Ons Oorlogsdagboek 1914-1919

door Jan De Belser

deel 2

Bl.11.

Na zich eens wel gewasschen te hebben en geschoren te zijn, verhalen ze hun wedervaren dezer dagen zonder gemaaktheid, maar op zulke bevallige en kluchtige wijze, dat wij ons oor spalken tot de wijzer der klok op 10 u. staat, tijd voor hun vertrek. Na vergelding aangeboden en de familie Cappon voor zooveel goedheid van harte bedankt, en met woord en handdruk al de aanwezigen gegroet te hebben, nemen die kloeke vaderlanders afscheid.
Tot aandenken en … gebeurlijk wederzien gaven ze ons hun adres :
1. Fabry Robert Ernest, né à Verviers le 3 juillet 1891, Rue de Hensy, 75 – Rue des Hommes, 44 en Rue Spintay, 51 Verviers
2. Rosengarten Adolphe, Loek – Russie – Pologne.
Heden morgen, rond 7 u. maakte een vlieger, op groote hoogte, den heelen omtrek der stad.

8. Feestdag van O.L.V.Geboorte. zeer veel volk nadert ter H.Tafel.
Om 10 u. een vlieger boven de stad, een uur later een 2e vlieger. De stad is vol soldaten, die in den avond en den nacht uit Melle en Qaetrecht zijn aangekomen. Eenigen zijn droevig gesteld : mankend, afgematheid en lijden op ’t gelaat, zwart en bevuild, de eene blootshoofds, de andere met eene klak op ’t hoofd. Tegen den muur aanleunend staat er een met eene erge kwetsuur aan ’t scheenbeen, die voorlopig vermaakt is. Deze is in bezit van D. mausserpatronen (met puntigen bal).
Op de Groote Merkt voor den gevel der hallen, liggen een 50tal uit den slag gekomen karabiniers te rusten, tusschen in rotten geplaatste geweren : Eenigen zitten beweegloos met het hoofd op de armen of in de handen; anderen lezen dagbladen, rooken, praten, lachen; een dozijn liggen op de harde straatsteenen ingeslapen, uitgestrekt, op de zijde, op ’t gezicht; een ligt er op den rug met het gelaat in de volle zon te snorken, met een stuk “grijze” tegen het oor; een andere is bezig, op zijn ramel als schrijftafel, in een carnet aanteekeningen te nemen. Wat is oorlog een harde tijd!
Men bericht ons dat Mr. Joz. Viskens, leraar aan de Middelbare school te Gent, als soldaat in de stad is. Dan is ’t toch waar wat men over hem verteld heeft. Wat treffend voorbeeld van vaderlandsliefde! Talrijke Russen zouden in Oostende aangekomen zijn.
5.30 u. Daar komt Mr Viskens, in gezelschap een anderen soldaat, ons opzoeken. Hem toesnellen, groeten en onze bewondering en beste wenschen uitdrukken is ’t werk van een oogenblik. Neergezeten, begint hij, na de beweegreden van zijn besluit, zijn inlijving den 1ste dag der vacantie, zijn wederwaardigheden en lotgevallen uit zijn militair leven uit te leggen. Het kazerneleven heeft eene sombere zijde : ruw- en zedeloosheid, zelfzucht, laag- en onbeschoftheid als daar heerschen, kan men zich in het burgerleven niet voorstellen; maar men geraakt er ook aan gewoon. Met een fijnen opmerkingsgeest begaafd drukt hij in enkele woorden, als volgt, zijn oordeel uit over den toestand van het vaderlandsch leger : Moed en oprechte vaderlandsliefde vindt men veel meer bij de eenvoudige manschappen dan bij vele oversten. Bij vele onderofficieren is onkunde en onbekwaamheid, bloo-, vreesachtig-, men zou soms zeggen, lafheid waar te nemen : een chef of serg. o.a. gaf al stotterend van schrik, het bevel tot bereiding des aanvals. De regeling en uitvoering in zake van bevoorrading, laat veel te wenschen. Meermaals ging een dag voorbij zonder uitdeeling van levensmiddelen, -meerdere dagen met een enkele, dikwijls gebrekkige uitdeeling van mondbehoeften. Andermaal scheen de schietvoorraad schier uitgeput op het hoogst gewichtig oogenblik. Met de bewapening al even zonderling : Bij de inlijving werd de afdeeling bij welke M. Viskens behoort, met het Belg. Maussergeweer (5 patr.) gewapend en afgericht. Later moest hij dat wapen inleveren. Met deze wapens werden ledige wagens die te Gent uit Frankrijk toegekomen waren, geladen, terwijl hun uit geladen wagens van denzelfden trein het “Grassgeweer” mod. 187.. werd ter hand gesteld, waarmede zij te Melle werden opgeroepen. Om 7.45 u. gaan M. Viskens en zijn kameraad – een Gentsche vrijwilliger die vrouw en twee kinderen heeft, hunne compagnie vervoegen. Bezate België maar veel zulke “mannen”!
Mr. en Madm. Drijvers-Viskens verblijven met hunne kinderen in ’t logement van Mr. Jozef (Karel V straat, 5) te Gent. De broeder van Gustaaf heeft hun bericht, dat de drukkerij en het huis in Werchter, in puin liggen; van ’t huis heeft men aan madame nog geene kennis durven geven. Mr Joz. heeft veel spijt over ’t verlies der gedenkstukken en herinneringen aan hunne dierbare ouders zaliger. Het gedoode kind (zie bl. 7 en 10) werd werkelijk op ‘t Goor begraven door Ed.(zoon van Susken) Rijmenants (uit onze buurt over 40 j.), gewezen drukkersgast bij Mr. Drijvers. Dit alles meegedeeld door Mr. Joz. Viskens.

9. Men zegt dat Gent door de Duitschers niet zal bezet worden, doordien de burgemeester met den D. bevelhebber onderhandeld en meerdere eischen van dezen laatste heeft ingewilligd. Mochte Brugge op gelijke wijze bevrijd blijven. We ontmoeten aan St. Salvator Const. Vermijlen en Leon. Kerkstoel. “Wij zitten al 3 weken in Eecloo, zeggen zij, maar ’t begint er warm te worden … wij gaan aan de kust een onderkomen zoeken.”
Nogmaals 3 militairen aan de tafel bij Mr. Cappon : een blonde Brusselaar, bloed- of aanverwant van Madm. Em. Van Mensel-Budts, hotel “Oude Ketel” te Heyst, -een bejaarde Schaarbekenaar en een chauffer uit Charleroi.

10. Schier al de militairen zijn in den nacht uit Brugge vertrokken, men denkt in

Bl.12.

de richting van Antwerpen. De spoorverbinding Gent-St.Niklaas-Antwerpen is nog onderbroken. Volgens bladen van heden avond zouden beslissende gevechten aan gang zijn op heel de lijn Parijs-Verdun, met voordeel voor de verbondenen.

