Ons Oorlogsdagboek 1914-1919

door Jan De Belser

deel 8

Bl.58.

Kinderen van Melcauwen vertellen dat de grijzen die nu op Melcauwen aangekomen zijn, veel kwader zijn dan de vorigen, die ook zoo braaf niet waren als de daar nog vroeger liggenden, -en dat dit is heeft een vader gezegd, omdat de zwarte duiveltjes den rug hunner kameraden zoo uitgekuischt hebben aan de IJzer. -Vrouw Frans Nauwelaerts (Louise Goovaerts) voornemens aan haar krijgsgevangen man een pakje kleederen en andere benoodigdheden te sturen, komt ons verzoeken het volgend adres op een briefomslag en op een etiquette te willen schrijven : “ Frans Nauwelaerts, gefange, Kompanie 39, Landsturm-Bataillon, Stalbarakke 15, Münster-Lager, Duitschland. Eenige minuten later bezoek in ‘t zelfde verzoek vanwege vrouw Aug. Thijs van Heesten, Louis Vetters en vrouw Karel Mariën van den Heikant, en K. Hermans uit de Smidstraat (Slotje). De man der eerste, de zoons der 2 volgenden en de broeder van laatsgenoemde, allen burgerlijke gevangenen, zitten ter zelfde plaatse in Duitschland opgesloten.
“Aug Thijs, gefange, 1e Kompanie, Landsturm-Bataillon, Barakke 40, Soltau, Hannover, Duitschland.”
Vrouw Thijs zegt, dat haar man, ondanks haar ontraden, bij den inval der D., uit nieuwsgierigheid toch eens wilde gaan kijken, maar … niet meer terugkeerde. Even zoo zijn de jonge gasten gevaren van de 3 andere hiervoren vernoemde personen. Zij is slechts 3 dagen op vlucht, en niet verder dan 20 minuten van huis geweest, namelijk tot bij Jac. Heremans in de Boschstraat; daaraan heeft zij ’t behoud van al haar vee te danken, behalve het paard, dat door de D. is meegenomen.
Vrouw Kar. Mariën (Lieneken Verstraeten) vertelt haren terugkeer en tehuiskomst: “ Wanneer ik ’s Zondags na den val van Antwerpen te huis kwam, waren de D. aan ’t koken, en toen alles klaar was, werden wij aanzocht bij aan tafel te zitten. De volgende dagen hielpen zij mij aan alle huiswerk. En daar wij aan het aardappelschillen geene messen genoeg hadden, nam één D. het kapmes en daarmee draaide hij de patatten zoo gezwind en zuiver af als wij met het mes. In het huizeken van onzen gebuur Emiel Busschots was de slachterij ingericht. Wij zaten alzoo niet wijd van het vleesch, en dus niet slecht.”

26. Kinderen van Beerzel weten te vertellen dat de persoon van Beerzel-Dries, die door de D. eerst naar Mechelen en daarna naar Duitschland gevoerd werd, eene koei, die de zijne niet was, verkocht had en dat ze te Putte reeds geslacht was, toen men ze meende terug te halen.
Louis Bogaerts van de Boterhoef heeft ook moeilijkheden gehad met de D. Hij had hun verkens verkocht, welke zij niet op tijd kwamen halen of deden leveren. Toen hij ze daarop voort verkocht en dit aan de ooren der D. kwam, werd hij tot verhoor en onderzoek der zaak door 2 D. naar Heyst gehaald. Jos Truyts, schepene van Beersel, die de verkens gekocht had, ging het geval uitleggen aan de hr dd Burgemeester van Berlaer, die de zaak eindelijk klaar kreeg bij de D. oversten te Heyst, waarop L. Bogaerts naar huis mocht gaan.

27. Er passeert hier nog alle dagen gerij uit afgelegen streken. Wij denken dat er veel smokkelgespan bij is. Heden voormiddag keeren 3 Limburgsche wagens, die eergisteren naar Antwerpen vertrokken waren, met eigenaardige vaten en andere voorwerpen geladen, huiswaarts. Op de sponde van een dier wagens staat het woord “motocarline”. Wij denken dat dit een deknaam kan zijn, want een der voerlieden zegt bij Jul. Nauwelaerts, onzen naaste gebuur en herbergier, waar de wagens weder stoppen, dat de jenever in de stokerijen zijner streek (St.Truiden), slechts 1,70 fr. den lit. kost tegen 2,70 fr. à 3 fr. alhier en te Antwerpen. Zoekt hij op die manier hier geene klandisie, -of zou hij, zoo onze veronderstelling ongegrond is, in het geheim bij een volgende reis b.v. onder andere vaten verdoken en mits eenige vergoeding hier niet een vat willen afleveren?

28. Wij gaan, naar ’t voorbeeld van meerdere geburen, zelven brood bakken, de 1e maal van ons leven : Mar. kneedt en beslaat deeg tot 4 brooden, 2 van rogge- en 2 van tarwebloem, en ik stook den oven, ttz. onze cuisinière (ofte keukenkachel). Om 6.30 u. gaat het brood in den oven en om 8.30 u. komt het er tamelijk gelukt uit. Louis Bogaerts passeert hier weeral met 2 D. naar Heyst toe.
20.15 u. Onze gebuur is nogmaals hout aan ’t binnenschuren. Hoever de kleptomanie van dat huisgezin gaat : Jul. Nauwelaerts zegt ons heden dat het jongste kind Mitje van vermelden gebuur bij hen verteld heeft, dat zij bij hen de kleine piano hebben, die zijn kleine Jos. (zoon van Jul.) als nieuwjaarsgeschenk van zijn peter gekregen had, -en dat haar vader gezegd had van die kapot te doen, omdat kleine Jos. te hard zou schreeuwen, als hij zijn piano bij hen zag!

