Ik loop al een tijdje rond met het idee om eens enkele artikeltjes te schrijven over GRENSPALEN tussen Nederland en België.  
Ik besef wel dat er maar weinigen zijn die dit kan boeien, maar ikzelf heb het altijd interessant gevonden en als ik in de grensstreek kom, kijk ik er altijd naar uit. 
Vele palen hebben een geschiedenis of er is wel een anekdote aan verbonden. 
Je zou versteld staan wat er allemaal kan over verteld worden.

Voor alle duidelijkheid: niet alle palen komen aan bod; voornamelijk enkel diegene waar ooit iets mee gebeurd is of waar toch iets over te vertellen valt.  Ik ga zeker niet beweren om volledig te zijn.
De reeks is dan ook niet bedoeld voor de echte 'grenspaalkenner', maar voor de leek om zo wat interesse voor het onderwerp op te wekken en voortaan een grenspaal met andere ogen te bekijken. 

De gebruikte foto's zijn, buiten enkele van mezelf, voornamelijk van:
- Eef Berns
- Peter Dirven
- Louis Fierens
- Jannis Deelman
- Frans Meeus
- Peter Gorissen
- Marcel vd Wetering

stuk voor stuk echte grenspaal-fanaten.

Het grondgebied van België, Luxemburg en Nederland behoorde in de 14e en 15e eeuw tot het Bourgondische rijk en vanaf 1477 tot de Habsburgse monarchie. 

In 1579 werd door de zeven noordelijke provincies de grondslag gelegd voor de huidige Nederlandse staat in de Unie van Utrecht.  De zuidelijke provincies bleven onder Spaans gezag.  Deze deling werd erkend in 1648 bij de Vrede van Münster.

In 1713 kwamen de Spaanse Nederlanden onder het gezag van Oostenrijk.  Een aantal historische grenspalen in Zeeland en Limburg herinneren hier nog aan.

Later bracht Napoleon Noord en Zuid samen onder zijn direkt gezag.
In 1815 werd op een Weens congres beslist om de oude eenheid te herstellen  als 'Koninkrijk der Verenigde Nederlanden', met Willem I als koning.  Bij deze indeling werd geen rekening gehouden met de wensen en belangen van de bevolkingsgroepen.

In 1830 vond dan de Brusselse opstand plaats, die leidde tot het ontstaan van het Koninkrijk België. 
Willem I wilde echter niet toegeven en erkende de Belgische onafhankelijkheid slechts in 1839.  Tot dan bleven de Nederlandse en Belgische legers nog tegenover elkaar staan.

Het Groothertogdom Luxemburg vormde van 1815 tot 1890 een unie met het Koninkrijk der Nederlanden onder het Oranjehuis. Vanaf 1866 werd het echter al staatsrechterlijk onafhankelijk.

 Nederlandse leeuw

  Jaartal  

Volgnummer

Bijlagen:
1843.jpg (27.6 KB)   
Vlaamse Leeuw op.jpg (25.3 KB)   
Wapen.jpg (106.4 KB)   

Grenspaal nr 1

De omgeving rond het drielandenpunt is een gebied met door de eeuwen heen vaak veranderende grenslijnen, met aldus veel grenspalen.
Hier de grenspaal met nr1 tussen België en Nederland.

Deze werd ooit geplaatst naast het "echte" drielandenpunt, nl. Paal 193.
 
(De oude grenspaal 193 (uit 1818) bij het drielandenpunt kreeg na 1918 een tweede nummer: 1032.  Dat is nu de actuele Gp 193, tevens Gp 1. )

In 1922 echter werd de paal door Duitsland weggehaald en tentoongesteld in een museum in Aken. In 1926 werd de paal dan toch teruggegeven en herplaatst. Als ‘schadevergoeding’ werd een obeliskvormige paal geschonken. De V.V.V. van Vaals deed er nog een schepje bovenop en schonk een tweede obeliskvormige paal.

Grenspaal 1 vormt aldus het midden van drie grenspalen, doch deze staan niet op de juiste plaats, maar 30 à 50 meter van het echte drielandenpunt verwijderd. Ze staan er eigenlijk meer als toeristische attractie en markeren geen enkele grens.

Grenspaal 2 is de eerste paal die echt de grens markeert tussen België en Nederland.

Het kasteel van Neerkanne situeert zich op de noordwestelijke helling van de Beneden-Jekervallei. De oudste vermelding van een adellijke burcht op deze plaats dateert van 1316 toen Ronald d'Agimont heer van Neerkanne was. Dit kasteel werd in 1465 door aanhangers van de Luikse prins-bisschop in brand gestoken. In 1632 werd het ingepalmd door de soldaten van Hendrik van Nassau en in 1669 een tweede maal door de Luikenaars geplunderd en beschadigd. Het mergelzandstenen hoofdgebouw verwierf zijn classicistisch uitzicht omstreeks 1700 toen het in opdracht van generaal Daniël Wolff de Dopff, gouverneur van Maastricht, ingrijpend verbouwd werd. Enkel de hoge terrasmuur met de twee halfronde bastions herinneren nog aan het oudere hellingskasteel dat een meer strategisch karakter had.  Vlak voor het kasteel lag een rozentuin. Op het lagere, ommuurde terrasniveau (nu een weiland) situeerde zich een geometrische Franse tuin met omhaagde perkjes en een fontein. De grote vijver aan de overijde van de straat is in oppervlakte gevoelig gereduceerd. Het bospark, aangelegd in 1705 op de steile dalhelling achter het kasteel, had aanvankelijk een stervormig padenpatroon.

