VERMEULEN, P., …!? Over autisme en communicatie. Uitg. EPO,  2001, 141 pp.

Een boekje in de bekende reeks over autisme van dezelfde auteur. In zijn vertrouwde, eenvoudige stijl bespreekt hij de problemen die mensen met autisme ondervinden in de intermenselijke communicatie.

Verhelderend, zowel m.b.t. het begrip communicatie zelf, als m.b.t. de communicatie van mensen met autisme. Het boekje eindigt met aanwijzingen hoe men op een efficiëntere manier kan communiceren met mensen met autisme.

van den BOER-van den Berg, H., Geen keuze zonder twijfel. Beslissen over een zwangerschap. Baarn, Ten have, 1999, 255 pp. (ISBN 90 259 4777 8)

De auteur is filosofe, en verbonden aan o.a. het Academisch Ziekenhuis te Rotterdam. In dit boek gaat zij in op de ethische implicaties van de keuzes die ouders maken t.a.v. het risico op de geboorte van een kind met een aandoening. Op een zeer toegankelijke wijze geeft ze een overzicht van de veranderende opvattingen over abortus, de waarde van het ongeboren leven, de kijk op mensen met een aandoening. Zij gaat ook uitgebreid in op de invloed die uitgaat van kerken, artsen en ethici op de opvattingen van mensen en de wijze waarop zij met de keuzemogelijkheden of –beperkingen omgaan. Het boek is bestemd voor alle betrokkenen bij dergelijke keuze, en voor iedereen die geïnteresseerd is in de morele dilemma’s van het erfelijkheidsonderzoek.

Naast de discussie over het eigenlijke thema, vond ik in de eerste plaats verhelderend de algemene uiteenzetting over moraal en morele beslissingen in het eerste hoofdstuk. In het laatste hoofdstuk dan gaat de auteur in op de verhouding tussen zelfbeschikking en solidariteit. Zij toont zeer duidelijk aan dat beide niet zonder elkaar kunnen: mensen kunnen slechts over zichzelf beschikken wanneer er solidariteit is van anderen ten aanzien van de keuzes die ze maken. Deze inzichten overstijgen het thema van het boek, en maken het voor mensen die niet onmiddellijk met het thema zelf te maken hebben, ook de moeite waard.

de WAAL, F., Verzoening. Vrede stichten onder apen en mensen. Utrecht, het Spectrum, 1988, 289 pp.

Tegenover agressie staan vrede en verzoening. Deze noodzakelijke tegenpolen worden in onderzoek over agressie nauwelijks in rekening gebracht. Nochtans kan inzicht in de wijze waarop mensen zich met elkaar verzoenen ons veel leren over hoe we vrede kunnen bewerkstelligen.

De Waal heeft bij 4 primatensoorten de wijze bestudeerd waarop ze zich na agressie verzoenen. Hij toont aan hoe deze naaste verwanten van de mens sterke remmingen op agressief gedrag bezitten, en niet alleen het mechanisme van verzoening kennen maar het ook op een intelligente wijze benutten. Hij legt veel verbanden met het menselijk gedrag, zowel in de persoonlijke als de maatschappelijk-politieke context. 

MUIJSERT-van BLITTERSWIJK, C., Nieuwetijdskinderen. Het intuïtieve kind in gezin, onderwijs en hulpverlening. Deventer, Uitg. Ankh-Hermes, 2000. (ISBN90 202 8236 0)
De auteur gaat uit van de stelling dat kinderen in onze tijd intuïtiever zijn dan vroeger. Zij houdt een pleidooi voor het respect en de herwaardering van de intuïtieve dimensie in het kind. Ze gaat er hierbij van uit dat kinderen zichzelf moeten kunnen zijn, dat ze eigen keuzes moeten kunnen maken, en dat ze hierbij moeten kunnen afgaan op hun aanvoelen. Ook al is haar eerste stelling discutabel, tot hier kan ik mij nog terugvinden in haar gedachtegang.