29. 11.30 u. Mr. Gust. Drijvers komt binnen. Volgens voorloopige schatting zou de oorlogsschade in Werchter 4 tot 5 millioen bedragen, -bij hr. Van Roost alleen, aan gebouwen, machinerie, graan, bier, enz. een half millioen. G. zal zoo gauw mogelijk zijn huis opbouwen met de drukkerij. Wij stellen hem voor het woonhuis van broeder Victor te betrekken; aanstaande familievergrooting belet hem dit aanbod aanstonds aan te nemen. G. deelt ons nog mee dat gisteren op ’t Goor verscheidene brieven van Belg. militairen, die in Frankrijk oa aan de IJzer verblijven zijn toegekomen.
Leon Claes, wiens zoon in Holland met smokkelaars in betrekking staat, helpt ervoor zorgen dat die brieven op hunne bestemming komen. Volgens schrijven van de zoons (Emiel en Leonard) van Louis Meylemans, -brief gisteren aangekomen,- zouden broeders Aug. en Isid., die ons op … Oct. In Brugge verlieten, 15 uren boven der verblijfplaats (IJserfront?) der Meylemans, dus ook in Frankrijk verblijven. -Leonard Aerts zal trachten in Mechelen 4000 kg. Stroo te verkoopen.
18u Wat aangename verrassing : bij ’t binnentreden wachten onze kinderen Rafken en Gaby, op het onverwacht uit Roermond overgekomen, op ons! Met Paula is ’t ginder opperbest, maar

Bl.59.

Mitt. zit sedert 14 dagen met gezwollen kaak en is min of meer onpasselijk, doch al wat aan de beterhand. Raf. en Gab. naar Buedel en Hamont gegaan om broeder Overste te bezoeken, zijn op dezen raad en met diens zuster Mathilde voort gereisd naar huis. Op weg zijn ze te Buedel in gesprek geweest met een geboren Bocholtenaar, die verscheidene jaren in Detroit gevestigd is. Ofschoon hij in Amerika beter op de hoogte is dan wij, van wat hier voorvalt, -door dagbladen, die eene uur na elk feit van eenig belang daarover ginder een trouw verhaal mededeelen, -en door de cinema die een dag nadien tot in de geringste bijzonderheid alles in beeld weergeeft, -o.m. afbeelding van de streek, van gebouwen, personen, wegen, opschriften van gebouwen, -zoowel dat men er van vroeger bekend zijnde, zich ter plaatse zelve zou wonen, -toch kan de gehechtheid aan zijn geboortegrond hem niet weerhouden op denzelven in dit treurig moment een blik te gaan werpen. Alhoewel van drie paspoorten, een Amerikaansche, een door den Belg. consul en door den D. consul afgeleverd in Holland, voorzien, durft hij het niet wagen onmiddellijk den voet over de grens te zetten.
Om 7 u. met een soort oude postwagen uit Hamont vertrokken, werd de kleine reisgroep aan de brug te Neerpelt door 2 D. wachten gearreteerd, die den voerman oplegden voor de terugreis een pas voor gespan te vertoonen, en kwam zij rond 11 u. in Mol aan. Om 12.55 u. werd de reis per stoontram voortgezet naar Heyst. In Oosterloo kregen onze reizigers gezelschap aan een van Turnhout komend bejaarde D. soldaat, die in de Kempen bekend scheen, hun ’t een en ’t ander mededeelde over Lier en omstreken, die hem bescheiden zijn diensten aanbood en hielp om zonder last den wachten op den spoorweg te Heyst te passeeren.
Verder deelen onze kinderen ons nog mee : dat er hun in St. Salvator een brief is toegekomen uit Foucarmont (Seine Inférieure, France) van broeders Is. en Aug. ; deze zijn blij vernomen te hebben, dat het met de familie goed gaat; zij zelven stellen het ook goed en zijn op dit oogenblik aan ’t werk op een pachthoeve, waar ze zeer goed behandeld worden (de moeder is weduwe, en de jongste harer zoons is onlangs naar het front geroepen). Zij vragen ons u, zoo mogelijk, te verzoeken alle werk te Schriek zoo goed mogelijk te regelen, maar geen graan te verkopen aan bedoelden persoon, en in Tremeloo te willen bekend maken, dat er bij den E.H.Pastoor van een naburig dorp (van Foucarmont), twee Vlaamsche jongetjes van 8 en 9 j. zijn aangeland, die in de vlucht van hunne ouders waren gescheiden geraakt; hun vader zou in dienst zijn op den tram Lier-Werchter.

30. Om onze kinderen van het kortstondig bezoek aan nabestaanden en kennissen te doen profiteren en zich een gedacht te vormen over de verwoesting door den strijd in het omliggende, raden wij haar aan heden namiddag een uitstap te doen over Kon.Hoyckt (tot aan de kerk aldaar) naar O.L.V.Waver en aldaar eens aan te kloppen bij de zusters in de woonst van den E.H.Bestierder. morgen zullen we samen een uitstap doen naar het afgestookte Tremeloo.
16 u. Men zegt dat een groot deel, misschien wel al de krijgsgevangen en weggevoerde burgers heden te Mechelen, Antwerpen en elders zijn aangekomen en zonder twijfel morgen te huis mogen verwacht worden. -17.30 u. Van hun uitstap terug en voldaan, zeggen onze kinderen : “Onze Hei mag van geluk spreken tegen andere dorpen; en van Waver’s Klooster kan men zich geen gedacht vormen”. In een stuk recht gebleven muur, heb ik de zwart gebrande deuropening gezien, door welke ik zoo menigmaal naar boven ben gegaan” zegt Gab. In de woning van den E.H.Directeur troffen wij maar eene zuster aan, die ons zegde dat Mère Adèle alleen te huis, maar op dit oogenblik afwezig was, doch rond 5 u. uit Mechelen zou aankomen. De overige mères verblijven in Engeland. -De woning van Mr. De Vreese, “de Veldbloem” is goed gespaard gebleven. Tusschen Waver en Putte zagen wij een graf, waarop de shako van een soldaat. Onderwege snorde ons een auto met D. voorbij en dat maakte ons nog griezelig. Tusschen Gangelberg en Kon.Hoyckt ontmoetten wij moeder Antonia met eene andere zuster, die van Lier kwamen en daar vernomen hadden, dat de Verbondenen gisteren of eergisteren 20.000 D. hadden gevangen genomen.
Leon. Aerts betaalt ons voor geleverde aardappelen : (voor 157 bal.v. 50 kg. lange witte) 326,15 fr. (50 b.v. 56 kg. lange blauwe) 147,50 fr. -tot. 473,65 fr.
De prijs der witte was dus 4,25 fr. en nu 7 fr. – de prijs der blauwe 6 fr. nu 7,50 fr.
18.30 u. Leop. Winkelmans bezorgt ons een afdruksel van den omzendbrief v. Card. Mercier (door de D. opgeëischt) dit vanwege den E.H.Pastoor Van den Bosch.

