kinderen.  Te jong om al dat verdriet op te stapelen.  Ze speelden op de speelplaats net als voordien.

De zondag na het drama ben ik te voet naar Mortsel gegaan.  Waar was de stoep?  Overal steenbrokken en vernielde meubelen.  Ik ben er niet tussendoor gegaan, die aanblik blijft gegrift in mijn geheugen.

Ik was 19 jaar toen het beurde, ik ben er nu 90 en nog zie ik alles voor me alsof het gisteren was.

Getekend: Antoinette Creytens

 Nawoord:

Geen oorlogskruis:

Omdat Mortsel slachtoffer werd van zogenaamd friendly fire werd het vergeten bij het uitdelen van de Oorlogskruisen. Pas na 61 jaar kreeg de stad een erkenning

Mythe:

Een hardnekkige mythe luidt dat een Amerikaans jachtvliegtuig een kring van rook zou getrokken hebben, waarbinnen de bommenwerpers hun bommen zouden moeten droppen. De kring zou met de wind afgedreven zijn, waardoor de bommen boven bewoond gebied in plaats van boven het doelwit zouden gevallen zijn. Dit klopt niet, want een kring met rook was helemaal geen gangbare praktijk bij bombardementen. De bommenwerpers hadden toen Norden-gunsights, speciale richtapparatuur om bommen met grote precisie te werpen. Wel is het zo dat een jachtvliegtuig werd neergehaald en omlaag dwarrelde waarbij het rook verspreidde. Ook is het zo dat de bemanning moeilijk bommen kon richten, terwijl de piloot met bruuske manoeuvres trachtte luchtafweer en jachtvliegtuigen te ontwijken.

Film

Minder bekend is dat het bombardement op Mortsel aan de basis ligt van de Hollywoodfilm "Twelve O'Clock High" (1950) met acteur Gregory Peck, die de rol speelt van ene generaal Frank Savage. De figuur van Savage is gebaseerd op generaal Frank A. Armstrong, die in 1942-1943 als kolonel de 306de Bomb Group had bevolen. Het moreel van 306BG stond op een laag pitje na zware verliezen boven Frankrijk en Armstrong besloot daar iets aan te doen. Hij bood zich op 5 april 1943 onverwacht op het vliegveld van Turleigh (Bedfordshire) aan waar 306BG gestationeerd was en zei dat hij weer zou meevliegen. Daarmee wilde hij een voorbeeld stellen.
Het doel was die dag de Erlafabriek te Mortsel. Armstrong nam plaats in de "lead aircraft" van 306BG, het toestel dat de eskaders van de 1ste Bomb Division zou aanvoeren. De B-17 werd herhaaldelijk onder vuur genomen door Duitse jachtvliegtuigen die wisten dat dit het leidend vliegtuig van de dichte formaties was. Met een generaal aan boord dacht niemand er aan rechtsomkeer te maken. De raid werd doorgezet ondanks hevige Duitse weerstand. Armstrongs B-17 werd herhaaldelijk geraakt en de navigator zwaargewond. Armstrong verbond hem en berekende zelf de koers om naar Engeland terug te keren. Het verhaal maakt deel uit van de geschiedenis van 306 BG. Twee oudgedienden van 306BG, Sy Barlett en Beirne Lay Jr., werden na de oorlog scenarioschrijvers in Hollywood. Zij baseerden zich op dit waargebeurd verhaal voor het scenario voor de film "Twelve O'Clock High", die in 1950 in de bioscoopzalen werd vertoond

Publicaties:

• Rely, Achille, Bommen op Mortsel, Antwerpen.
• Rely, Achille, Geen Oorlogskruis voor Mortsel, Antwerpen, 1993.
• Serrien, Pieter, Tranen over Mortsel, Standaard Uitgeverij, Antwerpen, 2008.

Bronnen: zelfgeschreven verhaal van Antoinette Creytens
               Wikipedia

Het drama van Meensel-Kiezegem

De titel van het boek had ook de titel van dit artikel kunnen zijn.  Meensel Kiezegem heeft inderdaad een zware tol betaald voor de moord op de collaborateur Merckx.

Er zijn in de loop van de geschiedenis van WOII heel wat zaken gebeurd die, of niet gekend zijn, of die niet aan het licht mogen komen.  Dit kunnen zowel kleine als grote misdaden geweest zijn.  Gelukkig zijn er een aantal die wél de actualiteit hebben gehaald.  Zo is er o.m. het drama van Meensel Kiezegem.  Daar wil ik het in dit artikel over hebben.

·         Wat is er precies gebeurd?

·         Wie heeft wat gedaan?

·         Wat hebben de Duitsers gedaan?

·         Was de vergeldingsactie evenredig dan het gebeurde?

Op al deze vragen zal ik naar waarheid en betrouwbaarheid trachten te antwoorden.

Ik had nog nooit van Meensel Kiezegem gehoord en wist niet eens waar het lag.  Het is dankzij Maurice De Wilde en zijn TV reeks “De Nieuwe Orde” dat ik tot de ontdekking kwam dat het maar een tiental km van mijn woonplaats lag én zo ben ik ook aan de weet gekomen welk een drama zich er heeft afgespeeld.  Ondertussen is het drama van Meensel Kiezegem een “begrip” geworden in de geschiedschrijving van WOII.