Deze stelling is echter vrij verwarrend en rommelig uitgewerkt. De auteur gooit volgens mij heel verscheidene zaken op één hoop. Intuïtie wordt nogal vlug als spiritualiteit afgedaan. Mensen die zichzelf zijn en willen zijn, worden dan spirituele mensen genoemd. Naar mijn mening wil iedereen zichzelf zijn, het lukt alleen velen niet om dat te realiseren.

Bovendien kan je je de vraag stellen wat "zichzelf zijn" moet inhouden. Daarop worden doorgaans eerder vage antwoorden gegeven, die bovendien gekleurd zijn door de invalshoek van de persoon zelf. Zo ook in dit boek.
De auteur beweert dat alle mensen beschikken over intuïtieve vermogens (waarmee ik akkoord ben), maar daarna neemt ze voetstoots aan dat in onze tijd (de Nieuwe Tijd volgens haar) steeds meer intuïtieve kinderen worden geboren. Het lijkt mij eerder plausibel dat er nu meer aandacht wordt besteed aan intuïtie.
Esoterische bronnen worden zonder meer aangenomen, niet kritisch bekeken. De auteur neemt bv. zonder meer aan dat kinderen ook in een vorig leven ervaringen kunnen hebben opgedaan.

Zo zijn er nog een aantal ongerijmdheden, die volgens mij de waarde van haar stellingen op zijn minst weinig geloofwaardig doen lijken.
Als ik me beperk tot de stelling dat ieder kind de gelegenheid moet krijgen om de eigen mogelijkheden te ontplooien (ook intuïtief), en dat het zich pas dan optimaal kan ontwikkelen, dan zijn er andere invalshoeken en werken die dit met meer onderbouwing behandelen. 

DEKKER, R. & L. van de POL, Vrouwen in mannenkleren. De geschiedenis van een tegendraadse traditie. Europa 1500-1800. A’dam, Wereldbibliotheek, 1998, 167 pp.

In dit vlot leesbare boek wordt een fenomeen belicht, dat ons nu vrijwel onbekend is: travestie van vrouwen. In de besproken periode was dit echter helemaal niet zo uitzonderlijk. Op basis van rechtbankverslagen proberen de auteurs, beiden historici, een licht te werpen op de verscheidene achtergronden waartegen dit fenomeen begrijpelijk wordt.

Ook al worden die achtergronden naar mijn mening niet diepgaand besproken, toch maken zij ons duidelijk hoe onze vanzelfsprekendheden, bv. m.b.t. seksuele relaties en identiteit, helemaal niet zo vanzelfsprekend zijn. Dit is meteen de waarde van historisch onderzoek naar het dagelijks leven van de gewone mens: dat het ons laat stilstaan bij onze huidige opvattingen, ons deze in vraag doet stellen, maar tegelijkertijd ons ook aantoont, hoe menselijke gevoelens en drijfveren toch ook universeel zijn. 

©  Minervaria

DIAMOND, J., Het leuke van seks. Over de evolutie van de menselijke seksualiteit. A’dam/A’pen, Uitg. Contact, 1998, 156 pp.

BLAFFER HRDY, S,  Moederschap. Een natuurlijke geschiedenis. Utrecht, Het Spectrum, 2000, 672 pp.

In dit lijvige boek probeert de schrijfster (antropologe) meer inzicht te verwerven in de processen en de geschiedenis – zowel de recente als de heel vroege – die ten grondslag liggen aan moederlijke emoties en kinderlijke behoeften. Naar haar oordeel is dit de eerste stap wil men een goede moederlijke zorg in elke gemeenschap uitbouwen en ondersteunen.

