Vervolg reisverslag van Maria de Roey, die eveneens met Wim Vanhoorne de reis naar Turkije maakte.

Het Ciraganpaleis door dezelfde architecten als het paleis ontworpen is momenteel een luxe hotel;  Penizeilik Herlek Lisesi, de zeevaartschool die behoort tot één van de topuniversiteiten.  Vervolgens varen we langs het Yildizpark; de Bosporus of Atatürkbrug, een hangbrug die zich tussen Ortaköy en Beylerbeyi  uitstrekt.  Ze overspande als eerste de zee-engte die Istanboel in tweeën deelt en werd in 1973 voltooid om de 50^ste verjaardag van de inauguratie van de Republiek Turkije te herdenken.  Omdat de Kiev (een Russisch dekschip) eronderdoor moest kunnen werd ze 64 m hoog.  De tweede brug, de Mehmet Fatihbrug is even hoog.  Verder zien we tegen de heuvels villa’s van universiteitsprofessoren; een dorp met woningen van de expats die voor multinationals werken en enkele yali’s.  Grootviziers van de toenmalige sultans lieten deze villa’s (uit de 17^e eeuw) als zomerverblijf bouwen. Voor het leveren van allerlei koopwaar kon men met een bootje de kelder in varen.  Hier ligt ook de Savarona aan, de vroegere privéjacht van Atäturk, momenteel eigendom van een multimiljonair.  En er tussenin op de achtergrond totaal vervallen woningen die bij aankoop in de oorspronkelijke staat moeten hersteld worden. 

Het Europafort of Rumeli Hisar, bijgenaamd “Bogaz kesen” (= diegene die de keel oversnijdt) domineert het smalste stuk van de zeearm.  Het werd in 1452 gebouwd door Mehmet II als sluitstuk van de strop rond Constantinopel.  Hij bouwde het, samen met zijn grootvizier en twee andere viziers in vier maanden tijd.  In het fort was een garnizoen janitsaren gekazerneerd, dat zijn kanonnen op de zee-engte richtte om vreemde schepen de  doortocht te verhinderen.  Nadat een Venetiaans schip tot zinken was gebracht was de toegang tot Constantinopel afgesneden.  Na de verovering van de stad verloor het zijn militaire betekenis en werd het een gevangenis.  Momenteel worden hier muziek- en dans openluchtvoorstellingen gehouden.

Op de terugweg varen we voorbij het Maslak of jachtpaviljoen van de sultan uit de 19^e eeuw en het Küçüksupaleis (1856) met marmeren gevel in typisch Osmaanse stijl en gebouwd onder de regeerperiode van sultan Abdül Mecit I.  Het einde van deze prachtige tocht zit erop. 

Op de oever aangekomen maken we een wandeling door smalle steegjes (rond de Kruidenbazaar) bezaaid met tal van winkeltjes die een enorme verscheidenheid van huisraad en ander gerei aanbieden.  En via een trap komen we in het voorhof van de Rüstem Pasamoskee of tegelmoskee terecht.  Op deze plaats stonden vroeger bloemenmarktkramers die door Rüstem Pasa (schoonzoon en grootvizier van Süleyman I) hoge boetes opgelegd kregen en die het ganse gebied uiteindelijk liet onteigenen.  Door de beperkte oppervlakte liet Sinan (architect) op de vier hoeken van de moskee ingangen bouwen voor de imam, in plaats van één zoals gebruikelijk.  Het interieur is volledig betegeld met Izniktegels van abstracte tot tulpenmotieven en het blauw is nog diepblauwer dan de bekleding van de Blauwe Moskee.  Het gebouw was jarenlang gesloten voor restauratie en gedurende die periode werden heel wat van deze kostbare tegels, waarvan de huidige marktwaarde 1500 € per tegel bedraagt, gestolen. 

Alle moskees hebben hetzelfde basisontwerp, een open binnenhof geeft toegang tot de overdekte gebedsruimte waarin gelovigen o.l.v. een gebedsvoorganger (imam) zich naar Mekka richten.  Dit onderwerpend gebaar waarbij de gelovigen zich op hun knieën werpen met het hoofd tot op de grond komt van Ibrahim.   In de muur tegenover hen zit een nis (Mihrab) en vlakbij een preekstoel (minbar) vanwaar de iman/voorganger tijdens het middaggebed op vrijdag voor zegt.  De preek (waarin alleen actuele onderwerpen mogen aan bod komen en geen politiek) wordt voorgeschreven en het onderwerp bepaald door de Diyanet (Directoraat-generaal voor Godsdienstzaken) dat in 1923 werd opgericht.  De imams worden opgeleid en betaald door de staat.  Vijf maal per dag riep de moëddzin vroeger vanaf de minaret (momenteel vervangen door luidsprekers) de gelovigen op tot gebed.  Daar elke moslim de oproep tot het gebed moet kunnen horen, zijn er zoveel moskeeën (ongeveer 20.000) op korte afstand van elkaar gebouwd in Istanboel.

