Ons Oorlogsdagboek 1914-1919

door Jan De Belser

deel 5

Bl.34.

g) Stvl. vertelt ons : “Toen de Belg. patrouilles hier lagen, was Sbkv. voor Fr. Verschaeren eenige peren aan ’t afschudden voor uwe daar. Een Waalsche soldaat, als wacht, geleide hen als roovers naar zijn overste in het huis van Mr. Louis Serneels, door tusschenkomst van Mr. Pastoor bij den overste mochten ze vrij terugkeeren”. –Saa. en Sbkv. hebben met eenen kruiwagen ellegoed van Lier meegebracht.
h) Gebuurvrouw Sba. aan Marie : “Wilt gij van uw fruit wat terug? Ik heb er nog een weinig liggen! Heeft Sbkv. u niets gegeven. De kleine L. heeft aan onzen R. gezegd, dat zij nog 2 zakken fruit hadden; ik dacht zeker dat ze u zouden meegedeeld hebben.
i) Schoolopziener Allaeys verklaart ons, dat hij bij zijn vroegtijdig bezoek aan vrouw Sbk gevraagd had, de rijpende boonen te plukken en voor alles wat te helpen zorgen, daar zij hun gezegd had, dat wij naar Engeland waren gevlucht en misschien nog lang zouden wegblijven”.
Met het boterhampapier hadden wij zelven reeds het eerste staaltje van eerlijkheid bij de hand. ’t Schijnt ons toe, dat deze mededeeling aan ons gedaan, voortkomen of uit gevoel van afkeuring, of om – voor den aanbrenger – verdenking van zich af te weren, of uit afgunst tegenover elkander.
Zedeles. Geef den sleutel der tuinpoort dan al aan geburen met de aanbeveling : Raapt alle gevallen fruit op, maar sluit de poort!
Onze gebuur, de kinderen Verelst, zijn er niet minder erg aan. Te laattijdig gevlucht, hebben ze te Lier, tijdens de beschieting der stad, paard en rijtuig met kleederen en andere benodigdheden in den steek moeten laten. Constantia heeft niets meer dan ’t gene ze aan het lijf heeft. (Stuks met dank aangenomen).
4 u. Een rijtuig (speelkar) waarop 6 of 7 religieuzen rijdt in de richting van Heyst.

19. Fel gevrozen. ’t Begint te sneeuwen; dit houdt den ganschen dag aan.
Louis Vetters, vermoedend dat wij, door bemoeiing van onzen werkman, misschien op hem gezinspeeld hadden, met te zeggen, dat er van ons fruit verkocht was, komt ons zijne onschuld te bewijzen en keert volkomen gerust gesteld weer. Een dochter van de Wwe. De Cuyper komt ons inlichtingen vragen nopens een reis naar Amersfoort, waar haar broeder als soldaat geïnterneerd is. Een gebuur brengt ons een briefje van den heer Perckmans, “Tent”Befferstraat Mechelen : onze twee rijwielen – den 19e Aug. daar achtergelaten, zijn niet meer weergevonden.
5 u. Op heel de parochie (winkels) is geen brood meer te krijgen. Ook geen geklaarde petrol meer. Alle vijf minuten dient de kool van de lampwiek verwijderd; dan nog duister licht met vuilen geur. Nu en dan verre kanongebulder, -maar niet het minste nieuws – door gebrek aan dagbladen.

20. Sterk gevrozen. Gazkoolen (6 Hl. Aan 2 fr) door Leon Aerts te leveren, nog niet aangekomen. -2.30 u. 50-60 jonge lieden voorzien van schop of houweel, velen met stoffen band rond den arm, trekken voorbij in de richting van Heyst. Vermoedelijk zijn ze in dienst van de D. tranchées aan ’t dempen : Oproep tot werkloozen hangt sedert enkele dagen aangeplakt. 3.30 u. een gedeelte keert terug naar Lier. – Nog geen brood te krijgen. – Drie lichte rijtuigen met 2 militairen bemand rollen voorbij. Elken dag rijden al meer en meer voertuigen en vrachtwagens heen en weder, -met vluchtelingen, met koopwaren : natiewagens van Antwerpen, vrachtwagens (Jos Daems-Vermoesen, Diest), van Cagg.-Assent, van Glabbeek, enz. enz. Den ganschen dag door trekken reizigers voorbij, meest te voet, enkelen per fiets, meestal met pakken geladen.
Voerlieden van onze parochie, uit omliggende dorpen en van afgelegen plaatsen rijden met kar en wagen naar Antwerpen om petrolie, meel, bloem, brood en andere waren, zelfs steenkolen, maar komen meest allen of ledig, of met uiterst geringe hoeveelheid, dikwijls van zeer slechte kwaliteit, en dan nog tegen hoogen prijs betaald, weder. (Onze gebuur Jul. Nauwelaerts en Frans Van Rompaey van Achterheide, ledig, een voerman uit Bael met 200 (in stede van 2000) kg steenkolen die zeer vochtig zijn en 5,50 fr de 100 kg kosten)

21. Onze buurvrouw Const. Verelst komt ons aardappelen aanbieden, en brengt ons twee broodjes. Afgelegde kleederen worden haar ter hand gesteld. Sprekend over het plunderen zegt ze Cpeevm. is eene sergie gaan ontleenen bij Sbkv. die er 12 had.”
Voortdurend passeeren vreemdelingen. Vrouw Aug. Lemmens heeft heden van een Lierschen grondwerker vernomen, dat men op ons dorp niet meer voortwerkt aan ’t dempen van loopgraven; men zou elders loopgraven delven om Antw. en ’t N. te verdedigen, besluit men.
Berichten en mededeelingen uitgaande van militaire en plaatselijke overheden worden ook hier (aan de kerk) aangeplakt (Zie afschrift of afdruksel in onze archieven A,B,C,D en E).
3 u. De veldwachter verhaalt ons hoe hij ’t gewijd vaatwerk, de geconscr. speciën en het kerkgewaad heeft gered als volgt :
“ Op Woensdag, 14 October ben ik weergekeerd. Na de wanorde en de plundering in mijn huis te hebben nagezien, begaf ik mij in het dorp en naar de kerk. Daar lag alles in de grootste wanorde; Kasuivels en ander gewaad, boeken, alles lag overal uiteen geworpen, vertrappeld en bevuild. De coffre-fort achter ’t tabernakel was opengebroken, ciborie met heilige hostiën en twee remonstrantiën stonden er nog in. Buiten gegaan vertelde ik aan Vinc. Vermaelen, wat schending ik daar kwam te ontdekken. De stoeltjeszetter was van den 11e te huis, had waar-