11. 17 u. Een verdachte D. bespieder in vrouwenkleederen aangetroffen, wordt onder geleide van gendarmen per tram ter opsluiting naar politiebureel weggevoerd. De “Gazet van Gent” deelt mee, dat 2 D. treinen met krijgsvoorraad voor Aerschot bestemd, door een patrouille gendarmen, die van den wissel meester waren, op Heyst-o-d-Berg gestuurd en in Belgische handen gevallen zijn, evenals 300 in Aerschot achtergebleven D.-

12. Twee brieven komen ons toe : een van schoonzuster Fien, de andere van broeder Isidoor.
F. schrijft :
Wiekevorst, 7 Sept. 1914.
Geachte Familie,
Ik heb reeds eenige daagen uitgesteld u te schrijven, daar men ons zegde, dat gij voortgetrokken waart naar Engeland. Wij hebben te Wilrijk de villa kunnen bewonen van Aug. Bulkens, die thans bij zijn schoonouders is. Nonk. Ch., tante Pauline en ik zijn Vrijd. Acht dagen ’s avonds ook naar Antw. geweest tot Dinsd. middag om te doen gelijk iedereen doet, moet ik zeggen. Nergens vindt men rust! Oost, west t’huis best. Er waren daar overvloedige vluchtelingen uit Aerschot, Werchter, Keerbergen, Haecht, enz. In Tremeloo staat nog één huis. Mr. de Deken met zijn onderpastoor, van Oolen geboortig, zijn als burger langs hier naar Oolen gegaan. Er zitten nog een partij priesters uit de buurt van Aerschot in de kerk, met 200 burgers uit den omtrek. Morgen gaan ze Aerschot zuiveren, zegt men. Gisteren zijn hier, men denkt, 1100 Belg. Lanciers gepasseerd terwijl een heel uur verliep, ik heb er nooit zooveel gezien. Verleden Zaterdag hebben ze op Blauberg 2 D. oversten met 9 soldaten gepakt met hun automobiel, maar te Zammel hebben de Duitschers 5 notabelen van ons land geschoten; zij liggen in het nonnenklooster bij Ursula Van Bouwel. Prins de Ligne 18 of 20 j. oud, had gisteren het bewustzijn nog niet terug.
Waar zou ons matante al zitten? De zusters van Thildonck hebben hun verblijf Kronestraat, 71, Antwerpen, en de vic. gen. St.Pietersstraat, 1, Antwerpen, naar ik in ’t Handelsblad zie. Verleden Zaterdag hebben ze op Heyst ook al bommen geschoten van op Mac.Adam en de beek tusschen Heyst en Boisschot. Het houtmagazijn van De Greef is geheel afgebrand en de woning van den drogist. Bij mad. Caluwaert, bij den koster, in ’t gemeentehuis, aan de kerk en meest alle huizen op den berg, veel stukken. Zelika en Leonie waren van eerst af te Antwerpen gaan wonen bij Frans, waar op ’t huis de 4e bom terecht kwam. Ik kan niet zeggen of schrijven hoe daar geen persoonlijke ongelukken gebeurd zijn : alles is er in stukken. Mochte het eindelijk een einde kennen! Met dagelijks veel schrik uit te staan en onzen dag grootendeels op de straat door te brengen, zijn we toch al eene maand gevorderd. Volgens het laatste zeggen van den Paus-zaliger zou België vervolgd worden tot morgen, 8e September. Er zijn te Antwerpen veel religieuzen ingescheept voor Engeland, alsook vluchtelingen. Men kan avonturen tegenkomen : Tante Pauline, Zelika en kleine Frans wilden ze naar Gent sturen, -een beste nonkel moest toonen dat hij daarvoor middelen had van bestaan; het gaat altijd zoo plezant niet. –Vandaag is Horemans dood gevallen in den hof. Laat mij ook nog eens wat nieuws weten, het zal misschien toch zoo moeilijk niet blijven. De Meesteresse met haar volk had het niet gepakt te Ninove, met de Duitschers; ze was rap terug. Paulien Bellens heeft ook al drij weken te Hoboken gezeten. Die van Dieltjens woonden in de Lammekensstraat, 83, en nu op een villa te Hoogstraeten, van John Van Bavel (schoonbroeder van tante Trees). Ik denk niet van nog aan te gaan, of het moet nog dringer worden; men zal nergens vinden wat men zoekt te genieten; het is de eenigste brief, dien ik ontvangen heb.
Ik ga sluiten en bied u mijne beste zoenen van verre, misschien zie ik u nooit meer weder. Die van den smid hier zitten in Gierle en velen van Heyst en Itegem bij Gust. Janssens. Doktor Verbist is nog altijd hier. Mad. Juge van Heyst is berecht te Westerloo in den Anker. Juff. Goossens waren zonder hoed op de vlucht; juf. Lambrechts van Heyst is in “de Ster” te Wiekevorst. Nu is het volk op de wiggel; ge hadt hier moeten blijven.
Uwe zuster J. en P.

Broeder Isidoor schrijft :
Lier, 8 september.
Goeden dag aan allen. Ik ben nog goed gezond. Ik kom u mijn wedervaren mededeelen : Toen ik van u ben weggegaan, ben ik rond 3 u. in Oude God aangekomen. We hadden veel Duitschers in trein, zegde men, alleen in eerste klas. Van daar ben ik te voet naar Lier getrokken en ’s anderdags naar huis. Ik ben thuis gebleven tot Vrijdag morgend; dan ben ik met 2 koei naar Lier getrokken om te verkoopen; ’s avonds om 10 u. was heel Schriek met al zijn vee in Lier. Zondag zijn we met het gespan van Frans, als nen haas vol schrik naar Schr. Getrokken, om verkens, kisten, matrassen, enz. te halen. Maar alles was doorsnuffeld van onder tot boven; uit den winkel was alles gaan vliegen. Nu ben ik een groote man : ik

Bl.13.

