LUCAS, E., De nieuwe koude oorlog. Hoe het Kremlin
Rusland en de wereld bedreigt. (Vert. The New
Cold War And How To Win It) Adam, Uitg. Nieuw Amsterdam, 2008, 320 pp. ISBN
978 90 468 0369 1
Met het uiteenvallen van de Sovjet-Unie leek Rusland,
de grootste en belangrijkste deelrepubliek, de weg van de liberale democratie op
te gaan. Maar na een chaotische periode van anarchisme, ongereguleerd
kapitalisme en heerschappij van rijke oligarchen is het met Vladimir Poetin op
de terugweg.
In dit boek verdiept Edward Lucas, die voor The Economist al
meer dan twintig jaar de ontwikkelingen in Centraal- en Oost-Europa volgt, zich
in het beleid van Poetin. Hij laat zien hoe de nieuwe tsaar aan de macht
gekomen is en erin geslaagd is de politieke en economische liberalisering onder
Jeltsin terug te draaien. Met Poetin is de staat net als onder het Sovjetregime
weer een groeiende politieke en economische macht geworden. Maar anders
dan het Westen dacht blijkt die macht helemaal niet onschuldig te zijn. In
feite wordt Rusland bestuurd door de FSB, de opvolger van de KGB. Alle
ondernemingen, ook de media, worden gecontroleerd door efficiënte geheime
politie. Poetin beweert democraat te zijn, maar onder zijn presidentschap zijn
de burgerlijke vrijheden beknot en worden andersdenkenden en critici onderdrukt
met kwalijke Sovjetpraktijken.
In het Westen veronderstelde men dat
Rusland geleidelijk een Westers land zou worden. Dit is een rampzalige
vergissing gebleken. Poetin is in Rusland enorm populair. Geen enkele Russische
politicus heeft zo lang achtereen de steun van de bevolking genoten. Hij heeft
voor economische stabiliteit gezorgd en zijn handelwijze sluit aan bij de
ideologie van een sterke leider, die al eeuwenoud is en verankerd in de
Russische cultuur. Rusland is geen democratie, ook niet in wording en wil het
ook niet worden, stelt Lucas.
De Nieuwe Koude Oorlog gaat echter vooral
over de rol van Rusland in de wereld. Rusland wil niet alleen een stabiel regime
in eigen land, maar ook zijn geopolitieke macht uitbreiden en verstevigen. Lucas
legt uit hoe Rusland daarvoor zijn natuurlijke hulpbronnen gebruikt en het
Westen pakt op zijn zwakke plek: geld en winstbejag. Via het zakenleven
infiltreert het Kremlin de Westerse landen en voert het daar een
verdeel-en-heerspolitiek, die hun positie verzwakt. De eerste slachtoffers
daarvan zijn de kleine onstabiele grensstaten en -staatjes, waarmee Rusland
territoriale en invloedsconflicten heeft.
Volgens Lucas zal de oude Koude
Oorlog niet terugkeren en zijn alle vergelijkingen daarmee anachronistisch en
gedateerd. De nieuwe Koude Oorlog vormt minder dan vroeger een directe
bedreiging voor de wereldvrede, maar ze is wel verontrustend en zorgwekkend. Het
is nu aan het Westen om de situatie eensgezind aan te pakken en zodoende
toekomstige zware problemen te vermijden. De Westerse landen moeten met Rusland
een relatie opbouwen die gebaseerd is op realisme en nuchterheid. Men moet
afstappen van een halfslachtige politiek van toenadering en compromissen. Lucas
pleit voor een vastberaden en duidelijke houding tegenover Rusland, zowel op
economisch, politiek als moreel vlak.
Dit boek heeft me niet alleen wegwijs
gemaakt in een mij relatief onbekend probleem. Het heeft ook een aantal andere
zaken verduidelijkt. In de eerste plaats illustreert de Russische situatie dat
een overvloed aan natuurlijke hulpbronnen de ontwikkeling van democratie kan
beletten (zie Zakaria). Verder toont de Russische situatie aan dat een
democratisch regime niet noodzakelijk is voor economische vooruitgang en
welvaart. Dit is de zoveelste logenstraffing van de opvatting dat een
kapitalistisch economisch systeem vanzelf wel democratie zal bewerken.
Lucas heeft zich zeer grondig
gedocumenteerd. Ik vond het echter een taaie brok. Hij behandelt de materie zo
uitvoerig en gedetailleerd dat je als onwetende lezer regelmatig het noorden
kwijt bent tussen de vele politieke Russische en internationale organen en
instituten. De doorlopende tekst van de hoofdstukken, zonder indeling, maakt het
er bovendien niet eenvoudiger op. Blijkbaar moest het werk zeer snel geredigeerd
worden wegens de actualiteit. De aardrijkskundige kaarten zijn een pluspunt.
Maar omdat er over Rusland de afgelopen
jaren in de media niet veel te lezen valt vond ik dit boek toch vrij
informatief.