---------------------------Grenspalen op de grens tussen België en Nederland---------------------- ------------------------------------------------------------------Deel 1: van Grenspaal nr 1 tot aan Baarle
17-09-2007
Grenspaal nr 176
"Dubbele paal" Grenspaal nr 176. Deze grenspaal staat op de plaats 'Katteput' aan de Valkenwaardersteenweg, een punt waar 5 gemeenten samenkomen, nl. Hamont (B), Achel (B), Budel (Nl), Soerendonk (Nl) en Leende (Nl).
Op 18/6/79 werd hij verplaatst tot naast de arduinen paal 'Baronie van Craenendonck' uit 1765.
Grenspaal nr 184, op de grens tussen Borkel en Neerpelt, diep in het natuurgebied "de Plateaux",vertoont verscheidene kogelgaten en vertokt dus een brokje oorlogsgeschiedenis.
Maar op 17 augustus 2005 werd de paal, die nota bene 372 kg weegt, gestolen! De verdwijning van de paal werd door een medewerker van het natuurreservaat Hageven opgemerkt.Men vreesde dat hij ergens bij een 'verzamelaar' in de achtertuin was terechtgekomen.
Ruim een maand later werd de grenspaal aangetroffen bij het machinebedrijf Hulema in Maarheeze op enkele kilometers van Budel (N) en de Belgische grens.De paal was in gekleurd plastiek gewikkeld.Arbeiders van de fabriek vonden de paal op een pallet.Over de beweegredenen van de daders is niets geweten.
Op initiatief van de Grenspaalcommissie kwam er op 24 november 2005, in aanwezigheid van de burgemeesters van de gemeenten Neerpelt enValkenswaard, de leden van de Grenspaalcommissie en de vertegenwoordigers van het kadaster van België en Nederland, een officiële terugplaatsing.Vijftig bezoekers woonden de feestelijke terugplaatsing van de gerenoveerde paal bij.
Maar:
Op donderdag 20 juli 2006 werd door wandelaars vastgesteld dat de grenspaal nr 184 opnieuw gestolen werd!Gezien het gewicht van 372 kg moet(en) de dader(s) wel metzwaar materieel te werk zijn gegaan.Men heeft geen idee van wie het zou kunnen gedaan hebben.Er komt in ieder gevaal geen feestelijke terugplaatsing meer.
Buiten de genummerde gietijzeren grenspalen en de niet genummerde arduinen grensstenen die dienst doen als hulp- of tussenstenen zijn er aan onze grens nog verschillende eeuwenoude grensaanduidingen aanwezig.
Zo b.v. bij het gehuchtje 'Achterste Brug' (gemeente Valkenswaard) bevindt zich een natuursteen, "Graaf Van Loon" genaamd. (foto van Peter Dirven) Deze natuursteen ligt precies op een punt waar de grens een knik heeft. Hij ligt op de linkeroever van de rivier de Dommel die hier de grens kruist, tussen de grenspalen 182 en 183. De steen is te vinden in een greppel, 's zomers overwoekerd door varens en ligt verankerd in een betonnen plaat van ongeveer 1 m2. Dit is nodig omdat dergelijke mooie stenen regelmatig verdwijnen. De steen ligt al vele eeuwen op deze plaats als grenssteen tussen het Graafschap Loon (nu de Belgische provincie Limburg) en het Hertogdom Brabant en werd reeds genoemd in een akte van 1331.
Grenspaal nr 191 staat op de grens tussen Lommel (B) en Luyksgestel (Nl). Bijzonderheid: deze paal staat op het hoogste punt van Noord-Brabant.
Tot 1818 liep de grens hier heel anders. Luyksgestel was toen een soort Belgische enclave binnen Nederland, zoals Baarle-Hertog nu nog steeds is en Lommel was Nederlands. Maar de gebieden zijn uiteindelijk uitgeruild.
De grondruil gaf helderheid voor de Kempenaren én voor de grenswachten, want die hadden hier veel werk te doen: de smokkel tierde welig. Vooral in het donker zagen soldaten deze palen dikwijls aan voor het silhouet van een persoon. Twee kogelinslagen aan de zijkant van de paal zijn hier getuige van.
Grenspaal nr 192, op de grens met Lommel (B) en Luykgestel (Nl), is UNIEK.
Deze grenspaal is namelijk de enige stenen grenspaal langs de Belgische grens. Niet te verwarren met de niet genummerde arduinen grensstenen die als hulp- of tussenstenen dienst doen.
De originele gietijzeren paal werd in 1952 gestolen en als oud ijzer verkocht.
Nadat de grenspalen waren geplaatst bleek al gauw dat ze door de grensbewoners werden beschadigd of verplaatst. Sommige palen verdwenen zelfs. Noch de degelijke constructie, noch het gewicht van ong. 372 kg bleek een beletsel te zijn.
Langzamerhand kwamen de autoriteiten tot het besef dat er regelmatig controle moest uitgeoefend worden op de toestand waarin de grenspalen zich bevonden.
Op 28 juni 1847 werd te Antwerpen een overeenkomst tussen de beide koninkrijken gesloten waarin afspraken werden gemaakt met betrekking tot het onderhoud en de instandhouding van de grenspalen. De gemeenten die aan de staatsgrens liggen, kregen als taak om elk jaar in de maand mei de grensmarkeringen te schouwen en kregen daarbij de plicht om van hun bevindingen een minutieus proces-verbaal op te stellen. Dit verslag moest ingezonden worden aan het provinciaal bestuur. Bij beschadigingen aan of verdwijnen van grenspalen werd daarbij tevens een voorstel gedaan hoe een en ander moest worden hersteld. Als de besturen van de aangrenzende provinciën van beide landen het eens werden over het herstel, dan werd dat voor gezamelijke rekening uitgevoerd.