ben boer te Schriek en heb beesten liggen op 3, 4 plaatsen; te Schr. Heb ik de witte koei en twee kleine kalveren gelaten. Ik meende met den verkoop mijn kabas goed te vullen, maar in plaats van 300 fr. van de beesten te maken, nu 100 fr. men spreekt hier van 8000 beesten van Berlaer, Kessel, Heyst, Putte, Goor, Schriek en omliggende dorpen. Vandaag heb ik mijn ronde gedaan over de Hei; uwe geit is ook gaan vliegen, zoo naar Schriek. Daar ligt alles vol versterking en kanons, alles wordt er ontruimd, hooi, stroo, al wat er te vinden is. Koei en kalveren heb ik aan Frans Docx en Uitterhoeven overgelaten, die hebben niets meer in huis van vee. Ik heb hun de koei gelaten tot onderhoud. De huizen van broeder Victor en zuster en van u zijn nog ongeschonden tot nu toe, maar hoelang nog?
Het is niet te vertellen wat ze hier verrichten. Ik ben weer terug getrokken binnen de versterking. Om het goed na te zien had ik Schriek niet mogen verlaten, maar om het gedonder rond Aerschot, Werchter en Dansbrug, durf ik het niet meer betrouwen. Hebt gij nieuws al vernomen van de vluchtelingen van Tremeloo en Werchter die weergekeerd waren? Daar zijn er weer gevangen en naar den grooten hoop gedaan te Aerschot en Leuven; maar nu zegt men dat de Belgen Aerschot, Werchter en andere dorpen gaan zuiveren. Men ziet niets anders meer dan soldaten van alle slag, zelfs Franschen, Engelschen, Russen in vollen optocht. Ik was in Hoyckt en daar heb ik een vollen dag moeten wachten eer ik mocht passeeren. Te Lier is een vergadering geweest om vluchtelingen naar Engeland te sturen; mannen met de broek, van 18 tot 50 j. ongetrouwd mogen niet mee. Misschien zullen wij iets mogen zien van het spelleken. Nicht Virginie van ’t Goor is hier dezen morgen met hare kinderen aangekomen, haar zoon Fons heeft te Aerschot ook gevangen gezeten tot maandag, 11 dagen; hij is hier en zegt dat in vrijheid gelaten zijn de jongens onder 14 j. en de heel oude mannen; de vrouwen met hun kinderen zijn in bouwvallige huizen geplaceerd, 28 pastoors en 300 anderen zitten in de kerk. Hun kost is zuur brood en water; om aan de behoefte te voldoen, mogen ze alleen buiten; te rusten op stroo en stoelen. Ge moogt aan moeder dat alles niet vertellen. In afwachting van wat nieuws aan u allen mijne beste groeten, bijzonder aan moeder.
Uw genegen broeder Isidorus. –Adres : “M. Benoit Mondelaers, hovenier, Molpoort, Lier.”

10 u. Een tweedekker komt zeer laag over ’t midden der stad gevlogen.
Volgens de dagbladen zou men weer aan slag zijn of geweest zijn tusschen Aerschot – Mechelen – Leuven langs vaart, Dijle en Demer. -20.30 u. Mr. Cappon deelt mee, dat de strijd in de richting van Leuven zeer voordeelig zou geweest zijn voor de Belgen. (Wij wachten op bevestiging, want … even zoo in ’t Z. van Vlaanderen van waar vluchtelingen zich ook N.waarts zouden verspreid hebben. Burgerwacht en militairen zijn ter opsporing uitgezonden. –Heden nam. Brief gezonden aan tante Fien.

13. Broeder Victor heeft heden morgen een brief ontvangen van den Heer Gouverneur der prov. Antwerpen hem aanzoekend naar Schriek weer te keeren om de plichten van zijn ambt te vervullen : onderw. Personeel en andere lieden wachten de uitbetaling der hun verschuldigde sommen – en er bestaat overigens geen gevaar. In dagbladen o.a. “La Métropole” en “Het Volk” bijzonderheden over den strijd Parijs – Verdun en in ’t N. van Brabant. De Duitschers worden op sommige plaatsen wel met zware verliezen teruggeslagen, maar … zij vorderen toch! Ook Rusland zou triomferen.
12 u. Mr. Cappon heeft vernomen dat er vanwege de krijgsoverheid bevel is gekomen, dat al de vluchtelingen die in Spermalie verblijven – meest allen uit Leuven en omstreken – dit gesticht moeten ontruimen, wijl een 200tal gekwetsten in aankomst zijn.- 17.30 u. Met broeder August van Aveloo komend, ontmoeten wij op den hoek van den Ouden Gentweg en St.Cathar.straat brancardiers en leden van ’t Roode Kruis, met berriën met gekwetsten. Statiewaarts snellen vele brancardiers uit verschillende richtingen. – 19 u. De gekwetsten naar ’t Ootteriegasthuis overgebracht, komen meest uit de laatste gevechten van Sempst en Eppegem.

14. Rijtuigen brengen zieken en gekwetsten naar ’t Gesticht. Mr. Louis Cappon, ter hulp gegaan, zegt dat er slechts 47 manschappen zijn binnengebracht, waarvan slechts 4 of 5 gekwetsten. De overige lijden aan rumathisme of andere ongesteldheid, voortkomend uit verblijf in aanhoudende regen, nachtelijke koude, afmatting, enz. – Broeder Victor is met vrouw en kind. Om 9 u. naar huis vertrokken.
Volgens “La Métropole” is het D. leger, ten gevolge van den aanval gedurende 4 dagen (10-13 of 9-12 dezer) van het Belg. leger op Aerschot – Leuven – Mechelen – Brussel, versterkt met aanzienlijke machten, teruggeroepen uit Ninive, Audenaard, ’t Z. v. Brussel, eenige duizende zeelieden te Brussel aangekomen; de onzen, veel minder in getal zijn daardoor op Antwerpen teruggetrokken. –Tallooze vluchtelingen, die gasthuizen en andere toevluchtsoorden voor aangekomen gekwetsten en zieken moesten ontruimen, dwalen met pakkage overladen en gevolgd van kleine kinderen door de natte straten der stad rond, zuchtend en jammerend een nieuw onderkomen zoekend. ’t Is droevig. -22 u. Eene vrouw uit Cuerne (=Kuurne) komt in naam van den E.H.Best. van Spermalie bij Mr. Cappon vragen den nacht over te brengen. Bij ontvangst in den namidd. van een telegr. haar meldend dat haar man soldaat, -zij was slechts 7 maand getrouwd –in ’t gasthuis alhier was binnengebracht, was zij, het ergste vermoedend, seffens naar Brugge gekomen, en eerst in den avond bij haar man geraakt, wiens toestand echter geen gevaar oplevert.

15. Schoon weder, frissche wind, zonneschijn. Dagbladen brengen geen nieuws aan. Wandeling naar Damme. De brug die de Potterierei rechtstreeks met de Dammevaart verbindt, is afgedraaid. Wij ( ?? en ik) trekken langs den watermolen, waarvan het draaiend mecanisme in oogenschouw nemen, naar de

Bl.14.

