Daguitstap naar Mortsel

Kasteel Cantecroy en Fort IV
Gent 9:07 u. – Mortsel–God 10:14 U.

Gent: Betrokken tot zwaar bewolkt
Mortsel - God: Zwaarbewolkt en buien.

Het kasteeldomein Cantecroy zorgt samen met Fort 4  voor een groene verademing
binnen het dichte bebouwde weefsel van Mortsel.

Voormiddag Kasteel Cantecroy.

De bestaande gebouwen (kasteel, hoeve en poortgebouw) op de site hebben een vrij gesloten typologie met specifieke raampartijen. Er is een weinig directe relatie tussen gebouwtoegangen en het park.
Het kasteel en de kapel hebben samen een bebouwde oppervlakte van 1.700 m². Het hoeve heeft een oppervlakte
van 300 m². Het poortgebouw heeft een oppervlakte van 400 m². De gezamenlijke bebouwde oppervlakte is 2.400 m². De gezamenlijke bovengrondse vloeroppervlakte is 7.829 m². Onder het kasteelgebouw bevindt zich een kelder van 1.809 m².

Het kasteel Cantecroy is een van de oudste burchten uit Antwerpen, en ontstond waarschijnlijk uit een Frankische nederzetting. De geschiedenis van dit kasteel gaat terug tot ver voor de Middeleeuwen.
Cantecroy speelde een belangrijke rol zowel in de Antwerpse als in de Belgische geschiedenis.
In de vroege middeleeuwen beheerste de burcht Cantincrode één van de belangrijkste toegangswegen naar Antwerpen. Volgens een keure uit 1289 hoorde de heerlijkheid Cantecroy toe aan Ridder Wouter Volckaert. Hij was één van de invloedrijkste en welstellende lieden van die tijd.

Voormalige eigenaars zijn o.m.: Volcaert (13de e), Berthout (13de e. tot 14de e.), Van Ranst (14 de e. - 16 de e.).
In de 16de e. verbouwde Kardinaal Antoine Perrenot de Granvelle, (minister van Karel V, raadgever van landvoogdes Margaretha van Parma en de eerste aartsbisschop van Mechelen) het middeleeuwse slot tot een weelderig prinselijk buitenverblijf en vergrootte het landgoed die in 1570 door Filips II tot het graafschap Cantecroy verheven werd.

Het werd een trefpunt voor diplomaten, geleerden en kunstenaars. Willem de Zwijger was een regelmatige bezoeker. Kardinaal Granvelle en later de hertog van Alva brachten ook de nodige versterkingen aan. Cantecroy was immers zeer strategisch belangrijk als versterking voor Antwerpen en als controlepunt voor de wegen van Antwerpen naar Lier en Mechelen.

Cantecroy in de 17^de eeuw met de brede grachten en versterkingen.

Voor de aardenwal werd een zware ringmuur gebouwd met bastions op de hoeken en aan de noordzijde een verhoogd artilleriestukkenterras. Zo werd Cantecroy in die tijd de voornaamste uitvalsbasis van de Spanjaarden in onze streken.

Na de plundering van de Spaanse soldaten, de Spaanse Furie genoemd, op 4 november 1576 te Antwerpen om hun achterstallige soldij te recupereren, ontstond een zeer sterk anti-Spaanse stemming in de Lage Landen. Dit leidde tot het aaneen sluiten van de gewesten van de Nederlanden en zich verenigden in een Generale Unie die ondertekend werd op 8 november 1576, of ook de Pacificatie van Gent. Ze werd ondertekend in de pacificatiezaal van het Stadhuis van Gent. Dit politieke enorm succes voor Willem van Oranje.

Na de Pacificatie van Gent werden de Spanjaarden aangevallen door de verenigde Nederlanden en teruggedreven. Cantincrode hield lang stand maar moest zich in 1577 overgeven. In 1577 werd het slot ingenomen door de troepen van Willem van Oranje. Twee jaar later werd Cantecroy door Alexander Farnese, hertog van Parma, heroverd. Hij vestigde er zijn hoofdkwartier tijdens het beleg van Antwerpen van 3 juli 1584 tot de val van Antwerpen op 17 augustus 1585.

U vormgeplaatste gebouwen, de vierkante donjon (behoort tot het oudste deel), ronde toren en polygonale hoektoren. Op de foto rechts: de donjontoren en op het voorhof een schandpaal.

Met het Twaalfjarig bestand (1609 – 1621), een periode van wapenstilstand tijdens de Tachtigjarige oorlog waarin niet of nauwelijks door de Verenigde Republiek der Nederlanden met de Spanjaarden werd gevochten, kwam er voor Cantecroy een tijdperk van afbraak van quasi heel het centrale gedeelte. De door schulden overlaadden eigenaar Jan Maes riep hulp in van de stad Antwerpen, die hun kans schoonzagen om definitief met Canteroy af te rekenen en Maes verplichtte de meestertoren en bijna alle centrale gebouwen af te breken.
In 1618 kocht de stad Antwerpen de donjon en verscheidene andere gebouwen op, om de burcht haar versterkt karakter te ontnemen, het kasteel werd ontmanteld (muren, bastions en toren) en leverde op die manier bouwmaterialen voor restauraties in de omgeving.

