Verschillende van mijn buitenlandse vrienden – ik denk vooral aan mijn Britse en Franse amigo’s – hebben nogal eens de behoefte om lacherig te doen over de communautaire problemen die ons landje teisteren. Wanneer we dan voor de zoveelste keer de discussie aangaan, blijkt duidelijk dat ze eigenlijk het probleem niet begrijpen, het niet kunnen situeren. Telkens weer moet ik dan trachten uit te leggen waar het schoentje knelt en wat voor oorzaken aan de basis van de hele problematiek liggen.

De aanleidingxml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

Eigenlijk beginnen de moeilijkheden al wanneer je de samenstelling van onze verschillende regeringen en parlementen moet uitleggen en hun bevoegdheden moet proberen uit de doeken te doen. Enkele jaren terug werd ik, tijdens een werkvergadering in San Diego (U.S.), door ons internatonaal gezelschap tijdens een vrije avond aan de tand gevoeld over ons klein België en vooral mijn U.S.-collega’s konden maar niet begrijpen dat we met amper een 10 miljoen inwoners meer ministers en parlementen bezaten dan hun bijna continent vullend grondgebied.

Hoe moet je inderdaad uitleggen dat men in ons landje verschillende bestuursniveaus hebben, die in sommige gevallen mekaar in bevoegdheden overlappen. Dat een federale (nationale) regering met een federaal parlement en senaat het in eerste instantie voor het zeggen hebben, lijkt iedereen we duidelijk en normaal. De constitutie van 1831 voorzag immers in een parlementaire monarchie. Dat de term ‘federale’ er ondertussen bijgevoegd werd, lijkt minder evident. Nochtans is dit het uitvloeisel van het zogenaamde Egmontpact dat in 1977 zorgde voor de omvorming van de Belgische staat in een federale staat met gewesten en gemeenschappen. Een zeer brede coalitie waarin aan Vlaamse zijde het Volknationalistische V.U. (Volksunie) deelnam en aan Waalse kant het FDF (Front des Francophones = front van de Franstaligen n.v.d.s.), legde hierbij definitief de taalgrens vast en bepaalde voornamelijk de samenstelling van de gewesten (=grondgebied) en van de gemeenschappen (=taal van de inwoners).
In 1978 waren nog altijd wetteksten die door de parlementen moesten erkend worden omdat ze telkenmale moesten getoetst worden door de Raad van State op hun wettelijkheid. In dat jaar was het in dit landje ook al crisis en de regering Tindemans II hoopte voor het einde van het jaar met een anti-crisiswet het hoofd te bieden aan de economische moeilijkheden, maar ook daar ontstond vertraging omwille van dezelfde reden als hiervoor. Daardoor ontstond er in de verschillende partijen niet alleen ongeduld maar tevens ongenoegen en ongerustheid. Toen de eerste minister, Leo Tindemans, dan toch spoed vroeg om aan de crisis een einde te kunnen maken, waren de door de Raad van State gegeven adviezen voor de Franstaligen onaanvaardbaar, waarop de CVP (Christelijke Volkspartij) – partij van de eerste minister – eveneens dwars ging liggen en Leo Tindemans in oktober 1978 tijdens een emotionele zitting van het nationale parlement, onverwacht, het ontslag van zijn regering aankondigde.

Wat betekent het Egmont pact voor België?

De gewesten en gemeenschappen:

Eerst en vooral werd de erkenning ingeschreven van de drie gemeenschappen (Vlaams-, Frans- en Duitstalig). De volgende beslissing lag bij het definiëren van de gewesten. Het werden er drie:
Het Vlaamse gewest, het Brussels hoofdstedelijk gewest en het Waalse gewest.
Ieder van deze instellingen kreeg zijn eigen executieve (=regering) met zijn bevoegdheden. M.a.w. er ontstonden zes bijkomende regering met hun eigen parlement, nl. Het Vlaamse gewest en Vlaamse gemeenschap, het Waals gewest (met inbegrip van het Duitstalig grondgebied) en de Waalse gemeenschap (met inbegrip van de Duitstalige gemeenschap) en het Brussels hoofdstedelijk gewest bestaande uit de hoofdstad en de 19 Brusselse gemeenten die voorheen deel uitmaakten van de zogenaamde ‘agglomeratie’. Elk van die gemeenschappen en gewesten kreeg dan nog een autonome raad (=parlement) toegewezen.
De Vlamingen zouden zeer vlug de gewest- en gemeenschapsregeringen bijeen brengen en overgaan tot de instelling van de ‘Vlaamse gemeenschap’ met een enkel parlement. De Walen zouden blijven werken met hun gewest- en gemeenschapsregeringen en parlementen. Later zou de Duitstalige gemeenschap wel het recht ‘ontvangen’ om een eigen gemeenschapsregering met parlement op te richten, maar bleven ze wel deel uitmaken van het Waalse gewest.