2e brug. Een burgerwacht nadert. Na ons paspoort getoond te hebben, stappen wij de brug over en volgen de vaart. Links over de vaart, naar Coolkerke toe, in de vlakte een zeer groote hoeve te midden van weiland, waarin talrijke runders grazen. De uitgebreidheid der hoeven is oorzaak dat hier weinig huizen te zien zijn. Een weinig voorbij de bocht der vaart zien wij ‘t “Vaartje” een klein kanaal, dat in de middeleeuwen uit de stadsvest van Brugge aangelegd, en van op dees punt naast den dijk en met de huidige vaart gelijkloopend, aan de oude wallen van Damme in O. richting verdwijnt. Voor de brug burgerwachten, links over de vaart een witte windmolen, rechts tegen den dijk op de koer eener herberg eenvierwielig rijtuig met het opschrift “Postdienst”. Tusschen Brugge en Damme rolt dus nog het “postkarken” –het “koetsken”, -de “diligence”, -de “maalpost” uit onze streek tijdens onze kinderjaren (de laatste van Putte naar Mechelen -2maal daags –afgeschaft bijna onmiddelijk na de opening van de buurtspoorlijn (stoomtram) Heyst-o-d-Berg – Mechelen.
Rechtsom gekeerd, staan we haast voor het standbeeld van een der voordelvers van Vlaanderens beschaving : Onder het voetstuk lezen wij “ … Jacob van Maerlant, Dietsche dichter … “ Jammerlijk hebben tijd en temperatuur de rest weggeknaagd. Toch staat man er nog flink op, hoewel wat gebogen, van gelaat langwerpig en mager. Eenige stappen achter zijn rug staat het stadhuis een juweeltje en gedenkstuk van Damme’s vroegere grootheid. Midden op de voorzijde van ’t dak, een weinig beneden de vorst, verheft zich een torentje met uurwerk. Even boven ’t schild der horloge is een zonnewijzer geplaatst. We zullen straks zien of die twee geburen overeenkomen in hun werk. Eerst naar de kerk! Wat zonderling gebouw : een vierkante steenen toren zonder naald staat 15-20 m. van de kerk, … maar deze laatste is slechts het koor of iets meer van de oorspronkelijke kerk en met den toren verbonden door de overblijfselen – pilaren tusschen welke de ruimten toegemetst zijn zonder dak daarover heen, - van den middenbeuk derzelve. ’t Doet ons denken aan de verwoestingen en gruwelen van beroerde tijden. Onder den toren zou Jacob van Maerlant begraven liggen; jammerlijk is die plaats met een houten schutsel afgesloten. Aan de gevels tegen den O.hoek van ’t gemeentehuis zijn op ongeveer 3 m. boven den grond twee steenen van ongeveer 3x2x1 dm. opgehangen. Men noemt ze “schandsteenen”, omdat ze luidens de legende, naar middeleeuwsch gebruik, om den hals gehangen door de veroordeelden door de stad moesten rond gedragen worden.-de zonnewijzer op ’t stadhuis geeft juist 11 u., de naald van het uurwerk 10.53 u. Het verschil 7 min. Oorzaak : Het uurwerk kan verschillen met het spoorweguur van W.Europa; dit is eenige minuten achter tegen de middaglijn van Brussel, waar men, gezien de geografische ligging (lengte) een weinig meer gevorderd uur moet hebben dan te Damme. We leggen den 7 km. langen weg van Damme over Coolkerke, op zeer hobbeligen kassei tusschen deze twee plaatsen, naar Brugge, af in één uur;-
Volgens “La Métropole” betert de toestand voortdurend – en toch nadert het gevaar al meer en meer. 20 u. De vrouw uit Cuerne verhaalt feiten van eerloosheid en beestachtigheid in hare streek door de D. barbaren gepleegd.

16. Op een vergadering van Mechelse vluchtelingen wordt aangekondigd, dat morgen, voor hen die naar hun woonplaats willen weerkeeren, een speciale trein om 9 u. zal vertrekken. Een vrouw met een 2 j. kind, van Woluwe St.Henri (huis tegen de kerk) wier man (soldaat) in Spermalie ligt, verhaalt dat zij sedert Zaterdag te Boom, Sauvegarde en op andere plaatsen op zoek is geweest, en hem eindelijk hier heeft weergevonden. – Dat de botsing tusschen Pruisen en Beierschen te Brussel, die een grootere uitgebreidheid had dan de dagbladen melden, uitgelokt werd door het feit, dat de Pruisen in ’t konings paleis, een portret onzer Koningin met de bajonet doorboorden, wat de anderen met geweld beletteden, met het gevolg dat de 3 ergste belhamels onmiddellijk gefusilleerd werden, dat de D. in ’t paleis en in de voornaamste huizen, buiten plundering en verwoesting, de vuilste zaken verrichten; dat de Brusselaars walg en afkeer hebben van die barbaren, en de burgers in de herbergen hun den rug toekeeren. Dat de D. in de omgeving van Brussel allerlei barbaarschheden plegen : te St.Stevens Woluwe eene oude boerin in haar bed hielden, totdat alles geplunderd en verbrijzeld was, en bij hare twee zoons evenzoo te werk gingen, zonder echter persoonen te dooden; dat ze de stad spaarden, ttz. geene huizen verbrand of verwoestten, alleen uit vrees voor de Vereenigde Staten. Dat er verleden Zaterdag bij haar vertrek uit Brussel, naar gezegd werd, maar 300 D. (met op verschillende punten opgestelde mitrailleuzen) in die stad verbleven en de overigen naar ’t Z. vertrokken waren; dat de D. soldaten in de grootste hotels zelven hun eten koken, dat de vrouwen der officiers in de bijzonderste huizen verblijven; dat er vele wapens in de stad verborgen zijn, enz.

17. Een heer dien wij meermaals in de kerk hebben gezien verzocht ons heel vriendelijk hem in den namiddag een bezoek te willen brengen, St.Gillis Kerstraat. Mr. Cappon denkt dat het de heer Delameilleur, bureeloverste op het stadhuis is.
Onder leiding van Mr. Louis wandeling door de gemeente St.Kruis, naar ’t Oefenplein, het Kasteel van Male, de hoven v. “de Visart” en “Idew. d' Eickhonck”, ‘t “Galgeplein”, de landerijen der Knechtjesschool van St. Kruis, naar ‘t “Apertje” (herberg) en langs de vaart terug. Het Kasteel van Maele, verblijf van graven van Vlaanderen in de middeleeuwen, hoort thans toe aan zekeren heer Demaere(?). het is een eenvoudig kasteel, deels uit de middeleeuwen, deels van lateren tijd. In den hof langs een buitenkant, ziet men als puinen van eenig klein gebouw. De legende wil dat er in vroegere tijden langs daar een onderaardsche gang van het kasteel naar

Bl.15.

