Ons Oorlogsdagboek 1914-1919

door Jan De Belser

deel 3

Bl.19.

Met zang ten gehoore, -en wonder, hij noemt zonder eens te missen, al de noten van verschillende majeur en mineurakkoorden, die Mr. Louis op het klavier slaat.
Verschillende herstelde militairen zijn reeds naar hunne dépots gezonden.
Een brief van een kozijn onzes patroons uit Hoboken toegekomen, getuigt dat onze jongens met moed en vaderlandsliefde bezield zijn. –Een bericht van de Krijgsoverheid, door den heer Burgemeester bij plakbrief bekend gemaakt, verzoekt al de bewoners der stad alle lichten te dooven om 9 ure, - bij gebeurlijke verschijning van zeppelins die gesignaleerd worden, - onmiddellijk bij ’t luiden der stormklok, welk uur van den avond het ook weze. -10.30 u. Men kondigt aan, dat de noodklok klept : overal lieden aan de deur, angstig den blik in de hoogte; de straatlichten zijn gedoofd, in de huizen verdwijnt ook snel alle licht, -geen “dirigiable” te zien of te hooren. Wellicht loos alarm als proeve, denken eenigen.

28. Een zeppelin is werkelijk uitgetrokken. Dagbladen delen bomaanslagen mede en geven den zeppelintocht als volgt op : Vertrek rond 22 u. uit Brussel, -22.15 u. Denderleeuw, -22.25 u. Sottegem, -22.35 u. Aelst, -22.40 u. Wetteren, -22.45 u. Meerelbeke, -22.50 u. Gavere, -23.10 u. Aerseele, -23.15 u. Wontergem, -23.20 u. Deinze (3 bommen op ’t hospitaal: 1 zwaar gekwetste), -23.45 u. Thielt (2 bommen), -24 u. Ruysselede, -0.10 u. Ardoye, -0.20 u. Roeselaere, -0.45 u. Kortrijk, Moescroen en Fransche grens, -0.55 u. Rollegem (2 bommen; voor de aankomst alhier gingen dicht bij ’t dorp 2 stroomijten in brand, vermoedelijk door spionnen tot aanduiding van den weg), -1.15 u. Oudenaarde, -1.30 u. Ninove, Brussel, -Niet ontplofte weergevonden bommen zijn 85 cm. Hoog en wegen 110 kg.
Gisteren morgen (rond 8.30 u.) zouden de D. de stad Mechelen eene 2e maal beschoten en er groote verwoestingen aangericht hebben.
Op ’t telegraafbureel ter statie overhandigt men ons ’t telegram : “De Belser, bureau restant, Bruges”. Afgegeven te Berlaer-Lierre 12 11 13.10 – Opening scholen nog niet bepaald.-Lambrechts” – Tot bedanking sturen wij een telegr. weder.
Bezoek aan ’t Klooster der religieuzen Coletinnen : a) Zonderling Kruisbeeld, b) (Kelk)doek met verzengde vlek. Op aanwijzing van den heer Delameilleur, brengt de hr. Doctor Roïll – voorheen geneesheer te Berlaer – ons een bezoek.