Een ander – doch meestal vergeten – aspect is het uiteenvallen van de nationale unitaire partijen in Waalse en Vlaamse partijen.  De BSP-PSB[1] werden aldus gesplitst in SP[2] en PS[3], de CVP-PSC[4] in CVP en PSC en de liberale VLD-PLB[5] in VLD (later Open VLD) en MR.

De faciliteiten:

In de rand rond Brussel en in enkele gemeenten aan de taalgrens, was op Vlaams grondgebied een grote aanwezigheid van Franstaligen. Zij wilden kunnen kiezen voor Franstalige partijen en vrij gebruik maken van hun taal in het Vlaamse grondgebied.
Deze problematiek is voornamelijk gegroeid uit de diverse benadering van de federalisering door Walen en Vlamingen. Waar de Vlamingen vooral de nadruk leggen op het aspect grondgebied en daarbij uitgaan van het principe dat inwijkelingen zich aanpassen aan de taal van het grondgebied waar ze leven, liggen bij de Walen de meningen totaal anders. Daar verwacht men dat hun persoon het belangrijkste is en dat ze bijgevolg vrij zijn om hun taal, hun onderwijs en hun politiek te voeren.
Deze diametraal tegen over elkaar staande opinies waren aanleiding tot felle discussies en de onderhandelaars van het Egmontpact geraakten er eerst niet uit. Achter de schermen verstonden Hugi Schiltz (van de Volksunie) en Wilfried Martens (van de CVP) zich tamelijk goed omtrent de ontwikkeling van het Egmontpact. Ze waren niet alleen studiegenoten, maar beiden zeer intelligente politici met de gave van het woord. Schiltz was een retorisch genie, maar voelde blijkbaar weinig empathie met de gewone leden van zijn partij waar nogal tegenstand ontstond tegen het pact omdat men het gevoel had dat men te veel tegemoetgekomen was aan de Franstalige eisen. Martens was dan wel een lid van de Christelijke Volkspartij, maar bezat toch een Vlaamse gedrevenheid.
Beiden zagen heil in de oprichting van faciliteitengemeenten waarbij de Franstaligen inschrijvingsrecht kregen in Brussel, zodat ze vrijelijk voor Franstalige partijen en politici zouden kunnen kiezen. Door het ontslag van de regering Tindemans in 1978 werd dit punt niet gerealiseerd en vormt het nog heden ten dage een van de pijnpunten tussen de Vlamingen en de Franstaligen.
Franstaligen die woonachtig zijn in het Vlaamse gewest, mogen bij de respectievelijke Vlaamse gemeenten hun officiële documenten in het Frans vragen op voorwaarde dat ze dit telkenmale opnieuw zouden doen. De achterliggende bedoeling was de hoop op integratie van de Franstaligen in de Vlaamse gemeenschap waarbij men ook nog verwachtte dat de faciliteiten op den duur uitdovend zouden werken. Niets is ondertussen minder waar gebleken en nog steeds blijven Franstaligen eisen dat ze in het Frans worden bediend. Toen Leo Peeters, burgemeester van Kapelle-op-den-bos en lid van de socialistische partij (SP-a), Vlaams minister van binnenlandse zaken was, moest hij de Franstalige burgemeesters van diverse Vlaamse faciliteitengemeenten tot de orde roepen omdat ze o.a. Franstalige kiesbrieven hadden gestuurd aan hun Franstalige inwoners. Deze omzendbrief Peeters is heden ten dage nog het onderwerp van controverse en was bijvoorbeeld de aanleiding tot hun niet benoeming na de laatste verkiezing door de toenmalige Vlaamse minister van binnenlandse zaken, Marino Keulen (Open VLD= liberalen).

Succes kent vele vaders en het is daarom ook dat Wilfried Martens tijdens zijn eerste verkenningsopdracht om de regering Leterme I op poten te zetten, verklaarde dat alle problemen hadden kunnen vermeden worden, had men in 1977 en 78 maar naar hem geluisterd. Gemakkelijkheidhalve vergat hij hierbij de toch wel belangrijke rol van Hugo Schilz.

