Johannes Blyweert

    

In september 1865 vertrekken 40 gezinnen uit Steendorp naar Lot (een wijk van Dworp). 
Onder hen Petrus Blyweert x Rosalie Baetens en vijf kinderen (waaronder mijn
grootvader Alexander).  In de Carré op het Breedveld te Lot worden nog vijf kinderen
geboren,

Onder hen Joannes, grootvader van Renaat, Luc , Johan en Kris Blyweert en
overgrootvader van Koen en Peter Blyweert, allen succesvolle ondernemers.

Hij is ook de grootvader van de geneesherenfamilies uit Lint, Duffel, Brasschaat en Martenslinde, allen afstammelingen van Jozef Blyweert, de jongste zoon van Johannes.

Jozef Blyweert is de eerste Blyweert, afstammeling van eenvoudige steenbakkersgasten (gelaagwerkers), die studeerde aan de universiteit.  Hij behaalde het diploma van Doktor in de Geneeskunde langs het leger om, de enige mogelijkheid toen voor kinderen van bescheiden komaf om lange universitaire studies te bekostigen.

Jozef heeft in mijn leven, zonder het te weten, een belangrijke rol gespeeld.  Hij werd door mijn vader Jan Baptist Blyweert, zoon van Alexander en kleinzoon van Petrus, steeds als voorbeeld aangehaald van iemand van bescheiden afkomst die het ver had gebracht.  “Jefke van Lint” werd voor mij een rolmodel. 

Op 10 april 1995, ik ben dan reeds een paar jaar bezig met mijn opzoekingen, maak ik kennis met hem en zijn echtgenote in hun woning in Zevenhuizen te Lint. Hij vertelt over zijn grootvader “Pier de vierstoker”, stoker van de ketel van de grote stoommachine van de weverij Scheppers te Lot.  Ik vertel hem over onze voorouders. Voor mij was het een belangrijk en emotioneel moment oog in oog te staan met “Jefke den doktoor uit Lint” die voor mij zolang een voorbeeld ter navolging was geweest.  Ik denk dat het ook voor hem een ontroerend moment was kennis te kunnen maken met de geschiedenis van de Blyweerten.  Hij was heel fier op zijn familienaam en op zijn bescheiden afkomst.

Het bleef bij dit ene bezoek.  Ik had later nog herhaaldelijk telefonisch contact met hem.  Hij overleed te Lint op 19 juli 1999. Ik beschouwde het als mijn plicht zijn uitvaartplechtigheid bij te wonen op zaterdag 24 juli in de parochiekerk Onze-Lieve-Vrouw Geboorte te Lint.

Jozef Blyweert was ook korte tijd burgemeester van Lint.

PB

De overgrote meerderheid van de afstammelingen te Steendorp zullen het beroep van steenbakkersgast uitoefenen.  Er is echter ook een traditie, tot op de dag van vandaag, van timmerlieden of schrijnwerkers.

De meeste afstammelingen zullen tot het midden van de negentiende eeuw wroeten in de kleiputten van Steendorp.

Dan begint de uittocht. 

        Laatste rustplaats van
        Albertus Blyweert te Lake Worth
        (Palm Beach County - Florida USA)

Op 15 juni 1683 huwt Judocus Blijweert (zv Michael en Clara Van Strijdonck) uit Kruibeke, van beroep houtverkoper, met een meisje uit Zelzate: Maria Theresia Borgois. Het is zijn tweede huwelijk. Hij brengt zijn bruid mee naar Kruibeke. Beide zullen daar overlijden en begraven worden in de Kerk van Kruibeke.  De grafzerk, bijna uitgeslepen, is nog aanwezig in deze kerk.  De namen zijn echter nog leesbaar.

Een van hun zoons Judocus Blijweert (x Elisabeth De Grave) zal bijna een kwart eeuw, tot zijn overlijden in 1775, 80 jaar oud, burgemeester blijven van Kruibeke.  Hij was één van de meest welstellende burgers van zijn tijd. Dit echtpaar ligt eveneens begraven in de kerk van Kruibeke.  Met een beetje geduld kan ook hun grafzerk er worden gevonden.

Een broer van Judocus jr, (Joannes) Franciscus Blijweert huwt in 1720 te Wachtebeke met Maria De Rechter.  Een andere broer, Joannes Baptista Blijweert huwt in 1728 te Zelzate met Livina De Jonghe en een tweede maal, eveneens te Zelzate, met Theresia Misseghers.

Zij zijn de stamvaders van de Bleyweerten uit Zelzate, Wachtebeke, Antwerpen en vooral Limburg. Eén afstammeling, Albertus Bleyweert, trok naar Canada en later naar Amerika.

(Zie kaartje spreiding familienaam Bleyweert).

De takken van onze stamboom

Met de stand van mijn opzoekingen op de dag van vandaag zijn wij allen, dragers van de familienamen Blijweert, Blyweert en Bleyweert, afstammelingen van het echtpaar Michiel Blijweert en Mertine Fermaijs (waarschijnlijk Vermuys) dat in de tweede helft van  de zestiende eeuw leefde en woonde te Kruibeke in het Land van Waas.

