1.

in een kleine brochure betreffende het arabisch kunstenfestival 'meeting points 5' in de koninklijke vlaamse schouwburg in brussel vond ik onlangs deze intrigerende tekst, een soort commentaar op een video met de vreemde en grappige titel: 'please rewind me later':

'Please rewind me later' is het recentste werk van de Libanese videokunstenaar Samaha. Met deze video oderzoekt hij de levensgeschiedenis. Daartoe wordt en verband gelegd tussen het huis van je kinderjaren, je dromen, vhs-tapes en uiteenlopende herinneringen.

Is het mogelijk een zelfportret te maken zonder toe te geven aan de clichés van de geschiedkundige archieven? Ooit werd gezegd: 'Men moet begrijpen: het geheugen van objecten registreert en bewaart de handelingen van de mensen. Opdat latere generaties ze kunnen overerven. Maar je werd ook gevraagd achterwaarts naar buiten te gaan, alsof je nooit binnen was geweest. Dingen en plaatsen hebben een soort geheugen. Als je een gesloten ruimte binnentreedt, blijft een deel van jezelf aan die ruimte kleven, je laat iets achter. We moeten leren weg te gaan zonder een deel van onszelf te verliezen... We moeten leren te bewegen zonder ook maar een spoor van onszelf achter te laten'.

lees ik wat ik lees? begrijp ik wel wat ik begrijp?

objecten, voorwerpen dus, hebben een geheugen dat de handelingen van mensen registreert. dat lijkt een ietsiepietsie gevaarlijk toch, want we moeten vervolgens proberen deze afdruk van onszelf op de objecten uit te wissen, we moeten proberen zo weinig mogelijk sporen van onszelf in onze objectieve omgeving achter te laten en we verlaten de plaatsen waar we zijn geweest achterwaarts....

ik weet: in het verre oosten is deze praktijk (van achterwaarts naar buiten te gaan) zeker nog van toepassing. zowel bij een informeel bezoekje aan vrienden en kennissen, als op raadpleging bij de dokter of advokaat of hoogwaardigheidsbekleder is het de traditie achterwaarts buigend de kamer te verlaten. vanwaar komt die rare gewoonte toch? is het uit voorzorg (omdat men zo nooit in de rug kan aangevallen worden), of heeft deze attitude te maken met bovenstaande betrachting je sporen zodanig uit te wissen, zodat het lijkt of je nooit aanwezig bent geweest???

één ding is zeker: de typisch oosterse (boeddhistische) attitude van afstandelijkheid, het loslaten van mensen, toestanden en objecten heeft hier zeker rmee te maken en staat lijnrecht tegenover onze eigen westerse gehechtheid en aanhankelijkheid, onze drang naar profilering en aanwezigheid, ons streven naar onvergankelijkheid en onze gewoonte zoveel mogelijk sporen van onszelf in deze wereld achter te laten en te creëren

kunstenaars, politici en andere belangrijke en minder belangrijke personen, ook gewone mensen, willen niets liever dan hun naam gebeiteld zien in de muren van een of ander prestigieus project, of ze willen zoveel mogelijk gefilmd of gefotografeerd worden, zodat de 'geschiedenis' ze zal herinneren.

ach, de geschiedenis... mijn jarenlange ervarig met deze 'wetenschap' (ik heb daadwerkelijk een diploma geschiedenis, heb ook jarenlang dit vak onderwezen- alhoewel dit er eigenlijk niet echt toe doet!) heeft me doen  besluiten dat, hoe mooi en grandioos en afschuweljk de dingen uit het verleden soms worden voorgesteld, gestaafd en ondersteund door wetenschappelijke en academische studies, ik me toch altijd zal blijven afvragen wat het waarheidsgehalte is van historische gebeurtenissen.

(als kind droomde ik ervan, naar het voorbeeld van professor barabas uit suske en wiske, een reis te kunnen maken naar de middeleeuwen om eens echt te weten te komen hoe het was te leven in die tijd...)

er bestaat een verschil tussen de perceptie van de dingen en de ware ervaringen van de mensen. daar ben ik heel erg van overtuigd. want wie schreef (en schrijft!) de geschiedenis op? het zijn (en waren!) bijna nooit de mensen zelf, die hun eigen ervaringen noteren, wel de zogenaamde kroniekschrijvers, monniken indertijd, journalisten nu. wie het huidige mediacircus een beetje doorziet, doorziet ook de manipulatieve leugen van de berichtgeving en kan ook besluiten dat het er vroeger hoogstwaarschijnlijk niet anders aan toeging.