29. Telegram, gisteren verzonden komt terug : “De Belser, Potterierei, 43 Brugge. “Tel; nr 171 v. 28/9/14 bestemd voor M. Lambrechts, burgemeester Berlaer bij Lier, niet besteld, bestemmeling vertrokken zonder adres na te laten.”
13.30 u. “La Métropole” deelt mee dat de vijand van Aerschot is voortgetrokken tot Heyst, Westmeerbeek, Morckhoven en Norderwijk, -dat honderden D. in de omstreken van Schriek bemerkt zijn en daar schermutselingen hebben plaats gehad, -dat op Grootloo eene oude vrouw gedood is, dat de inwoners uit Bael en Goor verjaagd werden, dat in den “Kwadenplas” eenige D. gevallen zijn, dat boven de omstreken 5 tauben opgemerkt zijn, enz. Dit bericht bevestigt ons de vlucht des heeren Burgemeesters.
18 u. Broeder Isidoor heden morgen om 8.40 u. uit Lier gevlucht, bevestigt de tijding van het vooruitrukken des vijands op Lier en Antwerpen. Hij verhaalt zijne lotgevallen als volgt :
“ Ik ben in Lier gebleven tot den 22e dezer maand. Den 23e te voet op weg naar Schriek, werd ik door Belg. patr. te Putte niet meer doorgelaten en moest terug. Den 24e probeerde ik opnieuw, maar moest te K.-Hoyckt al terug. Den 25e nieuwe poging, maar ditmaal met trein van rond 10 u. uit Lier naar Heyst. Nieuwsgierig trok ik eerst eens de Bergstraat in. In de woning v. Leop. De Haes langs achter een gat geslagen, ’t houtmagazijn van De Greef in asch. Men zegde er mij dat de woning van Doktor Brems en de kerk beschadigd waren. Daar de wacht op ’t Kruispunt niemand liet passeeren, trok ik links den steenweg van den Bosch op, sloeg het 1e smalle straatje rechts in en dwarste de prov. baan naar den Engel uit. Tusschen den ijz. weg en de prov. baan waren verschillende tracheés op 50-100 van elkander evenwijdig loopend met de groote baan, aangelegd; houtgewas tegen den grond weggeruimd. Langs “den Engel” over den steenweg naar de Achterhei, door de velden naar de Oisel, dwars over de dreef (van de Achterhei naar Liv. Van de Broeck) links om door de velden en dwars over de oude Boisschotsche baan, door den Kleinen Baronshoek (woning van Ad. Gijsemans) naar huis. De deuren waren los, alle winkelwaar geplunderd. Ik pakte weggeborgen kleederen en beddegoed in. Hevige kanonschoten in de richting van Haecht. Dan ging ik naar de woning van broeder Victor, maar aan de 1e dreef werd ik door Belg. carabiniers staande gehouden tot de aankomst van hun luitenant per velo. Deze verbood onder bedreiging met den kogel, den doorgang. Maar voor mij reed Fr. De Cock, verkenskoopman, toch door. De luitenant vroeg waarom ze dien man hadden laten passeeren. Daar zij nirt antwoordden, zegde de officier : Wie niet gehoorzaamt, schiet ge neer. Ik moest niet meer probeeren. Teruggekeerd, sleutels aan Fr. Dom gegeven, nam ik een pak kleederen en ging langs denzelfden weg naar de statie van Heyst. Noch mensch, noch dier, noch soldaat te zien in de velden, ’t is aardig en vervaarlijk. Fr. Docx had me gezegd dat van Schriekdorp naar de Achterhei ook tranchees gemaakt waren. In de statie te Heyst was al een groote hoop vluchtelingen uit Bael en Boisschot en enkelen van Schriek met pakkage. Op het statieplein stonden 7 of 8 hondengespannen met mitrailleusen; op ’t kruispunt, zegde men, stonden er ook opgesteld. Voorts patrouilleeerden er soldaten. Rond 6 u.- het was de laatste trein zegde men – vertrokken wij. Den 26e ben ik in naam van Fr. Docx naar pachter De Wit in den “Kerselaar” op de grens van Duffel en Lier, gaan zeggen, dat hij de 3 koeien van Docx niet mocht verkoopen. Dan ben ik voortgegaan naar Duffel toe, tot aan een fabriek links. Daar kwam van Mechelen af een “taube” aangevlogen, die naar de brug af 3 bommen uitsmeet.

Bl.20.