We kennen oudere naamgenoten uit veertiende en vijftiende eeuw maar we zijn er nog niet

in geslaagd, met 100 % zekerheid, de band te leggen met onze (voorlopige) stamouders uit Kruibeke.

Er is een “bijna zekerheid” dat Michiel de zoon was van Joos en de kleinzoon van Jan. “Bijna zekerheid” is echter onvoldoende.  Nergens hebben we een document gevonden waar in vermeld staat “Michiel fs Joos”. Er zijn echter wel heel wat onrechtstreekse bewijzen.

Onze oudst gekende voorouder leefde te Sint-Gillis-Waas (onder de vierschaar van Vrasene) op het einde van de veertiende eeuw (1374). In de loop van de vijftiende eeuw en de eerste helft van de zestiende eeuw leefden en woonden ze te Melsele.  We vinden de familienaam ook een enkele keer vermeld te Bazel en meerdere malen te Zwijndrecht.

Hoewel we met ons onderzoek heel wat meeval hebben gekend is er ook één grote tegenvaller.  Daar waar de oude archieven van Kruibeke, Melsele en Bazel goed zijn bewaard gebleven is veel van het oud archief van Zwijndrecht verloren gegaan.  Het is nu juist is Zwijndrecht dat waarschijnlijk de verbinding te vinden is tussen onze stamvader Michiel en zijn naamgenoten uit Melsele.

Een zaak staat echter vast, alle naamdragers (drie schrijfwijzen) hebben gemeenschappelijke genen en zijn afstammelingen van Michiel en Mertine.

De afstammelingen hebben zich in de loop van de eeuwen vertakt: de tak Kruibeke, de tak Zelzate-Wachtebeke, de tak Bazel-Steendorp, de tak Sint-Niklaas-Antwerpen, de tak Haasdonk, de tak Nieuwkerken-Waas, de tak Brussel, de tak Willebroek, de Waalse tak, de tak Burcht, de tak Dworp en tenslotte de Franse tak.

Ze komen één voor één aan bot in de loop van de volgende weken.

PB 

  GROEP  BLIJWEERT  BOUWT
  TE  ANTWERPEN

De nieuwe vastgoedontwikkelaar Groep Blijweert (o.l.v. Peter Blijweert) uit Waasmunster vat een eerste project aan op de Antwerpse Frankrijklei-Tabakvest, ter hoogte van het Onze-Lieve-Vrouwcollege en met uitzicht op het stadspark.

De groep Blijweert heeft grote plannen.  Ze neemt zich voor vooral in kleinere steden en grotere gemeenten aan de slag te gaan.  Zo staan projecten te Audenaarde, Sint-Amands en Ukkel op stapel.  De groep heeft de bedoeling over een tiental jaren enkele honderden appartementen per jaar op de markt te brengen.

Ook de grootsteden laat de groep niet links liggen, getuige het project te Antwerpen.

De bouwwerken aan het pand te Antwerpen zijn intussen gestart.  Aan de kant van de Frankrijklei zijn er commerciële ruimten voorzien op de gelijkvloerse en eerste verdieping.

Voorts komen er aan de Frankrijklei acht appartementen.  In het totaal telt het project elf luxe-appartementen verspreid over zes niveaus.  Alle appartementen beschikken over een terras.  Twee ondergrondse parkeerniveaus met 42 parkeerplaatsen zijn vanuit de private woongedeeltes rechtstreeks toegankelijk met de lift en de trap.

De appartementen hebben een oppervlakte van 130 tot 150 m².  De groep Blijweert mikt dus duidelijk op de hogere prijsklasse.  Op het vlak van kwaliteit van architectuur, afwerking en isolatie wil de groep het bestaande aanbod overklassen.

Als architect werd het bureau Stijn Peeters Architecten aangesproken. De bouwwerken worden uitgevoerd door de bekende bouwfirma M&M/Ilegems.  De oplevering is voorzien voor 1 juni 2007. De verkoop berust bij het Antwerpse makelaarskantoor De Meester.

De Groep Blijweert richt zich op een ruim doelpubliek, zowel op jongeren die in de nabijheid van het centrum van Antwerpen willen wonen als op oudere mensen die naar de stad terugkeren of hun huis in de stad wensen te ruilen voor een appartement.

Bron: De Tijd, GVA en eigen informatie.

De Gulden Cop
De oudste herberg van Temse, gelegen op de hoek van de Markt en de Kasteelstraat,
is opnieuw open.

De naam van de herberg werd voor het eerst vermeld in 1506, precies 500 jaar geleden. De herberg kreeg echter pas haar huidige locatie in de 17de eeuw.
De oorspronkelijke kroeg stond twee huizen verder, op de plaats van de huidige bakkerij Bredael.
De naam verwees wellicht naar een uithangbord met een gulden drinkbeker.
De nieuwe Gulden Cop is een markant gebouw, met een lijstgevel uit machinesteen in provinciale art nouveau-stijl.
Architect was de Temsenaar Triphon De Smet naar wie in Temse een straat is genoemd.
In de loop der jaren waren er talrijke verenigingen gevestigd.
De Gulden Cop sloot in 2004 de deuren.
De nieuwe zaakvoerder is Johan Blijweert, afkomstig van Steendorp. Hij leidde de voorbije jaren met succes een horecazaak “De Noenstraat” in de nabijheid van het UZ te Gent.
In een vorig leven was hij kantoordirecteur van de Kredietbank.
Nu zette hij zijn schouders onder een grondige vernieuwing, van onder meer de gevel en het interieur van de zaak.
Er is ook een nieuwe toegang tot de feestzaal via de Kasteelstraat.