Brussel-Halle-Vilvoorde:

Bij de bepaling van de gewesten rees al de moeilijkheid van de splitsing van het grondgebied Brussel-Halle-Vilvoorde. Bij het opstellen van de taalwet in 1960 bleek al dat op het grondgebied van Halle-Vilvoorde heel wat Franstaligen woonden die wensten te kunnen stemmen op een Waalse partij. Om verdere problemen te vermijden, werd dit grondgebied dan maar bij Brussel gevoegd.

Wanneer in 2002 de kieskringen worden herschreven (de liberalen hoopten hierbij dat ze de CVP-hegemonie voor lange tijd zouden breken), werden de grenzen bijna overal gelijk gelegd met de provincies. B-H-V bleef de enige uitzondering.
Door deze constructie wordt het voor Franstalige – Waalse zowel als Brusselse - partijen mogelijk in Vlaanderen op te komen voor de verkiezingen en op die manier mee te stappen in de Vlaamse politieke geledingen (gemeente, provincie, gemeenschap). Daartegenover bezitten Vlaamse inwoners van Waalse kieskringen niet de mogelijkheid aldaar Vlaamse partijen op te richten en er voor te kiezen. Deze discrepantie zorgt uiteraard voor kommotie bij alle Vlaamse partijen.
Naar aanleiding van klachten ingediend door verschillende Vlaamse politici verklaarde het Grondwettelijk Hof van België[6], in 2003, al dat de kieskring B-H-V ongrondwettelijk was door discriminatie. De situatie moest in orde gebracht worden voor de verkiezingen van juni 2007. Men weet ondertussen dat hieraan geen gevolg gegeven werd en dat de verkiezingen onverminderd werden georganiseerd.

Sommige burgemeesters van Vlaamse gemeenten in het kiesarrondissement B-H-V weigerden daarom om de kiesbrieven te versturen en menig kiezer verzaakte aan de kiesplicht. Overeenkomstig de wet, verstuurde de gouverneur dan maar de kiesbrieven, maar werden de burgemeesters noch de personen die niet aan de verkiezingen deelnamen, veroordeeld door de rechtbanken.

Waar Yves Leterme op de proppen komt:

Geboorte en studies:

Op 6 oktober 1960 zag Yves Leterme het levenslicht als zoon van een Franstalige vader en Vlaamse moeder. Hij zou zijn jeugd vooral doorbrengen in Zillebeke – een dorpje nabij Ieper en ook nog bekend van de veldslagen om Hill 60 en Hill 62 tijdens WOI. Dit gemengde gezin verklaart uiteraard zijn perfecte tweetaligheid en waarschijnlijk ook zijn supportershart voor Standard Luik.
Tot en met zijn Grieks-Latijnse humaniora studeert hij in Ieper. Zijn hogere studies beëindigt hij met een diploma van kandidaat en licentiaat in de rechten, kandidaat in de Politieke Wetenschappen, het diploma van het Internationaal studiecentrum voor federalisme in Nice en tenslotte een diploma van licentiaat in de Bestuurswetenschappen in de afdeling management van de non-profitsector.

Politieke carrière:

Zijn politieke carrière startte bij de CVP-jongeren waar hij in 1983 verkozen werd als voorzitter. Daarna ging zijn loopbaan in sneltreinvaart voort, want met tussenstappen als politiek medewerker, auditeur van het Rekenhof, administrateur bij het Europees Parlement, bracht hij het tot volksvertegenwoordiger en fractieleider in het federale parlement. In juni 2003  werd hij verkozen tot voorzitter van de CD&V waar hij zich profileerde met de slogan ‘U verdient meer respect’.
Bij de Europese en gewestelijke verkiezingen van juni 2004, behaalde hij – in coalitie met N-VA[7]- behaalde hij voor zijn partij een schitterende overwinning en stapte hij over naar het Vlaamse Parlement.
Van 22 juni 2004 tot 26 juli 2007 was hij minister-president van de Vlaamse regering, waar hij vooral populair werd door zijn motto ‘goed bestuur’.
Waar België een economisch moeilijke periode kende en Wallonië en echte terugval kende, slaagde hij er in met zijn ploeg voor Vlaanderen enige continuïteit in de welvaart  te behouden en zelfs te verbeteren.
Zijn Vlaams imago poetste hij op door te stellen dat ‘er slechts vijf minuten politieke moed nodig is om B-H-V te splitsen’ en dat dit ‘onverwijld’ moest gebeuren.
Desondanks gedane beloften zijn term volledig uit te zitten in de Vlaamse regering, ruilde hij het Vlaamse niveau terug voor de federale senaat in vooruitzicht van de verkiezingen van juni 2007.
Zijn werk als Vlaamse minister-president en zijn slogan van goed bestuur en spoedige splitsing van de kieskring B-H-V, legde hem geen windeieren, want hij won deze verkiezingen met een record van bijna 800.000 voorkeurstemmen.

