Ik gun Nick Balthasar zijn succes met Ben X. Hij lijkt me een oprechte en fidele kerel en zijn madame lijkt uit hetzelfde hout gesneden. Toch ben ik niet gelukkig met het boek, noch met de film. Balthasar heeft een enorme kans laten liggen om mensen met autisme of een aan autisme verwante stoornis op een neutrale manier in de belangstelling te brengen. Het personage Ben is niet zo maar een randgeval. Hij wordt getypeerd als iemand die opgaat in zijn games, die naar pornosites surft, er niet door geraakt wordt, maar en passant even masturbeert - dat hoort erbij, neem ik aan.
Balthasar laat een unieke kans onbenut om aan de leek uit te leggen wat de oorzaak is van autisme of aan autisme verwante stoornissen, wat er precies verkeerd loopt in het communicatieproces tussen deze mensen en mensen zonder dit probleem. Nee, in het boek laat hij de psychiater uitleggen dat mensen met autisme 'een paar planeten in hun bovenkamer missen'. Van een miskleun gesproken!
Waarom niet uitleggen dat er geen typische autisten of mensen met een aan autisme verwante stoornis zijn. Sommige hebben dezelfde kenmerken, zoals er ook mensen zijn die sneller boos worden dan andere, of een talenknobbel hebben. Voor de rest lijden ze onder hun handicap die zich in allerlei gradaties kan manifesteren.
Niet alle autisten of mensen met een aan autisme verwante stoornis - een groot onderscheid, zowel in beleven voor de betrokkenen als voor hun communicatiepatronen - kunnen, zoals de savant in Rain Man meteen zeggen hoeveel lucifertjes er in een doosje zitten, of een heel telefoonboek uit het hoofd opzeggen. Evenmin leven ze in een virtuele wereld zoals Ben X.
Zoals met veel handicaps, is een aan autisme verwante stoornis het moeilijkst voor mensen die ze in lichte mate hebben. Op het eerste gezicht valt hun handicap niet op. Pas als je hun communicatie en hun body language, de uitdrukking in hun ogen observeert, besef je dat er iets 'anders' is. En dan is de vraag: wat? En hoe ga ik ermee om? En vooral hoe leer ik hen om met hun handicap om te gaan?
Vooral voor jongeren is de situatie vaak dramatisch. Hun leeftijdgenoten kennen te weinig van deze handicap om door te hebben wat er aan de hand is. Resultaat: ze worden gepest en uitgesloten terwijl ze niet snappen waarom hen dit overkomt.
Probeer het zo te zien: in een communicatieschema heb je een zender, een boodschap en een ontvanger. Als alle factoren gunstig zijn, dat wil zeggen als de zender zijn boodschap helder en duidelijk formuleert op een manier die voor de ontvanger perfect verstaanbaar is, dan komt de boodschap goed over en kan de ontvanger de gewenste feedback geven.
Zijn er storende omgevingsfactoren, of zijn zender en ontvanger niet goed op elkaar afgestemd, bijvoorbeeld omdat ze een verschillende taal spreken, omdat er te veel lawaai is, of om welke reden ook, dan komt de boodschap niet goed aan en kan de ontvanger niet de gewenste feedback geven.
Dit is precies wat zich voordoet bij mensen met autisme of aan autisme verwante stoornissen. De booschappen uit de buitenwereld komen niet toe zoals ze door de zender bedoeld waren en daardoor reageert de ontvanger niet adequaat, althans niet in de ogen van de zender! Vermits de zender, in dit geval, geen verstorende factoren ervaart - beide spreken dezelfde taal, er zijn geen storende omgevingsfactoren ... - begrijpt hij de niet adequate reactie niet, verbaast er zich over, ergert er zich aan, reageert er negatief op. Doet deze situatie zich een aantal keer voor, dan wordt de ontvanger als dom, achterlijk, onaangepast gecatalogeerd en voortaan uitgesloten en genegeerd.
Ik geef toe, wie het probleem niet kent, weet niet meteen hoe hij dan wel moet reageren. De zender van de boodschap moet bereid zijn om zich empathisch en als een actieve luisteraar op te stellen naar de autistische mens tegenover hem. Als hij niet de verwachte reactie krijgt, moet hij voorzichtig peilen of zijn boodschap wel goed gedecodeerd is, bijvragen stellen, herformuleren ... Dat vraagt geduld en een oprechte bereidheid om te communiceren.
Het zou goed zijn mocht dergelijke informatie breder verspreid worden. Zowel voor de autistische mens als voor de maatschappij zou dit het leven veel aangenamer maken. En het zou drama's, zoals bij de echte Ben X voorkomen.
Junior Senior
