Niets is zo onbetrouwbaar als …………..

Bij het onderzoek naar de Watersnoodramp ben ik niet alleen op archieven aangewezen. Mensen interviewen hoort er zeker ook bij – wat vaak leuk is, of spannend of ontroerend maar altijd inspirerend. Gelukkig leven er nog veel mensen die het zelf hebben meegemaakt. En ook al zijn er heel veel verhalen van overlevenden, zelf met mensen praten levert vaak iets nieuws op.  

Wel moeten we snel zijn, want het grootste deel van de overlevenden is al niet meer onder ons. Hun herinneringen zijn vaak al verdwenen of alleen nog in de archieven te vinden. En de overlevers die toen oud genoeg waren om zich gebeurtenissen te herinneren, zijn ook de jongsten niet meer.

Dat iemand de ramp zelf heeft meegemaakt, betekent bovendien niet altijd dat hij of zij zich er veel van herinnert. Zo spreek ik herhaaldelijk mensen die zich van het moment waarop hun huis instortte niets anders kunnen herinneren dan dat ze plotseling in het water lagen. Als ik dan doorvraag, komen er wel belangrijke details terug. Zo vertelde een vrouw me bij stukjes en beetjes dat het water tot op de zoldervloer kwam en dat ze daarom op de hanenbalken waren geklommen. Haar moeder was er nog uit gevallen en in een bed terecht gekomen dat recht onder haar stond. Het huis was daarna gaan bewegen en ook vreselijk gaan kraken. Samen met de loeiende storm was het een hels kabaal. Ineens stortte de tussenmuur in, waardoor ze op de zolder van de buren vielen. Die bleken op het dak te zijn geklommen. “Vreemd, maar dat was iets waaraan wij nou helemaal niet hadden gedacht.“

De vrouw die ik hier bedoel, laat ik haar M. noemen, was daarna over allerlei wrakhout naar de overkant van de straat gekropen. Ze kon niet zwemmen, wat niks uitmaakte want je kon op dat moment helemaal niet zwemmen. Daarvoor was het water veel te ruw en lag het vol wrakstukken. Toen ik M. vroeg of ze echt over het wrakhout was gekropen, keek ze me vreemd aan. Wat dacht ik dan? Een vroegere buurjongen had me verteld dat zij aan zijn been had gehangen toen hij uit het water werd gevist door de overburen. Die buurjongen, laat ik hem J. noemen, is ondertussen natuurlijk ook een “man op leeftijd” geworden. Hij had me bezworen dat het zo gegaan was. Zijn vroegere buurmeisje keek me echter heel verbaasd aan toen ik haar dat vertelde. “Hoe komt hij erbij”, zei ze, “ik heb hem helemaal niet gezien. Terwijl ik naar de overkant kroop, heb ik voortdurend naar dat lichtpuntje gekeken. Zo wist ik waar ik heen moest. Ik heb hem absoluut niet gezien. Wel kwam een andere buurjongen in het huis waar ik naartoe was gekropen. Ik weet niet eens meer wie dat was, maar J. was het zeker niet.”

Is hier nu sprake van een vergissing, van een misverstand, van fantasie, van stoerdoenerij, van verdringing of ontkenning ? Het kan allemaal. Die J. kan best iets of iemand anders aan zijn been meegesleept hebben zonder goed te weten wie of wat. En M. kan best gedacht hebben dat ze over het wrakhout kroop terwijl feitelijk J. haar voortsleepte. Het kan. Het was immers een donkere, bewolkte nacht. Het water  was steenkoud. Vaak had je geen idee van wat er gebeurd was. Je hoorde roepen, schreeuwen, vloeken zelfs, of zacht steunen, huilen of klagen. De gierende wind en het beukende wrakhout zorgden er voor dat je tot het uiterste gespannen was. Je moest in leven blijven. Soms had je nog tevergeefs geprobeerd

je vader of moeder, je broer of zus te redden. Rustig om je heen kijken was er natuurlijk niet bij. Neen, het was bittere ernst, echte serieuze stress. Het was erop of eronder. Leven of dood.

Op zo’n moment “zag” het geheugen ook niet zo veel. Het zag flarden en dan meestal nog alleen wat van belang was om te overleven. Dat stuk hout dat ineens omhoog stak. Die hooibaal die voorbij dreef. Dat lichtje dat heen en weer danste en maar niet dichterbij kwam. Die hand die je net kon grijpen, want je was ineens zo moe. Flarden van herinneringen, want je geheugen heeft heel veel niet gezien, niet kúnnen zien. Later wil je geheugen dat niet toegeven, Dan “herinner” je je dingen die je niet gezien hebt. Die je niet hebt kunnen zien. Die er nooit geweest zijn zelfs. Je geheugen vult de gaten in je herinnering op en maakt je desnoods van alles wijs. Zo werkt het mensengeheugen. Dat is wel zó verschrikkelijk onbetrouwbaar. Daar heb je geen idee van.         

24-04-2007, 13:59 Geschreven door Watersnoodgids