Ze vertrekt vanuit de evolutietheorie en meer bepaald de sociobiologie of evolutionaire psychologie. Ze situeert hierbij alles wat met zwangerschap en moederschap te maken heeft in de sociale en ecologische context waarin moeder en kind (moeten) (over)leven. De aloude mythe van de onvoorwaardelijke moederliefde wordt op een degelijke en coherente wijze doorprikt. Moeders hebben altijd al moeten afwegen tussen de zorg voor hun baby (reproductie) en een bijdrage in de gemeenschap (productie). Moederschap is dan ook de resultante van de afweging (vooral door de moeder) van kosten en baten. De ondersteuning van een sociaal netwerk is hierbij zeer belangrijk, en ze toont aan dat dit ook in de wereld van de dieren, en meer bepaald de primaten, het geval is. In dit licht worden fenomenen als verwaarlozing en verlating van kinderen, mishandeling en infanticide heel wat beter begrijpbaar. Wie dit doet is niet zomaar een ontaarde moeder, maar een moeder die een bepaalde afweging maakt binnen een heel specifieke context. Deze afweging is te begrijpen vanuit sociobiologisch perspectief.

Het werk bestaat uit 3 delen: het moederschap bij de dieren, moederschap bekeken vanuit de moeder zelf, en vanuit het standpunt van de baby. Door menselijke moeders en baby’s in een breder vergelijkend en evolutionair kader te plaatsen, biedt ze een nieuwe en verhelderende kijk op wat baby’s van hun moeders nodig hebben, wat moeders van anderen nodig hebben om dat te kunnen geven, en verklaart ze waarom dat zo is.

Ze maakt hiervoor gebruik van zeer verscheidene invalshoeken, staat kritisch tegenover vaak gangbare verklaringen en dogma’s en introduceert originele zienswijzen. Het werk is gebaseerd op jarenlang antropologisch, historisch en literatuuronderzoek, en op studies op het gebied van ontwikkelingspsychologie en diergedrag. Zij heeft daarnaast ook haar eigen ervaringen als moeder, die moederschap met een job combineerde, ingebracht.

Het is een ambitieus werk, zeer rijk aan informatie, boeiend geschreven en zeer ruim gedocumenteerd. De omvang van het werk is een nadeel bij het lezen, je mag het niet te lang laten liggen. Toch heb ik ondervonden dat je het ook per hoofdstuk kan lezen, maar dan met niet al te lange tussenpozen. Omdat het boek zo lijvig is en zoveel informatie bevat kan volgens mij één lezing niet volstaan.  Dit is een werk om regelmatig te raadplegen als je met het thema te maken krijgt.

MILLER, G., De parende geest. Seksuele selectie en de evolutie van het bewustzijn. A’dam/A’pen, Contact, 2001, 448 pp.

Over de herkomst van lichamelijke kenmerken zijn reeds sluitende theorieën opgesteld in de evolutiebiologie en evolutionaire psychologie. Veel minder eensgezind is men over de herkomst van het gedrag van dieren en mensen, en nog duisterder is dat voor de intellectuele eigenschappen van de mens.

In dit boek betoogt Miller dat de theorie van de seksuele selectie (de keuze van een partner heeft invloed op de voortplanting en het voortbestaan van een bepaalde genencombinatie) een plausibele verklaring vormt voor de oorsprong van een aantal typisch menselijke eigenschappen als creativiteit, moraal en taal. In dit opzicht is de ondertitel eigenlijk misleidend. Het bewustzijn omvat meer dan deze eigenschappen. In de oorspronkelijke Engelstalige uitgave is er geen ondertitel.

Vooraleer hij aan deze aspecten toekomt, geeft Miller een heldere uiteenzetting over de principes van de evolutietheorie. Hij baseert zich hiervoor op de nieuwste inzichten m.b.t. het onderwerp. Verder in het werk gaat hij dieper in op het mechanisme van de seksuele selectie bij de evolutie van kenmerken bij dieren en mensen. Dit mechanisme is o.a. verantwoordelijk voor een aantal kenmerkende geslachtsverschillen tussen mannetjes en vrouwtjes bij veel diersoorten. Hij bespreekt hierbij de belangrijke rol van de vrouwelijke voorkeuren bij de partnerkeuze.