Van formateur tot eerste minister:

Door deze formidabele verkiezingswinst werd hij ‘incontournable’ en kon de koning ook niet anders dan hem aan te duiden als informateur en formateur, nadat eerst de Koninklijke onderhandelaar, Jean-Luc Dehaene, het pad geëffend had voor formatiegesprekken.

Het liep echter niet van een leien dakje. Leterme en zijn partij CD&V en zijn kartelpartner N-VA, wilden op zijn minst enkele bevoegdheden van het federale niveau overhevelen naar het regionale. Bedoeling was bepaalde materies zelf te kunnen behandelen – onafhankelijk van de federale regering – en overlapping van bevoegdheden met de federale regeringsleden te vermijden. De Franstalige partijen, broederlijk verenigd tegen de Vlaamse eisen, weigerden iedere mogelijke consensus uit schrik vooral dat de sociale zekerheid zou gesplitst worden en de financiële solidariteit vanuit Vlaanderen gestopt. Hierdoor ontmoedigt, diende Leterme zijn ontslag als formateur in bij de koning op 23 augustus 2007. Zijn partijgenoot, Herman Van Rompuy, werd hierna belast met verkennende gesprekken met alle partijen met het oog op de samenstelling van een regering.
Een maand later – op 29 september om precies te zijn – belastte koning Albert II dezelfde Yves Leterme met de opdracht een nieuwe regering te vormen. Alhoewel hij hierin werd bijgestaan door de Koninklijke verkenner, Herman Van Rompuy slaagde hij er echter niet de gesprekken tot een goed einde te brengen. De weerstand – van vooral de Franstalige partijen – was te groot en op 1 december bood hij voor de tweede maal zijn ontslag aan als formateur, ontslag dat de koning aanvaardde.

Een overgangsregering:

Er gebeurde toen iets dat in België – en wellicht in andere democratische landen en naar mijn weten – nog nooit gezien was. Een interim-regering werd op de been gebracht met aan het hoofd Guy Verhofstadt, voorman van de Open-VLD. In deze regering Verhofstadt III werd Leterme minister van begroting en institutionele hervormingen.
Onder zijn voorzitterschap werd de Octopus-werkgroep opgericht met het doel de staatshervorming niet alleen voor te bereiden, maar ook tot een goed einde te brengen. Een eerste stap werd begin maart gerealiseerd en vanaf de tweede helft van maart startten nieuwe onderhandelingen met de bedoeling een nieuwe definitieve regering te vormen.
Een coalitie bestaande uit de CD&V, Open VLD, cdH, MR en Ps, legde de eed af op 20 maart 2008, nadat Verhofstadt aan zijn voorbereidende rol een einde had gemaakt. Opmerkelijk in dit verhaal is dat deze regering een democratisch onevenwicht vertoont. Langs de Vlaamse kant nemen twee partijen deel, namelijk CD&V (grootste Vlaamse partij en die de premier levert) en de Open VLD (die eigenlijk bij de verkiezing een smadelijke nederlaag had geleden) en langs de Waalse kant de cdH, MR en PS. Open VLD en MR claimden een tijdje het premierschap omdat ze de grootste politieke formatie van België waren, maar de controversiële figuur van Didier Reynders zorgde er voor dat dit scenario niet doorging. Langs de Waalse kant werd de PS nog in de regering opgenomen terwijl haar Vlaamse zusterpartij SPa aan de kant moest blijven staan en naar de oppositie werd verdrongen. Niet alleen betekende dit een onevenwicht in partijen, maar bovendien bezaten de Vlamingen hierdoor geen meerderheid in het Parlement, zodat de Walen – als minderheid – de sleutel op de deur van de hervormingen gesloten hield.[8]

Ook deze coalitie slaagde er niet in om verdere stappen te zetten in de staatshervorming en de kartelpartner N-VA, die niet tevreden kon zijn ‘met enkele borrelnootjes’, verliet het kartel om zijn verdere politieke werk als onafhankelijke partij verder te zetten.