Een glas vers geperst granaatappelsap tussendoor smaakt voortreffelijk .  En we sluiten de dag af met een bezoek aan de Egyptische- of kruidenbazaar die in de 17^de eeuw werd opgericht.  Kruiden, specerijen, honing, noten, snoep, gedroogd rundvlees, kaviaar en natuurlijk de loukoums (Turks fruit) en op de pleintjes en straten er rond ringvormige broden met sesamzaden, granaatappelsap, gepofte kastanjes worden hier in overvloed aangeboden.  In de loop der jaren werd het assortiment uitgebreid met huishoudelijke artikelen, speelgoed, kleding, planten, dieren…

Woensdag 12 november 2008

Deze ochtend beginnen we met een korte verkenning langs de planten- en dierenmarkt rond de Yenimoskee gelegen.  Opvallend onder de aangeboden diersoorten zijn tal van vogelsoorten, goudvissen, schildpadden…

In de ondergrondse Yeralti moskee (bijnaam = Kursunlu Mahzen Camii=Gunpowder Warehouse mosque),(sinds de 18^e eeuw omgevormd tot moskee) gelegen buiten de stadsmuren en gedeeltelijk onder de Gouden Hoorn was vroeger een kelderburcht gevestigd.   De Gouden Hoorn waar het hoofdkwartier van de vloot van het Byzantijnse Keizerrijk lag  vormde de grootste natuurlijke haven ter wereld.   En een ketting gespannen over de Gouden Hoorn, moest vijandige schepen de toegang ontzeggen.   Deze 400 lange ketting werd alleen ontrold wanneer vijandige schepen naderden en bij niet-gebruik werd ze in deze ondergrondse zigzaggend opgeslagen .   In 1453 kon Sultan Mehmet II de stad pas innemen door zijn boten over de heuvel te trekken en zo de ketting te omzeilen.  Waar vroeger de ketting lag werd later (1923)de Galatabrug gebouwd met in ’t midden een opening om grote schepen te laten passeren.  De huidige vervangt de vroegere houten pantonbrug die vermoedelijk door brandstichting is afgebrand.  Ook Michelangelo heeft voor deze brug destijds een ontwerp gemaakt dat nooit werd uitgevoerd.  Vele vissers gooien hier hun hengel uit in de hoop iets te vangen.

Aan de overzijde nemen we de 573 m lange ondergrondse spoorverbinding, tussen 1871 en 1874 gebouwd door Franse ingenieurs (Tünel), die over een afstand van 500 m steil tegen de heuvel op gaat en uitkomt aan het begin van de Istiklal Caddesi in de Beyogluwijk.

Hier vervolgen we onze ochtendwandeling langsheen het vroegere Mevleviklooster dat ingericht werd als museum voor klassieke Osmaanse poëzie, maar het blijkt gesloten te zijn.  Hoewel de Mevlevisekte in 1923 door Atatürk verboden werd treden hier elke laatste zondag van de maand Soefi-gelovigen  (draaiende derwisjen) op, op een achthoekige houten dansvloer.  Deze orde werd opgericht in de 13^de eeuw door Mevlana Rumi.  Zijn aanhangers of volgelingen worden ook wel de draaiende derwisjen genoemd, daar hun gebed eruit bestaat door ronddraaiende bewegingen in extase te geraken (één monnik begint te draaien en de volgende gaat in crescendo zoals bij de Boléro van Ravel).

De Galatatoren die een prachtig panaroma biedt over gans de stad Istanboel is 7 m breed en 60 m hoog en ligt 90 m boven de zeespiegel.  Aanvankelijk stond hij in het midden van een Genuese volledig ommuurde stad en deed dienst als toezichthouder op de scheepvaart.  De Osmanen gebruikten hem na de verovering als gevangenis en marineopslagplaats.  In de 18^e eeuw bevestigde de pionier van de vliegtuigbouw Hezarifen Ahmet Celebi vleugels aan zijn armen en vloog vanuit de toren naar Usküdar aan de Aziatische oever.  Zo realiseerde hij de allereerste intercontinentale vlucht.  Hierdoor maakte hij zich enorm populair.  