De vlieger trok met een draai naar Waver uit, over Lier naar Oude God. ’s Anderendaags hoorde ik zeggen dat de bommen te Duffel geen schade hadden gedaan.
Broeder Victor moest na zijn terugkomst uit Brugge over anderen dag zijn bediening vervullen te Schriek. Toen hij er den 25e aankwam, vond hij alles open gebroken, meubelen en kleederen weg of kapot. Eene vrouw uit de buurt zat op den zolder kleederen te doorsnuffelen. Twee soldatenbroeken lagen binnen. Hij ging daarvoor kennis geven aan den Procureur des Konings. Deze deed hem met 2 getuigen de nrs. der broeken opnemen. Door de aankomst der D. kon het onderzoek niet plaats hebben. Den 26e gingen Vict. en Flor. over Heyst naar Schriek om de overige meubelen en kleederen te gaan inpakken. Voorzien van de noodige paspoorten, werden zij doorgelaten. Eenige registers – de meeste waren verscheurd – en wat nog kon dienen, werd ingepakt om het ’s Zondags naar Lier over te voeren. Maar met ’t snel oprukken der D. waren de Belgen ’s nachts teruggetrokken. Pas na het eindigen der vroegmis kwam eene patr. D. langs den steenweg van Keerbergen het dorp binnen. Al de lieden die uit de Kerk kwamen, werden op de Hoogstraat afgetast. De meeste anderen namen ijlings de vlucht. De EH. Pastoor onraad vernomen hebbende, vluchtte in afgedragen burgerskleederen door zijn tuin naar den achterhof van Mart. Tuerlinckx, stapt op ’t gerij van Tuerlinckx ter vlucht, met M. Pastoor als koetsier, terwijl de eigenlijke voerman het paard bij de hand leidde tot op den steenweg aan ’t gemeentehuis. Daar loopt men op een D. patrouille. Het rijtuig moet stoppen. “De voerman is te oud”, zegden zij. De zusters moeten afstijgen en zij doen zich door den eigenlijken voerman wegvoeren. Deze was ’s namiddags nog niet terug. De overige mannen van de patrouille stapten voort naar Heyst. Op dit oogenblik was men bij Victor juist bezig het ingepakte op eene zware kar, met werkpaard bespannen (toehoorend aan Hub. Verbeek aan ’t kapelleke van St. Bernard) te laden. Op het zicht der D. vluchtten Vict. vrouw en voerman door de Kwade Heidestraat in het elzenboschje aan vlaskuilen van Jan Eggers en hielden zich daar verstoken tot na den middag, wanneer zij geene D. meer bemerkten. Deze hadden paard en kar gerust gelaten, zijn aan St. Bernardus kapel bij Verbeeck, waar buiten den zoon, voerman, nog 2 dochters te huis gebleven waren, niet binnen gegaan, maar hebben in “Rome” de tegenoverstaande herberg, de gesloten deuren en vensterramen verbrijzeld en opengebroken. Vervolgens zijn ze naar Schriek-dorp teruggekeerd. Het paard was van ’s morgens tot ’s namiddags voor Victors deur blijven staan. Pakkage werd opgeladen in haastigen spoed, weggereden langs den steenweg over Achterheide, door de dreef van Liv. Van den Broeck, langs de Warande naar Beerzel dorp, over Dries en Berlaar-Heikant naar Lier.
Den 28e is Norb. zoon van Melchior Wouters bij mij te Lier aangekomen en vertelde : “Gisteren, na het vertrek van Victor keerden 30 D. ’s morgens te Schriek terug. Zij brachten aan het kapelleken (St. Bernardus) 28 meeste jonge mannen bijeen (Jan Eggers was er ook bij), leidden die tot aan de 2e dreef van het kasteel, deden ze van daar in reien van 4 man omtrent 400 stappen ver den steenweg op naar Putte toe marcheren, een eindje vergezeld van een enkelen D., die hun gebood in orde te gaan; de overige D. bleven achter een haag staan. Terwijl de jongens alleen voortmarcheerden, regelden zij met stille stem onder elkander links en rechts uiteen te vluchten op ongeveer 250 m. verder, waar houtgewas en huizen langs de baan stonden. Dat gebeurde. Daarop schoten de D. in alle richtingen, maar wijl men niet weet dat iemand getroffen zou zijn, veronderstelt men dat het maar geweest is om de jongens schrik aan te jagen.
Gisteravond rond 8 u. begon het fort van Lier met lichte stukken te schieten en dat duurde tot rond 10 u.; men zegde dat de D. uit de richting van B-Heikant of van Heist eerst geschoten hadden. Dezen morgen rond 7 u. ging ik uit nieuwsgierigheid eens naar het fort toe, om te hooren wat het schieten van gisteren te beteekenen had. Ik was pas op weg, of daar ontplofte op 150 m. van mij in het open veld nabij den windmolen buiten de vest een bom met vreeselijk gekraak. Het was al rook en uiteenspattende aarde. Achter mij kwamen eenige lansiers aangereden en vroegen of dit een schot van het fort was. –Ik zegde dat het een D. bal moest zijn. Terwijl zij hun paarden omkeerden, viel er niet ver van ons in de beemden een 2e bom die barstte. Terwijl ik wegliep hoorde ik weer neerslag die een nieuw huis trof een weinig voorbij “den Koning van Spanje”. Dan begon het fort zoo geweldig te schieten dat de grond daverde. Van verre zag ik aan de brug ook al rook omhoog gaan. Verschrikt liep ik gauw mijn pakje kleeren halen en liep zonder nog een woord te kunnen spreken recht naar de statie. Daar de trein niet seffens vertrok, ging ik half achter en onder den wagen staan om beter bevrijd te zijn tegen het geschut. Ik hoorde een vrouw die ook vluchtte, ik geloof een dochter van Pietje Moons aan de brug zeggen dat een bom de brug beschadigd en misschien wel een of meer personen gekwetst had. Terwijl ik al in den trein zat, kwam Mr. Constant Vermijlen ook ingestapt en zegde dat het huis neven of dicht aan dat van Burgemeester Schellekens begon te branden. Na 20 min. In grooten angst aan den trein gewacht, geraakte ik er rond 9 u. weg. ’t Is daar iets schrikkelijk.”
Dan ligt de Heikant misschien al in puin!

30. De dagbladen van heden deelen bijzonderheden mede over de beschieting van Lier en Mechelen, zelfs van Itegem, Hallaer en Herenthals, -over de verdediging en den toestand der forten van Lier, Kessel, Kath. Waver, Waelhem en andere (zie “La Métropole” en “Het Volk” van 29/9 -“La Métropole”, “Het Volk”, “De Nieuwe Gazet”, Journal de Roubaix van 30/9 ).
Zekere Jos. Janssens van de Hazenberg te Schriek, heden hier toegekomen, zegt zegt dat ons huis en de school den 18e dezer nog ongeschonden waren, dat Belg. patrouilles achter de gaanderij een spoor door de haag hadden gekapt tegen de schooldreef, -dat er achter in den hof niet veel fruit meer te zien was.

Bl.21.

October 1. Mr. Mod. Cappon heeft vernomen dat een 50 tal geniesoldaten dezen nacht in Brugge zijn toegekomen en nog meerderen zullen volgen. Met wat doel? “Le Bien Public” logenstraft het gerucht als zou het fort van Waelhem gevallen zijn.
Militair Crombé (uit Spermalie) in onbepaald verlof mogende naar huis keeren, verhaalt bij Mr. Cappon, dat hij met zijn korps over Lier, Kon. Hoyckt (vernacht bij Van Nuffelen, Putsche steenweg), Grasheyde (bij De Roye), Keerbergen, Haecht, … , Leuven naar Luik is getrokken te voet, -en bij den aftocht langs Tienen, Leuven naar Aerschot (dit alleen per trein), Rotselaer, Werchter (van hier door grachten achter boom en hout bedekking zoekend tot Haecht (melkerij) Mechelen, Hofstade tot Sempst heeft meegevochten.
De EH. Norb. Vermeylen, kloosterbestuurder te Lier, zegt dat zijne broeders Xav. en Alex. reeds in Engeland verblijven. Moeder, broeders Aug. en Isidoor en zuster met hare kinderen zijn voornemens zich ook te laten inschrijven. Nieuwe transporten troepen zijn in den nacht aangekomen, een trein krijgsgevangenen is gepasseerd. “L’Independance” schrijft dat Lier gedurende 3 dag. beschoten is.

