Na mijn beroepsloopbaan ben ik als ‘gepensioneerde met veel tijd’ vrij vlug begonnen met het schrijven, in eigen beheer, van drie boekjes die gerelateerd zijn aan mijn laatste jaren als stafmedewerker en projectleider bij de gemeentelijke overheid. In 2012 verscheen het boek “Vonken”, een managementnovelle over verandering en organisatieontwikkeling en datzelfde jaar “Organisatiebeheersing – Ontwikkeling naar maturiteit”, dat handelt over de organisatie van lokale en provinciale overheden. Een jaar later volgde dan tot slot het boekje “ViertaktFOCUSmanagement”, dat handvatten aanreikt om anders, en zonder kladderadatsch tot gevolg, om te gaan met strategie, organisatie, processen en prestatiemeting, en bijgevolg ook met het bezweren van crisistijd.
Uit de proloog van “Vonken”, neem ik volgend stukje over:
“Een oude schoendoos, daar begon het mee.
Een politicus vertelde in een interview op televisie dat hij een oude schoendoos gebruikte om daar losse aantekeningen in te stoppen over alles wat hem op bepaalde momenten belangrijk leek. En telkens de doos vol zat, had hij stof voor een boek. …
… Deze tactiek zag ik onmiddellijk zitten en al vrij vlug legde ik beslag op een schoendoos en begon ik zinnetjes te verzamelen. Die doos stond daar, ergens bovenop een hoge kast. Soms stak ik kleine notities in mijn doos, maar vervolgens verloor ik de schoendoos uit het oog. Toen ik de doos toch nog eens in het vizier kreeg, besefte ik dat de tijd rijp was om mijn inspanningen te verhogen. Tegelijkertijd drong het tot me door dat ik eigenlijk al jaren bezig was een boek voor te bereiden. Ik had mijn kijk-, luister- en voelsprieten uitgezet. Alleen had ik de informatie die ik op diverse wijzen verzameld had nog niet gebundeld en met mekaar in verband gebracht. Toen die klus voor een deel geklaard was, volgde vrij vlug mijn besluit om met het echte schrijfwerk te beginnen.”
Met dit gelegenheidsgeschrift verliep het eigenlijk gelijkaardig. Enkele jaren geleden nam ik een abonnement op het Duitse tijdschrift Der Spiegel. Alle weken een 130-tal bladzijden actueel nieuws over Duitsland en de rest van de wereld in mijn brievenbus. Eigenlijk las ik dat tijdschrift voorheen al sporadisch. Daar ik al geruime tijd artikels bijhield uit de krant De Standaard, waarop ik naar schatting toch al een 40-tal jaren geabonneerd ben, besloot ik de lijn door te trekken en ook de naar mijn mening meest interessante artikels uit Der Spiegel te bundelen in fardes. Op dat ogenblik wist ik: ‘Daar ga ik vroeg of laat iets mee doen’.
Toen ik op een doordeweekse dag voor mijn boekenkast stond en mijn blik viel op een boek dat ik met veel plezier en interesse gelezen had, kreeg ik een eerste prikkel. Het gaat om het boek “Een naoorlogse achtbaan – Europa 1950-2017” van Ian Kerkshaw. Dat boek beschrijft de Europese geschiedenis vanaf 1950 - mijn geboortejaar - en op die manier het werelddecor waarbinnen mijn leven zich heeft afgespeeld. Geschiedenis lezen die jezelf hebt meegemaakt – hedendaagse geschiedenis - is op zijn minst een speciale ervaring, waarbij in elk geval de vraag zich opdringt: “Hoe juist is het beeld dat ik hiermee krijg?“.
In zijn monumentaal werk “Kulturgeschichte der Neuzeit”, uitgegeven in 1927, houdt de Oostenrijkse cultuurhistoricus Egon Friedell vast aan de idee dat tijdgenoten nooit een historische gebeurtenis als geheel kunnen zien, zij bekijken die altijd in stukjes[1].