Veel succes Johan !  Wij komen zeker een pint pakken als we in de omgeving zijn !

(Bron HLN en eigen informatie).

Het Heemkundig Genootschap "van Witthem" van Beersel en de Heemkundige Kring "Wissekerke" van Bazel sloegen in 2005 de handen in elkaar om de 140ste verjaardag van het vertrek uit Steendorp en de aankomst te Lot te herdenken en te vieren.

Op 3 september 2005 reisden ruim 70 afstammelingen en leden van de Lotse verenigingen naar Steendorp om op de plaats waar hun voorouders vertrokken (de steiger op het einde van de Gelaagstraat) een gedenkplaat in te huldigen geschonken door de afstammelingen van de families die in 1865 Steendorp verlieten.

Op 25 september 2005 scheepten 300 deelnemers (afstammelingen, leden van de Heemkundige verenigingen van Beersel en Bazel, leden van de Lotse verenigingen en vele tientallen belangstellenden) te Steendorp in op de "Mozart" om de weg die de Wase migranten in september 1865 volgden opnieuw te beleven. Er werd gefeest, gevierd gezongen en veel verbroederd en verzusterd tussen de vele families uit Beersel (Lot is thans een deelgemeente) en uit het Land van Waas.

Bij hun aankomst te Lot vertrok van op de plaats waar de Waaslanders in 1865 aanmeerden een Historische Stoet, mogelijk gemaakt door een sinds lang niet meer geziene samenwerking tussen de Lotse verenigingen. Tien groepen illustreerden de belangsrijkste momenten uit de geschiedenis van de migranten. De zon was van de partij en ook HEEL Lot. Het werd een echte triomftocht door de Lotse straten op weg naar de Carré. Daar werd onder grote belangstelling een gedenkplaat (eveneens geschonken door de afstammelingen) ingehuldigd op het Breedveld, waar de Waaslanders een nieuwe thuis vonden. Voor het eerst sinds mensenheugnis weerklonk er de Vlaamse Leeuw.

Heel het weekeinde kon men in de Sint-Jozefskerk te Lot een tentoonstelling bezoeken rond het wel en wee van de migrantenfamilies; hun afstammelingen en de fabriek van SCHEPPERS. Meer dan 1.000 bezoekers maakten er hun opwachting.

Het Heemkundig Genoodschap 'van Witthem' van Beersel zorgde voor de uitgave van een speciaal nummer van haar tijdschrift "En het dorp zal duren..." helemaal gewijd aan het feestproject en geïllustreerd met vele tientallen foto's. De prijs van dit speciaal nummer bedraagt 15 euro. Er werd eveneens een DVD gemaakt die ons toelaat de Historische stoet opnieuw te beleven (duur 45 minuten). Prijs van de DVD: 8 euro. Wie én speciaal nummer én DVD aankoopt betaalt 20 euro. Een spotprijs voor wie het allemaal meemaakte.

Bestelling door overschrijving van het gepaste bedrag op rekening nr.001-3114341-38 van Heemkundig Genootschap "van Witthem" Beersel. Wie lid wil worden kan dat door overschrijving van 18 euro (4 nummers per jaar).

In LOTGEVALLEN, tweemaandelijkse publicatie van de gelijknamige v.z.w. publiceerde ik een zevental bijdragen over de afstamming van de voornaamste migrantenfamilies onder de titel "Welke Lottenaar heeft Waas bloed in de aderen". In nr. 220 ging het over de familie Illegems; in nr. 221 over de families De Wachter, Hoefman en Deroeck; in nr. 222 over de families Van Cleemput, Vergauwen, Decock en Neydens; in nr. 223 over de families De Cock en Vanderhaeghen; in nr. 224 over de families Biesemans, De Clercq en Van Nedervelde; in nr. 225 over de families Vermeiren, Wauters, Van Namen en Vanvlierberghe en tenslotte in nr. 225 over de familie BLYWEERT.

Inlichtingen en abonnementen bij: Jan Blykers, E. Debusscherstraat, 44 te Lot. Tel.: 02 377 45 99. Abonneren kan door storting van 12 euro op rekening nr. 438-3129551-57 van Lotgevallen, Dworpsestraat 191 te Lot (Tweemaandelijks). Voor wie geinformeerd wil blijven over de lotgevallen van de lottenaren.

       De carré op het Breedveld te Lot
       Het laatste huisje van "de kleine carré" in
       nagenoeg oorspronkelijke staat.
       Hier vonden de Waaslanders een nieuwe thuis.

    

Paul Blyweert

ZIJ  KWAMEN  UIT  HET  LAND  VAN  WAAS 

Tijdens de vergadering van de Kamer van 9 november 1926 legde Henri Jaspar, Eerste Minister en Minister van Binnenlandse Zaken, een "Wetsontwerp tot oprichting der gemeente Loth" neer.

