KRONDL, M., De smaak van de verovering. Venetië, Lissabon en
Amsterdam en de strijd om de specerijen. (Vert. A Taste of Contest. The
Rise and Fall of the Great Cities of Spice 2007) Adam, Ambo,
2008, 366 pp. ISBN 978 90 263 2113 9
Vóór de Europeanen zich er
op stortten bestond er reeds lang een bloeiende specerijenhandel in het Oosten.
Smaakmakers en kruiden waren integraal onderdeel van de Romeinse keuken. In de
donkere begintijd van de Middeleeuwen waren specerijen echter vrijwel verdwenen
uit de dagelijkse kost. Maar de kruisvaarders maakten kennis met de Oosterse
eetgewoonten en brachten een nieuwe trend naar het Europese
continent.
Kruiden werden de kroon op
elke verfijnde keuken. Gekruid eten was exotisch, het was hip en de mensen
vonden het lekker. Specerijen werden de volgende zeshonderd jaar een wezenlijk
onderdeel van een luxueuze levensstijl waarmee de bovenlaag van de bevolking
zich onderscheidde van de onderste lagen. Binnen de rijke klasse werden ze
bovendien als medicinale voedingssupplementen gebruikt. Overvloedig gebruik van
specerijen was een teken van welstand.
Specerijen waren immers
peperduur. En ondanks de hoge kosten van verhandeling en transport waren in de
specerijenhandel buitengewone winsten te maken. Mensen over de hele wereld
hebben fortuinen verdiend aan de Europese hunkering naar peper, kaneel,
kruidnagel en nootmuskaat. Kooplieden vergaarden fabelachtige rijkdommen in de
specerijenhandel, monarchen financierden hun legers met hun aandeel in de
peperbranche. Maar nergens vormden de Aziatische specerijen het levensbloed van
de welvaart zozeer als in de pakhuizen van Venetië, Lissabon en
Amsterdam.
Michael
Krondl, docent-kok aan de New School in New York, neemt ons mee op een
boeiende en intrigerende reis naar het geurige verleden van deze
specerijensteden. Hij verdiept zich in het verhaal van de opkomst en ondergang
van deze specerijencentra en de economische, politieke en militaire
wisselvalligheden die daarin een beslissende rol speelden.
Hij verheldert hoe de
Venetianen hun succes dankten aan de overname van de maritieme activiteiten van
het verzwakte Byzantijnse Rijk tijdens en na de kruistochten en hoe de
godsdienstwaanzin in Europa en de dertigjarige oorlog de doodsteek gaven aan de
Venetiaanse specerijenhandel.
Het wordt ons duidelijk
waarom de Portugezen voor de handel in specerijen de zware ontberingen
trotseerden van de moeilijkste en zwaarste reis die de wereld toen kende. Op
deze wijze verdrong een nietig en straatarm land als Portugal de Venetianen en
werkte zich op tot de leider in de specerijenhandel. Uiteindelijk moest Portugal
zijn heerschappij afstaan aan een opkomende macht in het
noorden.
In Amsterdam pakten de
Hollanders de zaak weer anders aan. Zij bundelden de krachten in de Vereenigde
Oost-Indische Compagnie en legden daarmee de fundamenten voor een
specerijenimperium in Zuidoost Azië. Dit monopolie op de handel in nootmuskaat,
foelie en kruidnagel was echter niet enkel te danken aan hun zakelijke aanpak
maar evenzeer aan de uitbuiting en genocide van de lokale
bevolking.
Maar na verloop van tijd
betraden ook de Fransen en Britten de specerijenarena. En net toen de Europese
wereldheerschappij de handelswegen helemaal open legde waren de trendsetters de
specerijen beu geworden. Dit maakte mede een einde aan de Hollandse Gouden
Eeuw.
De specerijenhandel bracht
een stroom van mensen en goederen over de hele aarde op gang. Misschien is het
wel niet overdreven als Krondl stelt dat de oorsprong van de globalisering
direct tot de specerijenhandel kan worden herleid. De verschrompelde besjes in
onze pepermolen gaven immers de opmaat voor Europas entree op het wereldtoneel
en zijn uiteindelijke verovering van de wereld.
Dit boek vertelt het
fascinerende verhaal hoe de specerijenhandel een nieuwe wereld vormde.
Wij
denken gemakkelijk dat de wereldgeschiedenis zich voortbeweegt op grote wielen,
op napoleontische egos, op revoluties van de massas, op enorme economische
verschuivingen en technologische verandering. Michael Krondl toont overtuigend
aan hoe schijnbaar onbeduidende details in het dagelijkse leven, zoals de
voorkeur voor bepaald voedsel, kunnen leiden tot opschudding van de
wereldorde.
Hiermee stelt hij de
geschiedenis van de Europese veroveringen en ontdekkingstochten in een ander
daglicht. Krondl heldert ook een aantal misverstanden op over het gebruik van
specerijen. Hij toont aan dat men ze niet nodig had waren om het voedsel te
bewaren, maar dat ze pure luxeproducten waren die slechts langzaam in het bereik
kwamen van de gewone man.
En dat doet hij allemaal op
een zeer vlotte en onderhoudende wijze. Als een volleerde stadsgids laat hij ons
de sfeer opsnuiven van het meer en minder roemrijke verleden van iedere stad,
geeft hij ons een rondleiding langs de historische plaatsen en vertrouwt hij ons
heel wat pittoreske details en anekdotes toe. Hij brengt ons ook in contact met
een paar markante figuren die zich inzetten om het specerijenverleden van de
stad in ere te houden. Michael Krondl is bovendien zelf kok en laat ons
meeproeven van typische gerechten.
Als toetje vergast hij ons op een heerlijk
gekruid renaissancerecept uit iedere stad.
Al is Michael Krondl geen
historicus, zijn verhaal is uitstekend gedocumenteerd met een uitgebreide
bronnenlijst. Een handig register maakt je snel wegwijs.
Voor liefhebbers van
geschiedenis is het smullen geblazen!