31. Na de vroegmis gehoord en ontbijt genomen te hebben, vertrekken wij (Rafk., Gab., Leop. Winkelmans en ik) langs de hooge brug, Beersel-berg, Munksbosschen naar Schriekstraat; de hond door gebuur verzorgd staat triestig te kijken. Na een oogslag geworpen te hebben op de verwoesting in de ledigstaande huizen van moeder (nog in Vlissingen), broeder (in Egmond aan Zee) en zuster (Vlissingen), stappen we voort naar Tremeloo. 12 u. Daar ‘t plots begint te sneeuwen wachten wij den tram van 12.25 u. naar Tremeloo. We hooren hier de lotgevallen verhalen van Jean (zoon van wijlen Gustaaf) De Veuster. Deze 16 j. knaap had per briefje aan een der Juf. Wouters te Mechelen, die naar Holland wilde wederkeeren, het reisplan aangeduid om op, door de D. verboden wijze, de grens te overschrijden. Juf. Wouters, die verleden Vrijdag te Heyst, zonder pas, den tram verliet, en den spoorweg niet over mocht, werd aan een anderen overweg door waakzame D. aangehouden en in bezit gevonden van een reisplan, onderteekend “Jean”

Bl.60.

Gedwongen deed zij dien persoon komen, en Zaterdag morgen werd Jean door de D. naar Heyst gevoerd van waar zijne moeder alleen mocht huiswaarts keeren. Wanneer Jos. De Veuster, oom van Jean, dezen morgen zijn kozijn ging vinden, was deze al overgevoerd naar Antwerpen.
Om 12.30 u. stopt de trein voor het weleer zoo sierlijke, nu afgebrande statiegebouw. Trambedienden die wij nopens de ouders der 2 in Frankrijk verdwaalde kinderen ondervragen, weten reeds van de familie, dat bedoelde kinderen bij een pastoor verblijven.
Van de woningen in de nabijheid der buurtspoorwegstatie van aan ’t kapelleken op den draai van en tegen den steenweg naar Schriek zijn ongeveer de helft recht gebleven. Doch van aan vermeld kapelleken tot buiten het W.einde der dorpskom zijn niet in vlammen opgegaan : een laag huisje 70-80 m. voorbij het kapelleken rechts. De herberg tegenover de kerk(deur), echter zijn de muren, de zoldering en de meubelen in de herbergplaats roetzwart gebrand; wij kunnen niet begrijpen hoe dat gekomen is, de bewoners zeggen ons dat eene groote hoeveelheid stroo door de D. aangestoken in deze plaats niet tot volle ontvlammen is kunnen komen, doordien deuren vensters potdicht gesloten waren en alzoo door gebrek aan toevoer van lucht, vlam en vuur, die reeds de brandstof, de meubelen en heel den inboedel aangetast hadden, hebben doen stikken en uitdooven. De pastorij, waar naast een kleine afhankelijkheid in vlam is opgegaan. Een huis tegenover de gendarmerie, iets meer van de baan afgelegen dan de andere woningen. De kerk; een venster heeft echter al haar glas verloren, en 2 of 3 ramen, evenals de torenspil zijn fel beschadigd. Al de andere woningen en gebouwen der dorpskom liggen uitgebrand. De kale muren staan nog recht en dragen geen spoor van kanon- of geweervuur. Slechts aan de muren en ramen der kerk en boven de poort eener afhankelijkheid van het huis van den heer gemeentesecretaris zou men zeggen dat eene granaat ontploft is, van op openbaren weg gezien. Die bijzonderheid, alsmede de staat der besmeulde herberg aan de kerk bewijzen ten volle dat de 150-160 in Tremeloo afgebrande woningen, aangestoken en geenszins in brand geschoten zijn. Van aan de tramstatie, zijn, tegen den steenweg naar Schriek, ongeveer 1,5 kilom. ver, tot waar eene straat Owaarts naar Bael leidt, de 4/5 der huizen neergeblaakt; voorbij (Nwaarts van) dat is nog eene woning op grond van Tremeloo, en eene op dien van Schriek in vlammen opgegaan. Tot onderkomen hebben de beproefde lieden een bakhuis, een afdak tegen een stuk muur, een hok, een niet teenemaal ingestorte kelder, met daarbij soms een in den grond uitgegraven hol, die men met ruwe planken, met stroo of balen heeft dicht gemaakt, en waarboven men hier en daar eene rookende buis, den schoorsteen vervangend, ziet uitsteken.