Bl.35.

schijnlijk zijn huis niet durven verlaten. Vincent oordeelde en zegde dat ik die zaken ter bewaring in mijn huis moest brengen. Die woorden van Vincent troffen mij en overtuigden mij ervan dat in dien man geloof moet zitten. Ik heb die heilige zaken eerst in een kas in mijn huis gebracht, en vervolgens meer dan een kruiwagen Kerkelijk goed en gewaad in mijn huis gedragen. Ik heb van dit alles kennis gegeven aan de zusters, die den dinsdag daarna, 20e Oct. weerkeerden. Daags nadien hield hier een rijtuig stil, waaruit een pater stapte op ’t oogenblik dat ik voor mijn deur stond. “Vriend, zegde hij, waar woont hier de veldwachter?” . “Als ge hem moet speken, staat hij reeds bij u” antwoordde ik. “Men heeft mij gezegd dat gij heilige vaten en Kerkelijk goed tegen plundering hebt gered”. Ik legde hem dan uit wat er gebeurd was. “ De priesters, zegde hij, hadden dit niet mogen achterlaten, tenzij dat de kerk brandde”. De pater heeft dan met water den kelk gezuiverd en er de H. hostiën in gedaan; dat waschwater moesten de zusters aan de planten gieten. Bij zijn vertrek zegde hij :” Garde, ik bedank u voor het goed werk dat gij verricht hebt, God zal er u voor zegenen”. Dan zette de pater zijnen hoed op; maar pas buiten de deur nam hij dien af, zette eene muts op, en trok met de schat, in houding als bij een berechting te voet naar Lier. De zusters hebben na ’t vertrek des paters meegedeeld dat de pater hun had gezegd : “Ik zal de daad des veldwachters doen kennen; zijn naam zal in de archieven vermeld worden.”
De veldwachter zegt ons verder : “Zaterdag den 24e kwam hier de EH. Simons uit het collegie van Lier kennis nemen van den toestand der parochie. Hij werd door onzen koster aangesproken en aanzocht, zoo mogelijk hier dienst te blijven doen. De EH. Simons stemde daarin toe en nam zijnen intrek bij de zusters. Hij zond mij om eenen kelk en gewaad naar Putte. Hij heeft ’s anderen daags en heel de volgende week hier mis gedaan.”

22. Naar Schriek. Op ongeveer 100 m. voorbij de hooge brug (Heikens) op den rand van den Beerselberg breede diepe loopgracht tot voorbij ’t punt waar het terrein van den berg den buurtspoorweg nabij komt. In de Munksbosschen zegt men ons dat tusschen Achterheide en Heyststatie duizenden en duizenden D. zijn doorgetrokken. Er zijn hier werkelijk overal sporen van doortocht en stopplaatsen te zien : vele graszoden vuurkens met overschot van verkoolde takken, geledigde conservendoozen, gebroken flesschen, stukken van postkaarten, brieven, van verscheurde registers, tabakszakjes, afval van geslachte dieren (hoek van den beemd tusschen eiken en dennenbosch rechts tegen weg van de “Warende” naar de Heikens op 400-500 m. van vermelde woning), langs den weg en in het hout stukken van gordijnen, van kleedingstukken, afval van geslachte dieren – verkenshuid met ruwe borstels, ingewand darmen reeds verdroogd en verrot, door honden afgeknaagde beenderen, hoopkens paardendrek, uitgestrooide en geschoten haver, enz, enz.
Te Schriek : Moeders huis ledig, deuren vensters gesloten; wanorde van onder tot boven, scherven van glaswerk, stukken huisraad en meubelen, papier, stroo, vuilnis, erger alsof ’t verhuisdag ware geweest. ’t Bijzonderste en wat nog waarde heeft bij geburen in bewaring gedragen, deuren toe –en vastgenageld. Op ’t veld nog aardappelen, beet en andere gewassen in te oogsten! Besluit, morgen terug te komen.

23. Onze werkman J.B.Bellekens brengt het door hem buiten onze woning gevonden “Kruidboek van Dodoens” naar huis en vertelt als volgt :
Wanneer ik na de 1e vlucht in Augustus en September, over ander dag uit den Boschhoek naar huis kwam, en met den trein van half twee terugkeerde, vroeg Aug. Kempeneers (bediende van de stopplaats Melcauwen), op mijn pakje met kleederen wijzend, op zekeren dag, : “Uw pak is zoo klein, gaat gij ook met fruit? Sbkv. gaat bijna alle dagen met 1 of 2 mandjes; heeft die wel fruitboomen?” – “Daar neven staan er toch”, antwoordde ik. –“Wel dat heb ik ook gezegd” hernam August. –In de statie van Lier, op een van die dagen, vroegen mij enige kennissen of ik ook een pakje fruit bij had. Zij hadden Sbkv. al verscheidene keeren met 1 of 2 pakken fruit naar Deurne zien trekken. Wanneer ik, voor 8 September eens weergekeerd, in uwen hof wat ging werken en den sleutel van het poortje vroeg, zegde Sbkv. : “ik kan hem u niet geven; de meester heeft hem aan ons gegeven, en gij zijt meest in den Boschhoek.”- “Ik kom om eenige dagen in den hof te werken, en daarom vraag ik den sleutel.”- en ik kreeg hem. –Als ik in de Allerzielenweek langs voor in den hof aan ’t werk was, hoorde ik krakeelen en zeggen : “Gijlie hebt meer fruit van den meester dan wij.” Daarop hoorde ik de dochter tot een klein kind dat weende zeggen : “Zwijg ik zal u een peer geven.” Aan Col. Lambrechts, die het fruit ging verkoopen, dat ik plukte, zegde Sbkv. : “De meester heeft ons voor den hof aangesteld.” Maar Colet antwoordde : de werkman heeft meer te zeggen dan gij, en die stelt mij aan.” Wanneer ik in de week voor Allerheiligen te huis kwam, is J. met mij alles gaan afzien in uw huis en zij wist te zeggen wat op ieder bed ontbrak; ik ben met haar tot op den zolder geweest.” En als de inspecteur –die is hier ook al geweest – met haar in den hof was, raadde hij haar de boonen te plukken en voor alles wat te helpen zorgen, totdat gijlie zoudt terug zijn, want men zegde dat gij in Engeland zaat. Maar Sbkv. moet aan zijn vrouw gezegd hebben : “Blijf er weg !...-Iedereen aanziet hem voor den grootsten pikker, en ik heb gehoord dat er bij hem nog zal herzocht worden, en dat hij zijnen patattenput nog zal moeten ontruimen als het niet meer vriest.

