APPIAH, K.A., Kosmopolitisme. Ethiek in een wereld van
vreemden. (Vert. Cosmopolitanism. Ethics in a World of
Strangers) Adam, Uitg. Bert Bakker, 2007, 215 pp. ISBN 978 90 351 3177
4
Waar
je ook heen reist op aarde, je kunt er vandaag net als altijd ceremonieën
aantreffen die wortelen in eeuwenlange tradities. Maar je zult ook overal en
dat is nieuw veel innige verbanden aantreffen met veraf gelegen plaatsen:
Washington, Moskou, Mexico-Stad, Peking, (p. 107)
Doorgaans wordt dit proces globalisering genoemd. Maar als het gaat om de
wereldwijde onderlinge beïnvloeding van de levens van mensen is deze term niet
toereikend. Het gaat immers niet alleen en zozeer over de verspreiding van een
marktstrategie, maar over samen leven in een wereld van verschil.
Dit boek gaat over onze status van wereldburger. Hoe kunnen we vreedzaam omgaan
met groepen mensen die totaal andere opvattingen hebben over wat belangrijk is
en hoe je dient te leven? Hoe kunnen we in harmonie leven met mensen wier
overtuigingen we niet delen? Kan ik iemand zijn gang laten gaan als ik
overtuigd ben van zijn ongelijk? Hoe kunnen we morele onenigheid en
waardeconflicten oplossen? Hebben we wel algemene waarden nodig? Hoever reiken
onze verantwoordelijkheden en verplichtingen tegenover mensen aan de andere
kant van de wereld? Moet de eigen cultuur beschermd worden tegen de
besmetting door een andere cultuur? En hoe vreemd is een/het vreemde
eigenlijk?
De Ghanees-Britse cultuurfilosoof Kwame Anthony Appiah
houdt een pleidooi voor kosmopolitisme.
Centraal staat hierin de combinatie van universele zorg en respect voor
onderling verschil. In een geglobaliseerde wereld zijn wij immers allen
verantwoordelijk geworden voor elkaar. Hiermee zet hij zich zowel af tegen alle
vormen van particularisme, nationalisme
en patriottisme
die de verschillen tussen mensen uitvergroten, als tegen die uitingen van
universalisme en imperialisme die iedereen dezelfde waarden en leefwijze willen
opleggen.
Leven en laten leven is het devies van het kosmopolitisme. Via een open gesprek
kunnen we komen tot wederzijds begrip en aanvaarding van ieders waarden en
daardoor tot een vreedzaam samenleven. Samenlevingen zijn immers niet gebaseerd
op theoretische waarheden maar op praktische regels voor het handelen. Appiah
huldigt het primaat van de praktijk (zie ook de
Rijk).
We moeten het niet noodzakelijk eens worden maar elkaar begrijpen, zegt hij.
Gesprek hoeft niet tot overeenkomst over wat dan ook te leiden; het is genoeg
als het mensen helpt om aan elkaar te wennen. Er zijn immers veel waarheden die
het waard zijn om naar te leven en je kan niet naar alle waarheden tegelijk
leven. Hiermee zet Appiah zich met klem af tegen alle vormen van
fundamentalisme, zij het al dan niet religieus of nationalistisch. Kosmopolitisme
is per definitie pluralistisch. Het is openstaan voor en leren van de andere.
Als
zoon van een Britse moeder en een Ghanese vader kan hij het weten. Hij is
geboren en opgevoed in Ghana binnen twee culturen. Voor de onderbouwing van
zijn stellingen put hij overvloedig uit zijn eigen opvoeding en levensloop bij
de Asante, het volk van zijn vader.
Wie
de eerste hoofdstukken over de waarde en grenzen van het positivisme kan
doorworstelen krijgt als beloning een boeiend en inzichtelijk betoog,
geïllustreerd met treffende voorbeelden.
Kosmopolitisme biedt een andere kijk op en geeft een rijkere inhoud aan cultuurrelativisme
en tolerantie.
Als kosmopoliet verschaft Appiah geen sluitende antwoorden, maar wel een
humanistische visie op menselijke universaliteit en verschil.
Als
besluit Kwame Anthony Appiah zelf: De grote les van de antropologie is dat als
een vreemdeling niet langer alleen in de verbeelding bestaat, maar echt en
aanwezig is, en we met hem een menselijk, maatschappelijk leven delen, je hem
aardig of onaardig kunt vinden; maar als je dat allebei wil, dan kun je elkaar
tenslotte begrijpen. (p. 117)
Waar je ook heen reist op aarde, je
kunt er vandaag net als altijd ceremonieën aantreffen die wortelen in
eeuwenlange tradities. Maar je zult ook overal en dat is nieuw veel innige
verbanden aantreffen met veraf gelegen plaatsen: Washington, Moskou,
Mexico-Stad, Peking, (p. 107)