2. Wij begeven ons naar ’t bureel van ’t Nederl. Konsulaat, om, zoo noodig onze getuigschriften van zelfpersoonlijkheid te laten wettigen, ten einde vrijen ingang in Nederl. te genieten, bij vermoedelijk oprukken des vijands tegen Brugge. Meerdere dagen is “La Métropole” niet meer verschenen.
De spanning onder ’t volk wordt grooter, -ieder schijnt iets te verwachten.

3. Er verschijnt geen enkel dagblad buiten die van Brugge en “Het Volk”. De kerk van Duffel zou donderdag tijdens de beschieting in brand geraakt zijn, met eenige huizen. Dezen nacht heeft weer veel treinbeweging geheerscht in Brugge. Wellicht komen hulptroepen aan uit Canada en Kolonialen uit Afrika en Indië. – Deze laatste dagen zijn in Brugge en omstreken duizenden vluchtelingen toegekomen uit Mechelen, Lier, Aelst en omgeving. –Volgens “La Patrie” zou er rond de forten van Puers en Liezele vreeselijk gestreden zijn, zelfs met de bajonet. De forten van St. Kath. Waver, Waelhem en Lier zouden het goed houden. Maar hoelang nog?
Er begint veel militaire beweging te heerschen in de stad : Prachtige autos met hoogere officieren, geblindeerde autos met mitrailleuzen, afdeelingen lansiers (te paard), ontelbare soldaten per velo en te voet, in de bevlagde stad, door de juichende menigte begroet.
Volgens “’t Getrouwe Maldegem” zou een gedeelte van ’t Klooster van O.L.V.Waver in asch liggen en zouden de religieuzen te Oostende aangekomen zijn op weg naar Engeland.

4. “Het Volk” bericht dat Lier den 2e dezer nogmaals gebombardeerd is, dat de vijand de Kerk en de pastorij van Nijlen heeft afgebrand, zich verder over Herenthout, Bevel en Grobbendonk heeft verspreid in welk laatste dorp de Belgen de bruggen over de Nethe en over de vaart hadden opgeblazen; dat ondanks den weerstand der onzen de D. tusschen Duffel en Lier tot bij de Nethe zijn doorgedrongen.
Gidsen, lansiers, geblindeerde autos trekken door naar Oostende. Soldaten uit Waelhem hier aangekomen, zouden meegedeeld hebben, dat Eng. en Fransche officieren het bevel nu voeren op de in werking zijnde forten van den buitengordel. –Vliegtuigen trekken in alle richtingen;
19 u. Kozijn Leonard, brancardier in Antwerpen, komt binnen. Hij heeft met eenige kameraden, onder leiding van doktors, een transport van 99 D. gekwetsten naar Brugge overgebracht. Daar hij in dienst is bij het vervoer der gekwetsten, is hij nog maar eens medegezonden geweest naar de vuurlijn tijdens een kanonvuur te Puers. Eenige zijner ambtgenoten maken deel uit van de groep gelast met het werk op het slagveld. De gewone (gekwetste Duitsche) soldaten, zijn, ten minste in schijn; zegt Leonard, gedwee en beleefd, -de officieren integendeel hebben veel pretentie. Leonard heeft vernomen dat de EH. Pastoor van Relst door de D. meegevoerd en nog niet teruggekeerd zou zijn. Leon. Om 20.30 u. vertrokken, zal zoo mogelijk, bij Fr. Haeyinckx, Meystraat, , Antwerpen de verblijfplaats van Kar., Paul. en Jos. gaan vragen.

5. Een bakker van Werchter (wipschutter), die over 3 weken gevlucht is, zegt, dat de D. zich bij hem beleefd gedroegen, hun vleesch bij hem kwamen braden en aan zijn gezin daarvan meedeelden, brood en andere behoeften, alsmede zijn paard en rijtuig dat de overste ten laatste opeischte, hebben betaald in bons uitkeerbaar na den oorlog. Dat de woning en drukkerij van G. Drijvers en verder al de huizen naar de bruggen toe in asch lagen, dat de woning onzer zuster Euphr. alsdan nog gesloten en ongeschonden was; dat Xav. Vermeylen door een Belg. officier te Heyst gedurende 1 nacht is opgesloten geweest in een hotel zonder bed, vermoedelijk om zich tegenover dien overste te vertrouwelijk en vrijpostig te hebben uitgelaten.
Men zegt ons, dat hier in St. Jans gasthuis een gekwetste burger uit Keerbergen wordt verzorgd. Deze man, een paardenkoopman verstaan wij, zou nabij ’t kasteel van M. Van Langendonck wonen. Nadat zijn dochters bij ’t naderen der D. reeds gevlucht waren, bleef hij met vrouw en zoon nog te huis. Maar toen de strijd begon tusschen de Belg. artillerie te Keerbergen en de D. op St. Adriaen te Haecht, zond hij vrouw en zoon met gespan vooraf naar den Heikant, om hen daar haast te vervoegen. Maar eensklaps ontplofte een bom nabij hem waarvan een schilfer hem in ’t rechter been trof; hij sukkelde tot Putte, waar een doktor een stuk metaal uit zijn wonde haalde, en hem naar het gasthuis van O.L.V.Waver zond. ’s Anderendaags werd hij met andere zieken en gekwetsten naar St.Kath.Waver (statie) gevoerd (per auto) en den volgenden morgen bevond hij zich in Brugge. Hij weet nog niet waar vrouw en kinderen zijn.