Bl.36.

Daar moet nog wat onder zitten.
Vrouw Smla. klaagt alzoo : “Wij hebben schier niets meer : op een bed nog eene, op een ander bed nog 2 katoenen sergiën. Eenige paren kinderschoenen zijn teruggebracht, maar dat is al; onze schade beloopt 5000 fr.

24. Over Putte naar Schriek. In de Leemputten zijn omtrent alle oude strunken verdwenen. Gom. Rijmenants, met bijl op den schouder, huiswaarts trekkend, zegt: “ M. ik ben ook gaan “hoellie” kappen. In de Steenstraat, een spoor (kale vlakte) die uitgeeft op het Beerselbroek, met loopgraaf langs de straat tot aan de Steenbeek. Oud huis (Badts) afgebrand. Loopgrachten in de velden rond de Breedestraat. Nabij het “Hoefijzer” op weg van de kruisbaan naar Schriek, ontmoeten wij J. Van Roosbroeck (van nabij de Begijnenhoeve) op zoek naar een vermiste koei. Hevig verbitterd zegt de man : “’t Is schromelijk, beesten kwijt, kwijt. Ge hebt daar uw gebuur Sbkv. In den nacht van Zondag op Maandag na den val van Antwerpen heeft hij met Lsdva. en Kbdol. bij mijn vader 300 kg tarwe en koren van den zolder gehaald; ik zal het hem in ’t publiek eens komen verwijten. Een weinig later hoorde ik zeggen dat zijn vrouw naar K.Hoyckt was gaan gist halen : “We hebben 50 kg. tarwemeel gekocht, zegde zij, nu kunnen wij bakken”. En ik heb nog gehoord, dat hij met ‘nen kruiwagen ellegoed van Lier naar huis heeft gevoerd.”
Te Schriek hooren wij ook liedjes zingen van “vroeg te huis” – en hebben er een van volmaakste beelden van verwoesting in de woning van broeder Victor, gemeenteontvanger. Met geburen gesproken over inoogsten van aardappelen en voeder. Nieuwe sloten op deuren van moeders huis en van broeder.

Deze tekst staat omgekeerd onderaan Bl.36.
(1) naar Putte, waar men eene onzer kinderen als tusschentijdige ond. vraagt. Door konkelfoezelen van gemeentesecretaris en ’t Gesticht van O.L.V.Waver, wordt jufr. Landmeters, nicht van de bestuurder der normaalschool aangesteld.

25. Vrouw Kbdom. sprekend over plundering, zegt : “C. die in ons huis woont, heeft zoo dikwijls gezegd dat hun moeder zooveel kreeg van den meester, en nu doen ze dat zoo!” Na hare terugkomst had C. schoone, nieuwe, lange gordijnen aan ’t venster hangen, die zij zegde gekregen te hebben, maar toen er gesproken werd van huiszoeking waren de gordijnen seffens verdwenen, en ik heb ze niet meer gezien. –En met V. van Smla. : toen Math… in den gildezaal naar de binnengebrachte voorwerpen kwam zien, vond zij er vijf wollen dekens, die haar toebehoorden, maar die V. beweerde de haren te zijn. V. gaf er haar eene, maar hield de andere vier. Dan is Math… er gaan ontleenen bij vrouw Sbkv. die er verschillende op ieder bed had.

26. Geen klas bij de zusters : Prinsjesdag.-Schoonzuster Fien brengt 300 kg aardappelen en een geslacht half zwijn met het gespan van Peer Op de Beek, en neemt beste matrassen, briefwisseling en voorwerpen van belang tot meer veiligheid mede naar Wiekevorst. We gaan mee. Bij terugkeer rond 23 u., in het dennenboschje tegen den “Kapelleweg” op Heesten, hevig zaaggesnor, twee kruiwagens staan geladen met dennenboomstammen tegen den steenweg. We horen overal van houtdieften.

27. Naar Heyst voor reispas naar Holland. Gom. Barberien, die we ontmoeten, verhaalt ons zijne vlucht; hij looft het onpartijdig gedrag van den heer Burgemeester van Itegem, in zake verdediging tegen den vijand (opeisching, enz), noemt een zeer welstellenden boer, die zich andermans goed toeeigende. Op het pasbureel (woning van Wwe. Van Eepoel, links over ’t spoor aan de statie, kan men ons geen pas voor Holland afleveren tenzij per trein Antw.-Esschen-Rozendaal. Men raadt ons een pas te vragen op ‘t stadhuis te Turnhout. Naar Wiekev. vernachten.

28. 3.30u. Na ontbijt op weg naar Roermond, met pakje kledingstukken voor onze kinderen. 8.15 u. Te Gierle, in “den bonten os” nemen we boterham met tas koffie. Met gespan van Leopold Verelst naar Turnhout. 10.45 u. Op ’t Stadhuis : de heer politiekommissaris, een zeer gedienstig en gezellig man – hij is de dwingelandij beu - vult voor ons een pasformulier in, dat door D. bedienden aangevuld wordt en voorzien van den stempel van den milit. Kreischef. – Afschrift :

Bl.37.