Het kasteelgebouw

In de 17de eeuw verbrokkelde het landgoed en was o.m. in handen van de Fiennes (17de e. – 18de e.).
Ook in de 19de en de 20ste e. kende Cantecroy meerdere eigenaars.

In 1945 kocht een juffrouw Rosalie Van Dale (Antwerpen, 21 februari 1909 - Mortsel, 20 maart 2002) het totaal verwaarloosde kasteel Cantecroy. Juffrouw Van Dale was eigenares was van de alom gekende winkelketen “De Wolmolen”. Deze textielwinkels van Roslie van Dale hadden boven op de pui een gevelsteen met een molen en haar initialen.

Links: een reclameplaat van winkelketen De Wolmolen. Rechts: een gevelsteen van de winkelketen De Wolmolen. RVD of Rosalie Van Dale.

Jufvrouw Rosalie Van Dale liet het kasteel restaureren volgens oude tekeningen uit de 16de eeuw. Er werden evenwel wat gebouwen toegevoegd en het uiterlijk wat aangepast aan volgens de creatieve en dynamische wensen van de eigenares.

Links de kleine kapel en rechts een mooi gerestaureerd salon.

Na het overlijden van Rosalie werd het beheer overgenomen door de Zilver Avenue Participatiemaatschappij die senioren de mogelijkheid bood te participeren in luxe serviceflats. Toen dit dreigde te mislukken is de Kasteel Cantecroy NV opgericht. De luxe serviceflats werden behouden. Daarnaast bevat het kasteel tegenwoordig een voor publiek toegankelijke foyer, verschillende vergaderzalen, een wellness-centrum en een grand café.

Na een boeiende voormiddag sloten wij ons bezoek aan Cantecroy af met een heerlijke lunch in het Grand Cafe van het domein Cantecroy.

Onze gids Mevr. Kristel Van Doorslaer gaf ons een bijzonder geslaagde rondleiding en vertelt voluit over de rijke geschiedenis van dit prachtige domein.

In de namiddag stond een bezoek aan Fort Vi op het programma.

Hierover in een volgende blogpagina.

Mortsel - Fort IV

Dinsdag 9 juni 2015

Even wachten op de gids aan de hoofdingang van het Fort IV.

Onze gids Dhr. Francis Wijnen.

Start van de rondleiden: 14.00 uur .

De hoofdingang van het fort met bomvrije gang/tunnel.
Links het bezoekerscentrum.Op het einde van de tunnel de toegangspoort tot het reduit.

In het bezoekerscentrum kregen wij informatieve over het ontstaan van de Brialmontforten. In het kleine tentoonstellingsruime staat een 3D-maquette van het Fort IV en een aantal oude legeruniformen van 1914.

Plattegrond van het fort.

De rondleiding verliep gedeeltelijk in open lucht, vaak ook deels ondergronds en voor de onwennige bezoeker langs een wirwar van gangenstelsel, tunnels, caponnières en halve caponnières, glacis en bedekte wegen tot een met de kanonkelder.

De opbouw van het fort met zijn verdedigingstellingen.

Alle constructies werd tegen bominslag beschermd door een meters dikke grondlaag boven op het dak van het bouwwerk.

Het hoofdfrontgebouw, met de verblijven, opslagplaats artillerie: affuiten, materiaal en paarden.

Het hoofdfrontgebouw werd vooral gebruikt door de artillerie. Men bracht er verblijven onder voor de soldaten en onderofficieren. Ook de paardenstallen en verblijven van de paardenknechten bevonden zich daar. In de talrijke andere ruimtes waren de vele logistieke benodigdheden van de fortartillerie ondergebracht . De onderscheidene lokalen zijn met elkaar verbonden door een galerij, een lange halfcirkelvormige gang , opslagplaats van de affuiten. Een centrale gang leidt naar de caponnière.

Toegang tot de ondergrondse ruimtes en caponnières.

Aan beide zijden van het hoofdfront, op de hoeken liggen de halve caponnières, bestaande uit een gang en batterijen. Halve caponnières zijn verdedigingsruimtes om de hoofd caponnières tegen zijdelings aanvallen te beschermen.

De Kanonnen 15,0 cm moesten het opnemen tegen de 30,5 cm Motor-Mðrser M1, van Skoda uit Oostenrijk.

