Tijd van Freud en zijn onbewuste is passé
Verslaggeefster Anja Sligter - De Volkskrant 01-10-07
Honderden belangstellenden bezochten in Nijmegen een congres over sociale psychologie: "Hoe werkt het bewustzijn".
Denk niet dat je jezelf kunt leren kennen. Denk niet dat therapie, coaching of hulpverlening enig inzicht geeft. We zijn en blijven in wezen, zoals de de titel van het boek van de Amerikaanse psycholoog Tim Wilson zegt vreemdelingen voor onszelf. Gedrag, emoties? We staan erbij en kijken ernaar, aldus hoogleraar sociale psychologie Roos Vonk. Introspectie heeft weinig zin. Nadenken over onszelf leidt slechts tot piekeren en depressie.
Vrijdag presenteerde de Radboud Universiteit in samenwerking met cultuurcentrum LUX in Nijmegen de nieuwste vindingen op het gebied van de sociale psychologie in een gepopulariseerde vorm met de titel 'Buiten Bewustzijn'. Van 8 tot 13uur waren er tests, debatten en lezingen. Er is een grote behoefte aan meer informatie over het bewustzijn, zo bleek. Want de Rechearcher Night was al een week lang uitverkocht. Een publiek van meer dan 350 mensen trok van zaal 6 naar zaal 7 waar parallel aan elkaar op flitsende wijze de nieuwste vindingen werden gepresenteerd door de professoren Ap Dijksterhuis, Daniël Wigboldus en Roos Vonk.
De centrale boodschap was dat de tijd van Freud en zijn definitie van het onbewuste voorbij is. Het onderbewustzijn is niet meer het duistere terrein van seks en agressie, maar veeleer een schatkamer vol intuïtieve mechanismen die het gedrag sturen, genoemd: het adaptieve onbewuste.
Het goede nieuws daarvan is, volgens Vonk en Dijksterhuis, dat we veel meer aan dit vooral associatief werkende onderbewustzijn kunnen overlaten. De slechte boodschap is dat we geen enkele toegang tot en controle hebben over dit altijd actieve sturingsmechanisme.
Waarom bent u hier? In welke stemming bent u? Waarom houdt u van uw partner en waarom houdt u van uw lievelingseten, vroeg Vonk haar publiek. Nadat de toehoorders deze vragen in stilte hadden overdacht, kregen zij te horen dat de antwoorden niets konden zeggen over de werkelijke redenen.
Vonk leerde de zaal te denken in termen van een expliciet zelf en impliciet zelf. Dit laatste zelf reguleert wat ons beweegt. U moet het zien als mannetjes achter de schermen die alles regelen. Alleen het resultaat dient zich aan u op. Op het proces, dus het waarom, krijgt u geen zicht. In 30 seconden heeft het brein een redelijk beeld van een persoon. Dit verandert niet, ook niet na vijf jaar relatie, stelde Vonk.
Om toch enigszins tot dit onbewuste deel van het brein te kunnen doordringen zijn wat-vragen nodig, geen waarom-vragen, en vooral eerlijke feedback van onze omgeving, zei ze. Rekening houdende met onze gevoelige plek een krachtig geschut ter bescherming van ons ego moeten we niet vragen: wat vind je van mij? Maar: wat zijn mijn verbeterpunten?
Het bewuste zijn is dus failliet, zeggen de professoren. Daartegenover kan met intuïtie veel meer worden gedaan. Hoogleraar Ab Dijksterhuis presenteerde onderzoek waarbij de onderzoekskandidaten meer tevreden waren als zij hun aankopen op hun intuïtie hadden gekocht, in plaats van redenerend. Het bewuste brein kan blijkbaar complexe zaken niet goed afwegen. Het koopt het grote huis met zwembad en de vele badkamers op het platteland in plaats van het kleine appartement in de stad. Maar heeft daarna spijt omdat het in de file staat.
De verwerkingscapaciteit van het onbewuste brein is groter, het legt verbanden, werkt associatief, pakt beelden, emoties, ervaringen mee en is daardoor slimmer. Dijksterhuis: Zet het onderbewustzijn doelgericht voor je aan het werk. Geef het de opdracht een beslissing te nemen en ga vervolgens iets anders doen (met de hond wandelen, uiteten, werken) ondertussen is je brein onbewust aan het nadenken en rolt er een betere beslissing uit.
Maar dit nieuwe onderbewustzijn blijft zijn duistere kanten houden. Op de gang testte het publiek tussen de bedrijven door het onbewuste gedachtegoed. Hoe denkt het onbewuste over zichzelf? Over buitenlanders? Is het links of rechts? En hoe seksistisch? Na tientallen testen sprong het onbewuste brein van één vrouw eruit. Dat had als enige een positieve kijk op Marokkanen. Dat komt vast, opperde de docente, omdat ik veel Marokkaanse studenten heb.
21-10-2007, 13:32 geschreven door Milly-Antoinet
|