Brugge leidde, die heden nog gedeeltelijk zou bestaan. Het oude Raadshuis van Maele is thans tot melkerij en maalderij ingericht. Op enkele minuten achter ’t Kasteel van Maele staat een herberg als uithangbord dragend “’t Pelderin – Jan Ide. Pelderin, zoo noemt in ’t omliggende, zegt onzen leidsman, een grooten zwaren steen, die de vorm heeft van een spitszuil, waarin in vroegere eeuwen de misdadigers vastgezet werden; zulke steen zou in ’t Raads- of gemeentehuis van Maele nog te zien zijn. Pelderin beteekent zooveel als “schandsteen” (schandpaal). Schuins tegenover Iden.d’Eeckhoutes hof ligt het “Galgeplein” een cirkelvormig grasplein van ruim 15 m. middellijn, met hooge afgeknotte linden, op 3 m. van elkander omzoomd. Hier ondergingen naar middeleeuwsche gewoonte, de groote misdadigers van Brugge en het omliggende, hunne straf. Tusschen de voornoemde kasteelen zien wij meerdere ende, heel breede, lange en rechte banen, die schier geheel met gras bedekt zijn; eene dezer is 17 m. breed en met 4 rijen canada’s beplant. Het zijn vermoedelijk overblijfselen van banen, waarop ten tijde van Brugge’s bloei (14e eeuw) druk verkeer heerschte. Zulke oude, breede baan met kiezelweg leidt van ’t Kasteek van De Schietere de Lophem naar Moerkerke. Het “Apertje” reeds genoemd is een herberg (woord afgeleid van (h)aperen = stil blijven), waar onze wandeling, even over het voornoemd vaartje op den vaartdijk eindigt. De streek die wij komen te doorloopen, heeft teenemaal het uitzicht van afbeeldingen en gezichten, die wij uit de Brugsche omgeving te zien kregen. De gemeente St. Kruis telt ongeveer 4000 inwoners en 11 kasteelen.
15 u. Bezoek aan de familie Delameilleur (gezin bestaande uit Mr., Mme. En twee jonge dochters) – vriendelijke lieden – gesprek over vlucht en toestand, - onthaald op koffie. Zondag as. terugverzocht. – Voortzetting der studie over de Br. Gewestspraak.
Mr. Cappon heeft aan den zieken soldaat uit Cuerne (in Spermalie) een bezoek gebracht. Deze vertelde hem als volgt, zijne lotgevallen : “Ik heb deel genomen aan de gevechten rond Tienen, Hoegaerde, Kapellen en Melle. Door de schuld van een onderofficier was mijne afdeeling afgesneden en omsingeld, en bijna vernietigd door den vijand. Enkelen die overbleven vluchtten weg, ik was een van de laatsten. Onder een regen van kogels door een gracht kruipend, kwam ik aan een kuil vol water. Ik liet mij daarin glijden tot aan het hoofd, daar mijn kapot altijd bovendreef, trok ik hem uit en duwde hem onder. Ik verborg mijn hoofd onder het lang gras tegen den kant. Het kanon donderde, de grond schudde, ik hoorde gekerm : laisse … vie. Ik bleef stil, roerloos, ik weet niet hoelang. Toen alles stil was, kroop uit ’t water, maar kon mij bijna niet recht houden. Ik zag niemand meer en kon een huis bereiken, maar ik vond er slechte burgerskleederen die ik gauw aantrok; mijn soldatenkleederen stak ik in den stal onder mest. Ik durfde er niet blijven en liep naar eene andere boerderij, ook verlaten, maar nog vee in de stal. Ik laadde voeder op een kruiwagen. ’s Morgens kwamen er D. troepen binnen. Ik was ’t vee aan ’t voederen. “Geen Belg hier binnen?” schreeuwden zij. -“Neen”. Toen moest ik in de kamer gaan staan, totdat het heel huis doorzocht was, en met de armen omhoog. Toen ze weg waren, werd ik gerust. Als de vijanden uit het oog waren, liep ik naar eene groep vluchtelingen en verstak mij zoveel mogelijk tusschen de vrouwen, en zegde : vreest niet – ik ben een Belg. soldaat, zwijgt. Ik nam een klein kind op den arm en vluchtte mee voort. We werden tegen gehouden door een groep D.; ik was bevreesd voor mijn hemd, maar we mochten vrij voortgaan. Zoo geraakte ik tot bij een Bel. patrouille. Ik ging naar den sentinel en zegde : “Ik ben een Belg. soldaat. Men geloofde mij niet en ik werd gevangen genomen. Als de oversten mijn uitleg hoorden, namen zij mij mee naar mijn regiment. Even werd ik geloofd. ’s Anderendaags bij de vorming van nieuwe indeeling, werd ik in burgerskleederen opgemerkt en werd ik bij den generaal geroepen en geprezen. Eenige dagen later moest ik bij inspectie voor den Koning, aan dezen uitleg geven. Hij zou mij later gedenken. Door ’t koud water ziek geworden moest ik naar het hospitaal.”

18. 9 u. Wandeling met Mr. Louis naar St. Andries, langs de Ezelpoort en de vaart naar Oostende. Op weg, groote bloemmolen, beschadigde steentjesfabriek, huis van verdachten D. spion, - nieuwe doorsteek der vaart, spoorwegbrug. Na 2-3 km. weg afgelegd te hebben, verlaten wij de vaart en komen door een weinig begane dreef aan de kapel van “O.L.V. in het Boompje” (7,5 m x 5 m). aan ’t plafond een maquette van oorlogsboot; aan den muur gedenksteenen die aan wonderen herinneren. Volgens de bewaarder der kapel luide de legende :
“In 1670 werd dit Mariabeeld van een oorlogsschip geworpen, door een vrouw opgenomen en in den grooten linde hier tegenover, die 600 j. oud is, verborgen. Toen het beeld ontdekt werd, bouwde men deze kapel, waar het nu door vele lieden vereerd wordt”.
Op 2,7 km. van de statie van Brugge, dwarsen wij den spoorweg Brugge-Oostende en bereiken door velden en langs 2 of 3 kasteelen het dorp St. Andries, met zijn nieuwe en prachtige villa’s en huizen, een sierlijk voorgeborchte van Brugge. Langs de groote baan, waarop electrische en stoomtram, keeren wij door de Smedepoort – door welke de Bruggelingen in 1302 naar Kortrijk ten strijde trokken – weder.
16 u. Volgens mededeeling door dagbladen zouden 12 D. wielrijders te Heyst in het postbureel de kas inhoudend 200 fr., gestolen hebben, daarna in ’t blokhuis van den spoorweg te Heide-Loo alles vernield hebben, en vervolgens naar Putte afgezakt zijn. ’s Anderendaags zouden er op ’t Zonderschot een patrouille uhlanen verschenen zijn en andere groep op Achterheide.
17.45 u. Een vlieger, (Engelsche) eendekker denkt men, komt op aanzienlijke hoogte van W. naar O. over Brugge. Mme. Lauwers, zoon en pachter, uit Mechelen, met moeder uit geweest, komen ons nen goedendag zeggen. Voortzetting : studie van Brugsche en W.Vl. uitdrukkingen en gezegden.-

Bl.16.