In vroegere theorieën, zegt de auteur, heeft men het ontstaan en de evolutie van taal, intelligentie, creativiteit, moraal en andere zogenaamd typisch menselijke eigenschappen vooral verklaard door de overlevingswaarde van deze eigenschappen. Miller echter stelt dat deze eigenschappen vooral tot stand zijn gekomen door seksuele selectie, en wel door middel van wederzijdse partnerkeuze. Creativiteit, moraal en taal zijn volgens Miller ‘fitnessindicatoren’, die aangeven dat de bezitter ervan goede genen (eigenschappen) heeft. Ze zijn dus in wezen ‘hofmakerij’gedrag, dat in de evolutie is versterkt omdat partners van het andere geslacht daaraan de voorkeur gaven.

Deze stelling wordt door de auteur onderbouwd door confrontatie met andere verklaringsmodellen, analogieën en voorbeelden. Toch vind ik het laatste deel van zijn boek, waar het juist gaat over deze eigenschappen, het minst overtuigend. Ik denk dat hij (zeker gedeeltelijk) gelijk heeft met zijn stelling, maar er blijven nog heel veel vragen en onverklaarde zaken over, bv. m.b.t. de wisselwerking van genetisch bepaalde eigenschappen en de (veranderende) sociaal culturele context. Een aantal toch belangrijke aspecten van het menselijke gedrag en samenleven wordt slechts terloops behandeld, bv. het streven naar status en positie, de verschillen tussen mannen en vrouwen in de wijze waarop zij een invulling geven aan die eigenschappen. De auteur zet alle zeilen bij om zijn stelling te bewijzen, maar ik vind dat hij te vlug gaat over invalshoeken die deze zouden kunnen ontkrachten of minder belangrijk maken.

Toch heb ik in dit werk kennis gemaakt met een zienswijze voor de verklaring van verschillende vormen van menselijk gedrag, met inbegrip van intellectuele activiteiten, die mij heel plausibel lijkt. Deze biedt inzicht in het fenomeen dat mensen vaak zoveel tijd en energie investeren in activiteiten, die niet onmiddellijk een praktisch nut of doel hebben. Het boek is geschreven in een vlotte stijl, er is een zeer nuttige verklarende woordenlijst, een zeer uitgebreide bronnenlijst, en aanbevolen literatuur.

©  Minervaria

APTER, T., Zelfvertrouwen voor je kind. Praktisch handboek waarmee je kinderen opvoedt die in zichzelf geloven. (Vert. The confident child) Utrecht/A’pen, Kosmos Z&K, 2001 (5^e dr.), 287 pp. – ISBN 90 215 8746 7

Zelfvertrouwen en eigenwaarde zijn sleutelbegrippen voor de succesvolle ontwikkeling van kinderen. Ze geven veerkracht en de kracht om frustratie te verdragen, zodat iemand inspanningen niet snel opgeeft. Kinderen opvoeden zodat ze zelfvertrouwen ontwikkelen en een positief gevoel van eigenwaarde kan dus gezien worden als een belangrijk, zoniet het belangrijkste doel van de opvoeding.

In dit boek wordt een zeer genuanceerde en doordachte visie gegeven op zelfvertrouwen. Apter maakt onmiddellijk duidelijk dat zelfvertrouwen duidelijk verschilt van nefaste zelfverheerlijking, narcisme of het simpele positief denken.

De auteur heeft als sociaal psycholoog, verbonden aan de universiteit van Cambridge, Massachusetts, verschillende workshops ingericht voor ouders met opvoedingsvragen. Met haar inzichten richt zij zich tot ouders van kinderen tussen 4 en 14 jaar. Wie echter met jongere kinderen of volwassenen te maken heeft kan er echter ook evenzeer veel uit halen.