Na bespreking in Kamer en Senaat volgde op 8 april 1927 de publicatie in het Staatsblad. Lot was van toen een zelfstandige gemeente.

Op zondagnamiddag 31 augustus 1952, als hoogtepunt van de viering van het 25-jarig bestaan van de gemeente, trok een Historische Stoet door de straten van Lot. Gestart op 25, 26 en 27 mei 1952, datum van de jaarlijkse kermis "Over de Vaart", gevolgd door vieringen in de wijken Acqueduc-Carré (7, 8 en 9 mei), Lot-Centrum (12, 13 en 14 juli), Kesterbeek (26, 27 en 28 juli en Statiewijk (2 en 3 augustus) werden de feestelijkheden besloten met een "officiële jubeldag" de laatste zondag van augustus 1952.

Dertig praalwagens illustreerden een aantal momenten uit de geschiedenis van Lot. Meer dan de helft ervan verwees naar feiten uit de periode dat de gemeente nog niet zelfstandig was maar gedeeltelijk tot Sint-Pieters-Leeuw (van de Steenweg op Bergen tot de Laaktbrug) en gedeeltelijk tot Dworp (over de Laaktbrug) behoorde.

De stoet werd gevormd in de Stationstraat, tegen de Steenweg op Bergen. Hij trok voorbij het gemeentehuis en volgde dan de Dworpsestraat, Kerkstraat, Beerselsestraat, Kerkhofstraat, Kesterbeeklaan, Lakenberg, Dworpsestraat en werd ontbonden aan het "Pleintje Decort" (hoek Dworpsestraat en Pastorijstraat).

"Kroniek van Vijf en Twintig Jaar - 1927 Lot 1952" geeft bij wagen 9 volgende omschrijving: "Zij komen per trekschuit uit het Waasland de Carré bevolken, door Kristen Syndicaat. Omtrent 1860 wierf de weverij Scheppers werkvolk aan in het land van Waas. Deze deden de verhuis per trekschuit over de kanalen en werden gehuisvest in de Carré".

De wagen van het "Kristen Syndicaat" viel niet in de prijzen. Historisch en demografisch bekeken illustreerde hij nochtans een van de belangrijkste feiten uit de Geschiedenis van Lot: de komst van ruim 300 Waaslanders.

Op de foto van praalwagen nr. 9 lezen we de namen van drie Wase gemeenten : SINT-NIKLAAS - STEENDORP - TEMSCHE.

Slechts een paar families kwamen uit Sint-Niklaas en Temse. De overgrote meerderheid, een 45-tal, kwam uit STEENDORP (toen een wijk van BAZEL aan de Schelde). Steendorp is vandaag een deelgemeente van Temse, Bazel een deelgemeente van Kruibeke.

Wagen negen, de omschrijving van de thematiek en de foto vormen een uniek  historisch document. Het is de enige bron waarover we beschikken met informatie over de wijze waarop deze families (ruim 280 personen) uit  STEENDORP in de CARRE geraakten: per trekschuit.

Met hun geringe bezittingen scheepten ze in op een trekschuit die aangemeerd lag aan de

"Embarcadère" te Steendorp, op het einde van de Gelaagstraat, daar waar de schuiten werden geladen met bakstenen. Dan ging het stroomafwaarts tot Rupelmonde.

Ter hoogte van Rupelmonde vaarden ze rechts de Rupel op. Tussen Ruisbroek en Terhagen trokken ze de schuit rechts het kanaal van Willebroek in. Vanaf Anderlecht ging het verder op het Kanaal van Charleroi. Te Lot verlieten ze de schuit en trokken samen naar de Carré, waar voor hen een nieuw leven begon.

Zo moet het ongeveer gegaan zijn in het najaar van 1865.

De meeste families kwamen tussen 4 september en 22 november 1865. Enkele volgden

tussen 3 september en 20 december 1866 en tussen 19 augustus en 3 september 1867. Later vonden nog enkelen apart de weg naar de "Carré op het Breedveld".

De herinnering aan deze "volksverhuizing" was nog levendig in 1952. Van de echte Waaslanders (geboren te Bazel, Beveren, Sint-Niklaas, Temse, Tielrode, Waasmunster, enz.) waren er toen waarschijnlijk niet veel meer in leven. Kinderen van deze "immigranten", geboren te Dworp, en hun kleinkinderen zagen wagen 9 voorbijrijden en wisten nog uit de mondelinge overlevering dat hun voorouders "per trekschuit" in Lot waren aangekomen.

Er werd in de gezinnen nog regelmatig herinnerd aan het verre Steendorp. Er woonden daar immers nog verre familieleden.

Twee anekdotes m.b.t. tot mijn eigen familie, eveneens afkomstig van Steendorp, zijn mij bijgebleven.

1.       Steendorp ligt aan de Schelde. In zowat elke familie waren er schippers. Ik heb mijn vader Jan Baptist Blyweert, zoon van Alexander Blyweert (° Bazel 25.02.1859 - + Lot 05.02.1926)  en andere familieleden vaak horen vertellen dat zij zich tijdens de Tweede Wereldoorlog op zekere dag naar het Sas haastten. Daar lag een schip van een familielid uit Steendorp. Zij hoopten er wat steenkool te krijgen.