Februari 1. Heden voormiddag zijn de krijgsgevangen burgers uit Duitschland weergekeerd: August Thijs en zijn knecht Alf. Torfs (Heesten), Emiel Vetters en Alfons Mariën (Heikant), Lodewijk Hermans (Slotje, Smidstraat). Zij klagen niet over mishandeling en hebben, naar mededeeling der kinderen, zelfs al iets verdiend met het verstellen van zakken en balen.
Het bewaken van het D. graf in de Bergstraat te Heyst is afgeloopen; bij het openen vond men niets dan afval van een zwijn!!!
Het opeischen van notelaars is ook geschorst dank aan ‘t optreden van den Amer. Consul. Nadat er hier in den omtrek een dozijn geveld waren is er Vrijdag voormiddag ten gemeentehuize van Berlaer een bevel van staking toegekomen. Op de stopplaats van den tram op Beersel-Dries zouden een 7 tal boomstammen liggen.
Frans Verret, een onzer ll. weet te vertellen, dat alle D. van Melcauwen en van Heyst moeten vertrekken en vervangen worden door lieden van 50-60 jarigen ouderdom; als straf tegen aanslag op deze bejaarde krijgers wordt het afbranden van het heele dorp aangekondigd.
Om munt te slaan of om schrik onder het volk te verspreiden, zouden de D. zelven misdadiger spelen. Van in een boschje zou iemand bemerkt hebben dat een D. soldaat een telefoon- of telegraafdraad heeft doorgeknipt op den spoorweg Lier-Aerschot; te Heyst wordt beweerd dat de D. zelver het “eerbiedweerdig” graf hebben geschonden.
17 u. Karel Gepts komt onze aanteekening “behoefte aan voeding” halen en de hr. Notaris dd. Burgemeester, brengt ons een pak druksels “Bericht over uitverkoop van tarwemeel door ’t Steunkomiteit” ter uitdeeling in de school. Daaruit blijkt dat er voor iederen persoon boven de 2 j., wekelijks ongeveer 1 kg. meel beschikt Wordt tegen 0,42 fr.; 100 kg. meel zouden 125 broodjes van 1 kg. leveren.
Moeder Antonia (zusters ondse.) komt vragen brieven naar Holland door onze kinderen te laten meenemen. Om wille van het gevaar kunnen wij dat verzoek niet inwilligen.
Heden zijn onze kinderen met Marie naar Wiekevorst vertrokken.

2. Naar Schriek om over moeders graan en stroo te beslissen. Koperen mortier weergevonden. We vernemen dat de D. te Heyst in de kleederen van Juf. Wouters voor 2000 fr. waarde genaaid vonden; deze wilde haren vader in Frankrijk, via Holland-Engeland, gaan vervoegen. -16.30 u. Naar Wiekevorst; afscheid van kinderen, aanbeveling : correspond. onderhouden met wie het mogelijk is.

3. De hr Van de Velde, Staatslandbouwkundige brengt ons bezoek; hij heeft vernomen dat mère Ignace van Waver te Antw. in de Begijnstr. zit om brieven in haar kappeke te hebben meegedragen naar het buitenland. Mr Leenaerts van Berlaer komt ons vragen het aantal personen

Bl.61.

van Berlaer op onze parochie wonende : a) onder de 2 j., b) van 2 tot 7 j., c) totaal der bevolking. Voor wat de opgave van het getal stukken vee betreft, zegt hij, zijn de opgaven, vermoedelijk uit vrees voor opeisching door de D., ver beneden de werkelijkheid gedaan; nu klagen de boeren over gebrek aan voederstoffen, en begrijpen dat ze zich zelven hebben bedrogen.
Een persoon uit Lier komt ons in naam van het gemeentebestuur van Schriek verzoeken, de door Victor te Lier achtergelaten registers en papieren in te pakken en over te zenden tot in regelbrengen der gemeentecomptabiliteit. Over de verwoesting van Lier sprekend, zegt hij, dat in die stad verscheidene huizen in brand zijn gestoken nadat zij reeds gevallen was, o.a. de wel geklandeerde beenhouwerij op de Groote Merkt schuins tegenover het stadhuis, zoo gezegd wordt om de sporen van diefstal te doen verdwijnen.
Frans Aerts –Gijsemans deelt ons mee dat zijn broer Leonard, met Frans Van Kelst, Vict. Slaets, Jos. Huybrechts en anderen geïnterneerd is in ’t kamp van Harderwijk (Holland), dat zijn broeder Medard voor ’t gevangen nemen van 3 D. gedecoreerd en tot onderofficier bevorderd is. Zoo ’t schijnt zijn er onder de soldaten onzer huidige bezetting veel verminkten.