In de namiddag brengen we in de Sultanahmetwijk een bezoek aan de Haghia Sophia, de Sokullu Mehmet Pasamoskee en de Sergius en Bacchuskerk.  Haghia Sophia of Aya Sophia (= Heilige Wijsheid) was eeuwenlang het grootste gebouw ter wereld.  Constantinopel was met o.m. haar drie indrukwekkende gebouwen zoals het Hippodroom, het Grote Paleis en de Haghia Sophia bijna duizend jaar lang ook de rijkste stad van de wereld.  De kerk werd gebouwd op twee vroegere heiligdommen waarvan de laatste in brand werd gestoken.   De Haghia Sophia werd in 537 plechtig ingewijd door Keizer Justinianus.  Zijn ontzagwekkende vrouw, de ex-courtisane Theodora, had veel invloed op hem.  De oprichting van deze kerk heeft hem 10.000 kg goud gekost.  Voor de ingang (narthex) blijven van de vorige kerk enkel nog de ambo of lessenaar waarop de eerste en tweede lezing werd gehouden alsook enkele friezen over.

In de exonarthex bevindt zich een grondplan van de toenmalige stad Byzantium.  De kerk ontworpen als een aardse afspiegeling van het paradijs, roept een hemelse sfeer op.  Het artistieke hoogtepunt zijn de figuratieve mozaïeken, resten, die echter grotendeels verloren zijn gegaan.  Ze dateren uit de 9^e eeuw of later na de iconoclastische periode.  De islam heeft geen afbeeldingen, ze bidt rechtstreeks tot God. De mozaïekplafonds in ondermeer de narthex maken deel uit van de oorspronkelijke decoratie uit de 6^e eeuw en het gebruikte marmer is afkomstig van het Romeinse Rijk.

De mozaïek boven het Keizerportaal dat ooit voorbehouden was aan de keizer en zijn gevolg, toont een Tronende Christus met de knielende Keizer Leo VI, de wijze die tot vier keer toe gehuwd geweest is (dus één keer te veel).  Hij bidt of hij toch in de hemel mag komen.

De Osmaanse toevoegingen in het schip werden aangebracht onder het bewind van Mehmet II, die in de 15^e eeuw na de verovering van de stad, de kerk verbouwde tot een moskee.  Ook de minaretten, tomben en fonteinen dateren uit deze periode.  In de apsis werd de mihrab (nis)geplaatst, links daarvan de loge van de sultan en rechts de minbar(preekstoel), marmeren platformen voor lezers van de Koran en een kansel.  De schilden (5 m breed) met de namen van Allah, Mohammed en de vier rechtgeleide kaliefen werden vervaardigd uit ezelshuid.  En in de zuidelijke zijbeuk werd in 1739 de Bibliotheek van Mahmut I geplaatst voor het bewaren van de korans.  Dit was tevens de periode dat de boekdrukkunst werd uitgevonden.  Alle afbeeldingen werden, tijdens de Ottomaanse periode toen hij dienst deed als moskee, met een laag kalk bedekt.

De centrale koepel is vervaardigd uit lichte baksteen, waarvan de mortel met houtkrullen werd vermengd die uiteindelijk vergingen, en daardoor de constructie lichter maakte.  Deze wordt gesteund door 4 reusachtige zuilen, bovenaan met serafijnen versierd.

Daar de eerste Byzantijnse kerken gebouwd werden volgens een basicaal of centraal grondplan heeft het schip rechte muren.

Acht van de 18 m hoge groene pilaren in de zijdelingse zuilengalerijen zijn afkomstig uit het paelestrum  van Efese, een porfierzuil achteraan uit de Jupitertempel van Baalbek (Damascus).  En op Byzantijnse zuilen met bloem- en acanthusbladversieringen werd het monogram  van de verschillende Byzantijnse keizers erin verwerkt.

Op de vloeren van het schip trof men aanvankelijk op verschillende plaatsen kruisen of meetpunten aan die door de moslims werden vernietigd, alsook de kruisen aangebracht in het marmer van de bovengalerijen.  Ten gevolge namelijk van de Kruistochten en de massale plunderingen (waaronder o.m. de communiebank  uit dit kerkgebouw die volledig vervaardigd  was uit zilver en het purperen doek dat bedekt was met 10.000 natuurparels)door deze Christenen lag het kruis bij moslims zeer gevoelig.

In de noordwestelijke en westelijke hoek van de kerk staan twee marmeren urnen.  Deze werden aanvankelijk met olijfolie gevuld dat door worstelaars werd gebruikt om zich mee in te smeren.  Onder het bewind van Justinianus werden het wijwatervaten en tijdens de Osmaanse Periode fonteinen voor de rituele wassingen.  En tenslotte de “zwetende zuil” die over geneeskundige krachten zou beschikken.  Wie last heeft van hoofdpijn, oogletsels of onvruchtbaarheid, kan zijn vinger in de opening steken in de hoop van zijn kwaal verlost te worden. Het was Justinianus zelf die volgens de legende als eerste de heilzame werking van de zuil ontdekte toen hij zijn door pijn gekwelde hoofd tegen de koude steen legde.

Ook hier beelden de plafondschilderingen door de oorspronkelijke mozaïeken vervangen geometrische figuren uit in geel, zachtblauw en donkerrood uit.