De grens loopt langs de muur en verder rond de boomgaarden van het kasteel.
 
Grenspaal nr 68
De weg is Belgisch;  het kasteel ligt op Nederlands grondgebied.

Grenspaal 106 is de laatste van de reeks rond Maastricht.

Deze foto is wel al enkele jaren oud.  Ik weet niet of het  
er ter plaatse nu nog zo gesteld is.

Grenspaal nr 184

Grenspaal nr 184, op de grens tussen Borkel en Neerpelt, diep in het natuurgebied "de Plateaux",  vertoont verscheidene kogelgaten en vertokt dus een brokje oorlogsgeschiedenis.

Maar op 17 augustus 2005 werd de paal, die nota bene 372 kg weegt, gestolen!
De verdwijning van de paal werd door een medewerker van het natuurreservaat Hageven opgemerkt.  Men vreesde dat hij ergens bij een 'verzamelaar' in de achtertuin was terechtgekomen.

Ruim een maand later werd de grenspaal aangetroffen bij het machinebedrijf Hulema in Maarheeze op enkele kilometers van Budel (N) en de Belgische grens.  De paal was in gekleurd plastiek gewikkeld.  Arbeiders van de fabriek vonden de paal op een pallet.  Over de beweegredenen van de daders is niets geweten.

Op initiatief van de Grenspaalcommissie kwam er op 24 november 2005, in aanwezigheid van de burgemeesters van de gemeenten Neerpelt en  Valkenswaard, de leden van de Grenspaalcommissie en de vertegenwoordigers van het kadaster van België en Nederland, een officiële terugplaatsing.  Vijftig bezoekers woonden de feestelijke terugplaatsing van de gerenoveerde paal bij.

 Maar:

Op donderdag 20 juli 2006 werd door wandelaars vastgesteld dat de grenspaal nr 184 opnieuw gestolen werd!  Gezien het gewicht van 372 kg moet(en) de dader(s) wel met  zwaar materieel te werk zijn gegaan.  Men heeft geen idee van wie het zou kunnen gedaan hebben.  Er komt in ieder gevaal geen feestelijke terugplaatsing meer. 

Grenspaal nr 191 staat op de grens tussen Lommel (B) en Luyksgestel (Nl).
Bijzonderheid:  deze paal staat op het hoogste punt van Noord-Brabant.

Tot 1818 liep de grens hier heel anders. Luyksgestel was toen een soort Belgische enclave binnen Nederland, zoals Baarle-Hertog nu nog steeds is en Lommel was Nederlands. Maar de gebieden zijn uiteindelijk uitgeruild.

De grondruil gaf helderheid voor de Kempenaren én voor de grenswachten, want die hadden hier veel werk te doen: de smokkel tierde welig.
Vooral in het donker zagen soldaten deze palen dikwijls aan voor het silhouet van een persoon.  Twee kogelinslagen aan de zijkant van de paal zijn hier getuige van.

In 1847 werd er dus een reglement opgesteld waarin het onderhoud en instandhouding van de grenspalen werd vastgelegd. Enkele passages hieruit:

"Reglement voor het onderhoud en de instandhouding der grenspalen, geplaatst op het frontier tusschen de Nederlanden en België, uit krachte der grensovereenkomst, gesloten te Maastricht den 8 augustus 1843.

Art.1 De plaatselijke besturen der aangrenzende gemeenten, zullen in de lente van elk jaar, de op de grens geplaatste palen doen nagaan, ten einde te verzekeren dat ze in goeden staat zijn. Ingeval van beschadiging of verplaatsing, zal er een proces-verbaal in duplo worden opgemaakt.

Art.2 Die stukken zullen, zonder verwijl, aan den gouverneur der provincie worden opgezonden, die de noodige maatregelen zal voorschrijven, om, des vereischt, degenen, die zich aan zoodanige beschadiging hebben schuldig gemaakt te doen vervolgen."

Voorbeeld van een verslag van de schouwing van grenspalen:

 De enclaves van Baarle.

In 1843 kon de Nederlands-Belgische grenscommissie voor het gebied tussen grenspaal 214 en 215 geen duidelijke grenslijn bepalen. Dit is een afstand van zo’n 50 km. In plaats daarvan werd een overeenkomst gemaakt waarbij van 5732 percelen de afzonderlijke nationaliteit werd vastgesteld.

Een beetje geschiedenis.