Volgens historicus Volker Reinhart is het een fundamentele menselijke behoefte om de geschiedenis te structureren. Zodat we begrijpen waar we vandaan komen en ons superieur voelen ten opzichte van het verleden. We structureren het verhaal om betekenis te geven aan ons eigen verhaal en leven. Wat het heden betreft wordt zingeving zelden bereikt. De geschiedenis is geen leraar van het leven, ze biedt geen conclusies voor de toekomst.[2]
En toen kwam er onverwachts en ongezien het virus corona of Covid-19 en deze pandemie bezorgde me een tweede prikkel. Want speciaal aan zulke crisissen is, dat ze vaak ontwikkelingen en problemen scherp stellen waar we in normale tijden niet of veel minder oog voor hebben. Alhoewel had ik al geruime tijd de perceptie dat er iets fundamenteels aan de hand was in onze samenleving, met een breuklijn tot gevolg. Breuklijn – een begrip uit de sociologie – staat voor een verdeeldheid in de samenleving die ontstaat uit conflicten. Die conflicten kunnen al achter ons liggen en zelfs geheel of gedeeltelijk opgelost zijn; toch blijft er een breuklijn bestaan. De breuklijn waaraan ik denk, heeft te maken met onze veranderende houding ten opzichte van waarheid en leugen.
Komen we bij de titel van dit geschrift. De doos staat voor de tactiek hierboven beschreven. Daarenboven heeft een doos zes zijden, waarvan er zich telkens twee regelrecht tegenover elkaar bevinden. Dat past perfect in de benadering die ik gekozen heb voor deze publicatie: links tegenover rechts, boven tegenover onder (waarbij boven slaat op elite en/of staat, en onder voor volk en/of burgers), en individu tegenover gemeenschap. De doos wordt gevuld met ideeën over waarheid, gelijkheid, vrijheid, waardigheid.
Het woord reflecties in de subtitel duidt op nadenken en zich bezinnen over en geeft ook aan dat de bedoeling van dit gelegenheidsgeschrift er niet in bestaat te beïnvloeden (‘influencen’) of te overreden.
Tot slot wens ik nog even stil te staan bij het tekstmateriaal waardoor ik mij heb laten inspireren bij het schrijven. Het zijn in overgrote mate tijdschriften- en krantenartikelen, naast enkele boeken. Daarbij ben ik mij bewust van de vraag: “Hoe betrouwbaar is de informatie die vermeld staat in de geschreven pers?”. In dat verband moet ik aanstippen dat ik een redelijk – maar niet blind - vertrouwen heb in de mainstraim media. En door middel van vergelijking, gezond verstand en buikgevoel, kan men een zekere mate van fact checking bereiken. Voor de goede orde heb ik, telkens waar het aangewezen is, aangegeven uit welk artikel ik de ideeën in kwestie geput heb en heb ik dat continu gedaan in verband met de geraadpleegde boeken. Dat er geen echt brononderzoek gedaan is, speelt eigenlijk weinig rol. Het schrijven van dit geschrift is namelijk niks meer dan een denkoefening, gekruid met een vleugje (semi-) filosofische, sociologische en politicologische pistes; nadenken om de dingen beter te begrijpen en te kunnen plaatsen.
[1] Der Spiegel – Heft 17/18.4.2020 – “Am Anfang war das Virus”. Von Ullrich Fichtner.
[2] Der Spiegel – Heft 3 / 16.1.2021 – “Epidemien locken die bösen Kräfte hervor”. Von Lothar Gorris.
Op 13 maart 2021 heb ik, wat ik noem, een gelegenheidsgeschrift van iets meer dan 100 bladzijden afgerond. Dat geschrift draagt de naam: “De Doos” – Reflecties ten tijde van pandemie”. Daarin maak ik bespiegelingen over één jaar corona of Covid-19.