19. Broed. August is eergisteren bij den schoonbroeder van Mr. Modest te Oedelem aan ’t dorschen geweest. Overtrokken lucht, regen, zeer slecht weder. Beklagenweerdige soldaten! Wederom een vlieger van W. naar O. over de stad - Voortzetting der studie : Gewestelijke taal.

20. Een Waal (of Franschman) komt, met een adresbriefje in de hand inlichtingen vragen. –’t Is een man uit Soignies die zijn broeder (militair) in Spermalie komt bezoeken; sedert 10 Augustus had deze geene tijding meer gelaten. Mr. Cappon, die op aanduiding van den broeder, den militair erkent, stelt hem gerust en zegt dat zijn broeder reeds buiten wandelt. De man deelt mee dat hij gisteren morgen uit Soignies vertrokken was en door het slechte weer 35 km. te voet heeft afgelegd eer hij den trein bereikte, en dat hij nu eerst is aangekomen. Maar zijn kleederen (pardessus en hoed) zien eruit alsof de man in ’t stroo heeft geslapen. De man zegt dat alle dagen D. treinen hulptroepen door Soignies naar Frankrijk rollen.
10 u. Op bezoek naar de soldaten in Spermalie : 3-4 zalen doorloopen. De meeste bedden ledig, in de overige liggen soldaten boeken en dagbladen te lezen of met bezoekers in gesprek. Een mitrailleur-sergent-fourier ziekelijk van uitzicht, klagend over pijn in den buik, -overigens met blikken van woede en strijdzucht, bewondert en roemt de houding en de handelwijze onzes Konings, maar laakt het gedrag van zekere ministers in zake van de stemming der huidige krijgswet : Alle man soldaat, zooals in Zwitserland, is zijn droombeeld. Een jongeling van Wuust-Wezel, met een diepe wonde in den rug, veroorzaakt door scherven eener bom, klaagt over pijn door het vermaken der wonde, hij denkt dat men nog meer stukken van het kwetsende voorwerp zoekt. In ’t gesticht waar zijne wonde voorloopig verbonden werd trof hij eene zuster-ambulancier aan uit wier gesprek bleek dat zij ook van zijn dorp was. De soldaat uit Cuerne – hij heet Van Kerkhoven – vertelt ons zijne vlucht en redding. De overrompeling had plaats te Breendonk. Hij verhaalt ook dat in een gevecht bij Hoegaerde een priester door de D. werd vooruitgedreven en met hen onder de Belg. ballen is gevallen; dat na een verwoed gevecht op een andere plaats hun commandant beval vuur te geven op een hoop gekwetste D., zoo lang er zich een roerde, omdat elders zich in schijn overgevende D. op ’t onverwacht de Belg. patrouille had neergeschoten. In een andere zaal zitten een 20tal manschappen te kaarten, te lezen of te praten.
14.15 u. Op de vriendelijkste wijze ontvangen door de familie Delameilleur. Onthaald op drank, fruit, koffie. Gesprek over al wat de tijd meebrengt. Mr. 53 j. oud, heeft reeds 35 j. dienst in de administratie der stad. Rond 16 u. bedankt te hebben, afscheid.
17 u. Mr. De Neef (Jefken van ’t Sand), die ons in de Strinstraat ontmoet, is voornemens morgen naar Mechelen terug te keeren. Mr. Kar. Lauwers, die met moeder en zuster morgen ook mee vertrekt, zal in de “Tent” gaan zien of onze rijwielen, fietspl. 39298 en 39299 daar nog te vinden zijn.
Een vluchtelinge uit Dendermonde vertelt dat bij den 1e inval, de D. in hare beste kamer flesschen vernis op het vloertapijt hadden uitgegoten, kleederen, lijnwaad, gordijnen daarin hadden vertrappeld, en de rest verbrijzeld. Na de 2e bestorming was alles doorschoten en verwond.

21. Volgens “Le Bien Public” zouden de D. een aanval op Antwerpen beramen. “Het Volk” (Meersteeg, 16, Gent) van heden geeft de “Lijdensgeschiedenis van Elewijt”. Familie Lauwers nog niet teruggekeerd.

22. Deze week “Het Volk” en “La Métropole” aan milit. in Spermalie besteld.
Volgens dagbladen zouden de Belgen te Lanaeken de D. verdreven en de vaderl. vlag uitgestoken hebben, -terwijl D. op 15 km. van Broechem verschenen zijn, maar voor ’t vuur van dit fort moesten wijken!? Vliegers zweven over de stad; doordien de burgerwachten van hun komst waren verwittigd, weet men dat het Eng. of Fransche vliegers zijn.
De familie Lauwers is uit Mechelen teruggekeerd. In de stad verblijven weinige lieden, meest geringe burgers en werkvolk. De ergste schade door het bombardement is in de omgeving en in de richting van St.Rombauts toren aangericht. Brokken des torens versperren den weg en een deel der kerk dreigt in te storten. Voorts hebben het bisdom, de normaalschool, woning in de richting der IJzeren Leen en de O.L.V.Kerk het meest geleden. Gisteren scheen alles rustig in de stad, maar heden morgen rond 6 u. begon het kanon van de forten van Waelhem en Kath. Waver, alsmede dit van de Duitschers te Hever of Boortmeerbeek te donderen. Vele van de gebleven of teruggekeerde inwoners schijnen daaraan gewoon en zelfs op straat niet meer ongerust. De trein Mechelen-Terneuzen stond veiligheidshalve ver Z.waarts van de statie over de vaartbrug; de brug naar Hofstade ligt vernield. Om 9 u. heden morgen, bij ’t vertrek des treins hield ’t zwaar geschut nog aan. “De Tent” was gesloten.

23. Kozijn Theofiel van Antwerpen terug, is op den boot van Vl. Hoofd bij commandant Van Gaveren geweest, die hem meedeelde dat zou moeilijk zijn broeder Victor te vinden. Leonard stelt het goed en is gelast met de wacht bij de aankomst van gekwetsten. Hij is in gezelschap van Mr. Pelgrims, professor te Lier, die verteld had dat in Schriek, Goor, Beerzel en omtrek Duitschers verspreid zijn, en men in de streek 200 manspersonen had weggevoerd, alsmede dat Victor in Contich zou verblijven.
11 u. Mr. Cappon (Mod) brengt 3 militairen mee, waarvan er twee; een carabinier van Brussel en een uit de omstreken van St.Truiden, - vanaf Haelen omtrent alle gevechten hebben meegemaakt : Aerschot, Werchter, Haecht, enz. De laatste heeft te Haecht 3 dagen aan den strijd deelgenomen. Zaterdag acht dagen, zegt hij (12e dezer) is de brouwerij met al de huizen aan de brug over de Dijle te Haecht vernield. Hij is er, gelukkig niet erg, getroffen door stukken van een houwitzer. De Brusselaar heeft niemand

Bl.17.

