In het RABev vindt men in het Moderne Archief van Haasdonk onder nr. 48 een bundel verslagen, meestal uitgaande van de agent municipael (soort burgemeester onder de Franse bezetting) van de gemeenten van het “kanton Haasdonk”, en gericht aan Jan Benedikt de Kever, commissaris van dit kanton. Deze verslagen, uiteraard het resultaat van verklikkingen, bevatten soms lijsten van brigands of van hun sympathisanten. De fransgezinden noemden hen brigants, brigans, vagebonden … soms ook baenstroopers.
De namen der verdachten zijn wellicht interessant voor Wase amateur-genealogen om hun familiegeschiedenis wat bij te kleuren. Alhoewel vermeld in deze rapporten, wil dit nog niet zeggen dat de betrokkene volledig achter het gedachtegoed der brigands stond. Net als in WO 2 kon een burenruzie, of gewoon afgunst, aanleiding geven tot verklikking.

Met de conscriptiewet van 5 september 1798, gebaseerd op loting, konden mannen van 20 tot 25 jaar als dienstplichtige in het Franse leger worden opgeroepen. Deze wet, ook wel “bloedwet” genoemd, stuitte op hevig verzet in onze contreien. Het werd de rechtstreekse aanleiding tot de Boerenkrijg. Plakbrieven die de conscriptie aankondigden werden afgerukt. Op 20 oktober 1798 braken de eerste onlusten los in Overmere bij Dendermonde. Stormklokken werden geluid, vrijheidsbomen omgehakt. Via het Waasland breidde de opstand zich uit naar Klein-Brabant, het Hageland en de Kempen. Om te eindigen op 5 december1798 te Hasselt, waar een duizendtal boeren sneuvelden.

Eerst wat in Haasdonk algemeen bekend is. Volgens pastoor Stepman (3) kwamen op 18.10.1798 uit de omliggende dorpen brigands en hun symathisanten naar Haasdonk, waar ‘s morgens de Fransen de gendarmerie hadden versterkt met Groene Jagers en paardenvolk, tot ongeveer 70 man. De opstandelingen losten enkele schoten op de wacht opgesteld in het begin van de Perstraat en het kerkhof, en sloegen dan op de vlucht. Gendarmes en Groene Jagers zetten de achtervolging in. De Groene Jagers hebben dan (uit wraak?) een slachting begaan in de wijk tussen de Perstraat. Rond 1 uur ‘s middags werden volgende personen gedood:

1. Franciscus van Broeck (80 j.) weduwnaar.
2. Ludovicus Brys (45 j.) geb. Haasdonk, fs Petrus Jacobus en Elizabeth Rinck.
3. Petrus Joannes Anné (54 j.) geb. Haasdonk, fs Petrus en Petronilla Vercauteren.
4. Tobias Verhulst (54 j.) geb. Temse, fs Joseph en Maria Govaert, man van Anna Catharina Lyssens (1).
5. Paulus Rotthier(35 j.) fs Petrus en Anna Catharina de Clerck.
6. Joannes Lyssens, geb. Temse.
7. Petrus Joannes de Laet (46 j.) geb. Kruibeke, fs Franciscus en Anna Catharina van Raemdonck.
8. Jacobus Saeys (33 j.), geb. Nieuwkerken, fs Joannes Antonius en Theresia Vernimmen.
9. N.N. Een onbekende (ca 60 j.)

Hun namen staan vereeuwigd op een gedenksteen aan de kerk van Haasdonk.

Een rapport van 07.10.1798 maakt melding van troebelen in Kruibeke door o.m. personen uit Melsele en Haasdonk. De Haasdonkenaars waren twee zonen van Judocus van Dael woonagtig in de Botermelckstraet (2). Zij zouden met geweld beslag hebben gelegd op de sleutels van de kerktoren en daarna de klokken hebben geluid. Dit viel niet in goede aarde bij de Kruibeekse schipper Joannes B(aptist) Verbeeck den welcke die vremde Baanstroopers heeft stof gegeven.
Een andere ongedateerde lijst uit Haasdonk bevat volgende namen van verdachten: Van Esbrouck, Heynderix, Hemelaer, Antoine de Boeije, de bakker Maes (?), Jean de Munck, Berckmoes en (Ver?)tenten.