daarbij waren de gewone mensen vroeger zeker ongeletterd. in deze tijd is het al niet veel beter gesteld: bewees een studie niet onlangs dat 1 op zeven vlamingen de krant niet kan lezen? en het is niet omdat men kan lezen dat men in staat is de leugen van de geschiedschrijving te doorgronden. want zegt men, de perceptie is alles.

geschiedschrijving is dus altijd te eenzijdig. daarom vind ik, desondanks, en met alle respect voor de hardwerkende wetenschappers en journalisten, literaire en andere creatieve evocaties betreffende het verleden veel leuker en levensechter. het kan mij bijvoorbeeld niet schelen wat de wetenschappelijk juiste interpretatie is van de gebeurteniisen in engeland in de 17de eeuw - de historische kostuumfilm elizabeth, the golden age (met cate blanchett) is een pareltje van toch wel erg gehumaniseerde (dit is niet het goede woord, ik bedoel misschien eerder: geactualiseerde) geschiedschrijving.

maar nog beter is dat wij zelf de link naar de geschiedenis, onze eigen particuliere geschiedenis, ons levensverhaal, onderzoeken en noteren. zoals de libanese videokunstenaar samaha doet. zoals zoveel schrijvers, verhalenvertellers en dichters, doen. en zoals zoveel moderne dagboekschrijvers, de bloggers op internet dus, doen in deze fantastische virtuele tijd...

met of zonder oosterse afstandelijkheid, met of zonder wetenschappelijk of historisch onderzoek. want wij dragen intuitief de geschiedenis in ons mee, wij zijn de geschiedenis, haha...

2.

gedichtendag 2008. in de standaardboekhandel worden gratis zachtgele reuzenposters met het gedicht zomereinde aan de leie van miriam van hee uitgedeeld*. dit gedicht komt uit haar nieuwe bundel buitenland*, een bundel die ik me prompt heb aangeschaft.

terwijl ik bovenstaande bedenkingen over de zin en de onzin van de geschiedenis neertokkelde, las ik tussendoor de gedichten: zacht-melancholische verhalen die spelen in stille en eindeloze landschappen. oeps! ook enkele gedichten over geschiedenis, over het heden en het verleden:



vroeger gebeurde het wel eens
dat steden afbrandden en dat er
dorpen verdwenen in zee, nog vroeger
ontstonden de landschappen

de aardkorst bewoog en continenten
rukten zich los als grote, opstandige kinderen,
botsten op anderen en uit de brand
rezen bergen omhoog, heftig en boos

en het water trad bandeloos buiten
zijn oevers, rivieren en gletsjers
voerden het puin van de tijd met zich mee
en zetten het elders weer af

er zijn onvoorstelbare dingen gebeurd
eilanden kwamen als wrakkhout terecht
in de zee en daar drijven ze nog
op zoek naar een vroeger verband,

naar een buitenland, ja, maar een ander,
een tot nog toe onbekend, vriendelijk,
en toch bewoond vasteland



en:

er zijn talen waarin het verleden
niet kan worden uitgedrukt
er is alleen heden, het regent er
nu en je houdt je gezicht en je handen
gericht naar de hemel alsof er confetti
valt en je nog jong bent, alsof daar
een wonder gebeurt in de lucht

en je bent vrij als de wind, je kunt
alles besluiten bijvoorbeeld om
weg te gaan, niets meer te schrijven
of weer naar binnen te gaan
en te blijven 

hehe, waarom voel ik me zo intens betrokken bij deze poëzie, waarom voel ik de dingen net zo aan als miriam? ach, de eilanden, het wrakhout waar ze het over heeft, dat zullen wel mensen zijn die de weg zijn kwijtgeraakt en die zoeken naar een nieuwe vastigheid (=vasteland).

de vrijheid die ik in haar tweede gedicht ontwaar is juist de vrijheid die we ondervinden als we ons losmaken van de druk van het verleden. 

als we dus leren achterwaarts naar buiten te gaan om onze sporen uit te wissen....

* Miriam Van hee kreeg de Herman de Coninckprijs voor de beste dichtbundel (2008)

Zowel de vakjury als het publiek kozen met overtuiging voor de poëzie van Miriam Van hee (°1952). De vakjury kende haar bundel Buitenland unaniem de Herman de Coninckprijs voor de beste dichtbundel toe.

31-01-2008 om 00:00 geschreven door nicole2