Bl.22.

Op zekeren afstand van de stad is men bezig met loopgraven delven en draadversperringen aan te leggen om den vijand den tocht op de stad te belemmeren.
Men zegt dat voortdurend Engelschen met kanons en mitrailleuzen in de omstreken aankomen. Op de toonkaart in den boekhandel der Geldmuntstraat, is een Duitsch pav. geplaatst op Heyst, Beerzel en Putte.

6. Volgens dagbladen zouden Boom, Rumpst en Linth beschoten zijn, zouden er overal en langsheen en ten Z. van Leie en Schelde schermutselingen en gevechten plaats hebben.
Wandeling naar St. Pieter o.d. Dijk. Groepen soldaten bewaken de spoorwegbrug. De militaire treinen zijn voorzien van stormsleper langs voor en achter. De vertrekkenden worden uitbundig toegejuicht. In de stad krioelt het van Eng. soldaten, flinke mannen met levendigen blik en vlugge beweging, van hoofd tot teen in degelijke en fijne kleedij en schoeisel (kostuum van geel-bruine stof, -hoofddeksel met platten bodem, wapens en uitrusting wel onderhouden en met zorg verpakt. Het zijn echte gentlemen tegenover vele onzer tegenwoordige soldaten. Er zouden er 20000 aangekomen of in aankomst zijn.
Men zegt dat eene verdedigingslinie zou gevormd worden met 80000 man van Oostende tot Ieperen.

Deze tekst staat omgekeerd op Bl.22

Wijl ’t vertrek der aangegeven vluchtelingen naar Engeland zoo lang wordt verdaagd, gaat broeder August naar den EH. Onderp. Van Eecke te Veldegem inlichtingen nemen om zoo haast mogelijk in Frankrijk (omstreek van Rouen) werk te zoeken. Hij keert weer met een model van getuigschrift voor gedeeltelijk kostlooze reis af te leveren door het Comité.

En met een aanbevelingsbriefje van volgenden inhoud :

De EHO. Der Vlamingen zou hem al de noodige inlichtingen verstrekken nopens het werk, de bestemmingsplaats, loon, onderkomen, enz. Iedereen zal er bij gebrek aan werk of plaats, gedurende 2 dagen kosteloos voeding en verblijf genieten. De reis zou gansch kosteloos zijn.
Wij raden Aug. aan koz. Theofiel, die de taal genoegzaam kent als werkman te laten meegaan. Tot gemak om hun doel te bereiken stellen wij hun volgende regels ter hand :
1. “Prière aux employés et aux voyageurs d’indiquer à ces personnes (fugitifs belges) l’itinéraire (gares où elles doivent changer) pour se rendre à Paris.
2. “Prière d’aider ces personnes (fugitifs belges) à trouver la rue de Charonne, 181, Paris (Oeuvre flamande)

Op milddadig Eng. aanbod (zie “La Métr.” 2/10 edit. du mat. 3e col.) volgend schrijven gericht aan

Bl.23.