Van zijn gezellen meer weergezien.
Bezoek aan : 1. Het kerkhof. 9 Gesneuvelde vaderlanders liggen er reeds begraven; 2 anderen zullen morgen begraven worden; -Kar. Lauwers neemt de foto van graftombe van Guido Gezelle.
2. Het lokaal en den tuin van de Brugsche tuinbouwmaatschappij “De Vereenigde Brugsche …” Deze tuin over 3 jaar aangelegd, is onder leiding en de zorgen van de heeren Kesteloot, gewezen schoolopziener, en Ed. Kortvriendt, hovenier, -een pereltje dat nergens zijns gelijke heeft. Van elke fruitsoort is er slechts 1 exemplaar, dat vrucht draagt benevens 1 jonge vervanger in den tuin. Van al de gekende vormen treft men maar één voorbeeld aan. Alles is van etiketten met echten naam voorzien. De boomen zijn levenskrachtig, zuiver en gezond en zijn van de schoonste vruchten zoo vol geladen dat alle twijgen neerbuigen. Daar wij onze verwondering erover uitdrukken dat geen enkele boom (appelaar) van de bloed of wollige boomluis is aangedaan, antwoordt ons de heer Opziener : “Een eenvoudig en onfeilbaar middel tegen die kwaal : neem wat gewone (groene of bruine) zeep, meng dit met wat slechten alcool, en bestrijk daarmede de aangetaste deelen”. Een dozijn van de schoonste vruchten worden ons ter hand gesteld. Voor raad en goedheid wordt bedankt.

24. Een gekwetste soldaat uit de buurt deelt ons zijn wedervaardigheden en bevindingen mede : Hij heeft deel genomen aan strijd te Haelen, is vandaar achteruit getrokken op Cumptich en Vertrijk, - des anderen daags tot in de omstreken van Mechelen over Leuven. Nabij Mechelen was de strijd zeer hevig. Talrijke Duitschers zijn daar weggemaaid door de mitrailleuzen. Door ontploffing van een obus werd een zijner kameraden het kaaksbeen weggeslagen, een andere de beide beenen af. Arthur –zoo heet onze soldaat- slechts gekwetst aan een been, en na 3 weken hospitaal weeral te been. In ’t volle vuur, zegt hij, ruischen de ballen als hagelkorrels door hout en bladeren. Het groot aantal gesneuvelde D. is volgens Arthur daaraan toe te schrijven, dat ze vast nevens elkander liggend, al de Belg. ballen raak zijn, terwijl de helft der D. ballen verloren gaan, doordien de Belgen op afstand van een man van elkander liggen, -alsmede dat de Belgen juist mikken, terwijl de D. met de des geweers onder den arm schieten.
Engelsche Koloniale soldaten zijn te Zeebrugge en te Oostende ontscheept, zware Fransche veldstukken naar Antwerpen en verder België in gestuurd, in ’t vooruitzicht van een algemeenen aanval op het noordelijk front van den vijand. 11 u. Telegr. naar den hr. Burg. v. Berlaer : “Wanneer begint de klas? Antwoord aub. Gegroet” Adres : Debelser, Potterei 43 Brugge.
Volgens “La Métropole” zouden N.waarts van Lier in de dorpen van den 1e fortengordel geen vijandelijke troepen meer te zien zijn, en zou een deel van het Land van Waas, ter verdediging van Antwerpen, onder water gezet zijn.
Wandeling onder geleide van Mr. Louis, naar St. Kruis, Vossenstaart, voetbalplein, gemeentehuis en tramdepot te Assebroek, Gentpoort, met rust “In Vlissingen”
Madme. Crombez (zie bl. 14, 39e regel) zegt dat de toestand van haar man verslecht. Bij hare afwezigheid zegt ons Madme. Cappon, dat milit. Crombez veel slechter is dan zijne vrouw meent : Eene groote massa bloed moet in de borst vastzitten en laat weinig hoop op genezing.
Allerlei sensatieberichtjes doen de ronde : “D. zouden barbaarschheden begaan hebben, die de dagbladen nog niet vermeldden : jonge kinderen de oogen uitgestoken, de handen afgekapt, zuigelingen aan de bajonet gestoken, enz. –Een der zoons van Attil II zou bij een patrouille uhlanen te Kortrijk gevangen genomen en naar Cherburg gestuurd zijn; ten gevolge daarvan zou Koning Albert een telegram ontvangen hebben : “Zoo ge mijn zoon niet lost, wordt Brussel gebombardeerd.” Waarop is geantwoord : “De 1e bom die op Brussel valt veroorzaakt de dood van uw zoon.”

25. Een brief uit Wiekevorst. Wiekevorst, den 20e Sept. 1914.
Geachte Familie,
Wanneer zal de oorlog gedaan zijn? Wij zitten hier nog altijd gerust. Niets dan een klein patrouille Belg. soldaten die op verkenning uitrijden tot dicht bij Aerschot. De Duitschers tegenwoordig in Aerschot zijn wat beschaafder. Donderdagavond was de familie van den secretaris, Pauline Bellens, van Bouwel, de groote Meesteresse, Sophie Verlooy gevlucht tot Herenthals. Zaterdag avond zijn ze teruggekeerd. Die van Booischot hebben deze week bijna allemaal hier gewoond, tot zelfs met hun vee. Te Heyst heeft de Commissaris op den Post een behendigen toer gespeeld. Woensdag rond half zes (17.30 u.) kwamen D. binnen; de commissaris sprong langs den hof buiten met 12000 fr., en liet, daar hij rap moest zijn, 200 fr. voor hen in brand en reed in volle vaart naar Antwerpen. Deze week ga ik mijne 2 kalveren slachten, aan 1,40 fr. den kilogr. Verkopen is moeielijk : voor te leveren laat men ze dikwijls staan. Dan heb ik al wat minder vee. Als ge nog lang wegblijft, zal de stal al fel verminderd zijn. ’t Is jammer dat ge toch zo verre zit. Hier in de magere Kempen is het overal goed. Te Gierle hebben ze ook nog niets gezien van den oorlog. Ik heb nog niets nieuws vernomen van tante of Louis, ik kon niet goed van huis gaan om ergens nieuws te gaan vernemen, het komt soms zoo haastig af. Wat zal het met juf. Regine al zijn; het heeft er rond Wolverthem nog al eens gespannen. De nonnekens van Morckhoven bevinden zich te Weelde. Bon. Janssens heeft huisraad laten wegvoeren naar Turnhout. Men vindt nergens volkomen rust, dunkt mij; wij zullen ons lot maar in ’s Heeren handen geven.

Bl.18.

