Was Kruibeke oorspronkelijk een gehucht van Bazel? In 1283 schreef men Cruebeke. Later werd dit Cruubeke (1299), Crubeke (1330) en Cruybeke
Betekent de naam water dat zich in de rivier uitstort? Of komt het van Kruidbeek: een beek met kruidgewas omzoomd of van Kruisbeek dat naar een houten kruis zou verwijzen? Beken zijn er genoeg: de Barbuur- later Barbierbeek, de Zwalmbeke tussen Kruibeke en Melsele en de Eikensbeek aan de Molenhoek. De voornaamste sluis dateert uit de 16de eeuw.
In de loop der tijden veranderden heel wat plaatsen of gehuchten van naam. In 1350 kende men het Brouck, de Brouckvivere, de Vischviver en dOude Wael. In 1567 sprak men van Boschhoeck, Broeckhoeck, Kerkhoeck, Maelvliet, Munckensvliet, Neerlandt, Smompersdam en Veirdam. In 1600 vond je op de kaart: Backersveer, Biesacker, Campelaer, Ettinghe, Gauwenbergh, Hoenderhoeck, Hoochrot, Heyhoeck, Warande en Weverspolder. Tenslotte kon je in 1675 de weg vragen naar Achthout, Bangracht, Broecdam, Cauterhoeck, Heuvelgracht, Meulenhoeck, Neghenhout, Santbergh, Sesthienhout en Tweehout; nog later naar Casteleynhoeck, Haeghoeck, Swalmbeekhoeck en Plattenput. In de 19de eeuw was het dorp verdeeld in wijken: het Dorp, de Molenstraat, de Sterhoek, de Schiphoek, het Houten Kruis, de Heihoek, de Molenberg en Doorn...
Kruibeke bestaat vooral uit vruchtbaar polderland, de Broekpolder, met daarnaast zandgrond. Al in de 13de eeuw werden de Kruibeekse polders ingedijkt, maar een eeuw later waren er nog diverse onbedijkte schorren o.m. neffens der Scelden, tusschen Jans scorre van den Vivre, an deen zide, ende den scorre dat der scutterien van Crubeke toebehoort, an dandere
Wat namen van ingezetenen rond 1600, nl. mannen van leenen & schepenen van Cruybeke: Lowies de Crane (baljuw), Niclaes Coele dOude, Jan van der Bochaven, Gillis Rotier, Jan de Laet, Gillis de Greyne, Joos van den Vijver dOude, Cornelis de Vrindt, Niclaes Cole de Jonghe
Eind 15de eeuw stonden er 164 hofsteden in Kruibeke. In 1878 vermeld als bijzondere hofsteden: het Hofken van Oliveten (thans kinderboerderij Pachtgoedhof), de Hollebeekhoef en het Hof ter Wallen of Bleekershof. Enkele jaren ervoor bestond het landbouwareaal uit 1215 bunder bouwland, 50 bunder weiland en 29 bunder bos. De boer of landman verbouwde er tarwe, rogge, gerst, haver, boekweit, bonen en lijnzaad. Maar vooral aardappelen (22.000 mudden). In 1846 woonden er in Kruibeke 457 landbouwers die de boerenstiel als hoofd- of nevenactiviteit hadden. Een veetelling van 1825 gaf volgend resultaat: 120 paarden, 520 hoornbeesten, 415 schapen en 260 varkens. Eertijds stak men er jaarlijks 5000 mudden turf, dienstig als brandstof. De opgevulde turfputten werden later weilanden.
Als beroepen of ambachten trof men in 1703 in Kruibeke aan: 3 graankoopmannen, 9 herbergiers, 3 houtkooplieden, 3 kuipers, 6 winkeliers, 1 broodbakker, 1 bloempelder,
2 fruithandelaars, 2 barbiers, 2 schippers, 7 schoenmakers, 4 smeden, 4 wagenmakers, 1 timmerman, 1 stoeldraaier, 3 kleermakers, 1 metser, 1 vleeshouwer, 1 molenaar, 14 wevers en 2 klompenmakers. Namen van herbergen uit 1779: den Gauden Leeuw, de Sonne, de Sevensterre, St. Sebastiaen, de Ploege, den Meulenberg, den Doorn, t Boergoens Cruys, den Hof van Plaisantie, t Backersveir en t Watermolenveir. In 1878 domineerden vlasbewerking en wijmenteelt de plaatselijke nijverheid. Er werden niet minder dan 50.000 bussels wijmen geproduceerd. Daarnaast waren er 2 brouwerijen, een houtzagerij, een scheepstimmerwerf de Droge Dok - gesticht in 1854 door ene Willem Freeman -, 2 windmolens, een steenoven en een paar klompenmakerijen.