Zij begint met een exploratie van het begrip zelfvertrouwen en hoe je dit bij kinderen herkent. Onmiddellijk daarna stapt ze over naar de praktijk: hoe je het zelfvertrouwen en gevoel van eigenwaarde van je kind kan ondersteunen en eventueel kan teruggeven. Apter bespreekt veel voorkomende opvoedingssituaties, waarin een kind zelfvertrouwen kan verwerven resp. verliezen: succes en falen, vriendjes, rivaliteit, de puberteit.  Haar adviezen worden gefundeerd vanuit een goed gedocumenteerde visie.
Apter besteedt een volledig hoofdstuk aan gezag. Veel ouders denken onterecht dat grenzen de ontplooiing van een kind kunnen in de weg staan. Gezagvol opvoeden levert echter een essentiële bijdrage aan de groei van zelfvertrouwen. Een kind heeft echter gezag en structuur nodig, het is echter niet eender op welke manier dit wordt uitgeoefend. Met de aandacht voor gezag in de opvoeding onderscheidt dit boek zich in positieve zin van veel andere werken die de zelfontplooiing van het kind als onderwerp hebben

De tekst is gedrukt in vrij grote letters, en leest heel vlot. De inhoud is zeer praktisch, en er worden veel sprekende voorbeelden  gegeven. In alle opzichten ondubbelzinnig een aanrader!

©  Minervaria

EKMAN, P., De leugen ontmaskerd. Over het doorzien van bedrog in zaken, politiek, op het werk en privé. A’dam, Nieuwezijds, 2000.

Dit boek gaat over leugens, hoe ze herkennen en ontmaskeren. Vooral het eerste deel is interessant, waar de auteur in gaat op de (nonverbale) signalen die  leugenaars uitsturen, en die kunnen helpen om de leugen te ontmaskeren. Mensen zijn echter over het algemeen geneigd om deze signalen vooral intuïtief te interpreteren. Dit leidt tot fouten. We moeten bij de interpretatie van deze signalen heel wat voorzorgen nemen, want ze zijn niet eenduidig.

In het tweede deel gaat de auteur dieper in op bepaalde methodes om leugens en leugenaars te ontmaskeren, o.a. de leugendetector. Dit deel vond ik minder interessant. De voorgaande inzichten worden hier getoetst en toegepast.

De auteur is hoogleraar en onderzoeker aan de Universiteit van California, en zijn betoog is zeer wetenschappelijk en systematisch verantwoord en onderbouwd. Het bevat heel wat informatie m.b.t. het onderwerp, die je zeker in een eerste lezing niet helemaal kan bevatten.

LABRIE, A., Zuiverheid en decadentie. Over de grenzen van de burgerlijke cultuur in West-Europa 1870-1914. A’dam, Bert Bakker, 2001.

Zuiver en onzuiver, rein en onrein, puur en vermengd zijn categorieën die mensen hebben gehanteerd sinds hun prille bestaan. Zij hebben daaraan ook normen en morele waarden gekoppeld. Labrie toont dit aan door een overzicht van culturele en maatschappelijke gewoontes en geplogenheden van in de oudheid. Ook de Europese cultuur heeft lang deze begrippen gehanteerd, bv. in de vervolgingen van ketters en heksen. Hoofddoel van zijn boek is echter aan te tonen dat vooral de burgerij de drager is van deze begrippen. Het streven naar zuiverheid is volgens Labrie een typisch burgerlijk kenmerk geworden, dat samenhangt met de wens om het eigen bestaan te verzekeren en te consolideren. Hij illustreert dit aan de hand van de analyse van toonaangevende literatuur in 3 belangrijke Europese landen (Duitsland, Engeland en Frankrijk) aan het einde van de 19^e en het begin van de 20^e eeuw. De burgerij voelde zich in deze periode bedreigd door maatschappelijke veranderingen, waarop zij geen vat had (bv. de opkomst van het socialisme, de aangroei van de bevolking in de steden).

Deze veranderingen werden onveranderlijk beschouwd als decadentie, waarmee alles werd bedoeld wat niet strookte met de burgerlijke leefwijze. Als reactie hierop probeerde zij de zuiverheid te bewaren, door zich vast te klampen aan de traditie, en zich tegen ‘vermenging’ (van standen, rassen, …) op te stellen. Alles wat niet paste in deze categorie werd de ‘Andere’ en werd gewantrouwd en afgekeurd. Binnen het heersende kader werd dit wantrouwen en de afkeer vaak in hygiënische en medische termen verwoord (bv. onzuiver bloed).