4. Op weg naar Lier ontmoeten wij onzen oud ll. Jos. Van Loon. Hij zegt vernomen te hebben dat de strijd zich meer Zwaarts verplaatst; ’t verminderen of zwijgen van kanongebulder zou dit bevestigen. Te Kon.Hoyckt deelt Jos. Canis ons mee, dat zijn schoonbroeder Mr. Van Dijck, rustend ondr. ter plaatse, tijdens zijn vlucht in Engeland is overleden aan de gevolgen van kanker in de keel (door bovenmatig rooken?)
Het lijk van den D. op het veld tegen de losplaats van ’t buurtspoor te Kon.Hoyckt is in den Z.O. hoek (in den houtkant) herbegraven; op ’t kruis leest men : “Er starb den heldentod. Hier ruht ein husar vom 6 Res.hus.Regmt. Hier ruht dem husar Emil Meyer, vom 6 Res.hus.Regt. Wandsbek. Es starb dem heldentod furs Vaterland. Ruht sanft tapper Kamerad.”
Het huis Zwaarts tegen de kerk, de kerk zelve en alle uitgebrande huizen liggen in verwoesten toestand, evenzoo een deel der grillie van het kerkhof (aan de kerk) en van die voor de woning van den gewezen burgemeester L. Torfs, door bommen stuk geslagen. De gaten door de muren (van W. naar O.) van de onderwijzers woning door groote projectielen geslagen, zijn toegemaakt. In de kale vlakte tusschen het fort van Lier en dit van Tallaert zijn talrijke werklieden bezig kronkelende en diepe loopgrachten te openen aan weerszijden van de prov. baan. Aan de brug der Leuvensche poort worden alle passen van voerlieden door de D. wachten nagezien. Aan de brug staan ook inzamelaars van den steunpenning voor behoeftigen. In de stad zijn veel puinen opgeruimd of in opruiming. Tusschen de puinen van winkels wordt er hier en daar een geraamte van een kraam of een barak opgeslagen. De Jezuïetenkerk is teenemaal uitgebrand; de olieverf op de muren is schier overal in blaren getrokken; gekleurde vensterruiten zijn stuk gesprongen, plaasteren en steenen beelden door de hitte van ’t vuur deels vernietigd, minstens beschadigd; van ’t hoogzaal is niets meer te zien dan de steenen pilaren; 3 of 4 biechtstoelen langs den Z.kant en 1 langs de N.zijde zijn waarschijnlijk van elders naar hier overgebracht.
In den omtrek der Kluizekerk (EE.PP.Dominicanen) bemerken wij op midden van verscheidene deuren : “typhus”. In een smal straatje in puin, dat in de Berlarij uitkomt, zien wij op een staak het opschrift :”Doorgang ontzegd, aan al die de straat niet bewoont wegens typhus”.
Naar ’t Hoogveld. Tusschen ’t geboomte even voorbij de losplaats des buurttrams (linker Netheoever) wijst een arduinen zuil met half voltrokken opschrift het graf aan van een D.Unteroffiz. Voor de woning van den molenaar des houten windmolens liggen 5 notelaars uitgerooid. Een ijzeren geraamte, vorm van brug, dat twee gebouwen van den bloemmolen Hellemans verbond, is verbroken en verwrongen neergestort. Een hovenier van ’t Hoogveld heeft 2 notelaers moeten leveren en slechts na veel moeite en geloop (hulp v. Amer. Consul) het bedrag, 140 fr. ontvangen.
Dezelfde persoon deelt ons nog mee dat een hoogere officier van ’t Belg. leger, met de verdediging van Lier gelast, de Engelsche hulp moedwillig heeft van de hand gewezen, dientengevolge verdacht werd te heulen met den vijand, waarop hem zijn degen werd ontnomen en gebroken door …; dat de pas aangekomen bezetting meest uit verminkte en gebrekkige krijgers zou bestaan.
Even onder de kap van St.-Gum.kerketoren heeft eene D. bom een groot gat door den muur geslagen; de beschadiging des torens langs de W.zijde werd veroorzaakt door Eng. granaten. Van het Hoogveld, nabij de Molpoort heeft de stad het uitzicht van een reusachtige puinhoop, boven welke de erg beschadigde St.-Gum.kerk en het hooge gewelf der Jezuïetenkerk uitsteken
Gemeentearchieven ingepakt en meegenomen.
Men komt ons van rondom vragen naar het te Schriek uitgeslagen graan (mej. Mesens, Kruisbaan, Putte – madm. Tuerlinckx, Schriek, en anderen). Maalders en bakkers zoeken een voorraad op te doen. Onze kind. Rafk. en Gab. heden morgen per fiets naar Hamont vertrokken (uit Wiekev.) hebben allerbeste weder gehad.

5. Kinderen deelen ons mee dat D. gisteren bij Louis Mariën (Schepene) 15 busselen stroo hebben opgeeischt. Heden wekel. uitverkoop van voedingsstoffen. Wij ontvangen 4 kg. bloem tegen 0,46 fr. en 2 kg. zeer schoonen rijst tegen 54 centiemen.

Bl.62.

Louis De Vries brengt ons 1 kg. der haversoort “Triomphe de Stockholm” en 2 kg. “Original de Kirche” overschot van het voor zijn proefveld in 1914 toegezonden zaaigraan, ter beschikking van Mr. Van de Velde, staatslandbouwkundige te Lier.
16.30 u. Naar Schriek met de gemeentearchieven. We vernemen er dat hr. Jean De Veuster en mej. Wouters die verleden week aangehouden en naar Antw. overgebracht waren wegens poging tot ongeoorloofde grensoverschrijding, verleden Dinsdag in vrijheid zijn gesteld. Onze veldwachter heeft vernomen dat de Franschen Metz zouden genomen hebben. In moeders huis is onze werkman J.B. Bellekens met 4 andere personen aan ’t dorschen, er komt veel graan uit ’t stroo. 1200 kg. stroo zijn naar Mechelen gevoerd door Jos. Heremans; hij schat het overblijvende op 4000 kg.
Het kanongebulder dat vandaag gehoord werd, zou veroorzaakt zijn door schoten op vliegers gelost, die zich boven de streek Mechelen – Antwerpen hebben vertoond.

6. Wij zetten onze ll. aan den biddag van morgen, door den Paus aan heel Europa voorgeschreven, wel over te brengen, met de voor ieder aangeduide halve uur aanbidding, goed te doen voor ’t H. Sacrament. Men vertelt dat een Eng. vlieger gisteren een bom heeft laten vallen op ’t fort van Lier. Bij gebuur A. Lemmens is een jonge D. krijger naar een burgerskostuum komen vragen om de grens over te vluchten. De bezetting van Heyst, die over 3 maand 3 marken per dag aan soldij ontvingen zou nu nog 1 mark daags trekken.