2.       Op donderdag 22 januari 1959 kwam mijn vader zwaaiend met Het Laatste Nieuws de huiskamer binnen. "Wij hebben een honderdjarige in de familie, een nicht van mijn vader: Bake Blyweert. We gaan een telegram zenden", klinkt het mij nog in de oren.

        Veertig jaar later ging ik op zoek naar Het Laatste Nieuws en Bake Blyweert.

        De titel in Het Laatste Nieuws luidde: "Steendorp viert Eeuwelinge Amelberga
        Blijweert.  Gehuldigde is ouder dan de gemeente zelf".

Amelberga, kwam met haar ouders, Charles Blyweert (broer van Alexander) en Anna De Cock, haar zus Philomena en broer Simon aan in de Carré op 14 november 1865. Vader en moeder werkten bij Scheppers. Charles overleed op 17 september 1866, tijdens de grote cholera-epidemie die de bevolking van de Carré en de Wase inwijkelingen decimeerde. Anna keerde met haar twee dochters terug naar Steendorp op 10 april 1867. Amelberga overleed er op 17 maart 1959.

Daardoor kon in 1959 Steendorp en niet Lot voor de eerste maal in de geschiedenis van de gemeente een honderdjarige vieren.

Een volksverhuizing.

262 inwoners van "De Gelagen" (Steendorp, wijk C van Bazel) meldden aan de Dienst Bevolking van Bazel hun vertrek naar Dworp tussen 4 september 1865 en 22 november 1865, 11 tussen 3 september 1866 en 20 december 1866 en 8 tussen 19 augustus 1867 en 3 september 1867.

43 van hen hielden het vlug voor bekeken en keerden terug naar Bazel: 26 tussen 31 januari 1866 en 29 november 1866, 5 tussen 10 april 1867 en 10 december 1867,  8 tussen 30 en 31 oktober 1969 en  4 op 1 februari 1870.

Niettemin kunnen we spreken van een echte volksverhuizing. De weerslag op de bevolkingscijfers van Bazel zowel als van Dworp is opvallend. Voor de respectievelijke wijken van deze gemeenten, Steendorp (wijk C van Bazel) en Lot (wijk C van Dworp), is de invloed ongetwijfeld nog ingrijpender. Voor de afzonderlijke wijken beschikken we echter niet over bevolkingscijfers.

De officiële bevolkingsstatistieken voor Bazel en Dworp spreken voor zich.

Bevolkingscijfers voor Bazel en Dworp

Bazel                                                                                           Dworp

31 december 1863: 5178                                         31 december 1863: 3641

31 december 1864: 5188                                         31 december 1864: 3827

31 december 1865: 4829 (- 359)                        31 december 1865: 4101 (+ 274)

31 december 1866: 4655 (- 174)                             31 december 1866: 4009 (- 92)

31 december 1867: 4672                                         31 december 1867: 4091

Als we de bevolkingsaantallen van de gemeenten van het arrondissement Sint-Niklaas op 31 december 1865 vergelijken met die van 31 december 1864 vertonen deze een lichte vooruit- of achteruitgang. Bazel is de grote uitzondering (- 359 inwoners). Op afstand volgt Temse (- 134 inwoners, van 8316 naar 8162).

In het kanton Halle kennen ook Ruisbroek en Sint-Pieters-Leeuw over dezelfde periode

een grotere dan gemiddelde bevolkingstoename, respectievelijk + 96 (van 1464 naar 1560) en + 39 (van 4846 naar 4885).

De gestadige groei van de bevolking van Dworp werd gestopt in 1866. Er was zelfs een niet onaanzienlijk verlies van 92 inwoners. De oorzaak was de grote cholera-epidemie die heel Europa teisterde in het jaar 1866. Het was de ergste epidemie van de eeuw.[1]

We maakten een telling van het aantal sterfgevallen te Dworp voor de jaren 1864 tot en met 1868.

1864: 108; 1865: 149; 1866: 217; 1867: 92; 1868: 106.

Voor het jaar 1866 telden we in totaal 217 sterfgevallen: in januari: 6; februari: 5; maart: 9; april: 14; mei: 6; juni: 6; juli: 12; augustus: 51; september: 87; oktober: 11; november: 2 en december: 8.

In augustus en september 1866 woedde de cholera-epidemie in alle hevigheid. Vooral de Carré te Lot werd getroffen. De bevolkingsconcentratie in deze arbeiderswijk werkte de besmetting in de hand. Na twee maanden was het ergste leed geleden.

In deze twee maanden stierven in de Carré een 70-tal mensen waaronder een 25-tal Waaslanders. Sommige Wase families werden zeer zwaar getroffen:

-          In het gezin van Jan Baptist Verhulst x Rosalie De Wachter overleden niet enkel de vader maar ook vier kinderen. De moeder bleef achter met 5 kinderen.

-          In het gezin Andreas Steveninck x Paulina Varewijck stierven naast de vader ook drie kinderen. De moeder bleef achter met de oudste dochter.

De officiële statistieken vermelden voor 1866 in totaal 212 overlijdens in Dworp (wij telden 217 overlijdensakten): 141 personen stierven aan cholera; 71 aan andere ziekten.