7. Mr. Louis is naar Zeebrugge geweest : Hij telde daar 7 Eng. booten, waaronder een 4master, zoo groot dat hij in het kanaal niet binnen kan, allen geladen met oorlogsmateriëel. In de kom lost men twee booten geladen met mondvoorraad. Een andere stomer komt op de vaart aan. –Heden nacht zijn ongeveer 5000 Eng; ontscheept. Een Eng. officier door Mr. Modest ondervraagd nopens ’t getal ontscheepte Eng., antwoordt dat het hem verboden is inlichtingen te geven aan wie ook.
Op ’t Oefenplein dalen en stijgen gedurig vliegers uit alle richtingen. Wij begeven ons naar dit plein; er staan daar een half dozijn tweedekkers, waarvan 2 met eene zitplaats en schroef in ’t midden, 3 met 2 zitplaatsen en 4 vleugelige schroef lans voor. ’t Is daar een gedurig zwenken, stijgen en dalen.
Het voedermagazijn tegen den Gentsteenweg, buiten de Kruispoort, ligt vol Eng. soldaten; hun paarden staan in de tegenoverliggende weide.
19 u. Schoonbroeder en -zuster, Karel en Pauline, komen op het onverwacht binnen en vertellen hun wedervaren : “Den 1e Sept. werd eene groep van 20-30 uhlanen, komende uit de richting van Morckhoven, gesignaleerd. Van op den zolder telde ik er 11 in de zuidelijke rij. Zij trokken naar Herenthout. Onderwege hielden zij Neel Vervoort, dd. Burgemeester, staan, tastten hem af, maar lieten hem gaan na de banden van zijn rijwiel te hebben overgesneden. Den 18 Aug. had al een botsing onder Morckhoven plaats gehad. Den 20e Sept. werd een patrouille uit Hulshout komend, aangekondigd. Zij trokken naar Morckhoven. Over onze haag zag ik den laatste recht over mij blijven staan. Ik liet mij vallen en kroop in stilte weg. Kort daarop volgde een hevig geweervuur tusschen de D. en een patrouille Belg. lanciers. Ik vernam dat niemand gedood was en dat de D. in de bosschen verdwenen waren. Een gekwetst Belg. paard is te Morckhoven afgemaakt. Nu Maandag, bij brand te Heyst en hevig kanongebulder, kwamen alle inwoners van het omliggende, evenals de Belg. patrouilles Nwaarts gevlucht. Wij ook trokken door ’t achterpoortje uit en begaven ons door binnenwegen en bosschen naar Herenthals. Daar bleven wij vernachten. ’s Anderendaags ’s morgens was de statie vol vluchtelingen. Een valsch alarm, als zouden de D. reeds in de stad zijn, verwekte zulke hevige paniek, dat schier iedereen naar Bouwel toe vluchtte. Weldra vertrokken wij met den trein naar Antwerpen, maar mochten daar niet binnen. Wij vertrokken terug naar Turnhout, maar de trein liep nog slechts tot Bouwel. Wij vertrokken terug mee naar Lier, en bleven er vernachten. Van daags te voren had men die stad reeds beschoten. ’s Anderen daags ’s morgens gingen wij te voet naar Bouchout. Voor, rond en achter ons, zoo ver het oog droeg vluchtelingen in den deerlijksten toestand. Na in Bouchout gelogeerd te hebben, te voet voort naar Antwerpen, waar wij veel moeite hadden om door de wachten te mogen passeeren. Voorbij de nieuwe brouwerij te Bouchout liggen woningen, villa’s, hoven, dreven, alles tegen den grond; zelfs is een deel van Mortsel dorp door de Belgen platgelegd om den vijand des te beter te ontvangen. Wij zijn in “den Drafboer” waar wij zeer goed onderkomen vonden, tot dezen voormiddag gebleven. Wij hebben er de beschieting van D. vliegtuigen en al wat het beleg eener versterkte plaats meebrengt, bijgewoond. Op de woning van broeder Frans is eene der Zeppelinbommen neergevallen. ’t Is niet te gelooven hoe geweldig en vreeselijk de uitwerkselen daarvan zijn. We hebben te Antwerpen ook vernomen dat Belgen onder moorddadig vuur op Lachenen getracht hebben achtergelaten kanonnen, die echter nog in ’s vijands handen waren, weg te halen, maar daarin niet gelukt zijn. Op de bekendmaking van den algemeenen bevelhebber dat het bombardement der stad nakend is, hebben wij langs den overzet van het Vlaamsch Hoofd, gelukkig en goed den trein naar Gent bereikt. Jefken Van Houdt, gemeenteontvanger te Wiekevorst, die tot gisteren acht dagen te huis was gebleven is door de D. met meer anderen meegevoerd tot aan “den Uil” te Herenthout. Daar heeft men hem met de armen omhoog zien staan; zijn vrouw en kinderen waren daags te voren met F. reeds weggevlucht.”

8. Dagbladen deelen mee, dat de vijand door den eersten (buitensten) fortengordel is doorgebroken (vermoedelijk) tusschen Lier en Duffel, of Bornhem, -en dat de toestand van Antwerpen bedenkelijk is. Naar ’t oordeel van vluchtelingen en van soldaten die pas uit het vuur weerkeerden, ligt de macht en de vordering des vijands tegenover versterkingswerken bijzonder in het verre draagvermogen en de geweldige uitwerkselen zijner zware kanons.
11 u. Juf. De Cuyper van Beersel gisteren in Brugge aangekomen – verblijvend Vrijdagmarkt, 16, - denken dat Heyst, Beersel, Putte, O.L.V. Waver, K. Hoyckt en B. Heikant wellicht tegen grond zijn gelegd, deels uit noodzakelijkheid door de Belgen, deels door den vijand. Haar vader door eene geraaktheid gedeeltelijk met lamheid geslagen, is uit het gasthuis van Berlaer, waar hij ter verpleging was, overgevoerd naar dat van Lier - bij de beschieting der stad voort naar Antwerpen, en is nu van gisteren morgen in rijtuig op weg naar Brugge.
Een Besluit door den Generaal der Zeestreek genomen en bij plakbrief bekend gemaakt, verplicht alle Belgen en vreemdelingen, die voor 1 Aug. niet verbleven, zich in persoon en voorzien van persoonlijkheidsbewijs met portret van 5x3 cm. Ten stadhuize aan te bieden van den 8e tot 12e dezer van 9 tot 12 of van 14 tot 17 u., ten einde er bewijs van toelating tot verblijf in die streek te ontvangen. Wie aan dit besluit niet voldoet, moet binnen de 24 u. na dit tijdsbestek het grondgebied der zeestreek verlaten. De grens dezer streek gaat uit van Middelkerke, loopt langs de vaarten Passendaele, Oostende, Brugge, Sluis, omvat het grondgebied van Brugge, Snellegem, Lophem, Oostkerke, Oedelem, Sijsseele en Meetkerke, en eindigt te Leffinge.

Bl.24.

Dit besluit, zegt men, is een veiligheidsmaatregel, die ten doel heeft D. en Oostenr. onderdanen, en gevaarlijke en verdachte personen te verwijderen. Overal soldaten, pracht- en geblindeerde autos, mitrailleuzen en allerlei voertuig.