In een schoone benedenzaal is ’t D. bureel ingericht : drie bedienden aan tafel : de 1e schikt de passen in orde, de 2e vraagt inlichtingen (zoo nodig) en tekent eenige aanduidingen langs de achterzijde op het pas, de 3e ontvangt het bedrag. In de zaal, zetels, telefoontoestel, dagbladen, wapens. Een officier(?) neemt inzage van dagbladen. -12 u. Vertrek naar statie Weelde-Merxplas; gezelschap van dienstbode van mej. De Broqueville. Aan de grens, nabij ’t station ter herberg van L. Van den Eynde, D. wachten. Nazicht van pas, aanteekening van korten inhoud. In station reiskaart naar Roermonde. Op vertoon diezelve aan een Nederl. treinwachter, doet deze ons opmerken, dat wij met deze kaart vandaag niet meer in Roermond kunnen geraken. Hij roept den stationchef, en verzoekt dezen ons een kaartje tot Tilburg af te leveren, en zegt ons : Te Tilburg neemt ge een billet voor ’s Hertogenbosch, en in deze laatste plaats een voor Roermond, waar ge 6 u. zult aankomen. We bedanken dezen voorbeeldigen beambte.
’s Hertogenbosch – sierlijk, welingericht statiegebouw. Prachtig plein met beplantingen en beeldhouwwerk voor ’t station. Schone woningen (nieuwe stad), paardentram, kanaal om de stad.
Reizigers in dezen laatsten trein laken het leggen van mijnen in de Noordzee.
7 u. Bij Mr. Hausmans met vreugde ontvangen. Kinderen uit St. Salvator geroepen, gelukkig samenzijn. Allen zien er goed uit en verklaren hoogst tevreden te zijn in hun verblijf. Madme. Hausmans toont zich tot in de geringste bijzonderheden om hun welzijn bekommerd.

29. Zondag voormiddag bij Mr. Hausmans: Brief over den toestand te Schriek naar Vlissingen gezonden.- Namiddag in St. Salvator, waar brief uit O.L.V.Waver is toegekomen. Laatste bezoek aan den ZEH.Reighard – bedanking. Laatste nachtverblijf bij Mr. Olde, -afscheid.

30. Afscheid van de familie Hausmans. – 7.50 u. Vertrek vergeijld voor Maria. In den trein Eindhoven –Oisterwijk zitten een 8tal 7-12 jar. leerlingen, die zich, met schrijf- en leerboeken ter schole begeven. Allen zonder uitzondering rooken sigaretten van welke zij de hoedanigheden en prijzen, als verstandige lui bespreken. Een half dozijn 18-20 jarige Walen uit Tilff of omstreken gaan zich te Vlissingen naar Engeland inschepen. –Bij vertoon van pas te Baerle-Nassau niet de minste moeilijkheden.
Vertrek te Baerle (grens) 11 u. te Turnhout 13.30 u. –te Gierle 15 u. (Mitt. omwille van zeere voeten blijft hier bij Eerw. Zusters vernachten), te Lille 15.50 u – Herenthals 17.30 u. – Wiekevorst 19.50 u. Een hevige ZW wind met regenvlagen bemoeilijkt den gang.

December 1. Te Itegem tentoonstelling van vreemde dieren. Tusschen Itegem en B. Heikant ontmoeten wij 4 koeien, 1 geit en 1 schaap. De woningen van Aloïs Van den Broeck en van de kinderen Fierens (Ketel) zijn fel beschadigd door het gedaver van de afgevuurde kanons die in de hoven van beide geburen zijn opgesteld geweest.

2. Onze werkman Frans Bellekens gaat naar St-Kathel. Waver het graf opzoeken van zijn gesneuvelde zoon Ferdinand.

3. Naar Schriek om ’t werk op ’t veld en aan huis te helpen regelen

4. Mitt. uit Gierle over Wiek. aangekomen, heeft vernomen dat Jef Peeters, vrijwilliger, door een bal aan den arm is gekwetst, dat naar mededeeling in St.Salvator in eene wijk te Düsseldorf, van 300 huisvrouwen er 56 weduwe geworden zijn door den oorlog; van abbé Verbist, die zwaar gewond is, niets meer gehoord. -Frans Bellekens door de burgemeester en veldwachter verwittigd dat zijn zoon Ferd. te St. Kath. Waver gevallen is, heeft het graf van zijn zoon gevonden; hij wijst de ligging zeer nauwkeurig aan (op de kaart –planch. v. ’t Oorlogsdep. 1/20000). “Van de tramhalt “Quatre Verres” (Herberg “ Hier kaart men geernen”), de baan naar Mechelen toe volgen tot hier (punt gelegen op 1400 met. van “4 verres”, en dan 80 m. ver rechts het veld in.” Volgens ter plaatse ingewonnen inlichtingen is Ferdinand gevallen op 1 of 2 October, vermoedelijk door een stuk shrapnell getroffen. Men heeft het lijk in zittende houding aangetroffen, zonder oppervlakkig zichtbare wonden, tegen een strunk uit welken de zoons van den landbouwer die het veld bewint, stukken van zulk projectiel hebben uitgekapt. Het lijk dat eerst op den omgewerkten grond begraven was, is over 14 dag. door aangestelde mannen op eenen dam tegen den kant verplaatst. Het nummer van ransel, shako, livret en medalie bewijzen ten volle zijn identiteit. Fr. Bellekens zegt verder dat te dier plaatse schier alle hout doorboord en als afgemaaid is. Hij heeft er ook vernomen heeft dat van 300 Belg. die hier in ’t vuur hebben gestaan, er slechts enkelen zijn weergekeerd. In den omtrek liggen meerdere Belgen begraven, slechts 1 D. officier. De lijken der niet gegradeerde D. zouden zooveel mogelijk weggevoerd (per 4 bij elkander gebonden) worden ter verbranding naar Luik of Namen. De officieren zouden ’t voorrecht eener gewone begrafenis genieten.

5. Wij besluiten eene kleine verzameling aan te leggen van oorlogsouvenirs : hulzen, scherven en stukken van granaten, alle door den vijand achtergelaten materiaal, enz.
Vrouw Aug. Op de Beeck heeft vernomen dat hare zuster Antonetta, door de suikerziekte aangedaan, op vlucht in Engeland overleden is.

