|
Op 12 juli 1943, precies 75 jaar geleden, werd de textielfabriek Gernay-Delbecque in het centrum van Waregem getrokken door een geallieerde luchtaanval. Bij dit bombardement vielen zeven doden en minstens achttien gewonden. Om deze gebeurtenis blijvend onder de aandacht te brengen namen Marc Crabeels, Paul Deweer en Johan Durnez OAM het initiatief om een memoriaal op te richten op de plaats waar de slachtoffers vielen. Deze middag werd juist 75 jaar na het drama het monument onder massale belangstelling plechtig onthuld op de hoek van de Olmstraat met de Nieuwe Olm door gouverneur Carl Decaluwé, burgemeester Kurt Vanryckeghem en minister van staat Herman Decroo.
De herdenking begon met een informatieve benadering van het wat, hoe, waarom en gevolgen van dit drama die bewuste maandag 12 juli 1943 vlak voor de middag. Paul Deweer nam ons terug naar bewuste datum tijdens de Tweede Wereldoorlog in Waregem. Tot dan bleef Waregem op enkele onaangenaamheden na relatief ongeschonden bij de bezetting. Die bewuste dag 75 jaar geleden stegen er om 10.22 u. acht geallieerde bommenwerpers op in Engeland voor operaties op het vasteland. Wegens ongeschikte weersomstandigheden vlogen er maar een drietal door, waarvan één met een opdracht om zijn vier bommen te lossen op de elektriciteitscentrale te Zwevegem. Waregem was nooit een doel. Maar deze bommenwerper raakte van koers en loste zijn explosieve vracht boven Gernay. Paul Deweer kon meerdere getuigenverslagen optekenen van Waregemnaars, die het gebeuren in het centrum van Waregem hadden meegemaakt.
Marc Crabeels verduidelijkte het initiatief. Een vijftal jaren geleden is hij in contact gekomen met Paul Deweer, wiens moeder nauw betrokken was bij het drama op het bedrijf Gernay-Delbecque en wonderlijk kon overleven. Het idee ontstond om het drama een blijvende plaats te geven in het collectief Waregems geheugen. Historicus Johan Durnez (VTI) werd bij het project betrokken en meteen werd het een realisatie van drie Waregemse onderwijsinstellingen. Het memoriaal werd gemaakt door leraars en leerlingen van het VTI met een ontwerp van Chris Eekhout. Marc Crabeels werkte met leerlingen van het H. Hartinstituut een digitaal project uit, waarvoor de teksten werden ingelezen door leraars en leerlingen van de Stedelijke Kunstacademie. Het monument omvat een QR-code, waarmee uitgebreide informatie over drama van 12 juli 1943 kan worden bekomen.
Dirk Decuypere, luchtvaarthistoricus gaf uitleg bij de precisie-bommenwerper Boston III, die vier bommen van 225 kg aan boord had, en heel laag (10 m.) boven de zee en boven de grond vloog met snelheid van 375 km/u. Het was de bedoeling met de operaties in geallieerd gebied zo weinig mogelijk burgerslachtoffers te maken. Ze maakten deel uit van de zgn. circus-operaties op strategische doelen in de periode 1941-43. Waregem is op geen enkele kaart aangeduid als doelwit. De vier bommen werden afgeworpen boven Gernay en het is de derde inslag die zorgde voor de slachtoffers. Een eerste bom ontplofte niet en een vierde bom viel in de nabije tuin van familie Debrabandere.
Met Jozef Vervaeke en Georgette Robijn kwamen nog twee ooggetuigen van de luchtaanval hun getuigenis afleggen. Jozef Vervaeke was 15 jaar en leerling op het H. Hartcollege. Er waren op het moment van het bombardement ruim honderd leerlingen op het college aan het studeren en examens aan het afleggen. Ze hoorden het vliegtuig laag over het college vliegen, gevolgd door de ontploffingen. Het glas vloog uit de ramen en de maaltijdn werden vernietigd door glasscherven. Iedereen liep naar de kelders. De slachtoffers en doden werden overgebracht naar het college. Er was nog gevaar voor een bom, die nog niet was ontploft. De externe leerlingen mochten naar huis en de externen moesten de school verlaten naar de speelplaats in de Verhaeghestraat. Isabelle Bouckaert van het Rode Kruis las de getuigenis voor van Georgette Robijn. Zij had een cursus ambulancier gevolgd en op Gernay als 20 jarig meisje geconfronteerd met de verschrikkelijke verwondingen van doden en gewonden.