Het ware te wenschen dat er een einde aan kwam. Ik heb toch spijt dat ik niet een van moe kinderen bijgehouden heb. Virg. Van Houdt en Jeanne houden mij ’s nachts gezelschap, ze doet al wat ik haar vraag, helpen de perzikken plukken, enz. Sedert den oorlog heb ik voor 116 fr. perz. Aan 0,20 fr de 100, 142 kil. Flippen aan 10 fr. en 80 kil. koolappelen aan denzelfden prijs verkocht. De verkens hebben nog niets gehad dan fruit. Het volk van Heyst, Boisschot, Hulshout, Heultje en Morckhoven komt hier om brood wijl er aldaar niets meer te krijgen is. Van Sint Rumoldus heb ik nog niets vernomen, hebt gij den sleutel aan niemand gegeven, of wil ik eens iemand doen gaan zien of er iets voorgevallen is? Krijgt ge de Gazet van Antwerpen in Brugge ook? Ik vond er in de week een artikel in en heb het in uw belang hier bijgevoegd. In ’t St. Victors gesticht beginnen de klassen den 6e October; die paters durven beginnen alsof het gedaan is. Te Blankenberge zijn er velen van Heyst : Not. Schuermans, Fr. Roozenkrans, enz. De vader van Madme. Brems, 90 j. oud, vraagt in de gazet achter Mr. Brems en familie. Wat zal er gezocht worden eer alles op zijn plaats is. Token van boerken Verelst is verleden dinsdag begraven. François woont met vrouw en kinderen zoo hier nu bij tot later. Er zijn hier een man en een kind van Boisschot, vluchtelingen, gestorven, zoo valt er hier ook van alles voor. Louise en Mr. Luyten zijn al 14 dagen bij den smid; Amelie en Mie zitten te Gierle, Karel en Julie nog altijd in Vorst. Nu reist niemand voor zijn plezier. Nonkel Charel en Bellekens gaan dagelijks naar de stad, binnen brengen genoeg, maar niets medebrengen; het zal moeilijk worden in den winkel; het huishouden blijft hetzelfde bij tante Pauline; men werkt aan het huis niet voort, anders was ’t af geweest. Ik geloof dat ik het bijzonderste verteld heb, voor het overige zal ik maar wachten tot later. Houdt u allen maar goed, ik zal ook trachten mij te redden, maar verre van huis zoek ik niet te gaan, misschien tot Lille, als ik moet. Een dikken kus bijzonder aan Gaby en Paula. Toekomende week zal ik nog eens schrijven, na ontvangst van een antwoord. Eenen goeden dag aan de familie in Brugge; ik zou er liever eens gaan buiten den oorlog.
Uwe zuster en tante Jos. Paepen.”
We vernemen in de statie dat er gisteren avond om 23.10 u. een zeppelin over Brugge is gekomen en 10 min. Later te Oostende 3 bommen heeft geworpen; twee ervan hebben een gedeelte van 30 m. lengte van den spoorweg Oostende-have, eenige telegraafpalen en draad beschadigd; de 3e bom kwam in het water te recht. Dezen morgen was alles reeds hersteld. Volgens dagblad berichten, zouden de D. woensdag in gevechten rond Keerbergen veel mannen verloren hebben. De waard uit ’t lok. der St. Sebastiaansmaatschappij heeft vernomen dat ’s nachts door Zeebrugge veel soldaten zijn vervoerd. De treinchef moest geheimhouding van ’t vervoer en de bestemming onder eed voor het Krijgsgerecht bevestigen.
(In opwachting naar Mr. Modest, heden morgen naar Antwerpen vertrokken, avondkout over allerlei, o.m. over de schijngestalten der maan : kunstmatig middel tot erkenning der kwartieren : 1e Naar Mr Louis : Prem. Dern. – 2e Kar. Lauwers : ’t tegenovergestelde van Cresc., dus : Decresc. = vermind. -3 Mittes : Nieuwe Oude.)
22 u. Mr. Modest keert weer en vertelt zijne lotgevallen. Goed bij schoonbroeder aangeland; deze hoogst voldaan, ziet er flink en welvarend uit. Wandeling gemaakt naar het Wilrijksche plein : vliegtuigen op en neer, kanons, mitrailleuzen, zoeklichten, niemand op ’t plein toegelaten. Van St. Niklaas naar Lokeren 15 fr. gevraagd door een voerman; deze was heel dronken. Zijn paard struikelt en valt; eene berrie gebroken, de vitrien in stukken. Twist tusschen een éénoogige medereiziger en voerman. 1 fr. drinkgeld gegeven en wandelen gezonden. Door moeielijken weg Lokeren bereikt.

26. De dagbladen deelen niets bijzonders mede : bij stilte en gedwongen rust verwacht elkeen erge gebeurtenissen. Moeder vertelt hare vlucht (18-19 Augustus) uit Schriek :
“Verschrikt door ’t kanongebulder, had Euphr. pakjes met de noodigste kleederen gereed gemaakt, maar J. had afgeraden zoo gauw te gaan vluchten. ’s Dinsdags in den achternoen werd het gebulder zoo erg, dat iedereen in de geburen op de vlucht ging. Ik was alleen te huis met Theofiel. Als ’t al lang donker was, kwam Gust te huis en riep : “Moeder, gauw loop maar”. Ik ging naar gebuur die zijn speelkar gereed had staan met eenige kinderen op. Kleederen, sergie en parapluie worden opgeladen. In plaats van in den beirkelder te kruipen, die zuiver geschuurd was, gingen wij de kar op en waren heel blij dat wij weggeraakten. Het was rond half 11. Te middernacht waren wij te Rijmenam bij den broeder van Bert (voerman). Daar heb ik op een stoel wat gerust. Verschrikt schoten ze daar wakker; ieder meende dat de vijand daar al was. Dan gauw een boerenkar op zonder ressort, door den aarden weg heen en weer geslingerd, heb ik mijn been bezeerd. Had ik er maar af gekunnen om met Aug. door ’t bosch te gaan. Maar neen, het bleef een gehots en gebots, weg en weder; het was om stapelzot van te worden. Ten laatste geraakten wij aan den tram, wat was ik blij! Dan kon ik wat uitrusten tot Mechelen. Ik kan het nooit meer vergeten.”

27. Bezoek aan de afdeeling “Blindenschool” van het gesticht Spermalie. Drukkerij : gedrukte bladen, boeken, aardrijkskundige voor het onderricht der blinden, letterzetterij, drukpersen, snij- en bindmachienen in werking gezet; vingertastend lezen blinde ll. vlot weg. Een blinde ouderling, Jan …, geboortig van Verviers, maar sedert vele jaren in het gesticht – hij heeft het uitzicht van een versleten boer uit onze streek – zet zich op verzoek van Mr. Louis aan de piano en geeft ons een potpourri van bevallige