9. Aankomst van Belg. militairen en eene massa vluchtelingen : druk verkeer. Eng. ruiterij in de have aangekomen, verlaat de stad langs de St. Cath. poort. Herstellende en licht gewonde militairen worden uit verschillende ambulancen naar Oostende en elders overgevoerd. Gemeente- en middelbare scholen worden door de ll. ontruimd en tot ambulance ingericht om de gekwetsten uit de laatste gevechten in op te nemen. Van een zeer langen trein opgepropt van soldaten, naar Oostende vertrekkend, zijn het platform, de ruimten tusschen de wagens, (plank boven de buffers) met manschappen bedekt; een 15-20 tal staan of hangen bij op de locomotief, of liggen op de kolen op den tender. Alhoewel zwart en bevuild, eenigen zonder hoofddeksel, enkelen met klak op, of met burgerpak aan, zijn allen levenslustig. Verschillende treinen vol Engelschen al even opgeruimd, en warm toegejuicht door duizenden menschen, rollen door de statie. Honderden autos vliegen met oorverdoovend gesnor en geschuifel door de straten, die zwart zien van ’t volk. De Groote merkt, de Burcht –en andere opene plaatsen zijn sommige oogenblikken bedekt met voertuigen van alle slag : Pracht- en zware vrachtautos, lange en hooge autobussen met wenteltrap, geblindeerde autos met mitrailleuzen en met wapens voor vliegtuigen, voeder- en voorraadwagens, gewone vrachtwagens en andere rijtuigen met paarden bespannen. Het schouwspel van heden zal in Brugge wellicht nooit meer te zien zijn, -onheilspellende voorbode van het vreeselijke gevaar.
De vreemdelingen in Brugge verblijvende en die tot één huisgezin behooren, zullen op ééne kaart opgenomen worden. De Voorzitter van ’t bureel op het stadhuis, verzocht ons daarom morgen terug te komen. Wij denken dat die maatregel te laat komt.
Bij ’t vallen van den avond stoppen 3 luxe autos voor ’t stadhuis. Hooge officieren en 2 of 3 burgers stappen er uit en ’t stadhuis binnen. Een stadhuis-bediende met wien wij vorige dagen reeds eenige woorden gewisseld hadden, komt ons in ’t oor fluisteren : “Antwerpen staat op ’t vallen of is reeds gevallen!” Onmogelijk, zeggen wij, ofschoon er alles op wijst dat het er daar ernstig zal aan toegaan.

10. Heel den dag door dezelfde militaire beweging als gisteren : voortdurend trekken van Eng. troepen naar ’t O. ZO. en Z., gevolgd van zware en reusachtige vrachtautos, volgeladen met bakken, kassen, zakken mondbehoeften?, met zakken haver, teerlingvormige, sterk samengeperste klompen hooi, schietvoorraad, wapenuitrustingen en verdere legerbehoeften; -wederkeeren en vluchten van Belg. ruiterij, artillerie en cyclisten allen met afgemat uiterlijk.
17 u. Dagbladen bevestigen dat de vijand door den 1e fortengordel heen geslagen, van Boom, Waarloos en Linth de stad beschiet. Vluchtelingen vertellen, dat hij reeds door den binnengordel heen, bij ’t vertrek der Belg. troepen, en eer deze door de Engelschen afgelost en vervangen waren, zich bij of reeds in de stad zou vertoond hebben.
De dagbladen deelen bijzonderheden mee over de verdediging der stad door de Engelschen. (zie volg. blz.)

Deze tekst staat omgekeerd op Bl.24

Voorzien van paspoort en portret begeven wij ons naar ’t stadhuis en bekomen daar het vereischte bewijs. Afschrift :

Een planton (gendarme) bij den ingang, den naam “Schriek” ziende, zegt ons dat hij aldaar bekend is. Hij heeft over ruim 3 j. eenigen tijd deelgemaakt van de brigade van Putte.

Bl.25.

18.30 u. Heer Coussens, commissaire-adjoint de police, verleden Donderdag uit Lier gevlucht, deelt ons eenige bijzonderheden mee over de beschieting dier stad. Verder heeft hij uit goede bron vernomen, dat de Belg. genie het noodzakelijk achtte de kerk van Kon.-Hoyckt met eenige andere gebouwen te vernielen, -dat te O.L.V.Waver eenige Duitsche religieuzen, vermoedelijk tot redding van hun gesticht, het land niet hadden verlaten en zich in de kelders hadden verborgen, maar door de D. zelven naar hun land zijn gezonden, en dat minstens één vleugel van het gesticht zou vernield zijn; -dat hij (Mr. Coussens) een der laatste nachten den gloed van een hevigen en uitgebreiden brand in ZO. richting heeft waargenomen van in Lier.