6. Mar. en Mitt. gaan naar verwoesting van Kon.-Hoyckt en Lier zien, -wij naar Schriek werk regelen en dagloon voldoen. Wij ontmoeten op weg Frans Frans (Uilenboer) op zoek naar vermist vee. We voldoen voor ’t uitdoen van aardappelen aan Fr. Docx 89,70 fr, aan Louis Peeters

Bl.38.

voor ’t plaatsen van twee sloten 3,80fr.
“De stad Lier, zeggen Mar. en Mitt., rijst stil aan uit hare puinen op : trottoirs worden blootgelegd, muren afgebroken of hersteld, enkele winkels geopend. Hier en daar een soldatengraf. Voor ’t monument van Tony Bergman (op ’t kruis : “Hier ruhet Res. Gust Batler für vaterland den heldentod gestorben 6-10-1914. 2/35.” Links en rondom dit monument meerdere graven met namen; in den hof van “Casino” ; “Hier ruhet ein Engländer”. Te Kon. Hoyckt aan de losplaats van den tram een D.
Op weg naar Lier heeft Vinc. Vermaelen meegedeeld dat zijn vriend en huisgenoot, Toon Collijn uit ons dorp eerst is weggevlucht met een of twee anderen wanneer de van Beersel aanstormende D. reeds de prov.baan hadden bereikt. Dat Toon dan nog zoo roekeloos was, door een verrekijker, op de observatiepost op onzen kerktoren achtergelaten, die grijze massa beter te willen zien, maar op ’t zelfde oogenblik door een schot in ’t hoofd neerviel; - tegen het voetpad naar Heesten, nabij den steenweg naar Melcauwen, heel ondiep begraven, en enkele dagen na den val van Antwerpen door Vincent met een of twee helpers naar ’t kerkhof overgebracht.

7. Buurvrouw Slwnj om regenwater gekomen, kon over “mannen van vroeg te huis” ook niet zwijgen. Zij vertelt aan Mar. : “Ik heb daar bij den schoenmaker hooren zeggen dat ge een verken gekocht hebt met Sbkv., ieder een half…- Dat moet iemand van hen toch gezegd hebben. Ik kon het niet gelooven, want ge weet wel …Den 1e nacht na onzen terugkeer heb ik daar geslapen, en op verschillende bedden een schoon roze, wollen sergie gezien. J. zegde : “’t Is al wel dat wij die nog hebben, we hadden er juist vier voor den oorlog gekocht bij …” –Maar deze heeft nooit sergies verkocht, en op de vlucht hadden ze die ook niet bij; anderen hebben die daar ook gezien. Nu rijdt … gedurig met graan naar den molen, en toen ik bij hem kwam op de vlucht, zegde hij : “Ik had nog een zaksken koren staan, maar ik heb het meegebracht om ’t vee in ’t leven te houden”. – En in ’t begin, toen ze te huis waren, deden ze niets dan nieuwe kleeren maken, … onderrokken en broeken van zulke schoone stof, rood gekleurd met wafelputtekens in, wel van 3,50 fr. den meter. Den 1e Zondag hadden ze ook schoone zwarte neusdoeken om, en ik hoor zeggen, dat ze er ook nog schoone witte hebben. Ik heb hem ook al verscheidene keeren naar den kleermaker zien gaan. Zijlie zeggen dat ze veel van de D. gekregen hebben : C… zegde zelfs, dat de D. haar te Lier wilden schoenen geven, maar dat ze niet durfde binnengaan, of die niet aannemen. –Als ik er eens binnenkwam, was men bezig aardappelen in de pan te bakken met smout (koolzaadolie). Ik vroeg waar dit te krijgen was. Men antwoordde : “Wij hadden er nog wat staan in een flesch, maar bij Suetens is er nog ‘nen kruik”. Toen Nintvl daar ging zien, stond die van Sbk. daar binnen alsof zij den winkel deed, maar ’s anderen daags was het smout daar ook weg!”

8. 9 u. Een groep D. soldaten , 60 - 70 man, marcheeren naar Gangelberg toe en keeren na een halve uur terug. Om 10.30 u. Bij Frans Mariën - Goris (onder den afgebranden molen) naar het beschadigd huis gaan zien. Schuur en stal liggen teenenmaal in puin door granaten en gedaver; woonhuis met kamer en kelderkamer zijn vol scheuren en barsten, gansch dooreengeschokt, deels bouwvallig en slechts recht gebleven door den molenberg die den Z.gevel steunt tot halve hoogte. De zoon Louis, tot laatst gebleven met andere jongens, vertelt dat zij van op den molen, uit alle richtingen, maar vooral van Beerselberg zooveel D. zagen afkomen, dat er alles grijs van zag. De dichtst genaderden waren al in het Kerkeboschje, anderen van over den steenweg aan de hooge brug door de Kegelstraat naar den Gangelberg uit al dicht bij gekomen. De eersten die over den steenweg van Aerschot kwamen, keerden dicht aan ’t huis van Wwe. Augustijnen terug. Bij ’t naderen der D. namen zij ijlings de vlucht en gingen zich in de schuur van Jos. Augustijnen in het hooi verbergen, waar de D. Jos. Steyaerts ontdekten en medenamen naar Lier.
12 u. Aankomst in Schriek. Klachten over de afwezigheid van den gemeenteontvanger. Registers, bruikbare papieren en eenige paperassen bij Jos. Van den Acker binnen gedragen.
20 u. Bij terugkeer ongemeen hevigen lichtglans op duisteren horizont in de richting van Tervueren. Dag en nacht, zonder ophouden, rollen hier allerlei voertuigen voorbij; zware natie- en andere vrachtwagens, sommigen met 3 en 4 paarden bespannen, karren en lichte rijtuigen van allerlei vorm, ezels-, honds- en stootkarren met alle slag van koopwaren en voorwerpen geladen, vluchtelingen met pakkage, vreemde voetreizigers van allen ouderdom en stand. Onder ’t geleide van eenen baas komen 7 wagens, die te St. Truiden te huis behooren, elk met eene koppel paarden bespannen, en geladen met alle soort van koopwaren, o.a. met 5000 kg bloem uit Antwerpen huiswaarts, en een der voerlieden vraagt hier naar een afspanning om te vernachten. Men wijst hem het ‘Kruispunt’ aan, als ruim genoeg voor zooveel gevaarte.