7. Onze veldwachter heeft verleden Zondag oud kennissen van zijn geboortedorp, o.a. de veldwachter met zijn zoon en de hr. Van den Wijngaert, ondr. (Elewijt) en anderen ontmoet, die als vluchteling over Boulogne, Folkstone, Vlissingen, Terneuzen, St.-Niklaas, naar huis keerden uit Frankrijk.
Op den predikstoel wordt aangekondigd, dat de landbouwers die veevoeder, zaaigoed en meststoffen willen koopen, heden tusschen 10.30 u. en 12 u. hunne aangifte moeten doen in de Gildezaal.
Heden namiddag lof met buitengewone gebeden en gezangen.
Om brieven of pakken naar ’t buitenland te zenden, bestelle men die of te Antw. Kunstlei, 64 of te Mechelen, Hof van Befferen. Sommige smokkelaars maken er een bedrijf van menschen te bedriegen en eigen zak te vullen met in ’t geheim brieven over te brengen, waaraan bovendien altoos gevaar verbonden is.
Onze gebuur Thom. Winkelmans ontvangt een D. briefkaart uit Minden op naam van zijn stiefzoon Frans Leys, die laat weten dat hij te dier plaatse als krijgsgevangen verblijft en gaarne een weinig geld (10 mark) zou ontvangen. Frans, dien elkeen gesneuveld waande na een eerste bericht (in Aug.) uit Luik, als zou hij daar gekwetst zijn, zal als gewonde krijger na den val van Luik, naar Duitschland gevoerd zijn.
Bij de wedw. Frans Augustijnen, Hemelshoek, die 2 zoons aan het front heeft, zijn D. gisteren of eergisteren huiszoeking komen doen, volgens den eene naar gesmokkelde brieven of andere papieren, volgens een andere naar wapens.
Iedereen bespreekt en keurt de nauwe betrekking af die Aug. Meuris, Heesten Itegem, en zijne dochters met de D. soldaten onderhouden. Aan geburen en andere lieden die zijne aandacht trokken op zijne verkeerde handelwijze en het gevaar voor zijn kinderen en anderen, antwoordde hij :”Vreest niet, ’t kan geen kwaad. -Ik kan er maar wel mee zijn” of iets dergelijks. In Heyst schijnt ook veel vrouwvolk aangespannen met den vijand.
Een brief van August, zoon van Karel Nagels, geschreven den 27 Jan. en gestempeld “En Seine-Inférieure” 5-2-’15, meldt dat hij aldaar in goede gezondheid verkeert en bevat (in groep) zijn portrent en dat van 3 kameraden : Frans De Noël van Gangelberg, … (zoon Petr.) Cannaerts van Masheiken en een zoon van den veldwachter van Wilsele.

8. De veldwachter deelt ons eene onderrichting mee nopens den aankoop van tuinbouwzaad door bemiddeling van den Alg. Hoveniersbond, Minderbroederstraat, 24, Leuven.
Wij ontvangen een brief uit Vlissingen, gestuurd aan Kar. Rijmenants te Schriek : Broeders Aug. en Isid. zijn op moeders verlangen uit Frankrijk weergekeerd, -vragen stipte inlichtingen over den toestand in België, leggen nog groote vrees aan den dag, en bevelen Kar. Rijmenants voor vroegaardappelplantgoed te willen zorgen. Zij zullen dus wellicht nog een tijd in Holland blijven. (adres : Wwe De Groodt, p/a Van den Bos, Wilkelmansstraat, 6, Vliss.)
De heer Goyvaerts van Kon.Hoyckt deelt ons mee, dat Mr. Van Dijck te Sheffield overleden en begraven is en dat zijne familie aldaar nog verblijft.
Vandaag zijn hier gedurig D. gepasseerd : in auto, in rijtuig met paard, per rijwiel, te voet in elke richting.

9. Onze ll., Marcel Serneels van Werft, vertelt : “ Te Heyst zijn weer andere soldaten gekomen. Nu meende Mr. Louis Heylen ook in zijn kasteel te gaan wonen en vroeg aan den D. officier er uit te vertrekken. Deze wilde niet. En toen Mr. Heylen zegde, dat zij eruit moesten, pakten zij hem vast en gaven hem een schop onder zijn broek, dat hij viel. Onze vader heeft dat gezien. Eenige grijzen waren op hem niet kwaad en lieten hem met den wagen gauw over ’t spoor rijden, maar van de anderen mocht hij niet meer. Hij moet nu te Itegem blijven wonen.”
11.30 u. De brigadier-veldwachter (Aloïs Bogemans) te Heyst met nog 3 of 4 andere gemeente- of politiebeambten – band om den arm – zijn voor onze deur met elkander in druk gesprek, te oordeelen

Bl.63.

naar enkele woorden die wij vatten, over diefte. Onze veldwachter, die van Berlaer weerkeert, doet meer beweging in de groep heerschen en wij meenen uit zijn mond te hooren …”die is geklampt!” de groep gaat uit een en de veldwachter komt ons in stilte toefluisteren : “Gisteren avond rond 12 u. van Berlaer terugkeerend ontmoette ik aan Alf. Ceulemans in de Smidstraat een niet grooten persoon, die eene koei leidde, vergezeld van eenen andere. Op mijn woord : “blijven staan” zegde de laatste : “Ha, garde!” ’t Was Smsl, die het verleden jaar van hier naar Berlaer is vertrokken. Toen ik hem vroeg wat dit bij nacht op de baan zijn met eene koei beteekent, antwoordde hij : “Wel na een laatste tentoonstelling te Keerbergen zijn aldaar koeien verkocht; ik en mijn broer hebben er daar eene gekocht om daar iets aan te verdienen; die hebben wij nu gehaald.” Nu, zegt onze veldwachter, ontmoet ik hier politie van Beerzel en Heyst, die mij zegt, dat verleden nacht paard en kar gestolen werd bij den broeder van den veldwachter te Heyst, en eene koei op Beerzel-Dries, ik twijfel er niet aan, of ’t is die welke ik verleden nacht ontmoette. Na den middag ga ik seffens naar Berlaer en zal den dader wel hebben en de koei misschien ook, als ’t daarvoor maar niet te laat is : ’t was vandaag merkt te Nijlen. 16.30 u. Vrouw Aug. Lemmens zegt ons dat not. Lambrechts, dd. Burgemeester (hoofd onzer politie) naar Berlaer is om den eigenaar der gestolen koei te berichten, dat de dief, -werkelijk zou Smsl zich bij verhoor 2 of 3 maal misklapt hebben- en het dier gevonden zijn.
Het gerucht van pokinenting bij de scholieren met noodlottigen afloop, wordt ongelukkiglijk overal verspreid, hoe verder, hoe dommer en dwazer! Hoe dit verzinsel in de wereld geraakt of van waar het gekomen is, weet niemand te zeggen. – Naar Schriek.
Zoo ’t schijnt mag niemand, ’t zij eender voor welke reden, de Hollandsche grens meer over.
18.30 u. Ongemeen hevige klaarte en lichtstralen in de richting van Brussel. Zijn zoeklichten aan gang tot opsporen van vliegers?
Over onveiligen tijd sprekend met Jos. De Leebeek, Achterheide, zegt deze: “ Over eenige dagen waren hier bij J.Verbist, ’s morgens al de aardappelen, tot den laatste toe, uit eene groeve bij zijn huis verdwenen, en de wacht houden of “wachtgaan” met 2 of 3 man, is zelfs nog gevaarlijk, aan een aardappelkuil te Beersel waren ’s nachts niet minder dan 17 plunderaars te gelijk bezig. Geloof en godsdienst is uit het volk uit! “