Joannes Baptiste Verbeeck, “agent municipael” in Kruibeke noteerde als verdachten in een rapport dat als volgt begon: Lijste Der Baenstroopers ende Cloeke Cleppers …
Vernoemd als baenstrooper: Jacobus en Enocentius Geldmeyer, Jan Baptiste Verstraeten, Mathys Smet, Fredericus Geleijn en Davit De Jonge. Deze Davit De Jonge, ongeveer 6 voet groot, struis en vol van wezen, gekleed in een blouwen hemtrock en eene lange broek, zou op 08.11.1798 met een pistool de ruiten van borgeresse van Laere hebben uitgeslagen.

Voor Bazel zijn er twee ongedateerde lijsten.
In de eerste worden als Brigans van basel bestempeld: Joannes Quartier paardeknegt woonende by den landsman mathijs stuer, den zoon van de metser van Herck, de gebroeders Carel en Ferdinand …….. herbergiers in het huys ten haeven op de steengelegen, Pieter van Mieghem, wever corespondent met den expresident van t canton van haesdonck. Pieter van Mieghem zou gezegd hebben : “Binnen de 4 à 5 dagen zal er iets uitbarsten, men zal de agenten komen te vermoorden”. Hij zou ook de zwartzusters te Rupelmonde in hun klooster hebben doen weerkeren.
En de tweede lijst lijst : Jan Baptiste Lijssens, beenhouwer heeft in de herberg Den Hert te Rupelmonde gezegd “De agent en de burger Goetgebuer (…) te Antwerpen 15.000 pond hebben getrokken om alle schippers aan te zetten naar zee te varen”. Zijn beide zonen waren bij de bende die het huys van den agent hebben bestormt.
Nog een lijst uit Bazel van 04.11.1798:
Matthys en Joannes Janssens, vader en zoon, wonende in de Kerckstraet op de hofstede van Pieter Vermeulen. Verdacht van deelname oproer in Haasdonk.
Petrus Josephus Scharlaeken, knecht bij Frans Colson, smid in Bazel-dorp. Gewezen tamboer van Ichel ? Verdacht van deelname oproer in Haasdonk, Waasmunster en Brabant.
Joannes Cortiet, paardeknecht bij Mattys Stuer in de Rupelmontstraet. Verdacht naar Brabant te zijn getrokken met 8 à 9 man.
Frans Pauwels en Frans de Kerf, handwerkers in de steengelagen. Verdacht van deelname oproer in Haasdonk, Waasmunster en Brabant.
Verdacht van deelname aan oproer in Haasdonk en Brabant: Augustinus de Bauw fs Frans, gewond en weggejaagd door Joannes de Keersmaeker. Judocus Versmissen, knecht bij David de Lamper.
N.N., geboren in Brabant en knecht bij Thomas van
Hoyweghen. Joannes Stevens, geboren in Hingene en knecht bij Joannes Stuer.
In een naschrift over Ichel: den gewonden capiteyn Ichel is hier over 2 dagen in den Polders daer men zegt dat hy zig ophoud gezien door den champetre en nog 2 borgers en is suspect van (…) te schieten op de schepen. In een ander verslag wordt Ichel ook den brigan Eichel genoemd. Wie was die mysterieuze kapitein, nu eens Ichel dan weer Eichel genoemd?

Een ongedateerde lijst met mannen uit Burcht die deel hebben genomen bij de brigandts op 27 en 28^ste vendémiaire j. 7 (29 en 30 oktober 1798): de schippers Pierre Drijvers, Henri van Assche en Jean Lippevelt; de wever Pierre Duijm; de werkmannen Jean Claessens, Jean de Roock en Josse Vercauteren; de blokmaker Augustien de Maijer; de scheepstimmerman Francois Lambrecht.