9. 8 u. Het kanon laat zich in het ZW. Hooren. Wij gaan brieven bestellen naar … War zullen die lieden nieuwsgierig zijn! In den voormiddag neemt het kanongebulder in hevigheid toe. -12 u. De ruiten ramelen bij wijlen in de ramen van den voorgevel onzer woning. Broeder Mathëus van Hamont brengt ons een bezoek. In gezelschap van den molenaar uit zijn dorp doet hij eene omreis in de provincie. Op onze vraag naar den toestand aan het front, zegt hij vernomen te hebben, dat het den D. volstrekt onmogelijk is aan de IJzer door te breken, en er zijne

Bl.39.

krachten te vergeefs uitput, dat er heel onlangs 6000 man krijgsgevangen zouden genomen zijn, en dat de Rus snel vordert. Mitt. die voornemens is naar Roermond terug te keeren, besluit en maakt zich onmiddellijk gereed om met de bezoekers per velo over Wiekevorst en Geel tot Hamont te gaan, en voorts van Budel naar Roermond per trein te reizen. Broeder Mathëus belooft haar over de grens te brengen. Jos. Van Houtvinck stelt ons van den strijd op zijn veld aan den afgebranden molen achtergelaten voorwerpen ter hand : stuk granaat, rieten mandje, enz.
J.B. Bellekens keert van Heyst weer met een pas, hem door den commandant aldaar afgeleverd, ten einde hem toe te laten de Nederl. grens te overschrijden om moeder en zuster met gezin naar Vlissingen te halen. Men heeft hem gezegd dat hij slechts over Antw.-Rosendael, of over Turnhout in Nederland binnen mag.
Afschrift van vermeld pas :

13.30 u. Kinderen hebben 23 D. lansiers geteld die over den steenweg van Beersel-Dries naar Itegem reden. We vernemen verder dat vandaag in Beersel, Heyst en Hallaer zeer vele manschappen van verschillende wapens aangekomen zijn en bij de burgers ingekwartierd worden. Dat te Heyst D. kanons toegekomen zijn. Jan B. Bellekens heeft vandaag een trein zien passeeren met gesloten wagons, waarop langs elke zijde biljetten met dezelfde D. woorden. Het publiek veronderstelde dat het lijken zijn.
Volgens aangeplakt bericht zal morgen voormiddag om 10 u. op de dorpsplaats eene tentoonstelling van vreemd vee plaats hebben; eene 2e tentoonstelling op 17 Dec., zelfde uur.

10. Het kanongebulder en de krijgsbeweging van gisteren verspreiden weer onrust. Bevestigd wordt, dat uit de richting van Mechelen zeer veel soldaten met geschut door Heyst Owaarts zijn getrokken. 10 u. Twee zware Hagelandsche karren (met rechte berriën en hooge sponden) rijden naar Aerschot toe. Langs voor op den schoot der 1e zit naast, en met den voerman in gesprek, een pater of broeder in zwart kostuum, een witte lap boven op de borst, met den hoed in de hand zijn hoofd tegen den tamelijk hevigen wind beschuttend. In tegenovergestelde richting passeert een ander eigenaardig rijtuig. Het gevlekte paard is ingespannen met volledig getuig zooals wij meermaals in praalstoeten zagen, -waarvan alle stukken met geel koperen blinkende nagelen zijn beslagen even als de randen van de schoven en sponden des rijtuigs. -10.30 u. Vijf zware natiewagens komen van Antwerpen. Zij zijn met een koppel kloeke paarden bespannen. Tusschen de met ruwe planken aan zware rechtstaande kepers gevormde sponden, liggen de waren hoog opgestapeld en zijn overdekt met geteerde zeilen. Allerlei vreemdelingen, heeren, werklieden, schoeiers, -de meesten met afgemat uitzicht –slenteren langs de baan.
13 u. We begeven ons naar Schriek. Nabij de hooge brug in de Heikens, vertelt ons J. De Preter: “130 Duitschers hebben den nacht in en rond de dorpskom van Beersel doorgebracht, heden voormiddag zijn hier 4 groepen lansiers, ieder van ongeveer 150 man over den steenweg naar Heyst getrokken; zij zegden naar Turnhout te moeten. Het kanongebulder gisteren heeft naar het zeggen van een reiziger plaats gehad op de forten rond Liezele en Puers.” Bij ’t overstappen der tramlijn zien we den aarden weg teenemaal vertrappeld door paarden. Een persoon op ’t naaste veld zegt dat er over dezen weg heden voormiddag omtrent 300 ruiters voorbijkwamen op weg naar Turnhout, het zagen er allen jonge mannen uit.” –“In Schriek zegt ons Frans Wuyts, zijn verleden nacht ruim 200 jonge ruiters gelogeerd geweest, en vandaag voortgetrokken naar Heyst, en … Op Maandag 28 September verschenen hier te Schriek zooveel D. met zware kanons, dat het niet te gelooven is. Op enkele minuten was heel de “Schrieksche den” (vlakte tusschen de Schriekstr., de Breedestr. en de Heystsche beek) bezet, waren 4 of 5 verschansingen opgeworpen, en al de kanonnen opgesteld. Wij hier in de geburen en de bewoners der naburige huizen werden verzocht de plaats te verlaten, en ons naar Tremeloo, Bael of Owaarts te begeven. Aan hen die vroegen of voorstelden zich in den kelder te verbergen, werd geantwoord : “…niet doen…schieten door kelder…” Geen voet grond ligt op den “Schrieksche den” die niet door D. is betrapt geworden. Slechts ¼ daags, zegt Frans, ben ik weg geweest, -met schrik gezeten wel eenige dagen. Aan de menschen hier werd geen last aangedaan, tenzij dat de opgeeischte haver met bons betaald werd. –Uw broeder Victor kwam verleden zondag hier ook nog uit ’t bosch gekropen, blootshoofds en bevende van angst, met de vraag : “Waar zijn ze ?” en gevolgd door zijn vrouw.”

11. Het huiswaarts trekken van vreemdelingen en gespan blijft voortduren. Vreemdsoortig

Bl.40.

gerij passeert. Bij elkander, een laag karken zonder ressorts, met hooge sponden door een pony getrokken, muilezel in een versleten lang rijtuig op ressorts, -daar langs achter een hondenkar aan vastgehecht, waarop respectievelijk 3 pers., 5 pers. met pakken, -1 persoon, allen kaal en armmoedig aangekleed. Verder veel handelaarsgespannen, o.a. “Jos. Daems-Vermaesen, koloniale waren, Diest, enz. enz.