10. Mieken Bellekens heeft hooren zeggen, dat een persoon , die naar Aug. Cerstiaens om een koei ging zien, door de D. wacht aan de spoorweg niet mocht passeeren, omdat zijn pas niet in regel (vervallen) was, en dat de D. om hem te dwingen een nieuwe pas te halen, zijn portefeuille mee naar Heyst namen. -De legende van pokinenting heeft hier voor gevolg dat maar de helft der ll. dezen voormiddag aanwezig zijn. Vier heeren per rijtuig op wielen met caoutch. banden uit Antw. gekomen, vertelden heden voormiddag bij gebuur A. Lemmens, dat de D. op een fort der Antwerpsche omgeving, dat zij verlaten hadden gevonden, neerschreven : “fort te huren”. Toen vermeld voertuig rond 13 u. terugkeerde en bij A. Lemmens stil hield, verspreidde zich onder de ter schole komende leerlingen het gerucht, dat de afgestapte heeren doctors waren die de pokken kwamen zetten. Met schrik bevangen vluchtten schier al de kinderen naar huis; zelfs kwamen grootere kinderen, hunne jongere broeders en zusters halen. Onze hooge klas telde heden namiddag 9, en de lagere 11 leerl.”
15 u. Louis Engels van Wiekevorst die per fiets een reisje Heyst-Schriek-Keerbergen-Haecht-Dieghem-Vilvoorde-Mechelen-OLV.Waver gedaan heeft, zegt dat de streek rond Eppegem en Sempst er allertreurigst uit ziet : beide dorpen in puin, schier geen enkele woning meer recht, slechts hier en daar een enkele mensch rond de puinen van zijn huis of in ’t veld, overal graven, op meerdere plaatsen lijken aan het ontgraven en aan ’t kisten; nabij de statie van Haecht, Owaarts van den buurtspoorweg staan 7 kisten bij een groeve. Louis verleden Donderdag met Rafk. en Gab. om 8 u. uit Wiekev. Vertrokken, is na 1½ u. rust te Mol, rond 4.30 u. met haar te Hamont aangekomen. Des anderendaags morgens heeft broeder Overste hen bij de grenswacht geleid, en van deze voor haar beiden vrijen overtocht – als studenten met pak en zak - over de grens bekomen. Louis en broeder Overste mochten zelfs tot bij de Nederlandsche grens meegaan.
J.B. Bellekens van Schriek weergekeerd, heeft vernomen dat plunderaars te Putte een dezer laatste nachten een graanmijt bij een onbewoond huis hebben uitgeslagen en het graan meegenomen.
Vandaag den heelen dag door heeft kanon geweldig gebulderd, -wij denken marinegeschut aan de kust.

11. Jan Bastaens vertelt ons dat het kruis van het D. graf aan de Spar dezen morgen was verdwenen en men het in een gracht heeft teruggevonden. Uit vrees voor slechte gevolgen heeft JB. Maris het terug op zijne plaats gezet. Het kanon dondert weer met geweld.
Personen, kooplieden die van Antwerpen komen, verhalen dat D. wachten aan de Holl. Grens zijn gedeserteerd, zoodat de grens een eind wijd, 40 uren zonder bewaking geweest is; -dat Zeebrugge en Oostende grootendeels in puin liggen en de Engelschen binst de 3 dagen 70.000 man aan land gebracht hebben, dit allesvolgens mededeeling van een reiziger die deze week uit Holland was gekomen; -dat Metz nog niet in handen der Franschen, maar deels door hen omtrokken is; dat Engelsche vliegers in Zeebrugge groote verwoesting hebben aangericht.
Verscheidene personen van Berlaer zijn betrapt of plichtig bevonden aan diefstal. Men noemt voorname boeren die verkens nu langs hier, dan langs daar, eene 3e maal langs ginder ter levering wegvoerden, 3maal zoveel verkens als zij voor den oorlog hadden. Op plaatsen die door de politie als “niet verdacht” werden

Bl.64.

aangeduid, ontdekte men een heelen buit. Verdachte personen van Berlaer werden door de politie van Kessel betrapt. Verschillende feiten wijzen erop dat gezaghebbende mannen in deze droeve tijden twee maten en twee gewichten gebruiken.
Het gemeentebestuur komt te verbieden nog aardappelen uit de gemeente te voeren en schijnt besloten dien maatregel met strengheid toe te passen. De heer notaris, dd. burgemeester zou een kar of een wagen op weg ter levering hebben doen ontladen of aangeslagen. De hr. Frank van Antwerpen, lid van ’t Nationaal steuncomiteit, handelde evenzoo te Berlaer met een landbouwer van Kessel. Deze maatregel zal overal toegepast worden om te voorkomen dat al de aardappelen weggaan naar Duitschland. De boeren, verblind door de hooge prijzen - 10 tot 12 fr - zien de gevolgen niet in hunner hebzucht. Om onrechtmatige speculatie te keer te gaan bij ’t voortdurend en buitengewoon stijgen van de prijzen der levensmiddelen -aardapp. 10-12 fr. -rogge 30 tot 40 fr. -zwijnen levend gewicht 2 fr. en meer per kg. -boter 3,75 fr. enz., zullen, deze voedingstoffen, naar loopend gerucht, gepegeld worden, ttz. niet boven zekeren prijs mogen verkocht worden.
Men zegt dat gisteren en vandaag door de D. waarnemingen zijn gedaan op de kerketorens van Putte en Berlaer.