Via een helling schrede de vrouwen, die in de Byzantijnse periode lange kleding droegen, naar de vrouwengalerij boven om de viering bij te wonen.  Net zoals in alle moskeeën, die trouwens afgeleid zijn van de Aya Sofia, moesten de vrouwen hier plaatsnemen.  Anders zouden ze de mannen te zeer afleiden van het gebed.  De Vikingen die in diezelfde periode bont leverden aan de vrouwen waren soms verplicht om de kerkdiensten bij te wonen en maakten uit verveling inkervingen in het marmer. 

Bij het binnenkomen langs de Poort van het Paradijs werd, naar aanleiding van de herovering van de stad door de Paleologen op de Latijnen, op een zijmuur van de galerij het Deësis (bemiddeling/tussenkomst),(mozaïeken schelpvormig gelegd) aangebracht.  Het stelt Christus de Pantocrator voor met Maria en Johannes de Doper.

Ertegenover de tombe van Dandeloo, de doge van Venetië en leider van de Vierde Kruistocht.  Hij was in 1204 uiteindelijk de hoofdverantwoordelijke voor de plundering en verovering van de stad.  Velen van deze gestolen schatten zoals tabernakels, schalen, cibories, communiebanken  , enz… zijn terug te vinden in Venetië.  Door jarenlange opsluiting in de gevangenis werd hij uiteindelijk blind.  Uit wraak voor zijn plunderingen werden zijn beenderen door sultan  Mehmet II opgegraven, vernietigd en voor de honden geworpen.

Achteraan in de zuidgalerij zijn twee mozaïeken opgesteld.  Het ene met Maria en Christus, geflankeerd door Keizer Johannes II Comnenus en Keizerin Irene.  De keizer heeft een geldbeugel in zijn hand als teken van een schenking aan de kerk.  Zijn vrouw die de dochter van een Hongaarse koning was overhandigt de geloofsbrieven.  Op de andere mozaïek staat de tronende Christus met Keizer Constantijn IX en zijn vrouw Keizerin Zoë die pas op haar 52^ste gehuwd is.  Zij was bezeten van seks en werd ondermeer betrapt met een staljongen.  Het gezicht van de keizer is meermaals aangepast daar Zoë, nadat de portretten van haar en haar eerste echtgenoot Romanus klaar waren, nog verschillende andere minnaars heeft gehad.  Het huidige definitief gezicht is dit van haar derde en laatste echtgenoot.

En de apsis tenslotte wordt gedomineerd door een groot en indrukwekkend mozaïek van Maria met het Kind en aan beide zijden ernaast de aartsengelen Gabrïel en Michaël.

We verlaten dit indrukwekkend gebouw langs de vestibule van de Strijders (keizerlijke lijfwachten) met het mozaïek van Maria met Constantijn, de allergrootste koning die de stad aan de H. Wijsheid schenkt en Justinianus die de kerk de Aya Sofia schenkt.  

Na een korte drinkpauze ronden we deze dag af met een bezoek aan de Sokullu Moskee en de Sergius- en Bacchuskerk.

De Solullu Mehmet Pasamoskee of enige keizerlijke moskee werd, vóór deze machtige grootvizier van Selim II, door Sinan op een hellend vlak gebouwd.  Een steile trap, met ernaast een collegezaal van de nog altijd functionerende medrese , geeft toegang tot de binnenplaats.  In de muur boven de ingang, alsook boven de preekstoel en de mihrab werd een meteorietsteen, afkomstig van de Ka’aba (de heilige steen) van Mekka ingemetseld.   

Na het gebruikelijke ritueel van schoenen uitdoen voor het betreden van de moskee vallen meteen de mihrab en de minbar op die beiden geheel met Izniktegels in groen- en turkooiskleuren bedekt zijn met daarboven zes gebrandschilderde ramen die schitteren in het licht.  Rondom binnenin werden struisvogeleieren opgehangen om spinnen buiten te houden.  De spin is voor de moslims een heilig dier dat men niet mag doden.  Een ander handig middel om muggen af te weren was de vermenging van citronella met cement bij het aanmaken van de mortelspecie voor het optrekken van het gebouw. 

De Sergius en Bacchuskerk aangeduid als de “Kleine Haghia Sophia” en gebouwd in 527 werd opgericht door Justinianus en zijn vrouw Keizerin Theodora.  De kerk werd genoemd naar twee heiligen, Romeinse centurions die zich tot het christendom bekeerden.

Ze werd, in de vorm van een onregelmatige achthoek, op een stuk van het Grote Paleis gebouwd en stond vroeger bijna tot aan de waterlijn van de zee.  Oorspronkelijk liep onder het heiligdom een cisterne met zee- en brakwater waarbij men door middel van een luik kon waarnemen hoe hoog het water stond.  