12. 10 u. Een 15 tal D. ruiters rijden naar Lier. Vijf ledige natiewagens keeren weer.
13 u. Naar Lier. Men is bezig de muren der uitgebrande woning van Fr. Busschots (op den hoek der prov.baan en der Smidstraat) neer te halen. Door druk verkeer is de veloweg op vele plaatsen onbegaanbaar. In K.Hoyckt is men hier en daar de beschadigde huizen aan ’t herstellen. De kerk is erg gehavend: muren zijn op verscheidene plaatsen doorboord, het plafond hangt aan stukken, wat niet verbrijzeld werd, is dooreen geschokt. Onder de best bevrijd gebleven woningen zijn die van Mr. Torfs, gewezen burgemeester, de “Smisberg, hr. Van Dyck, café “ Flora”. Tusschen K.Hoyckt en Lier zijn meerdere telefoonpalen en boomen stuk geslagen door bommen; in eenige boomen heeft men ingedrongen stukken van granaten uitgebijteld of gezaagd. Bij het sombere winterweder heeft de streek tusschen het Lammeken en de pachterij Thijs –vooral de linie tusschen de forten Lier en Tallaert -een allertreurigst uitzicht. Het graf tegenover den ZO hoek van den tuin van “De Koning van Spanje” is opgepoetst en van een kruis met opschrift voorzien.
De verwoesting der stad Lier blijkt grooter te zijn dan wij wel meenden na ons eerste bezoek. Van het deel der Berlarij tusschen drog.-apoth. Van de Auwermeulen en de St Gom.kerk zijn slechts 3 of 4 huizen rechtgebleven, het overige is in de vlam opgegaan; weinig beter is het met het oostelijk deel der Berlarij. Kerk en toren van St. Gommaar erg beschadigd, -de St.-Pieterskapel afgebrand. Van aan de brug (rechts in herstelling) ziet men langs den Okant der Groote Merkt niets dan puin tot achter het stadhuis. Al wat nog recht staat draagt sporen van vuurwapens. De brug aan de Mechelpoort is opgeblazen en tramrijtuigen hangen van de overbleven fondamenten in het water der vest. Een voorloopige houten brug, ongeveer 20 m. Wwaarts, door doorgegraven spoor op de helling der vest te bereiken, verbindt de 2 oevers; allerlastigste verkeerweg voor gespan. Op den steenweg van Linth zijn de meeste boerensteden afgebrand. Een spoorweg is door veld en tuin tot vervoer van krijgsbehoeften aangelegd. Wij zien hier verschillende graven door eenvoudige kruisjes of door stokken waarop een shako aangewezen. Mme. Hermans, bij wie onze werkman J.B. Bellekens in dienst en gevlucht is geweest, verwacht heden avond dezen laatste met onze nabestaanden uit Vlissingen. Men zegt ons dat in Lier 500 à 600 huizen in puin liggen.
Kinderen hebben meegedeeld dat vandaag verschillende treinen, onder welke één met twee locomotieven, kanons, kanonwagens, allerlei tuig en toestellen in de richting van Aerschot vervoerden.

13. Met het oog op den vermoedelijken hongersnood, besluit het St.-Vinc. Genootschap, ten bate der schamele behoeftigen, eene inzameling te doen van geld en aardappelen de heele parochie door. De E.H. Onderpastoor tracht eene commissie samen te stellen tot schatting en opname der oorlogsschade. Hij geeft afschrift van formulieren door de Boerenbond te Leuven gebruikt, afzonderlijke formulieren voor : schade aan gebouwen, aan have en meubelen, landbouwschade. Gedrukte form. zijn te krijgen bij den hr Prov. Bouwmeester te Lier. Deze commissie bestaat uit 7 leden: Liekens Frans, metser, Med. Nagels en Edm.Wuyts, schrijnwerkers-timmerlieden, Louis Nagels en Jos. Van Echelpoel, winkeliers, Karel Gepts, landbouwer, J. De Belser schrijver der comm. ’t Is wenschelijk dat die schatting nu gebeure in ’t vooruitzicht dat later door den Staat eene vergoeding mocht toegekend worden. Tot gemak zal de E.H.Ond. aanbevelen dat iedere schadelijder den aard en het bedrag zijner schade op een briefje aanteekene en dit aan een lid der commissie overhandige, die dan het vermoedelijke bedrag der schade zal bepalen.

14. De bevoegde leden der commissie (metser en schrijnw.) gaan de schade aan de half in puin geslagen woning van Jos. Van den Vonder opnemen.
Kinderen hebben gezien dat een lange trein met 9 locomotieven naar Aerschot stoomde, en een andere “vol soldaten” naar Antwerpen reed. Verleden nacht zijn ook verscheidene treinen voorbijgerold.
Jan B. Bellekens, pas weergekeerd uit Holland, verhaalt :
Verleden Donderdag ben ik om 7 u. langs den Boschhoek van Oude-God met den electrieken tram naar Antwerpen vertrokken. Daar de gemeenschap per spoorweg met Esschen geschorst was, ben ik te voet over Merxem naar Putte gegaan en bij ’t vallen van den avond in Holland geraakt. Ik heb vernacht in ’t bed dat een Nederlandsche soldaat mij afstond. ’s Anderen daags ben ik bij Louis Borremans te Hoogerheide aangekomen die beloofde moeder met familie te Woensdrecht af te halen. Van dit station af ben ik in gezelschap geweest met eenige Brusselaars, die over Vlissingen naar Engeland gingen. Tegen den avond was ik in Vlissingen en heb de familie daar gevonden. Allen waren blij en tevreden te kunnen naar huis gaan. Zij maakten zich seffens gereed om met den trein van 9 u. den volgenden dag te vertrekken. Theofiel moest nog ter plaatse blijven. Zaterdag morgen kreeg uwe zuster een brief uit Roermond. Mitt. was ginder goed aangekomen en beschreef in haar brief den toestand juist lijk hij is. Bij aankomst te Woensdrecht

Bl.41.

en onder het voortstappen naar Hoogerheide liet zich het kanon hooren op een der forten rond Antwerpen. Bij dat gerommel en bij ’t zicht van zoveel heen- en weer reizende lieden, greep de angst Euphr. zoodanig aan, dat ze van haar voornemen afzag en besloot in Holland te blijven. Ondanks mijn aandringen wilde zij niet verder, moeder wel, … maar … Zij huurde in de buurt van Louis Borremans 2 bemeubelde kamers. Deze laatste zal nog niet spoedig terugkomen. Het vervoer van reizigers brengt hem 60 fr. per week op. Ik heb op de reis ook den gemeentesecretaris van Elewijt ontmoet. De doktor was hem komen afraden naar België terug te keeren. Onze veldwachter (een Elewijtenaar) dien ik bij toeval tegenkwam, zegde mij, dat de secretaris zoo het schijnt, de verblijfplaatsen der D. aan de Belg. soldaten zou aangewezen hebben, waaruit … De grenzen zijn dicht bezet, maar men vraagt weinig naar het pas”.

