Ze zijn talrijk dit jaar, vroeger dan normaal en de honger maakt hen agressiever. Dat is het wespenprobleem kort samengevat. De wespenverdelgers zijn dit jaar enkele weken vroeger aan de slag moeten gaan dan vorig jaar en telden in juni en juli gemiddeld 40% meer interventies dan vorig jaar.

Het warme voorjaar heeft er voor gezorgd dat de beestjes bijzonder talrijk zijn dit jaar. Maar de koude van de afgelopen weken heeft er dan weer toe geleid dat de kleine insecten, zoals bladluizen,  waarmee de wespen zich normaal voeden, schaars zijn geworden. De wespen krijgen honger en gaan op zoek naar zoets. En op zo’n moment zijn ze soms bijzonder opdringerig. Gewoonlijk hebben we vooral in september te maken met dit verschijnsel wanneer de volwassen wespen uitvliegen. Dit jaar gaan de werksters echter nu reeds op zoek naar extra eten.

De vliesvleugeligen

Gezondheidsproblemen kunnen zich voordoen bij een steek door een vliesvleugelige (hymenoptera), een groep binnen de insecten die gekenmerkt wordt door:

• 2 paar vliezige vleugels
• een lichaam is verdeeld in drie delen: de kop, de romp en het achterlijf
• een aan het uiteinde van het achterlijf dat bestaat uit een beweegbaar naaldje verbonden met de gifklieren bij de vrouwtjes. De mannelijke hymenoptera hebben geen gifapparaat en kunnen niet steken.

Welke insecten behoren tot deze groep?

De familie van de bij-achtigen:

- de honingbij: zij steekt alleen als zij in haar werkzaamheden gestoord wordt. Zij kan maar één keer steken. Een deel van het abdomen blijft aan de angel hangen. De bij sterft hieraan.
- de hommel: volumineuzer en sterker behaard dan de bij. Zij is herkenbaar aan het typisch geluid. Zij steekt maar laat geen angel achter.

De familie van de wespachtigen:

Deze familie is gemakkelijk te herkennen aan het geel-zwart gestreept of gevlekt achterlijf. Er is een smalle verbinding (wespentaille) tussen de romp en het spoelvormig achterlijf.

- De sociale wesp: 15 mm groot en leeft in nesten van honderden tot duizenden individuen. Zij voeden zich met vliegenlarven en andere insecten en spelen een belangrijke rol in het ecosysteem. Zij worden ook aangetrokken door fruit, suiker en vlees. De vrouwtjes bezitten een angel en kunnen verschillende keren steken.
- De hoornaar: de grootste inheemse wesp in België: hij kan tot 3,5 cm groot zijn. Behalve door zijn afmeting valt hij ook op door zijn roodbruin gekleurd borststuk en eerste segment van het achterlijf; ook de kop achter de ogen is roodbruin. De rest van het achterlijf is geel met zwarte dwarstekening, zoals bij de gewone wesp.

Hoornaars worden wel eens bestempeld als extreem gevaarlijk omdat zij ook de bijnaam ‘killer-wesp’ hebben. Dat komt echter omdat zij vooral op andere insecten, waaronder ook bijen.  Voor een mens die niet allergisch is aan het gif van vliesvleugeligen (zie verder) is een steek niet gevaarlijker dan die van bijen of andere wespen, hoogstens pijnlijker omdat de angel langer is en dieper doordringt. Net als bij gewone wespen zijn voor een niet-allergische mens circa 500-1000 steken nodig om dodelijk te zijn.

Hoornaars zijn ook niet erg agressief. Ze worden dat pas als men te dicht bij het nest komt of hen bedreigt. Als er een hoornaar in de buurt is, blijf kalm en vermijd bruuske bewegingen.
Hoornaars bouwen hun nesten bij voorkeur in een holle boom, of een lege vogelnestkast, ruimten onder daken of in schuren.

Het gif

Het gif heeft een ingewikkelde scheikundige samenstelling. Het bevat enzymen (fosfolipasen, hyaluronidasen,…), peptiden (kinines,…. ), actieve amines (histamine, …) en aminozuren. Daarbij komen nog een aantal stoffen met een zeer sterk vermogen om allergische reacties uit te lokken. Bij een bijensteek wordt 50 tot 100 microgram gif ingespoten, voor een wesp varieert dit van 2 tot 10 microgram. Dat gif wordt ingespoten in de huid en geeft daar een pijnlijke zwelling. Naargelang de plaats waar men gestoken wordt kan de zwelling meer uitgesproken zijn. Dit is ondermeer het geval ter hoogte van de oogleden, de neusvleugels, de oren, de lippen, het gelaat en de hals.

Ter hoogte van de slijmvliezen en het oogbindvlies verspreidt het gif zich veel sneller en ontstaat er een sterk uitgesproken zwelling. Daarom moet u bij een steek ter hoogte van mond of keel meteen een arts raadplegen omdat de plotse zwelling ademhalingsproblemenkan veroorzaken.