De zuilen en het fries bovenaan, vervaardigd in rood en groen marmer met prachtige Byzantijnse kapitelen, behoren tot de oorspronkelijke kerk die na de verovering van de stad eveneens werd omgebouwd tot moskee.  De Griekse inscripties op deze friezen of banderollen zijn historisch interessant.  Hierop brengt Justinianus een lofrede aan zijn vrouw die van lage afkomst was, waardoor zij door het gewone volk met de nek werd aangekeken.  De Pfalzkapel te Aken (Duitsland) die 250 jaar later  werd gebouwd onder het bewind van Keizer Karel V heeft dezelfde achthoekige centraalbouw met koepel en werd hierop geïnspireerd.

Donderdag 13 november 2008

Deze morgen hebben we volop de gelegenheid om ook het interieur van de Blauwe Moskee of Sultan Ahmetmoskee (1609 -1616) te bezichtigen.  Hij werd grotendeels opgericht met resterende stenen afkomstig van de Hippodroom en gebouwd door de school van Sinan die ondertussen overleden was.  De opzet was dat hij nog monumentaler moest worden dan de Aya Sofia.  De moskee dankt haar naam aan de 44.000 blauwe Isniktegels in het interieur en telt het grootst aantal minaretten van alle moskeeën van Istanboel.  Die zes minaretten zijn een vergissing.  In het Turks lijkt “zes” op “goud” en de bouwheer Ahmet zou aan zijn architect oorspronkelijk “gouden” minaretten hebben gevraagd wat deze laatste waanzinnig en geldverslindend vond.  De in het totaal zestien balkons die deze minaretten omringen verwijzen naar Sultan Ahmet I die de 16^e sultan was. 

Het voorhof heeft aan alle zijden overdekte, gewelfde galerijen met 30 koepels die gedragen worden door 26 marmeren zuilen met stalactietenversiering bovenaan.  Van hieruit heeft men een prachtig zicht op de sierlijke koepels en half-koepels bovenop het schip.  Kleine torentjes er rond vormen een afzuigsysteem om onaangename geuren uit de moskee te verdrijven.  

In de gebedsruimte zelf is, door de bombastische marmeren zuilen die de hoofdkoepel van het schip ondersteunen, de ruimtelijke indruk gedeeltelijk verloren gegaan.  Om de levering van de grote hoeveelheid gebruikte tegels waarmee gans de moskee bedekt is te kunnen verzekeren werd gedurende vier jaar lang de volledige Iznikproductie alleen voor deze bouw opgeëist.  In deze moskee werden ook het grootst aantal gebrandschilderde glasramen gebruikt. 

De witmarmeren gebedsnis (mihrap) is versierd met edelstenen en een stukje van de heilige zwarte steen van de Ka’aba (Mekka).  Tot in de 19^e eeuw werd de Blauwe Moskee eveneens gebruikt als startpunt voor de jaarlijkse pelgrimstocht naar Mekka.

Vroeger legde men geregeld de producten van de huisvlijt, namelijk handgeweven tapijten, in de moskeeën.  Vandaar dat stilaan het idee gegroeid is om de vloer met tapijten te bedekken.  Ook werden dikwijls oude tapijten voor nieuwe geruild, vervolgens gerestaureerd en voor veel geld doorverkocht.

Naast de moskee is het aangenaam vertoeven in de arasta, een straat waar handgeweven tapijten, juwelen, accessoires worden aangeboden.  De huuropbrengsten hiervan dienen voor het onderhoud van de moskee.

Het mozaïekmuseum werd gebouwd op een deel van de plaats waar vroeger het Byzantijnse Grote Paleis stond.  De gerestaureerde mozaïeken, die op de oorspronkelijke plaats liggen en vervaardigd werden tussen 335 en 340 na C., behoren tot het ingangsperistylium dat toehoorde aan de keizerlijke familie.  Deze vloer gemaakt uit natuursteen beeld het leven op het platteland uit.  Robuust gebouwde kinderen spelen renwagenmeester of met honden, zwanen, griffoenen…  Een boer die zijn geiten melkt, herdershutten, palm-, sinaas- en citroenbomen en verder leeuwen, tijgers, olifanten, paarden, struisvogels, Bactrische kamelen, gazellen, arenden, schapen, slangen, enz…  En de geneugten des levens.  Stuk voor stuk stralen ze een hoog kwalitatief vakmanschap uit.