12. De hr. dd. Burg. Vertelt hier bij Vict. Kiebooms, dat de D. meermaals in den toren van Berlaer zijn geklommen om waarnemingen te doen in Z.richting.
Van de 12 of 15 D. wachten van Turnhout of omstreken, hier pas aangekomen hebben een 5tal ruiters hunne paarden gestald bij Leop. Winkelmans. Deze wachten eischen zoowel van voetreizigers als van voerlieden en fietsers een reispas bij ’t overstappen des spoorwegs. Wanneer ze van Leop. Winkelmans vernamen dat die verordening hier niet bestaat, toonden zij zich verwonderd, maar vallen van dan af niemand meer lastig.
Verbod van uitvoer hangt aangeplakt (zie “afschr.v.berichten, nr 24)
Vandaag op den gewonen uitverkoop ontvangen wij 4 kg. bloem tegen 45 centiemen, 1 kg. rijst tegen 58 c., en 1kg. zout tegen 12 c. In de winkels geldt het 20 c.; over enkele dagen vroeg men in eenige winkels 1 fr. voor den kg. Eenige winkeliers volgden ’t voorbeeld van hebzuchtige boeren.
Alle dagen passeeren hier nog rijtuigen, wagens, reizigers te voet, per fiets, in ’t aanzien tegenwoordig meestal welstellende lieden. Gisteren namiddag stopte bij gebuur Aug. Lemmens, een schoon rijtuig; ’t paard werd gestald en gevoederd bij de kind. Verelst. De inzittenden 4 heeren uit Brussel waren over Leuven en Aerschot den toestand der streek eens komen afzien, en waren voornemens over Lier en Mechelen weder te keeren.
Te Herenthout werden tijdens de laatste weken velopassen afgeleverd aan 2 fr., geldig voor 1 maand; wegens den grooten toeloop, doordien de passen elders veel meer kosten, levert men daar geene passen meer af dan aan personen uit het omliggende.
Gisteren is Frans Lens (kerkmeester ter plaatse) uit Amsterdam weergekeerd; zijne zuster Trees gebrekkig of ziekelijk, is achtergebleven.

13. Het gerucht wordt verspreid dat Holland in den strijd zal getrokken worden : de Eng. zouden doortocht willen door dat land. De over enkele dagen op Melcauwen aangekomen krijgers zijn weeral over ’t spoor vertrokken. Men zegt dat de wachten, buiten hunne diensturen, bij voorkeur des avonds, nog al eens een wandelingsken doen, zelfs langs binnenwegen, naar drankhuis of winkel; bij Jos. Van Echelpoel (koster) komen ze nog te winkel en blijven daar een praatje houden.
In den afgeloopen nacht is de woning van Frans Torfs (Heesten) de prooi der vlammen geworden met heel den inhoud. Kinderen vertellen dat elken dag 7 andere wachten van Heyst, op Melcauwen komen verblijven. We schrijven een briefje naar onze zuster te Vlissingen, om haar aan te zetten naar huis te komen (zie schrb 3, bl 310)

14. We begeven ons naar Heyst-Goor tot bezoek aan Louis Meylemans. Van aan de woning van Leon. Aerts tot aan het kapelleken van O.L.V. van Zev. Weeën, zijn al de beuken op de N.zijde der prov.baan afgezaagd en verdwenen! Loopgracht in den hof van het oud molenaarshuis van “kruispunt” nog open. Het eerste huis tegen het straatje naar Wellens hoeve, (nabij de prov.baan) en verder “Holland” afgebrand.
Louis Meylemans en Regine, verblijd over ons bezoek, toonen ons al de ontvangen brieven : hun zoon Emiel, van de klas v. ’14, heeft lang in Lot gelegen, maar rust nu uit te … Naar dit schrijven stelt hij en zijn broeder Leonard het goed. Dagelijks zouden ginder vrijwilligers binnenkomen. Na koffie gedronken te hebben, met Louis ter hoogmis naar Goor. In zijn sermoen zegt de E.H.P. -hij draagt nog een vollen baard -dat de menschen zich niet mogen laten bang maken door sommige geruchten : uit vrees voor zoogezegd pokken zetten worden de kinderen uit de school gehouden. “Laat de kinderen komen, zegt hij, ik zal hen tegen de D. verdedigen”. Waarop een gedaagd boerken naast ons met de knie tegen het been stoot, en ons in het oor fluistert : “En hij (E.H.P.) liet zich toch vangen en meenemen!” In een oproep om de zangles tot het aanleeren van gelegenheidsliederen talrijk te doen bijwonen, zegt Mr.Pastoor : “In Duitschland heb ik gezien dat iedereen meezingt, en dat niemand de kerk verlaat voor het einde van den dienst, volgt dat voorbeeld na”. “En na de mis, zegt hij verder, -zullen wij een dankgebed zeggen en de groote klok luiden voor de verlossing van de deze week uit Duitschland weergekeerden”. Na de mis wordt de klok geluid en eensklaps weergalmt op ’t orgel het “Vaderlandslied” gevolgd van de “Vlaamsche Leeuw” zoo krachtig dat het kerkgewelf er van dreunt. Bravo! Koster, laat het vuur der vaderlandsliefde niet uitdoven, en houd er den moed maar in; ’t doet goed aan het bedrukte hart. –(Leon. Claes zal zorgen dat brief weggaat) Moeder (wwe. van Karel) Truyts, niet ver van haar huis weggevlucht tijdens de beschieting van Heyst, zegt dat het zulk vreeselijk gekraak en gedreun was, alsof alle huizen instortten.

wordt vervolgd