Anderzijds constateert Labrie ook een fascinatie voor het onzuivere in de Andere, wat resulteert in een ambivalente houding van de burger bv. tegenover seksualiteit. Het is in deze periode dat Freud vorm gaf aan de  psychoanalyse. Labrie hanteert dan ook veelvuldig dit kader om zijn thema uit te werken.

Het lezen van dit boek is zeker niet gemakkelijk geweest, maar het heeft me veel inzicht gegeven in samenhangende bewoordingen en categorieën, die, weliswaar enigszins vertaald en aangepast, zeker herkenbaar zijn in de huidige politieke en maatschappelijke context. Het is ook een waarschuwing om kritisch te blijven tegenover alle claims m.b.t. zuiverheid (bv. de mens is fundamenteel goed), omdat dit een simplifiëring inhoudt van een veel complexere realiteit. En tenslotte wordt hier zeer goed geïllustreerd hoe mensen zich in hun handelen en denken veeleer laten leiden door emotionele en irrationele motieven dan door rationaliteit.

NEUVEL, K., Wee de genen. Over de biologische fundamenten van menselijk gedrag. Zoetermeer, Uitg. Meinema,  2000.

Dit boekje is een bundeling van interviews met Nederlandse wetenschappers die nauw betrokken zijn bij het onderzoek naar het verband tussen biologische conditie en ons gedrag. Hierbij worden vier invalshoeken gehanteerd. het boek begint met interviews met  mensen die als grondleggers van het sociobiologische en biosociale onderzoek kunnen worden opgevat (o.a. de primatoloog Frans De Waal). Daarop volgen enkele interviews met wetenschappers die zich over specifieke problemen hebben gebogen, zoals het ontstaan van taal en communicatie, de ontwikkeling van het gemeenschapsgevoel. Daarna komen interviews die vooral betrekking hebben op het probleem van agressie en geweld, en op sekseverschillen, seksuele voorkeur en seksuele moraal. De laatste invalshoek heeft betrekking op vraaggesprekken waarin wordt ingegaan op de consequenties van het biologische denken voor mensbeeld en moraal.

Het is een vlot leesbaar boekje. Aangezien het allemaal verschillende gesprekken betreft, hoef je het hele boek niet te lezen om de draad te vatten. De meeste interviews zijn heel inzichtelijk en verhelderend. Een voordeel van deze benadering is uiteraard dat het onderwerp vanuit zeer verschillende standpunten wordt belicht. Meteen krijg je een vrij genuanceerd beeld van de stand van zaken in deze toch vrij nieuwe wetenschap. Een aanrader voor wie op een relatief korte tijd enig inzicht wil verwerven in het vraagstuk van de biologische bepaaldheid van het (menselijke) gedrag. Maar ook wie reeds min of meer vertrouwd is met het thema kan er nog veel uit leren, juist omdat door de gespreksvorm de inzichten op een goed verstaanbare manier worden weergegeven. Warm aanbevolen! 

RIDLEY, M, Genoom. Het recept voor een mens. A’dam/A’pen, Uitg. Contact, 1999.

In het genoom, de verzamelde genetische informatie van een levend wezen, liggen de antwoorden op vragen als: wat bepaalt de groei en de ontwikkeling van een organisme? Waarom wordt het lichaam oud en sterft het? In hoeverre zijn ons gedrag en persoonlijkheid genetisch bepaald? Zit ons bewustzijn in  het DNA besloten?

De kennis van het genoom van de mens houdt in dat daarmee letterlijk het recept voor een mens bekend zal zijn. Dit zal het beeld van onszelf voorgoed veranderen. Matt Ridley legt in dit boek uit wat het onderzoek naar het genoom inhoudt, en ook welke gevaren er zijn. Hij geeft ook inzicht in de functie van verschillende genen en hoe ze werken.