Ook een verkenning van het Sirkecistation staat op het programma.  Dit station is het ontwerp van de Duitse architect Jasmund en werd eind 19^e eeuw speciaal gebouwd daar het idee stilaan vorm kreeg om naar het einde van Europa te trekken. De Orient-Express (de beruchte trein) maakte zijn eerste rit in 1889 van Parijs naar Istanboel en overbrugde de 2900 km lange reis met 60 stopplaatsen onderweg in ongeveer één week.  Hij was uitgerust met alle comfort; slaapcouchettes, porselein, zilveren- en lampetkannen, wijnen, kaviaar… Tot de welvarende, vaak beroemde passagiers behoorden koningen, presidenten, politici, aristocraten, actrices, auteurs…  Eind jaren ’50 – ‘60 van vorige eeuw nam hij ook geregeld Bulgaarse gastarbeiders mee die naar hun moederland op verlof gingen. Tot en met 1977 reed hij  tweemaal per week maar uiteindelijk ging de luxe teloor.  Momenteel vertrekken vanuit dit station nog alleen treinen naar Griekenland, enkele andere Europese bestemmingen en het Europees deel van Turkije.

Het grootste deel van de namiddag zullen we doorbrengen in het Archeologisch Museum.  Na het middagmaal maken we een korte wandeling in de richting van het Gülhanepark dat vroeger deel uitmaakte van het Topkapipaleis met vooraan de vroegere stallingen waar de bereden ruiterij gehuisvest was.  Een deel hiervan werd omgevormd tot het Museum van de Islamitische Kunst.  Op de zijgevel ervan staat een Piri Reiskaart afgebeeld.  Dit was een document dat door Piri Reis in 1513 werd gemaakt, die tijdens zijn reizen verschillende bronnen en eigen waarnemingen gebruikte om deze kaart te kunnen tekenen.  Verbazend is wel dat zijn kaart toen al informatie bevatte van de Falklandeilanden die op dat moment nog niet ontdekt waren.  En bovendien is hijzelf nooit aan de Straat van Magelaes geweest. Toch blijkt zijn kaart een vrijwel exacte wereldkaart te zijn die slechts op basis van satellietfoto’s of van een zeer grondige en uitgebreide geografische kennis gemaakt had kunnen worden.

Het astrobalium of sterrenopnemer ervoor is een toestel waarmee de plaats en hoogte van een hemellichaam kan berekend worden.  Gedurende 1200 jaar lang was dit het voornaamste instrument voor navigatie, om de koers van op zee te bepalen.   

Het hoofdgebouw van het  Archeologisch Museum werd eind 19^e eeuw speciaal opgericht om de 21 sarcofagen te herbergen uit het Griekse en het Romeinse Rijk.  Op de binnenplaats vallen meteen de porfieren sarcofagen (4^e-5^e eeuw) op waarin de lichamen van vroeg -Byzantijnse keizers bewaard werden.  De galerijen van het hoofdgebouw huisvesten de klassieke collectie van het museum en de nieuwe vleugel archeologische vondsten van Istanboel en omgeving opgegraven na de onafhankelijkheid (1923), het kindermuseum, het Cinilipaviljoen met tegels en keramiek en het Museum voor Oosterse Oudheden.     

Een deel van de tentoongestelde marmeren sarcofagen (= lijkeneter - het gesteente zoog het lichaamsvocht op en elimineerde alzo de stank)zijn volledig intact gebleven.  Ze werden opgegraven in de koninklijke necropolis ven Sidon, het huidige Libanon en waren oorspronkelijk fel beschilderd.  Vermoedelijk werden ze gemaakt voor een reeks Fenicische koningen uit de 6^e eeuw  v. C.  De decoratie toont de overgang van de Egyptische naar Griekse invloed met o.m. fabeldieren…. 

Op de Satrapensarcofaag zijn Perzische gouverneurs die met hun zusters huwden afgebeeld.   Een satrapie was de Perzische benaming van een provincie en een satraap (die jaarlijks belasting moest betalen aan de Perzische koning) was de gouverneur van die provincie.

Het hoogtepunt echter vormt de Sarcofaag van Alexander (eind 4^e eeuw).  De decoratieve friezen aan de zijkanten tonen strijdtaferelen met Grieken en Perzen en Sidonezen en Grieken die met elkaar vechten en jachttaferelen met Alexander die op leeuwenjacht gaat.  De Sarcofaag van de Wenende Maagden vermoedelijk gemaakt voor Koning Straton (364-358 v. C.) een bekende vrouwenliefhebber toont treurende vrouwen , vermoedelijk zijn harem.  De sarcofagen uit de periode van Augustus (Romeinse Rijk) zijn ruwer afgewerkt.

Ook een sarcofaag met Dionysos , de God van de wijn, de wijnstokken die de mensen zat maken met dronken vrouwen die wulpse dansen uitvoeren, vrouwen die in extase geraken, enz….