In 1198 stond Godfried II van Schoten, Heer van Breda, dit gebied af aan Hertog Hendrik I van Brabant, die het hem als leengoed direct weer teruggaf. Daarmee voorkwam hij een oorlog met Graaf Dirk VII van Holland. Als dank kreeg Godfried uitgestrekte bossen, heidevelden en vennen bij zijn leengoed, waardoor Baarle onder Breda ontstond. De Hertog hield zelf alle bewoonde cijnsgoederen van Baarle: Baarle van de Hertog, ofwel Baarle-Hertog.

Tot het leen van Breda behoren vanaf dat moment de gronden in Baarle die nog niet ontgonnen zijn: het latere Baarle-Nassau.

De opdracht van de lokale overheden was er voor te zorgen dat de rechten en de plichten van de inwoners van Baarle-Hertog en van Baarle-Nassau volledig gelijk waren.

De Vrede van Münster in 1648 betekende de splitsing van het Hertogdom Brabant. Voor het eerst golden er verschillende wetten binnen Baarle en werd het op termijn moeilijker om de gelijkheid van de twee bevolkingsgroepen te garanderen.

Na een mislukte poging om de enclaves militair te annexeren (in 1648) werd getracht om via juridische spitsvondigheten zeggenschap te krijgen over de Hertogse enclaves. Er ontstond een machtsstrijd tussen de Rooms-Katholieke pastoor en de Hervormde Schout, die onrechtstreeks draaide rond het voortbestaan van de Hertogse enclaves.

wordt vervolgd.

De wederzijdse betwisting van een groot aanrtal percelen grond en het ontbreken van een degelijke registratie leidde tot een groot aantal rechtszaken tussen de beide gemeenten en steeds vaker werden de hogere overheden geconfronteerd met Baarlese ruzies. Na de mislukte militaire en juridische pogingen in de 17de en de 18de eeuw werd voor het eerst geprobeerd om door middel van diplomatiek overleg tot een oplossing te komen voor de grensproblemen. Vaak lag de traagwerkende bureaucratie aan de basis van vele mislukkingen. Zo had men b.v. ooit tien jaar nodig enkel om onderhandelaars aan te stellen. Bovendien stonden België en Nederland vanaf het begin erg vijandig tegenover mekaar. Geen van beide landen wou zijn stukje Baarle afgeven.

In Baarle werd door de steeds groter wordende verschillen tussen de Belgische en Nederlandse wetgeving het dagelijkse leven erg gecompliceerd. Omdat de hogere overheden niet tot een akkoord kwamen, moest voor meer en meer problemen een praktrtische oplossing gezocht worden.

Pas op 27 februari 1967 werd een Belgisch-Nederlande commissie ingesteld die daar verandering in moest brengen. Het duurde tot 22 december 1972 alvorens de opdracht duidelijk omschreven was volgens de enclave-situatie.

Op 26 april 1974 is dan op het stadhuis van Turnhout door Nederland en België een verdrag tot definitieve grensvaststelling tussen de palen 214 en 215 gesloten.

'De ‘Paal van Baal’   
Op 4 april 1976 werd als herinnering aan de ondertekening van het verdrag van 1974 en op initiatief van de plaatselijke VVV, een grenspaal geplaatst in het plantsoentje voor de St. Remegiuskerk van Baarle-Hertog, precies tussen Gp214 en Gp215 en niet juist op een grens. Op de voorkant van deze paal staat een dubbele nummering 214-215 en op de achterkant ‘Anno 1198’, ter herinnering aan het jaar waarin de grondslag voor de dubbele nationaliteit van de twee dorpen werd gelegd. Op de zijkanten staat de Nederlandse en de Belgische leeuw.
Het is dus geen echte grenspaal, maar een goed geslaagde imitatie.
 
Bij de definitieve grensvaststelling van 26 april 1974 bleek achteraf nog één gebiedje vergeten, namelijk een stukje veld onder Ulicoten.  Deze laatste grondbetwisting tussen de gemeenten werd in 1995 aan België toegewezen en werd aldus de 22ste enclave van Baarle-Hertog.  Tevens werden toen de gemeentegrenzen ook officiëel tot staatsgrens verheven.

 
Tekst op de gedenkplaat die door de ANWB bij de paal geplaatst werd:
                           De grenspaal.                        
In 1198 werd de overeenkomst gesloten die de oorsprong is van het ontstaan van het enclavegebied.  Na de grensovereenkomst tussen België en Nederland in 1843 heeft het tot 26 april 1974 geduurd voor de Nederlands-Belgische grens in het puzzelgebied tussen de grenspaal nr 214 en 215 officiëel werd vastgelegd.  Als herinnering aan deze mijlpaal in de geschiedenis van de beide Baarle's is op 4 april 1976 deze getrouwe copie van een grenspaal met twee nummers en de 2 nationale leeuwen onthuld.  De gedenkplaat werd gemaakt bij gieterij Melis in Tilburg en staat precies midden de 2 officiële grenspalen als symbool voor de Baarlese puzzel van grenzen.

Belgische leeuw

Nederlandse leeuw

De tocht langs de grenspalen op de Belgische-Nederlandse grens gaat verder op

http://blog.seniorennet.be/grenspalen2

Daar starten we aan GRENSPAAL NR 218,
en gaan tot aan de Schelde.