Het boek is heel boeiend geschreven, maar niet echt gemakkelijk. Je kan het niet in één adem uitlezen. Het laat zich echter goed in stukken lezen, want ieder hoofdstuk is een verhaal apart. En indien nodig wordt voldoende verwezen naar aspecten uit vorige hoofdstukken. Een instructief werk om regelmatig te raadplegen!

PONDS, R. & F. VERHEY, Geheugensteun. Praktische gids over de werking van het geheugen, ouderdomsvergeetachtigheid en dementie met tips, oefeningen, activiteiten. Utrecht/A’pen, Kosmos-Z&K Uitgevers, 2000, 128 pp. – ISBN 90 215 8911 7.

Het gebeurt ons regelmatig. We wilden iets zeggen, maar we weten niet meer wat. We waren iets van plan en het is ons ontschoten. Een bekende spreekt ons aan en we herinneren ons zijn of haar naam niet. Niet alleen vervelend, we worden ongerust: zou er iets met mijn geheugen aan de hand zijn? En dan denken oudere mensen onmiddellijk aan het ergste: dementie.

Niet nodig verzekeren ons de auteurs van dit boekje. Ze zijn beiden werkzaam in de Geheugenpolikliniek van het AZ te Maastricht als neuroloog en ‘zenuwarts’. Geheugenproblemen moeten altijd ernstig genomen worden, maar ze zijn vaak heel eenvoudig thuis te wijzen en te verhelpen.

De ondertitel van dit boekje luidt: praktische gids over de werking van het geheugen, ouderdomsvergeetachtigheid en dementie met tips, oefeningen, activiteiten. Dat is precies wat u van dit dunne boekje mag verwachten.

De lezer vindt er informatie over de werking van het geheugen, meer bepaald ook over de veranderingen van het geheugen met het ouder worden. De auteurs leggen uit wat het verschil is tussen ouderdomsvergeetachtigheid en dementie. Ze leggen ook het verband uit tussen het geheugen en de lichamelijke en psychische gezondheid. En tenslotte krijgt de lezer zeer praktische tips over hoe men alledaagse vergeetachtigheid kan tegengaan.

Het boekje is helder geschreven in een zeer verstaanbare taal, en is dus vlot leesbaar. De gedachtegang is makkelijk te volgen. Overzichtelijke schema’s ondersteunen de noodzakelijke theoretische inzichten. De letters zijn aangenaam en voldoende groot.

Een echte aanrader voor wie zich zorgen maakt over zijn geheugen, maar ook voor wie die zorgen wil vermijden.

DESMET, M., Is lijden mensonwaardig? Tielt, Lannoo, 2000.

Marc Desmet is arts en medisch verantwoordelijke voor de dienst palliatieve zorgen in een ziekenhuis in Hasselt. Hij is tevens Jezuiet. Vandaar dat hij in zijn boekje vaak verwijst naar het geloof.

De auteur vertrekt van de vaststelling dat in onze maatschappij aftakeling en lijden vaak als mensonwaardig worden beschouwd. Hij maakt een analyse van onze cultuur, waarin lijden geen plaats meer heeft en zo vlug mogelijk wordt weggewerkt. De auteur reflecteert kritisch op een aantal tendensen in onze maatschappij, die steeds meer aandacht besteedt aan vrijheid en zelfbeschikking, maar het daardoor niet gemakkelijker maakt om met het probleem van het lijden om te gaan. Hij presenteert vervolgens een aantal ‘verbindingswegen’ tussen het lijden, dat er steeds zal zijn, en menswaardigheid. Hij verwijst hier vaak naar het evangelie.

LUNDBERG, G.B. & J. SAUNDERS LUNDBERG, Problemen laten bij wie ze horen. Begrijpend leren luisteren zonder meteen te helpen. (Vert. I don’t have to make everything all better) Utrecht, Het Spectrum, 2006 ( dr.), 273 pp. – ISBN 90 274 6647 5

Velen onder ons hebben het ingebakken gevoel dat het onze verantwoordelijkheid is om anderen te helpen hun problemen op te lossen. Het is ook heel frustrerend als die andere onze goede raad in de wind slaat of ons zelfs verwijt dat we ons teveel bemoeien. Het ligt echter niet in onze macht de problemen van anderen op te lossen. Het is beter als we inzien dat mensen er meer aan hebben als wij hen helpen om zelf hun problemen op te lossen.