Er zijn drie mogelijke reacties:

1. Een lokale reactie

De steek is zeer pijnlijk. Men zie lokale roodheid, een zwelling van enkele centimeters en een lichte verharding. Meestal gaat dit gepaard met jeuk. Deze reactie, veroorzaakt door vasoactieve amines en peptiden, verdwijnt meestal enkele uren na de steek.

Naargelang de plaats waar men gestoken wordt kan de zwelling meer uitgesproken zijn. Dit is ondermeer het geval ter hoogte van de oogleden, de neusvleugels, de oren, de lippen, het gelaat en de hals.

Een steek ter hoogte van de mond of de keel kan zodanig opzwellen dat de patiënt begint te stikken.

2. Een toxische reactie

De ernst van de reactie zal toenemen met het aantal steken. Bij veelvuldige steken is de hoeveelheid ingespoten gif groter. Naast de lokale reactie treden ook algemene symptomen op: oedemen, moeheid, braken, diarree, hoofdpijn, daling van de bloeddruk en soms stuipen en bewustzijnsverlies.

Een volwassene die meer dan 20 steken krijgt, moet gehospitaliseerd worden voor observatie.

3. Een allergische reactie die men anafylactische shock noemt

Een allergische reactie is niet afhankelijk van de dosis en kan reeds optreden na één enkele steek. Een tijdsinterval van minder dan twee maanden tussen twee steken kan een risicofactor zijn voor het ontwikkelen van een allergische reactie op bijen of wespengif.

Wanneer een pijnlijke zwelling ontstaat van meer dan 10 cm, en de symptomen meer dan 12 uur aanhouden, bestaat het risico dat bij de volgende steek een ernstigere allergische reactie optreedt. De volgende symptomen kunnen voorkomen:

• Ter hoogte van de huid: veralgemeende netelkoorts, roodheid en belangrijke zwelling.
• Ter hoogte van het ademhalingsstelsel: zwelling door oedeem van de tong met slikmoeilijkheden, oedeem van het strotklepje en strottenhoofd, spasme van de luchtpijp met gevoel van benauwdheid, angst en cyanose (blauwe verkleuring van de huid).
• Ter hoogte van het hart: daling van de bloeddruk, duizeligheid, bewustzijnsverlies.
• Spijsvertering: misselijkheid, braken, diarree.
• Coma

Het blokkeren van de luchtwegen en de cardiovasculaire symptomen kunnen de dood van het slachtoffer veroorzaken.

Wat doen na een steek?

• Indien mogelijk, het insect dat de steek veroorzaakt heeft identificeren.
• Pijn en zwelling treden heel vlug op na een steek.
  • Na een bijensteek blijven de angel en het gifapparaat achter in de huid en het gifapparaat blijft gif afgeven in de huid. De angel moet zo snel mogelijk verwijderd worden, met de nagel of door met de botte kant van een mes over de steek te gaan. Gebruik nooit een pincet, hierdoor zou de gifklier open kunnen gaan en nog meer gif verspreiden.
  • De hoornaar heeft een langere angel die dus dieper in de huid kan doordringen en rechtstreeks in een bloedvat kan terecht komen en zo de reactie kan versnellen.
• Verwijder ringen bij een steek in de hand
• Een aantal auteurs raadt aan om eerst een warmtebron (haardroger of zeer warm water) toe te passen en nadien een ijblokje om de pijn en de zwelling te doen afnemen.
• De steek moet gewassen worden met water en zeep, nadien moet een ontsmettingsmiddel aangebracht worden. De hymenoptera zijn omnivoor en gaan langs fruitbomen en vuilbakken.
• Indien er veel pijn is kan men een pijnstiller laten innemen.
• Verifiëer ook of de tetanosvaccinatie in orde is.

Neem contact met een arts indien:

• de lokale reactie erg uitgesproken is (zwelling, roodheid, warmte, pijn) of langer dan 24u aanhoudt
• men in de mond of de keel gestoken wordt. Er kan zeer vlug een belangrijke zwelling ontstaan die de ademhaling bemoeilijkt. Geef een ijsklontje om op te zuigen en ga zo vlug mogelijk naar een arts of naar het ziekenhuis. De behandeling zal symptomatisch zijn.
• een allergische reactie optreedt na een steek. Bel de 100 of de 112 voor een dringende overbrenging naar het ziekenhuis. De allergische reactie gaat gepaard met huiduitslag, hevige jeuk, zwelling van het gelaat, duizeligheid en bleekheid. Verwijder de angel, indien nodig, ontsmet en laat het slachtoffer neerliggen, de benen iets hoger.
• men meerdere steken gekregen heeft (meer dan 20 voor een volwassene). Men brengt het slachtoffer naar het ziekenhuis voor observatie.

Enkele praktische raadgevingen om steken te voorkomen