De caponnière, een naar de vijand gericht eilandje, beschermd het front van het fort. Het is bestaande uit twee bomvrije flanken en een driehoek waarin een centrale gang verbonden is met de batterijen, opslagplaatsen enzovoort. De caponnière was oorspronkelijk met het hoofdfront verbonden door een houtenbrug. Deze is nu vervangen door een bakstenen brug.
Hier had men een wijds zicht op de brede omgeving rond het fort en het glacis, de fortgracht en de bedekte weg.
Dit onderdeel van het fort moest met vuurkracht beletten dat men het fort zou benaderen of het glacis en de fortgracht zou oversteken.
Nu is het fort dichtbegroeid met bomen en struikgewas uitzicht op de omgeving is er nog moeilijks .

Het meest indrukwekkende onderdeel van het fort is het Reduit, gevormd door twee halve cirkels met een centrale binnenkoer. Op de gelijkvloerse en eerste verdieping waren onder meer opslagplaatsen en troepenkamers ondergebracht.
Rond het reduit loopt een droge gracht, beschermd door de contrescarp (een van de vesting afgekeerde grachtboord) met bakstenen muur en muuropeningen aan de zijde van het reduit. Na een tunnel kwamen wij in een indrukwekkende ringvormige gang die het reduit binnenin omzeggens volledig omcirkeld.
In dit gedeelte van het fort bevonden zich alle kazerne voorzieningen.
Op de verdiep is de verpleegpost, de wasplaatsen, slaapruimtes en refter voor de soldaten, de mess officieren en nog veelmeer aanwezig van het voormalige kazerneleven aanwezig.

De gang met de soldatenkamer in het reduit.

De indrukwekkende rechthoekige binnenkoer, vroege verzamelplaats van de gekazerneerde militairen, wordt nu als evenementenruimte gebruikt. De koepelzeilen geven aan het geheel een extra facet.

De binnenkoer van het reduit met zeil overdekking.

Langs een aantal gangen en trappen bereikten wij het bovendeel van het reduit. Het uitzicht over het te verdedigende landschap zit nu verscholen achter een groene gordel van bomen en struikgewas. De stille omgeving is een schril contrast met het doel van het bouwwerk.
Tijdens de 1ste wereldoorlog was gebleken dat de Forten van Antwerpen niet opgewassen waren om Antwerpen te beschermen voor een bombardement.
In 1924 werden de verdedigingsgordel en de Veiligheidsomwallingen als vestingwerken geschrapt en verdween de zo verafschuwde krijgsdienstbaarheden. Tot dan toe mochten er enkel houten huizen gebouwd worden binnen een straal van 585 meter rond de militaire bouwsel en schansen.
Mortsel kon zich nu eindelijk naar het zuiden uitbreiden. Twee houten huizen herinneren nog aan de tijd van de krijgsdienstbaarheden, je kan ze zien in de Lindelei te Mortsel.
Fort IV bleef echter in dienst als kazerne.
Korte geschiedenis van het fort.

De betonconstructies, noch de pantserkoepels waren in 1914 bestand tegen de artillerie van het Duitse leger. Op 8 oktober 1914, begon op het middaguur het bombardement op de Forten 3, 4 en 5 en op de schansen tussen de forten. Tijdens dit bombardement kreeg de fortbatterij een voltreffer met catastrofale gevolgen. Er ontstond paniek in het Fort en het garnizoen moest zich noodgedwongen (veiliger) achter het Fort op te stellen. De verdediging van Fort IV werd tijdelijk overgenomen door de Britten.
Op 8 oktober ‘s namiddag gaf de commandant van Vesting Antwerpen het bevel de rechter Schedeoever tijdens de nacht van 8 op 9 oktober te verlaten en de Schelde over te steken richting Waasland. Op 10 oktober capitulerende Antwerpen. Een roemloos einde van ons Nationaal Reduit !
Daar gebleken was dat de Brialmontforten Antwerpen niet beschermden tegen een bombardement werden deze definitief als vestingwerken geschrapt. De krijgsdienstbaarheden werden eveneens afgeschaft en kon Mortsel zich eindelijk ook uitbreiden. Voorheen mochten enkel houten huizen gebouwd worden binnen een straal van 585 meter rond het Fort en moesten aan allerlei militaire voorschriften nageleefd worden. Fort IV deed evenwel nog steeds dienst als kazerne.
Tijdens wereldoorlog II gebruikten de bezetters het Fort als depot van o.a. opslag van vliegtuigbommen en Flak-munitie.

Bij het bombardement op Mortsel van 5 april 1943 vielen er ook enkele bommen op Fort IV. Na de bevrijding van Antwerpen Fort IV 2 keer getroffen door een V-bom.
In september 1947 werd fort 4 als opslagruimte in gebruik genomen en vormde samen met het Fort V, Edegem, het "Basis Ordonnance depot".

Op 30 augustus 2000 werd fort IV door het leger definitief verlaten. Stad Mortsel werd de nieuwe eigenaar van fort 4.
Het volledige bezoek duurde ongeveer 4 uren.

Praktische aanbevelingen:
- draag goede wandelschoenen.
- hele wat trappen en hellingen.
- in de onderaardse ruimtes is de temperatuur 11 °C .