Omdat hij noch een akkoord noch een concrete timing in verband met een staatshervorming kon voorleggen en vermits zijn kartelpartner het spel niet meer meespeelde, diende Leterme op 14 juli 2008 terug zijn ontslag in bij de Koning, die zijn antwoord in beraad hield en op 18 juli liet weten dit niet te aanvaarden. Van dan af echter hield de regering Leterme I zich nog slechts bezig met de lopende zaken.
Dit bleek echter niet werkzaam en op 19 december van datzelfde jaar, bood Leterme opnieuw zijn ontslag aan bij de koning, die dit maal aanvaardde en de oud premier Wilfried Martens terugriep uit vakantie om als verkenner het pad te effenen voor een nieuwe regering.

Herman Van Rompuy eerste minister tegen wil en dank?!

Alhoewel hij het eerst afwees om het eerste ministerschap op zich te nemen, werd Herman Van Rompuy onder druk gezet om toch maar de vorming en de leiding van een nieuwe regering op zich te nemen. Onder zachte aandrang van de vorst nam Van Rompuy de formatieopdracht aan op 28 december 2008 en slaagde er in een nieuwe regering op de been te brengen die op 30 december de eed aflegde. Herman Van Rompuy werd de 66^ste eerste minister van België sinds de onafhankelijkheid. Zijn regering zou er een worden van ‘rustige vastheid’ zoals de nieuwe premier dit zelf verklaarde in zijn regeringsverklaring. Wat de staatshervorming betreft, zou er al die tijd weinig beweging te zien zijn en werd o.a. de begroting een rekenkundig knutselwerk, waar naar goede Belgische traditie heel wat posten getuigen van een rijke fantasie.

De Belgische monopolist Electrabel – volwaardige dochter van Suez France – werd genoemd in een welles-nietes spelletje waarbij de regering verklaarde 200 miljoen euro te mogen inschrijven als bijdrage vanwege deze energiereus als compensatie voor een langer openhouden van de kerncentrales. Naar oude gewoonte werd de post ontvangsten omwille van zogenaamde fraudebestrijding flink verhoogt, zodat de begroting er officieel nogal goed uitzag maar tenslotte door de Europese Commissie als onvoldoende werd beschouwd.

Leterme speelt toch nog mee:

Vanaf het aantreden van Herman Van Rompuy als eerste minister tot 17 juli 2009, zette Leterme zijn politieke werk voort als gewoon senator. Die dag wordt hij immers minister van Buitenlandse Zaken in opvolging van Karel De Gucht (Open VLD) die naar de Europese Commissie verhuist.

In november 2009 worden de geruchten alsmaar hardnekkiger dat Herman Van Rompuy de eerste permanente Voorzitter van de Europese Raad zal worden, hetgeen in de media en bij de mensen verkocht wordt onder de titel ‘Van Rompuy eerste president van Europa’!

Op 25 november 2009 legt Yves Leterme de eed af als 67^ste eerste minister van België. Voor de zoveelste maal is een herschikking van de ministeriële posten noodzakelijk. Deze ‘stoelendans’ brengt de Brusselaar Steven Vanackere (CD&V) op de post van minister van Buitenlandse zaken, terwijl zijn portefeuille als minister van Ambtenarenzaken, Overheidsbedrijven en Institutionele hervormingen teruggegeven wordt aan Inge Vervotte (CD&V) die uit solidariteit met haar politieke mentor, Yves Leterme, mee ontslag nam uit de regering op 22 december 2008.

De regering Leterme II:

Uiteraard zijn de verwachtingen van velen terug gestegen naar aanleiding van de nieuwe aanduiding van Leterme als eerste minister. Zijn bijna 800.000 voorkeurstemmen blijven hem achtervolgen en op hem drukken om ditmaal een volwaardige staatshervorming te verwezenlijken met eindelijk de splitsing van B-H-V.

Zal hem dit lukken nadat hij het voorwerp was van zoveel controverses en van de afkeer van menig Franstalig politicus?
Zal België barsten of wordt er toch nog een consensus uit de brand gesleept ? Een analyse en bedenkingen hierover vindt u terug in een volgende blog. Deze is al lang genoeg.