15. Naar Schriek met J.B. Bellekens. Smid Adolf Gijsemans, dien we aan het kapelleken (tijdens regenvlaag) tegen de oude Booisschotsche baan op de Achterheide ontmoeten, vertelt ons: “ Ik ben te huis, minstens altijd rond ons huis gebleven. Verschillende keeren zijn D. mij om eten komen lastig vallen, ik hield mij daarom zooveel mogelijk aan den eenen kant. Maar ze schoten verkens, hennen en kiekens, zelfs honden. Ge hadt toch eens moeten zien. Overal lag afval van beesten, soms ne verkenskop met pooten en afgevilde huid aan elkander; op alle straten en wegen lag wat. 5 Dagen lang heeft dat hier door de baan getrokken, meest van den Schriekschen steenweg naar ’t Masheiken uit. Duizenden en duizenden en nogmaals duizenden, allemaal jonge gasten, die wat van kant konden zetten.
Uit de geplunderde woning van broeder Victor 3 pakken “stukken van gemeente- en weldadigheidsontvangerij, persoonlijke briefwisseling en hypoth.kas zaken” naar zijn schoonvader Jos V.d.Acker ter bewaring gedragen.
In Schriek hebben de D. bij huiszoeking op verschillende plaatsen gestolen goed ontdekt en enkelen in hechtenis meegevoerd, maar ook in de woning van hr. Vermylen, bij herkenning van versche metselwerk den wijnkelder ontdekt en geledigd. In de woning van zuster Euphr. halen wij tal van voorwerpen boven uit den regenput, meest alles verstikt.
Const. Van den Eynde, naaste gebuur, verhaalt: “Verrast met te lang te blijven, kon ik niet meer vluchten. De D. vroegen mij naar boter en ander eten, maar zij hebben mij niets misdaan. Ik kreeg twee oversten te logeeren. Al de gebleven mannen in de buurt zijn meegenomen tot in ’t dorp of een ander plaats, ten minste voor een uur, maar ik niet. De Belg. soldaten waren veel lastiger. Men zegt dat op 4 - 5 dagen tijd van 30 tot 40 duizend man door Schriek getrokken zijn, en dat met een macht van voertuigen, kanons, keukenwagens, voorraadswagens, automobielen, voeder voor de paarden, ongelooflijk veel gerij. Door den Heystschen Hoek naar huis.
22 u. Leop. Winkelmans deelt ons mee (vernomen te hebben) dat de eerste proefnemingen op de forten van Lier en Kessel (door de Engelschen) bewezen, dat fout aan de slechte hoedanigheid der munitie, de kanons in stede van tot Itegem, waar de vijand lag, slechts tot op de Hertstraat droegen (door Eng. vlieg. vastgesteld); dat andere schietvoorraad uit de binnenforten moest aangevoerd worden (veel kruit scheen als met zand vermengd); dat Belg. manschappen te Aerschot van hunne oversten op den vijand – reeds binnen bereik van ’t schot – niet mochten vuren, maar als ter slachting geleid werden. (Deze laatste bewering schijnt ons gansch in strijd met wat geloovenswaardige personen vertellen. De slechte hoedanigheid der munitie : hebben wij daarvan geen bewijs aan een project. van … cm. (door kinderen meegebracht) gevuld met stukken hout?)

16. Een 60 tal lieden, waaronder kinderen van 12 - 13 jaar, o.a. Alf. Mariën en Ed. Verstraeten, zijn onder de leiding van een D. burger de loopgrachten in den omtrek aan ’t dempen. Op onze parochie werden “tranchées” gegraven in veld (of tuin) van Jos. Van Houtvinck, Jos. Heylen, Alf. Docx, Kar. Docx, Louis Wellens, Kar. Celen, Louis Bogaerts, Aug. Salvo, Louis Tielemans, Wwe. De Cuyper, Kar. Lens, Jos. Van Mensel, Wwe.Peeters, kind. Nagels, Kar. Nagels, Jos. Op de Beeck (Beullens), Jos. Van den Vonder, Kar. Heylen, Fr. Nauwelaerts, Jos. Gijsemans, Alf. Storms, Jan Berckx, Wwe. Smets, Jos. Winkelmans, Fr. Van Elst, Aug. Ceulemans-Van Dijck, Med. Aerts, E.H.P., Frans Bellekens en enkele anderen. Men betaalt voor dat werk 25 cent. per uur.
Militairen te paard en in auto passeeren in iedere richting. Treinen waarop mitrailleuzen, rolden naar Antwerpen.
Louis Vetters is met één dag hechtenis gestraft om den datum op zijn pas te hebben vervalscht. Aug. Ceulemans-Hendrickx en Kar. Docx, die ons de opname hunner oorlogsschade brengen, deelen ons ‘t een en ’t ander mee: de neef van 2e genoemde, Docx Aloïs van Werft, ziekelijk op de vlucht gegaan , is tijdens de beschieting van Antwerpen te Bouchout gestorven en zijn lijk is aldaar ongekist op het kerkhof begraven samen met dit van een gesneuvelde Belg. officier. Frans Augustijnen uit Hemelshoek is eveneens op de vlucht gestorven. Verschillende welstellende landbouwers o.a. W.Nmtv zouden vreemd vee verborgen houden, ondanks bevel en bedreiging der plaatselijke overheid het vreemd vee ten toon te stellen. 2e genoemde zou een koei weergevonden hebben bij den gemeenteontvanger te T… Heel onlangs werden tusschen Gangelb. en P. enkele rond

wordt vervolgd