Petronella van Steenkiste, vroedvrouw. Pieter de Maere, schoenmaker, Depotter (dienstknecht bij Gillis Maes).
Uit de smesstraete: Pieter Voet, wever. Antonius Voet zoon.
Uit de mosselbanck: Pieter van Puymbrouck, Bernard van der Aa, Bryssinck en zoon, Bernard Talboom, Goeman, Jan Tepels (vader en zoon), Francis Blommaert.
Uit het dorp: Leonard de Belie, Charles van Beul glazenmaker, Joseph Linglant schoenmaker. Uit brand: Gillis Somers en de zoon van ene Verberckmoes.
Andre Puymbroek werd verdacht van plundering van de woning van de agent van Nieuwkerken. Deze vagabond zou begeleid zijn door zijn vader. Ook wilde hij de agent van Vrasene vermoorden.
Egide Somers, een met pistolen en geweren gewapende plunderaar, verdacht van allerlei misdaden en van het met de dood bedreigen van de vrederechter van het kanton Sint-Gillis. Pierre de Rycke: “plunderaar en dief van beroep”, aanwezig bij alle plunderingen en rellen, en gewapenderhand te vinden in alle gemeenten.
Franchois van Daele, koerier van de brigands.

Uit de Nerenhoek: 2 zonen van Michiel de Cauwere, de zoon van Pieter de Bock, Heyndrickx en zoon, Jan Vergauwen met 2 zonen, de zoon van Jan Luyckx, Francis De Rop Dienstknegt bij Van Acker.
Uit Zillebeke: de zoon van een zekere Thoen.
Uit Vliegenstal:Jacobus Vonck.
Verder nog Joannes Degreyt zoon van de garde champêtre, in Melsele verblijvende.
Joseph Lambrechts, voortvluchtig.
Tenslotte nog Jaques Robis en eenen Van Cleemput gebortig van beveren, blokmakers. Dien cleemput heeft gewerckt op temsche op de vier straete by van ceulen synde beijde gebortig van beveren.

Een ongedateerde lijst (wellicht geschreven voor 04.11.1798) van Melsele:
Jean François Bakeland (21 jaar), Gillis Smet (40 j.), de gebroeders Joseph en Victor Penneman (17 en 16 j.), Jean Laureys, herbergier (49 j.), François Weijn (22 j.), verdacht van moord op een vrijwilliger, Pierre Jean van de Putte (26 j.), Jean van Hesbeke (40 j.), Pierre François Broeckaert (25 j.), Fransis Maertens (24 j.), Pierre Francois De Smet, chirurgijn (70 j.), Pierre Augustin De Smet (27 j). en Ferdinand de Weert.
Een andere ongedateerde lijst vermeldt als spilfiguren en aanstichters van de diverse opstanden te Melsele: Francois Weyn, die op 28.10.1798 op het kerkhof van Melsele een militair zou hebben doodgeschoten. En Gilles Smet, die een kuil heeft gegraven om de vermoorde militair te begraven.
Jean van Hersbeke en Pieter Frans Broeckaert, voornaamste aanstokers in Melsele die gewapend commissaris de Kever hebben achtervolgd van Melsele tot aan zijn woning in Beveren.
Joseph en Victor Penneman achtervolgden op 28.10.1798 gewapenderhand een detachement op weg van Antwerpen naar Sint-Niklaas.
Modeste Baekland, 20 j. verdacht van diefstal en plundering.
Jacques Pottelsberg (20 j.) en Joseph Hoefman (40 j.), allebei aanstichters van oproer in verschillende gemeenten.

Op 18.11.1798 verwittigde luitenant Foureau, commandant van de militaire macht in Haasdonk dat alle inwoners dezer gemeente die nog voorzien zijn van eenig schietgeweir, degens, sabers ofte andere diergelijke wapenen deze binnen de 24 uren moeten binnenleveren.
Smet, agent municipael (te Bazel ?) kreeg op 08.12.1798 een reçu van de commandant te Sint-Niklaas voor inlevering van volgende wapens: 27 geweren, 3 pistolen, 4 sabels, 2 bajonnetten en 5 geweerlopen.

--------------------------

(1) Tobias Verhulst, geb. Temse 28.01.1756, komt in mijn kwartierstaat voor onder nr. 104.
(2) Dezelfden als “jean en gille van dael” vermeld in een rapport van de “agent municipael” te Haasdonk, die aan de Kever meldt hen niet te kunnen vinden?
(3) In fotocopies parochieregisters Haasdonk RABev.