11. St. Gom.Zondag. op dezen dag toevloed van duizenden vreemdelingen in Lier – nu : de stad wellicht in puin en asch.
Mr. Cappon komt met 3 infanteristen binnen, die in den nacht van Donderdag op Vrijdag uit Antwerpen weggevlucht zijn onder een regen van schrapnels en obussen, -en die ons meedeelen dat de D. niet alleen de stad bezetten, maar met massa’s door Vlaanderen stroomen, alles voor hen op de vlucht drijvende. Zij roemen het gedrag onzes Konings, maar laken dit van meerdere officieren, die hunne manschappen in den steek laten.
Ten stadhuize wachten meer dan 150 personen het bekomen van een “permis de résidence” af.
12 u. Mr. De Meyer, gemeente-secretaris te Kon.-Hoyckt, die in ’t laatste huis der Walwijnstr. Wwaarts bij kennis verblijft, verhaalt ons zijn vlucht ; hij denkt dat er van zijn dorp niet veel zal recht gebleven zijn.
22 u. Mr. Cappon van de reis naar Roeselare weerkeerend, vernam aldaar dat in ’t Z. van Vlaanderen eene massa Eng. en Fr. troepen wordt samengetrokken. Waar zal het Belg. leger, dat reeds eenige dagen wanordelijk in W.richting aftrekt dan post vatten om met de Eng. en Fr. eene verdedigingslijn te vormen? De “region maritime” zal dan niet, zooals men ons wilde doen gelooven, het hoekje vaderlandsche grond zijn, dat laatst en hardnekkigst zal verdedigd worden. Dient de “permis de résidence” misschien niet om de burgerlijke bevolking gerust te stellen, ttz. om haar onbewust te laten van het naderende gevaar der moordende en brandstichtende bende, die wellicht niet ver meer af is?

12. De val van Antwerpen, door “Le Nord Maritime” van gisteren reeds, als officiëel meegedeeld, de aankomst van talrijke vluchtelingen uit een groot deel zelfs ver van elkander gelegen plaatsen der prov. Oost-Vlaanderen ten gevolge van de verschijning der D. in die streken, het gerucht dat zich gisteren avond verspreidde als zouden de D. het postbureel van Gent overvallen hebben, doet hier een algemeenen schrik ontstaan, die vele ingezetenen tot vluchten doet besluiten. De familie Lauwers van Mechelen vindt geen gespan om Oostende te bereiken – trein en tram zijn door ’t leger ingenomen – en van daar naar Engeland over te gaan. Wij ook staan op verzinnen. Maar neen, we gaan liever naar ’t bureel van den Nederl. Konsul om “Zelfpersoonlijkheidsbewijs” en “permis de résidence” te laten onderteekenen, ten einde in ’t nabije Nederland toegelaten te worden, en bij gunstige gelegenheid naar huis te kunnen weerkeeren. Tegen betaling van 2,10 fr. geraken we daar in regel. Voor behoeftigen, dienstmeiden en andere lieden uit de door den vijand overweldigde plaatsen wordt die formaliteit kosteloos vervuld.

13. 7 u. ’t Volgend telegram komt ons toe :
“De Belser quai de la potterie 43 Bruges.
London 23-45 dep 8 N 2302.
“Venez folkestone je trouverai place donnez notre adresse à l’agent Cooks, touriste sur quai folkestone.” (get.) Fischer.
Wij begeven ons ter statie om te weten of ’t verkeer hersteld is, ten einde onze kinderen naar Oostende te vergezellen. Een taube komt op aanzienlijke hoogte over de stad. Eensklaps doet de slag eener geweldige ontploffing de stad dreunen. Bijna onmiddellijk daarop hooren we op verschillende plaatsen schoten knallen. We spoeden ons huiswaarts en vernemen dat eene bom door de taube uitgeworpen tegen de lansierskazerne (Lange straat) op een schounnelkot eener kleine woning is terecht gekomen, waar ze, zonder iemand te kwetsen stukken en scherven van ruiten deed nedervallen in een bureel van vermelde kazerne, waar zich eenige oversten aan het werk bevonden. Mr. Louis zegt dat er een groot gat in den grond geslagen en de omtrek met stukken steen, pannen en glas bedekt is. In alle straten zien wij lieden bezig met inpakken en gereed maken voor de vlucht.
12 u. Wij ook maken ons gereed tot vertrek : Middagmaal, pijnlijk afscheid van de goede familie Cappon. Met de noodige pakkage geladen naar den stoomtram buiten de Dammepoort om over Knocke Sluis te bereiken. Teleurstelling : Een der trambedienden zegt ons dat er vandaag wellicht geen enkele trein meer naar Sluis zal vertrekken. Door dichten stofregen trekken wij te voet naar het sas der vaart Brugge-Sluis, om alzoo langs Damme de Nederl. grens te bereiken. Ons groepje telt 9 personen. Aan ’t sas zien we vluchtelingen op een sleepboot, en van dezen op een ledig schip overstappen. Onze vraag om ook opgenomen te worden, wordt gereedelijk ingewilligd. We steken even bereidwillig een handje toe om lieden en pakkage te helpen inschepen. Om 15.10 u. verlaat de sleeper met twee schepen op touw, waarin ongeveer 400 personen op stroo hebben plaats gevonden, het sas.
“Vaarwel, gastvrije Brugge!” denken we bij den laatsten blik die we op de stad werpen. Het schip draagt den naam van “Usines d’Evergem”,-zijn patroon of eigenaar heet Hamerlinck. Het schip behoort tot de soort die men “spits” noemt en heeft eene inhoudsruimte van 280 ton. Van af Brugge tot aan de Nederl. grens zijn op ongeveer 800-1000 m. van elkander graszoden schansen opgeworpen van

wordt vervolgd