De sleutel hiertoe is inlevende communicatie, oprecht luisteren. Die laat de andere in zijn waarde en tot zijn recht komen. Daarom wordt deze vorm van communicatie ‘valideren’ genoemd. Ze is gebaseerd op de principes van de Rogeriaanse therapie.

In dit boek geven de auteurs een duidelijke handleiding hoe je in moeilijke situaties helderheid, licht en luchtigheid kan brengen. Door scherp te doorgronden hoe de vaste patronen van 'klaaggesprekken' zijn, leer je al snel hoe je anderen kunt helpen door begrijpend te luisteren. En door hen de ruimte te geven zèlf hun problemen op te lossen, zal je eigen leven vrolijker, productiever en plezieriger worden.

In het boek worden de principes achter valideren uitgelegd, en hoe ze in het dagelijkse leven kunnen worden ingezet. Er worden enorm veel goed herkenbare voorbeelden gegeven. Het boek is geschreven in eenvoudige taal. Het leest als een trein en wie de adviezen volgt merkt algauw dat ze echt effectief zijn. Een echte aanrader! 

de WAAL, F., De aap en de sushimeester. Over cultuur bij dieren. A’dam/A’pen, Uitg. Contact, 2001. (ISBN 90 254 1388 9)

Op basis van talrijke waarnemingen van de auteur zelf, en die van andere onderzoekers, betoogt de Waal dat cultuur niet exclusief is voor mensen. Ook dieren ontwikkelen cultuur. Dit is zeer duidelijk bij apen en mensapen, maar ook bij andere hogere diersoorten.

Meteen toont de Waal aan dat de stelling van het dualisme tussen natuur en cultuur niet opgaat. Onze cultuur (en die van dieren) is zowel door de natuur bepaald als de natuur door de cultuur beïnvloed is. Het hoort tot de natuur van dieren, mensen inbegrepen, om een cultuur te ontwikkelen.

Hij gaat op het einde van het boek ook in op de oorsprong van de moraal. Met verschillende voorbeelden toont hij aan dat ook dieren over een moraal beschikken. De mens is niet anders: hij is van nature in staat tot het goede, tot samenwerking en hulpvaardigheid.

Frans de Waal laat ons met De aap en de sushimeester anders naar zowel dier als mens kijken. Dier en mens maken beide deel uit van een continuüm, er is geen breuk tussen dieren en mensen. Wij kunnen uit de observatie van dieren heel veel leren over de natuur van mensen.

Een interessant boek!

©  Minervaria

NELISSEN, M., De bril van Darwin. Op zoek naar de wortels van ons gedrag. Tielt, Lannoo, 2000.

Wie geïnteresseerd is in de sociobiologie of de evolutiepsychologie, en daarover niet al te ingewikkelde lectuur wil doornemen, kan bij dit boek terecht. De auteur is hoogleraar ethologie aan de Universiteit van Antwerpen. Hij moet een goed lesgever zijn, want hij heeft zijn thema heel systematisch aangepakt, en ook wie heel weinig weet over erfelijkheid en evolutieleer wordt snel op het goede spoor gezet. Hij behandelt op een relatief eenvoudige en inzichtelijke wijze een aantal 'basisthema's' in de sociobiologie.

Het was voor mij een heropfrissing. Ik heb me echter gaandeweg wat geërgerd aan de stijl: hij zegt het zelf, en het is ook zo - het is nogal belerend geschreven.

Minder geslaagd vind ik het laatste hoofdstuk, waarin de auteur op basis van de inzichten uit de sociobiologie op de moraliserende toer gaat. Maar wie alleen maar beter inzicht wil verkrijgen in de materie, kan dit laatste hoofdstuk gerust weglaten.