Verder staat hier ook een maquette van een tempel, waarvan alle zuilen waren beschilderd, opgesteld.   Hiervoor werden geregeld wedstrijden gehouden waarbij een jury de werken keurde en de beste ontwerpen eruit koos.  Deze getalenteerde kunstenaars sloegen erin om een levensecht gordijn te schilderen, everzwijnen, koebeesten, gladiatorengevechten, enz… 

In de galerij die een overzicht biedt van het archeologische verleden van Istanboel vinden we o.m. voorwerpen die opgegraven werden uit een grafheuvel of tumulus.  Onder die heuvel werd een blokhut met dak gebouwd waarin de overledene, samen met zijn/haar gebruiksvoorwerpen begraven werd.  Deze werd met stenen en aarde bedekt en met bomen beplant, in de hoop dat dieven dit graf niet zouden plunderen.  In Turkije heeft men tal van deze tumuli gevonden.  Toch blijft het voor archeologen een onbegonnen werk om al deze stenen en aarde te verwijderen.  Ook interessant is een deel van de ijzeren kettingen die de Byzantijnen tegen vijandelijke schepen over de Gouden Hoorn spanden.  Deze werd aan tonnen  verankerd en over een lengte van 300 m naar de overkant van de rivier gespannen.

We ronden dit museumbezoek af in het Cinilipaviljoen.   Hier maken we kennis met tegels ter versiering van moskeemuren en paviljoenen, moskeelampen van het beroemde aardewerk uit Iznik, een 15^de eeuwse mihrab uit Midden-Aanatolië, enz…..

Daar het de voorlaatste dag is van onze verkenning van Istanboel wordt deze dag afgesloten met een bezoek aan de Grote Bazaar om nog vlug de laatste souvenirs aan te kopen  vooraleer huiswaarts te vertrekken.  Dit volledig overdekt labyrint van straten werd gesticht door Mehmet II in 1453.   De bazaar omvat omvat cafés, restaurants, banken, juweliers, stoffenwinkels, lederwaren, winkels met traditionele kunst nijverheden, souvenirs, huishoudartikelen, tapijthandelaars, enz…

Vrijdag 14 november 2008

De laatste dag van de reis zit erop.  Op weg naar de Süleymaniyemoskee (Beyazitwijk) komen we voorbij de Kalenderhanemoskee.  Aanvankelijk was dit een Byzantijnse kerk die door de Franciscanen (bedelmonniken) werd aangepast en verbouwd.  De naam komt van het  Kalenderbroederschap van de derwisjen, die ze enkele jaren na de verovering als hoofdkwartier gebruikte.  I  de buurt stond ooit de Polyeuktoskerk.   In de 6^de eeuw was ze de mooist versierde kerk ter wereld.  Ook hier werden alle kostbare bezittingen gestolen en naar Venetië (San Marco)overgebracht.  Na de verovering werd ze omgevormd tot moskee.  Vooraan rechts aan de inkom staat een tafel opgesteld waarop het lijk werd opgelegd met er rondom mannen die bidden; “Was het een goed mens, ja het was een goed mens…….”.   Om hygiënische redenen werd het niet in de kerk voor de begrafenisdienst opgebaard.  Daarna werd het lichaam slechts in windels gewikkeld  en onmiddellijk begraven. 

Ismail legt op zijn beurt uit welke rituelen overleden moslims destijds hanteerden.  In elke moskee was een wasruimte voorzien waar de lijken, voor de opbaring, gewassen werden (nu gebeurt dat in klinieken).  Dan werd de kist naar de woonwijk van de overledene gebracht waarna het begrafenisgebed door de familieleden werd uitgesproken.  En wanneer deze een natuurlijke dood gestorven was werd hij in witte doeken gewikkeld met daarbovenop een groen doek met koranteksten, tenslotte op de schouders van een familielid gelegd en ten grave gedragen.  Een zieke overledene werd o.w.v. hygiënische redenen gekist.

Vrouwen wonen de begrafenis niet bij.  Moslimgraven worden over het algemeen slecht onderhouden.   Alleen op feestdagen worden bloemen op de graven geplaatst.  Voor een moslim gaat de geest naar de hemel en het lichaam is vergankelijk, vandaar.  In plaats daarvan bieden zij geregeld financiële steun aan de armen.

De Süleymaniyemoskee, het bekendste bouwwerk van Süleyman I,  werd tussen 1550 en 1557 gebouwd op het terrein van het Oude Paleis, Eski Saray.  Net als de andere moskeeën van de sultan was de Süleymaniyemoskee niet alleen een plaats voor gebed, maar ook een charitatieve instelling.  Ze werd omringd door een ziekenhuis, een gaarkeuken, een karavanserai, een badhuis en scholen. 