Oktaaf Duerinckx schrijft in zijn boek “Meensel Kiezegem Getuigenissen” – een boek opgedragen aan zijn overleden vader: Over het drama van Meensel Kiezegem worden verschillende versies verteld.  Sommige feiten blijken ook onduidelijk te zijn en tegengesteld aan elkaar.  Wat ook eigenaardig volgens Oktaaf, is het feit dat er zo weinig media aandacht is voor dit gebeuren.  Hier moet ik Oktaaf bijtreden en hem 100% gelijk geven.  Er is in de media (zowel gesproken, geschreven als TV) weinig aandacht voor Meensel Kiezegem.  Ook heb ik ondervonden dat men er weinig publicaties van vindt in bv bibliotheken of boekenwinkels.  Gelukkig is er nog het boek van Oktaaf.

De herdenkingen in Oradour (Frankrijk) en Lidice (voormal Tsjechoslowakije) halen steeds de media.  Op beide plaatsen waren het wel de Duitsers die het bloedbad hadden aangericht.  In Meensel-Kiezegem waren de beulen uit het dorp en hebben de Duitsers assistentie verleend.  Dit is een heel andere context.  Misschien willen sommigen dat dit potje zo lang mogelijk gedekt blijft.  Deze stelling zou wel eens de start kunnen zijn van een diepgaande studie over het Drama van Meensel Kiezegem.

Wat is er nu eigenlijk gebeurd?  Gaston Merckx, zoon van een boerenfamilie die zich reeds van bij de inval zeer Duitsgezind hebben opgesteld, was ook lid van de Vlag en het VNV.  Samen met zijn familie behoorde hij tot de zgn. “nieuwe orde” organisaties.

Gaston Merckx was op 30 juli 1944, samen met drie andere vrienden op weg naar de kermis in een naburig dorp, toen hij ergens nabij de grens met Binkom werd neergeschoten.  Zijn moeder eiste, om de dood van haar zoon te wreken, 100 gijzelaars op.

Op 1 augustus 1944, hielden 3 gemaskerde en geüniformeerde mannen een eerste razzia.  Drie mannen werden neergeschoten: August Craeninckx, Petrus Vandermeeren en Oscar Beddegenoodts.  Nu heeft deze razzia slechts zijdelings te maken met de moord op Merckx, deze razzia was reeds voor de dood van Merckx gepland.  Bij deze razzia werden ook vier vrouwen, tien mannen een meisje en een jongetje opgepakt. De broers van Merckx namen aan deze razzia deel.   De echte, grote vergelding moest nog komen…..

Op vrijdag 11 augustus 1944 wordt vanaf 04h00 ’s morgens de gemeente volledig van de buitenwereld afgesloten.  350 Duitsers en Gestapoleden omsingelden het dorp.  Het waren alle mannen van het Sicherheitskorps.  Twee afdelingen van de Vlaamse SS, 50 Duitse feldgendarmen en een groep van de Vlaamse wachtbrigade.  Zij stonden onder leiding van de Vlaamse ss-ers Verbelen en Van Dijck.  Gewapend met geweren en revolvers en 9 mitrailleurs vormden ze drie gevechtsgroepen van elk 100 man.

Bijna de hele mannelijke bevolking werd samengebracht op de speelplaats van de zusterschool, rond een indrukwekkend wapenarsenaal dat in de bossen van Meensel Kiezegem gevonden werd.  Eén na één moesten de opgepakte langs de gemaskerde broers Merckx gaan.  Deze hadden elk één verzetsstrijder aan zich vastgeketend.  Deze mensen waren Prosper Naetens en Alfons Hendrickx.  Beiden waren erg mishandeld en waren er bovendien ook erg aan toe.  Zij moesten van elke aangehouden inwoner zeggen of hij bij het verzet was of niet.

De balans van dezee actie is triest: 4 mensen worden terplekke neergeschoten,63 inwoners stierven er in de kampen, doch 28 gijzelaars onder wie 9 vrouwen en één meisje wisten te overleven en zijn teruggekeerd uit de kampen.

Na het schrijven van dit stuk, ben ik er méér nog van overtuigd dat men het drama van Meensel Kiezegem op gelijke hoogte mag plaatsen met het bloedbad van Oradour en Lidice.

Oktaaf schrijft verder, éénmaal vertrokken uit Meensel Kiezegem, zag iedereen wel in dat de razzia dramatische gevolgen zou kennen.  De hoop op ontkomen was onbestaande.  De gijzelaars werden via Leuven naar St Gillis gereden en van daar naar het hoofdkwartier van de Gestapo gebracht aan de Louizalaan te Brussel.

De veroordelingen tot de paal in Breendonk, de konvooien naar Duitsland, kortom alles werd daar beslist.

Zij die teruggekomen zijn uit de kampen: Jef Claes, Frans Trompet, Marcel Lodewijckx hebben hun wedervaren verteld aan Oktaaf Duerinckx.  U kunt het boek terugvinden op het internet onder www.getuigen.be en dan naar de pagina kampen gaan, daar kan u op het boek klikken en het lezen