De inhoudsopgave is als volgt:
*Voorwoord
*Crisissen
*Reflecties
Crisissen reiken een spiegel aan
In wat voor een wereld zijn we verzeild geraakt?
-Het primaat van de economie
-Democratie
-Digitalisering
-Waarheid
Journalistiek
Fake news en alternatieve feiten
Complottheorieën
Populisme
Extremisme
-Rechtvaardigheid
‘The righteous mind’
‘Theorie des kommunikativen Handelns’
*Overzicht
*Nawoord
In mijn volgende blogs zal ik deeltje per deeltje opnemen.
Interesse? Kijk dan uit naar mijn volgende bijdrage. Wanneer die komt? Hou het in de gaten!
Er wordt veel geschreven over de aan de gang zijnde pandemie.
Een interessante bijdrage las ik in het Duitse tijdsschrift Der Spiegel, nummer 10 van 6 maart 2021.
Volgens Andreas Reckwitz, socioloog aan de Humboldt-Universiteit in Duitsland, zou resiliëntie een sleutelwoord kunnen worden in het postcorona-tijdperk, zelfs voor de politiek in de 21e eeuw als geheel. Samenlevingen moeten veerkrachtiger en elastischer worden.
Individuen moeten aan hun psyche werken om resiliëntie te krijgen, en de staat moet daartoe een kader voor de samenleving bieden. Veerkracht en elasticiteit gaan over weerstandsvermogen, het vermogen om voorbereid en opgewassen te zijn op en tegen ongewenste, soms schokkende gebeurtenissen.
De afgelopen tien jaar zijn samenlevingen herhaaldelijk geconfronteerd met crisissen: de financiële crisis, de migratiecrisis, herhaalde terroristische aanslagen en, als permanente stressfactor, de klimaatcrisis. Op het gebied van resiliëntie heeft de psychologie het voortouw genomen. Therapie en begeleiding bij burn-outziekten hebben sinds de jaren negentig resiliëntie ontdekt als een sleutelbegrip voor crisispreventie op de lange termijn.
De term resiliëntie komt uit de natuurkunde, meer precies uit de materiaalkunde. Hiermee wordt de eigenschap bedoeld van het lichaam om na een vervorming onbeschadigd zijn weg terug te vinden naar zijn oorspronkelijke staat. Na een boks op de bal, neemt de bal zijn oorspronkelijke ronde vorm terug aan. De psychologie heeft het begrip overgenomen en vindt het een belangrijk doel om resiliëntie aan te kweken, te trainen, om zo bijvoorbeeld de emoties te controleren of de eigen machteloosheid te overwinnen.
Ook de staat zou zich het begrip kunnen eigen maken en meer inzetten op het vermijden van en het strijdvaardig omgaan met het ongewenste. De overheid moet binnen die context overschakelen van een positieve naar een negatieve politiek. De klemtoon daarbij ligt op het steeds lessen trekken uit crisissen en catastrofes, preventie, risicobeheersing én de samenleving harden.
Een paradigmaverschuiving naar een beleid van veerkracht in de 21e eeuw zou een verstandige daad zijn. In plaats van op korte termijn de laatste rampen achterna te hollen, onderkent men realistisch de risico's en probeert men daaruit passende langetermijnstrategieën te ontwikkelen. Dat is een teken van opgroeien in de samenleving. Gevaar daarbij is dat men te veel focust op het negatieve en het positieve onvoldoende veronachtzaamt.
Een metafoor maakt dat duidelijk. Het beleid van veerkracht en preventie kan mikken op een noodzakelijke veiligheidsinfrastructuur en een steunbeen bieden. Maar dat is geen doel op zich, er moet ruimte blijven voor het vrije been. Voor een beleid dat verder gaat dan het minimaliseren van risico's, een beleid met positieve doelen zoals sociale verbetering, of ze nu in de richting van autonomie, welvaart, gerechtigheid of duurzaamheid gaan.
Een belangrijke bezorgdheid en opdracht van de politiek in de moderne tijd!