Aan de Schelde waren sinds mensengeheugenis twee veren. Op het Bakkersveer scheepte men in naar Antwerpen. De Waaslandse bakkers hadden er het voorrecht om hun waren, vrij van tol, naar Antwerpen te verschepen en er te verkopen. Het Watermolenveer, aan een beek of vliet aan de Schelde, was een soort van haven waar tol werd geheven; o.m. in 1368: ontfaen vander toolne in den vliet vanden scepen, diere applen loeden, xxiiii lib.
Wat het aantal Kruibekenaren betreft: 329 communicanten in de 15de eeuw en 850 in 1645. Ongeveer 2000 inwoners in 1774 en 3234 in 1877. Kruibeke en haar burcht behoorden aan de Kasteleinenfamilie van Gent. Waren o.m. Heer van Kruibeke: Alexander Vilain van Gent in 1262, Raes van Gaver in 1283, Antoon bastaard van Brabant in 1479
Onder deze laatste kreeg Pieter van den Bochagen Gilliszoon voor 834 pond parisis in pacht voor 6 jaren tgoed van kruibeke met des zelfs afhankelijkheden. Het kasteel van Kruibeke werd in 1368 vernieuwd en in 1380 verdedigd tegen de Gentenaars door Mark van Schoonvelde. Eertijds stond er ook het slot Altena, eigendom van de Heer van Kruibeke. Maar het werd in 1584 in de as gelegd. Toch werd er later nog het Altenafort als versterking gebruikt. Spaanse soldaten richtten in 1576 een yselijke verwoesting aan waarbij 26 Kruibekenaars stierven. In 1579 doken er geuzen op. De kerk werd slachtoffer van de beeldstormerij. Er kwam een predikant. Diens dopelingen werden in 1595 opnieuw gekerstend: belesen en ghedaen (
) een kint van Adriaen de Wille, eertyds gedoopt by den valschen minister.
In 1644-45 diende vreemd krijgsvolk ingekwartierd, wat tot zware betalingen leidde. In maart 1678 werden de omstreken van Bazel, Kruibeke en Haasdonk door de ruiters van Maarschalk dHumières geplunderd en gebrandschat. Tijdens de Boerenkrijg waren er opstootjes. De stormklokken werden geluid en via het veer van Callebeek was er contact met de Brabantse Brigands, zeer tot ongenoegen van de republikeinse commissaris De Kever.
Kruibeke en Zwijndrecht droegen ten opzichte van het Land van Waas de titel Vassaaldorp. Kruibeke telde ook enkele ingsloten heerlijkheden: van den Heihoek, van Breuzegem en van Halbeuk. Een paar namen van baljuws: Pieter van den Bochage (1494), Daneel uten Eechoute (1514), Pieter de Bosschere (1515) Adriaen van der Haghen (1523), Pieter Vydt (1529), Jan de Backere (1633). Dit ambt betaalde niet slecht, bv. 3 pond voor elke opknoping aan de galg. Andere straffen: ene Jan Cappe dewelck slouch Callen Loeds met eenen stocke, dat soe bloede moest in 1368 40 schelling boete betalen; Jan de Zelander, om twist te hebben gezocht 25 sch. en 3 pond voor Willem van den Wale om iemand te hebben gewond.
De kerk met haar statige achthoekige toren stamt uit de 15de eeuw. Waardevolle bezittingen in de kerk: de 15 Mysteriën van de Rozenkrans geschonken door Jan Varendonck en Joanna van Strydonck, en een koperen offerschaal gegeven door Maria