Het waarom.

Wat zette er tientallen families toe aan Steendorp te verlaten en naar Lot te trekken om er te gaan werken in de fabriek van Scheppers?

Hoe kwamen de bewoners van "De Gelagen"[2] te weten dat er te Dworp werk en huisvesting op hen wachtte?

Hoe is te verklaren dat ze nu juist in het najaar van 1865 vatbaar bleken voor de argumenten van de "ronselaars"?

Als antwoord op de eerste vraag kunnen we zeggen dat ze zoals de meeste emigranten, zowel gisteren als vandaag, een betere toekomst verhoopten, voor zichzelf en voor hun familie.

We vonden echter nergens concrete gegevens m.b.t. arbeidsvoorwaarden en lonen in de steenbakkerijen van Steendorp voor de periode rond 1865.

August De Winne verwees in een artikel over "De Steenbakkers" naar een arbeidsenquête van 1886 waarin de patroons zelf de kwalen aanstipten die de steenbakkersnijverheid teisterden: alcoholisme, het trucksysteem[3], de betaling in koopwaar, de overdreven lange werkdagen en de kinderarbeid. "Een arbeider verklaarde dat tijdens de lange zomerdagen kinderen van zeven jaar zonder onderbreking werkten van vier uur 's morgens tot negen of half tien 's avonds. Voor de maaltijden kregen ze maar een uur rust. Als het 's morgens niet lukte ze wakker te krijgen, kleedde de moeder ze aan terwijl ze nog sliepen; de vader of een buur bracht ze naar de werf. Als de arme schapen daar nog altijd sliepen, wierp men ze koud water in het gezicht om ze te wekken…"[4]

In hetzelfde artikel, oorspronkelijk verschenen in Le Peuple in het jaar 1901, beschreef

A. De Winne op indringende wijze de werkomstandigheden in een "arm steenbakkersdorp op de linkeroever van de Schelde: Steendorp."[5]

Tussen 1886 en 1901 werden door een  aantal wetten de meest schreeuwende misbruiken uitgeroeid. De wetten werden bij gebrek aan afdoende inspectie echter niet altijd nageleefd. Niettemin kregen de steenbakkers hun loon in geld, was het trucksysteem volledig verdwenen en was het verboden kinderen onder de twaalf in de steenbakkerijen te laten werken. Maar toch…

"Steendorp, een mooie, passende naam! De kleine, lage huisjes zijn met de stenen van de streek opgetrokken. Zelfs de kerk is met de grond van het dorp gebouwd. Ze ziet er bijna even miserabel uit als de steenbakkershuisjes. God zelf is hier met een armoedig huis tevreden, om niet te zeer te spotten met de armoede van deze droevige streek…

De steenbakkerijen strekken zich uit over een enorme oppervlakte. Op de tafels, die twee- tot driehonderd meter lang zijn, drogen de gele bakstenen die van bij de vormers komen, in de zon. Onder loodsen van dezelfde lengte gaat het drogen voort en de gedroogde stenen bakt men daarna in grote ovens. Jonge meisjes duwen, barrevoets, kruiwagens vol bakstenen voor zich uit en steken de stenen zelf in de oven.

We zijn vlakbij de putten. Het zijn grote kuilen, gevuld met zwarte, vette klei… Als de putten eenmaal leeggehaald zijn, gebeurt er haast nooit nog iets met de grond. De klei wordt gewoonlijk in de herfst opgehaald en men laat er een hele winter lang vorst, zon en andere weerinvloeden op inwerken, waardoor de klei verbrokkelt en een betere kwaliteit krijgt. Als ze klaar is om bewerkt te worden zuivert een arbeider de klei van stenen en maakt er grote aardkluiten van. Een helper kneedt elk van die kluiten met zijn twee handen en verdeelt ze in kleinere kluiten. Die brengt hij naar de werktafel van de meesterarbeider, de modeleerder of  vormer, die voor de eigenlijke fabricage instaat.

De vormer werkt met een aantal houten lijsten of modellen en met een houten mes. Hij plaatst een lijst op zijn tafel, bestrooit ze met zand zodat de klei er niet aan vastkleeft en vult ze op met aarde. Hij drukt de klei dan met de hand samen en effent met zijn mes de bovenste oppervlakte. De steen die hij zo gevormd heeft, geeft hij aan een helper, de drager, die hem op een tafel gaat neerleggen. Een tafel is een grote, rechthoekige, volledig platte oppervlakte van 1500 tot 2000 m², waarop men de stenen droogt. Dit werk werd vroeger aan kinderen van zes en zeven jaar toevertrouwd. Het drogen gaat voort onder de loodsen. Daarna moesten de stenen alleen nog in speciale ovens gebakken worden.

Voor ons delft een man klei uit een put. Hij heeft zijn broek tot aan de knieën opgestroopt. Zijn blote benen zitten onder het slijk. Zijn hemd staat open,  je ziet zijn magere behaarde borst. Zijn gerimpeld gezicht is geel, het heeft de kleur van de grond. Zijn haren en wenkrauwen zijn grijsachtig wit en lijken door de zon verschroeid. Ik vraag hoe oud hij is.