Marc Crabeels sprak de dodenhulde uit. De tol van de Waregemse Zwarte Maandag was groot en naast de zeven doden waren er minstens achttien gewonden, waarvan sommigen verminkt waren voor de rest van hun leven. De doden waren Georges Gernay 60 j. , Jules Decaluwe 63 j. , Gentiel Desmet 60 j., August Depaepe 53 j., Remi Van Hoe 44 j., Marie Demuynck 56 j;, Gavbrielle Desmet 15 j. Hun namen staan gegrifd op het memoriaal.
Vanaf het oblatenauditorium ging het olv de brandweer in stoet in de Olmstraat naar het memoriaal op de hoek met de Nieuwe Olm voor de onthulling van het memoriaal. Het bestaat enerzijds uit de oorspronkelijke letters Gernay van de fabriekspoort van het bedrijf en anderzijds uit een metalen plaat, waaruit de tekst uit uitgegrifd met de namen van de doden bij het drama. De onthulling van het memoriaal ging gepaard met het in acht nemen van 1 minuut stilte, Te Velde, bloemenhulde en de Belgische en Vlaamse hymnes. Burgemeester Kurt Vanryckeghem benadrukte het doel van dit memoriaal. Dank zij de QR-code kunnen we meer begrijpen over het hoe en waarom van dit zinloze drama met onschuldige slachtoffers. Deze slachtoffers zijn hierbij nog niet vergeten, net als de slachtoffers van beide oorlogen en velen die nog dagelijks vallen. Het moet ons lessen doen trekken om waakzaam te blijven voor verdraagzaamheid, vrede en democratie.
Toespraak Gouverneur
Gouverneur Carl Decaluwe herinnerde aan de basis voor de talrijke herdenkingsplechtigheden onder meer n.a.v. de herdenking van 100 jaar Groote Oorlog : Respect voor het verleden en de offers die gebracht werden, hulde brengen aan de moed en waardigheid van de vele soldaten en erkentelijkheid voor iedereen die aan deze strijd deelnam liggen hierbij aan de basis. Soldaten uit meer dan vijftig verschillende staten namen deel aan de strijd. Voor elk van hen, elke getuige en elk slachtoffer herbergt de Groote Oorlog een verhaal van absurde angst, verdriet, pijn, dood en verschrikking. Tijdens de Eerste Wereldoorlog stond ons land voor het eerst voor de immense uitdaging van betrokkenheid van burgers en hun noodzakelijke bescherming. Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog was dit aan de orde. De pakkende getuigenissen aan het begin van deze plechtigheid bevestigen dit.
De provincie West-Vlaanderen draagt een bijzondere verantwoordelijkheid in de herdenking van beide Oorlogen. Het merendeel van de dodelijke slachtoffers in België vielen immers in onze provincie. Talrijke plechtigheden en evenementen zorgen ervoor dat wij de gruwel van weleer nooit vergeten. We houden de herinnering levendig zodat de geschiedenis zich nooit meer kan herhalen.
Ruimte maken voor verhalen over de beproevingen tijdens deze harde tijden versterkt ook de vredescultuur. De Nederlandse filosoof Spinozza schreef in de 17e eeuw: “Vrede is niet de afwezigheid van oorlog. Het is de deugd, een geestesgesteldheid, een geneigdheid tot goede daden, vertrouwen en rechtvaardigheid”. Spinoza was een man zonder religie en een voorbeeld voor ons, de moderne mens, die een ethisch leven wil leiden, met vrede als de belangrijkste leidraad.
Vrede is het doel van vredesopvoeding. Verandering en emancipatie staan centraal in vredesopvoeding. Het is een pedagogie gericht op het vormen van weerbare burgers die actief verantwoordelijkheid nemen om zo bij te dragen tot een vredescultuur. Een vredescultuur bestaat uit waarden, attitudes, gedragingen die geweld verwerpen en vermijden, door hun oorzaken bij de wortel aan te pakken.
Plechtigheden zoals vandaag en herdenkingsmonumenten zoals hier onthuld appelleren ons hieraan. Ze zijn een zichtbare uiting van die vredescultuur die zo belangrijk is. En dat blijft, boven alles, prioriteit.
Ik wil de heer Crabeels, de heer Deweer en de heer Durnez graag van harte danken voor hun initiatief. Met de steun van het stadsbestuur van Waregem en Erfgoed Zuidwest en het werk van de leraars en leerlingen van het VTI Waregem, Heilig Hartinstituut en Stedelijke Kunstacademie houdt het memoriaal hier vanaf vandaag de herinnering aan de slachtoffers van 75 jaar geleden met gepaste égard levendig. Ik dank u.
|