Süleyman I (1494-1566), de 10^e sultan van het Ottomaanse Rijk , kreeg de eretitel van Süleyman de Grote (= de Prachtlievende). Reeds op zeer jonge leeftijd studeerde hij wetenschap, geschiedenis, literatuur, godsdienst, astrologie… Als sultan omringde hij zich met bekwame bestuurders en raadslieden waaronder Damat ( = schoonzoon  Ibrahim Pasa waarmee hij zeer diep bevriend was en die hij tot zijn grootvizier benoemde).  Deze was ook één van zijn meest vertrouwde adviseurs die hij uiteindelijk, onder druk van zijn vrouw Roxelana, liet wurgen. 

Hij stond bekend als een groot rechter en een rechtvaardige, zeer tolerante heerser die zijn vertrouwelingen op basis van intelligentie en niet op basis van sociale status koos.  Zijn naam werd afgeleid van Koning Salomo, die in de Koran gezien wordt als de ultieme rechter.   De islamieten zagen hem als een tweede Salomo.  En een inscriptie in de Süleyman moskee beschrijft hem als de verspreider van de islamitische wet.

Ook was hij zeer tolerant tegenover andere godsdiensten en verwelkomde joden en christenen in zijn rijk.  Hij stond ze tevens toe hun eigen geloof te belijden. 

Onder zijn bewind liet hij door Sinan (architect) vele gebouwen optrekken waaronder moskeeën, paleizen, gaarkeuken, mausoleums, bruggen, scholen, aquaducten, ziekenhuizen enz.  

We betreden het complex via een lange smalle gang  waar vroeger de eerste en tweede graad van de koranschool (medrese) gevestigd was.  Beide gebouwen met beneden de studentenkamers en boven de lescellen zijn spiegelbeelden van elkaar.  Momenteel is er een bibliotheek gevestigd met kalligrafieën, miniaturen, enz…

Naast het voormalige ziekenhuis dat nog tot vorig jaar een staatsmoederhuis was ligt een verzonken tuin met put waarin tijdens de 16^de eeuw gevaarlijke, gekken (psychiatrische gevallen) werden gedumpt.  Hiervan bestaan miniaturen met naakte, spastische mensen.

Een watertoren zorgde ervoor dat het hele complex van water werd voorzien.  Ook latrines waren hier aanwezig.  

De imaret of gaarkeuken (momenteel restaurant waar Bill Clinton tijdens zijn laatste bezoek nog gegeten heeft) voedde de armen, maar ook het personeel van de moskee en hun gezinnen.  Op het binnenhof staat een vleesbak opgesteld waarin tijdelijk 7000 kg vlees kon bewaard worden.

In de karavanserai, een onderkomen voor reizigers en hun dieren, konden deze bedevaarders gedurende drie dagen verblijven  en kregen naast onderdak ook eten en drinken.  Ook was hier een school voorzien voor de kinderen van de arbeiders, die aan de bouw van de moskee meewerkten (moslims en christenen).  De namen van hen werden in een register opgetekend. 

Het bezoek aan de gebedsruimte is beperkt daar het grootste gedeelte van het schip volledig afgeschermd is voor restauratie.

Op de kleine begraafplaats achteraan de moskee staan de mausoleums van Süleyman en zijn geliefde vrouw Roxelana.  De sluitsteen bovenaan de inkom verwijst naar de derwisjen waarvan de sultan een grote voorstander was en de zuilen binnenin werden uit rode koraal gemaakt (een zeldzaam materiaal).  Daar hij ook de astrologie bestudeerde was zijn wens om onder de blote sterrenhemel begraven te worden, dit verzoek werk echter niet ingewilligd.  Boven de tomben van Süleyman, Mihrimab (zijn geliefde dochter) en Süleyman II en Ahmet II (opvolgers) glinsteren de met bergkristal ingelegde sterren.  Verder is het gebouw met Izniktegels bezet en banderollen over zijn leven en/of teksten uit de Koran.  Toen Süleyman stierf heeft in ons land de toenmalige regerende vorst Filip II de opdracht gegeven om alle klokken te laten luiden. 

Ons bezoek aan de stad zit erop.  En dankzij de deskundige uitleg van onze gids Wim kunnen we met een gans andere kijk terugblikken op deze stad die ongetwijfeld een zeer rijk en onuitwisbaar verleden heeft achtergelaten. 

Na afgifte van de kamersleutel in ons hotel en gepakt en gezakt brengt onze Turkse chauffeur, samen met Ismaël die terug huiswaarts keert, ons naar de luchthaven.  De controle is hier zeer streng.  Tot twee maal toe moeten we door de scanner.  Maar de bediening op het vliegtuig verloopt zonder problemen en onze laatste Turkse maaltijd (voorlopig althans) smaakt voortreffelijk.  In de late namiddag landen  we terug op eigen bodem.

Aan de begeleiding en de groep heb ik zeer goede herinneringen overgehouden.  De contacten waren aangenaam en er heerste discipline en interesse maar vooral respect voor elkaar.