'73 jaar' zegt hij, terwijl hij even uitblaast met de spade onder zijn arm. 73 jaar en hij werkt nog ! …

'En hoeveel verdien je?'

'Negen frank per schip, het is te zeggen per 12.500 stenen. De beste arbeiders kunnen twee schepen, of twee schepen en een half per week wegvoeren. Ik moet het natuurlijk rustiger aan doen; ik haal hooguit een schip. We werken vooral in de winter. Als het één dag regent, kunnen wij twee dagen niet werken, want we moeten het water laten uitpompen. In de zomer werken we zestien uur per dag. Dan ben je 's avonds doodmoe!'…

We komen bij een tafel. Een vormer staat er aan zijn werktafel. De kleikluiten die zijn helper klaargemaakt heeft, werpt hij in een vorm. Krachtig duwt hij met beide handen de aarde bijeen. Wat er te veel is, neemt hij met zijn houten mes weg. Nog twee andere helpsters, twee jonge meisjes, leggen de stenen op de grond. Het werk van de vormer is buitengewoon lastig. Om een idee te geven: tijdens een werkdag van zestien uur maakt hij gemiddeld tienduizend stenen: dat zijn meer dan tien stenen per minuut! Je moet de ongelukkige op dit akelige plein onder de brandende zon zien werken. Alles is in beweging: de armen, het hoofd, de romp, de benen. Uit de borst ontsnapt een geweldige han telkens als het mes over het raam gaat. De man is drijfnat van het zweet: het loopt langs zijn gezicht, zijn armen en benen. Je vraagt je verwonderd en treurig af hoe een mens zestien uur lang dit onmenselijk werk kan volhouden.

De vormer krijgt 45 centiem per 1000 stenen: op mooie zomerdagen, als hij zestien uur werkt, verdient hij zo ongeveer 4,50 frank. De drie helpers samen verdienen ook 45 centiemen per 1000 stenen. De stenen in de oven steken en ze er weer uithalen - een werkje voor vrouwen - brengt 35 centiemen op, nog altijd per 1000 stenen…

'Heb je al geprobeerd deze arbeiders te organiseren? ' vraag ik aan Van Hoeylandt. 'Ja, maar gemakkelijk is het niet. Negentig procent kan helemaal niet lezen…

Als we terug op weg zijn naar Temse zien we in een bocht op een tiental meter van ons een put met vuil, stilstaand water. Het is een rotkuil. Drie arbeiders staan er in te werken met de modder tot aan hun buik.

'We gaan eens kijken' zegt Van Hoeylandt.

Nauwelijks heb ik enige stappen gezet, of ik moet al wegvluchten. Ik stik, ik heb zin om te braken, zo walgelijk is de verrotte lucht die uit de put opstijgt. Het vlas dat in de Leie geroot wordt, parfumeert de omgeving ook niet dadelijk, maar zo'n stank, dat heb ik nog nooit meegemaakt. Voor de arbeiders in de put is het lachen geblazen als ze zien hoe misselijk ik word…"

Op de tweede vraag blijven we het antwoord schuldig. In de Wase archieven vonden we geen enkel document dat verwijst naar deze uittocht. De procesverbalen van de zittingen van het Schepencollege van Bazel van 1850-1872 zijn zoek.

Vele van de bewoners van "Het Gelaag", steenbakkersknechten van beroep, waren ongeletterd. Aanplakbrieven in de herbergen kwamen er dus vast niet aan te pas.

We kunnen enkel gissen. Waarschijnlijk brachten "ronselaars" de steenbakkersgasten samen in een of andere herberg van Steendorp en overtuigden hen daar van de betere toekomst die hen wachtte te Dworp: verzekerd werk voor heel het gezin gedurende het ganse jaar,  hogere lonen, onderwijs voor de kinderen en nieuw gebouwde woningen. Hun overtuigingskracht was zo groot dat  ruim 280 inwoners van Steendorp hun dorp aan de Schelde verlieten.

Het antwoord op de derde vraag staat in nauw verband met de militaire geschiedenis en strategie van die tijd.[6]

Na de onafhankelijkheid van België werd stilaan afgestapt van de liniën[7] en barrièresteden[8] die in het zuiden van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden opgericht waren om het land te verdedigen.

In 1848 besliste de legerleiding één grote solide vesting op te richten te Antwerpen: de Schelde vormde er een natuurlijke hindernis; de omliggende polders konden onder water worden gezet en bij een Franse aanval rekende men op hulp via de zee van vooral Engeland. Op 20 augustus 1859 namen de Kamers het wetsontwerp aan dat bepaalde dat Antwerpen het nationale reduit[9] zou worden.

Het uitbouwen van Antwerpen tot nationaal reduit omvatte het bouwen van een nieuwe omwalling en een fortengordel van acht grote polygonale[10] forten, een gigantische onderneming. De uit te voeren metselwerken werden geschat op 1 miljoen m³, binnen de vier jaar te voltooien. Dit betekende minstens 250 miljoen bakstenen per jaar. De werken werden toegewezen aan de Brusselse Compagnie Générale de Matériel des Chemins de Fer.