In 1847 werd er dus een reglement opgesteld waarin het onderhoud en instandhouding van de grenspalen werd vastgelegd. Enkele passages hieruit:
"Reglement voor het onderhoud en de instandhouding der grenspalen, geplaatst op het frontier tusschen de Nederlanden en België, uit krachte der grensovereenkomst, gesloten te Maastricht den 8 augustus 1843.
Art.1 De plaatselijke besturen der aangrenzende gemeenten, zullen in de lente van elk jaar, de op de grens geplaatste palen doen nagaan, ten einde te verzekeren dat ze in goeden staat zijn. Ingeval van beschadiging of verplaatsing, zal er een proces-verbaal in duplo worden opgemaakt.
Art.2 Die stukken zullen, zonder verwijl, aan den gouverneur der provincie worden opgezonden, die de noodige maatregelen zal voorschrijven, om, des vereischt, degenen, die zich aan zoodanige beschadiging hebben schuldig gemaakt te doen vervolgen."
Vele generaties zijn de regels voor controle van de gietijzeren grenspalen keurig nagekomen, maar de laatste decennia werd er niet meer zo intensief naar omgekeken. Het onderhoud van de grenspalen liet in sommige gemeenten dan ook zeer te wensen over.
In 2001 heeft men dan het plan opgevat om een grondige schoonmaakbeurt te houden en hebben de grensgemeenten van de Permanenten Grenscommissie om vóór 1 september van dat jaar de grenspalen te schouwen en een verslag van de bevindingen in te sturen.
Vele palen langs de grens vertoonden kogelgaten; andere staan scheef door verzakking of aanrijding. Een veel voorkomende beschadiging was ook het ontbreken van de knop, meestal door vandalisme. Door dit alles ontstaat een gat, waardoor vocht aan de binnenzijde van de paal kan komen, met roestvorming tot gevolg.
Zo b.v. heeft in paal nr 196 op de grens van de gemeente Bergeyk (N), verschillende jaren een mees gebroed, die door een kogelgat in en uit kon vliegen. De paal is inmiddels hersteld. (zie foto boven).
Grenspaal nr 197 aan de weg Postel (B) - Eersel (NL) is in de jaren '80 door een aanrijding omgevallen. Intussen werd hij wel gerestaureerd en teruggeplaatst.
Aan de overkant van de weg staat er nog een tweede paal zonder enige inscriptie of nummeraanduiding. Het is echter geen officiële gietijzeren grenspaal, maar een paal die ooit als een reklameobject bedoeld was.
Voorbeeld van een verslag van de schouwing van grenspalen:
Gemeente Roosendaal Provincie Noord-Brabant
Schouw der Nederlands-BELGISCHE GRENSPALEN SCHOUWJAAR : 1999
PROCES-VERBAAL
inzake de schouw der Nederlands-Belgische grenspalen, overeenkomstig het bepaalde in artikel 1 van het Reglement voor het onderhoud der grenspalen tussen Nederland en België van 28 juni 1847 goedgekeurd bij Koninklijk Besluit van 14 december 1849 (Stb.nr.861).
Dit proces-verbaal is naar waarheid opgemaakt op 11 januari 1999.
Naam:
W.G.M. Verhoeven
Functie:
Brigadier van Politie
Aan:
Van:
de Commissaris der Koningin
Burgemeester en wethouders van de
in de provincie Noord-Brabant
Gemeente Roosendaal
Postbus 90151
de secretaris, de burgemeester,
5200 MC 's-HERTOGENBOSCH
Grenspaal
Onderhoudstoestand, beschadiging of verplaatsing
Grenspaal 239 Steenpaal
· paal staat iets scheef · roestvorming · geen bestrating er omheen
Grenspaal 240 Essenseweg
· lichte roestvorming · wijkt af van kleur · bestrating slecht · bovenstuk ontbreekt (is in het bezit van gemeente)
Grenspaal 241 Grensstraat
· staat hoog opgesteld · staat iets scheef · roestvorming · geen bestrating
Grenspaal 242 Noordeind
· staat iets te hoog opgesteld · lichte roestvorming (sterk vervuild) · geen bestrating
· staat 6m. in het veld · roestvorming · staat hoog opgesteld · geen bestrating
Grenspaal 244 Moerkantsebaan
· staat 3m. in het veld · lichte roestvorming · geen bestrating
De onderhoudswerkzaamheden kunnen als volgt worden samengevat; palen rechtzetten (ingraven?), grondig schilderen, bestrating aanbrengen en bovenstuk paal 240 terug- en vastzetten.
Grenspaal nr 214 staat aan de Ley op de grens tussen de gemeenten Poppel (B), Alphen (Nl) en Baarle-Nassau (Nl)
Grenspaal nr 215 staat op het grenspunt van de gemeenten Meerle (B), Chaam (Nl) en Baarle-Nassau (Nl)
Tussen deze twee palen is er in feite een 'gat' in de grens. Vanwege de enclave-situatie Baarle-Hertog en Baarle-Nassau, werden er in 1844 over een afstand van 50 km geen grenspalen geplaatst, omdat er gewoon geen grens was.
Over de situatie van de enclave kom ik nog uitvoeriger terug.
"Dubbele paal"
(foto van Peter Dirven) 
Grenspaal nr 201 aan de oude weg van Postel naar Arendonk.