De vraag naar bakstenen nam plots sterk toe met het gevolg dat de prijs de hoogte inging. Als reactie op die prijsstijgingen besloot de Compagnie Générale voor eigen rekening bakstenen te produceren. Hiertoe werden bestaande steenbakkerijen opgekocht  maar ook  nieuwe opgericht. In 1860 kocht de maatschappij te Bazel verschillende gelagen die meestal eigendom waren van graaf Vilain XIIII.[11]

In Bazel werden 750 arbeiders ingeschakeld, met een productiecapaciteit van 50 miljoen bakstenen.

Het werk werd door de Compagnie Générale opgeleverd in 1865.

De gevolgen laten zich raden. De capaciteit van de steenbakkerijen lag zeer hoog maar na de voltooiing van de forten was er plots veel minder afzet van stenen. In vergelijking met vroeger was het aantal steenbakkerijen flink gestegen. Dit alles moet er toe geleid hebben dat de productie van bakstenen, eigenlijk bruusk, op een lager niveau kwam te staan met een prijsdaling van de stenen en een vermindering van de werkgelegenheid als gevolg. De "gelaagwerkers" van Steendorp werden nu vatbaar voor de argumenten van de "ronselaars" van Scheppers.

Een toemaatje.

Het blijft ons verbazen dat we in het Modern Archief van Bazel geen enkele verwijzing  vonden naar de grootste emigratiegolf die de gemeente ooit kende. Een mogelijke verklaring is de toenemende vervreemding van de parochie van Steendorp, bevolkt door arbeiders en steenbakkersbaronnen, en de moederparochie van Bazel, vooral bewoond door landbouwers. Dit werd nog in de hand gewerkt door het feit dat de Steengelagen op driekwart uur afstand van Bazeldorp lagen. In de winter was de weg die naar de parochiekerk van Bazel loopt onbegaanbaar. Op 2 juni 1828 werd begonnen met de bouw van een eigen kerk die ingewijd werd op 27 december 1830. Het Koninklijk Besluit van 3 februari 1835 maakte van het Gelaag een zelfstandige parochie. Op 20 augustus 1881 tenslotte wordt Steendorp een zelfstandige gemeente. Op 1 januari 1977 werd Steendorp een deelgemeente van Temse en niet van Bazel.

Kon het "die van Bazel" niet veel schelen, op de Gelagen moet het vertrek van een 45 tal families ongetwijfeld beroering hebben verwekt. Hoe reageerde Modest Fonck, pastoor van Steendorp sinds 1861, op het verlies van 10 à 15 procent van zijn parochianen?

 In een artikel van Jan Art[12] lezen we "Alfons Vilain XIIII[13] burgemeester van Bazel en ook van de 'briquetteries", het toen nog niet zelfstandige dorp Steendorp, schrijft de bisschop op 30 september 1867 "qu'il me sera impossible dorénavant d'inviter Mr. le curé des Briquetteries aux diners que je donne aux membres du clergé de mon canton". Immers, zijn zoon had de pastoor opgepikt op zijn koets om hem van het station van Beveren naar Bazel te voeren en "Mr. le curé" was begonnen uitvaren tegen het slechte beheer dat de inwoners van Steendorp ondergingen, en dit op een hevige toon. Vilain XIIII vraagt de pastoor van standplaats te veranderen."

Mogelijk achtte pastoor Fonck de burgemeester en het gemeentebestuur van Bazel verantwoordelijk voor de uittocht van zijn parochianen.

Jan Art toont met tal van voorbeelden aan dat bij zo'n  verzoek van de plaatselijke adel of de voormannen van het politieke leven, de belangrijkste weldoeners van de diocesane werken, een pastoor weinig kans had om op zijn plaats gehandhaafd te blijven.

De bisschop van Gent greep deze keer echter niet in en pastoor Fonck bleef nog tot 1897 parochieherder van Steendorp. Betekenisvol?

--------

Avesnelles (Frankrijk).

Op 12 maart 2006 overleed te Avesnelles François Blyweert, geboren te Avesne sur Helpe op 7 juni 1938. Hij huwde op 3 september 1960 met Antoinette Thiébaux . De voorouders van François kwamen op het einde van de negentiende eeuw van Bazel (wijk Steendorp) naar Roubaix. De begrafenis had plaats te Avesnelles op 15 maart 2006.

Op 13 februari 2006 overleed te Antwerpen Albert "Flor" Blijweert echtgenoot van Thérèse Borms. Hij werd geboren te Mortsel op 9 mei 1926 als zoon van Joannes Franciscus Maria Blijweert en Alicia Maria Theresia Denis.  Hij huwde met Thérèse Borms te Antwerpen op 30 juli 1955. Zijn ouders waren afkomstig van Steendorp.

Geboren te Gent op 23 november 2005: Pieter-Jan Blijweert, zoon van Marc Blijweert en Malva Van der Meirsch, kleinzoon van Florent Blyweert en Maria Van der Heyden, achterkleinzoon van  Peter Frans Blyweert en Marie Augusta De Bock.
Florent Blyweert was tot hij op rust ging vleesgroothandelaar.
Marc Blijweert is zaakvoerder van een vleesuitsnijderij te Nieuwkerken-Waas.
(Tak Haasdonk).