Paulo Coelho - De Zahir

Onder de vervagende gestalte van een raadselachtige vrouw prijkt de titel van Coelho's nieuwe boek: De Zahir. Dezelfde mysterieuze waas die om de vrouw heen hangt, kleeft ook aan deze titel. Hij verwijst naar een onbekende, geheimzinnige werkelijkheid die waarschijnlijk alles te maken heeft met die vrouwengestalte. Maar wat is een Zahir?

Bovenstaande vraag, die ingewikkeld noch existentieel is, kan heel simpel beantwoord worden door het raadplegen van een encyclopedie, de kameraad van iedere lezer. In mijn geval heb ik een greep in de boekenkast gedaan en daaruit de Encyclopedie van het fantastische van Faubourg Saint-Pères opgeduikeld. Hierin wordt de kwestie in enkele zinnen duidelijk gemaakt:

Volgens Jorge Luis Borges stamt de idee van de Zahir uit de islamitische traditie. Men vermoedt dat het begrip is ontstaan rond de achttiende eeuw. Zahir is Arabisch en betekent: zichtbaar, aanwezig, onmogelijk om onopgemerkt te blijven. Iets wat of iemand die, wanneer we ermee in contact komen, langzaam beslag legt op onze gedachten zodat we ons uiteindelijk op niets anders meer kunnen concentreren. Dit kan men zien als heiligheid, of waanzin.

Zoals ik al dacht: een raadselachtig fenomeen dat de gemiddelde lezer waarschijnlijk geheel onbekend zal zijn en daarom voor hem des te aantrekkelijker is.

Spoorloos
Voor de verteller uit De Zahir is zijn spoorloos verdwenen vrouw de Zahir. Al jaren is hij gelukkig getrouwd met Esther, een oorlogscorrespondente. Op een dag is zij echter plots verdwenen. De schrijver blijft met vele vragen achter. Is zij ontvoerd, vermoord of simpelweg gevlucht uit het alledaagse bestaan dat zij met de schrijver leidde. Voortdurend is de verteller bezig met deze vragen. Esther wordt zijn Zahir: in alles wat hij doet en bij alles waaraan hij denkt dwalen zijn gedachten af naar Esther. Zij laat hem niet meer los. Hij moet weten wat er met haar gebeurd is.

De ziel
Vanaf de verdwijning van Esther verloopt het verhaal geheel anders dan je op basis van de beschrijving op de achterkant van het boek mag verwachten. De omslag verhaalt van een zoektocht die de schrijver "van Frankrijk naar Spanje, Kroatië en uiteindelijk de kale landschappen van Centraal-Azië" voert. Het zou "een queeste over ongebaande paden" betreffen. Hoewel bovenstaande niet geheel bezijden de waarheid is, is het ook niet helemaal correct. Terwijl ik op basis van deze gegevens helemaal voorbereid was op een zware, fysieke, gevaarlijke en avontuurlijke speurtocht van de verteller naar zijn vrouw, kwam ik wat dat betreft bedrogen uit. Tussen het verdwijnen van Esther en de uiteindelijke hereniging van de twee geliefden gebeurt er eigenlijk helemaal niets. Waar ik een fysieke tocht verwachtte gaat de verteller op zoek naar zichzelf. Hij gaat bij zichzelf te rade waar het tussen hem en Esther fout is gegaan. De zoektocht richt zich niet de verre wereld in, maar naar binnen. Naar de ziel van de verteller, naar datgene wat hem de persoon maakt die hij geworden is. Fysiek gebeurt er dus heel weinig. Psychisch daarentegen puilt het boek uit van de mentale actie.

Onstuitbare krachten
Coelho heeft een bepaalde mening en zijn boeken zijn het instrument om die mening aan de man te brengen. Het gaat in dit boek niet zozeer om de inhoud van het verhaal zelf, maar vooral om de boodschap die Coelho ermee wil verkondigen. En daar is Coelho uitermate bedreven in. Hij is een schrijver die driehonderd pagina's kan vullen zonder een goed inhoudelijk verhaal te hebben en de lezer toch zelden het idee geeft dat het nergens over gaat. Want het gaat wel degelijk ergens over. Het gaat over de liefde. Een allesomvattende alomtegenwoordige macht die mensen onstuitbare krachten kan meegeven. Maar die, verkeerd begrepen, mensen ook kan vernietigen.

What's on a man's mind
De manier waarop Coelho zijn mening verkondigt, getuigt van meesterlijke vertelkunst Geen moment worden zijn mentale verhandelingen en hersenspinsels verwarrend. Waar een ander al snel zou verzanden in wazige terminologie, blijft Coelho voortdurend helder formuleren wat er in de hoofden van zijn personages omgaat. Zeker gezien de vele gedachtekronkels van deze personages geen geringe prestatie.

Mooie leegte
Als je het niet met Coelho's opvattingen eens bent, zijn de boeken die hij schrijft wellicht een kwelling. Maar voor een ieder die openstaat voor zijn gedachten is elk boek van hem weer een lust voor het oog. De strijd die een man in zijn hoofd moet voeren tegen zijn heersende overtuigingen om zo zijn vrouw en zijn liefde voor die vrouw weer terug te vinden, heeft zelden zo'n mooi boek opgeleverd. Zelfs een boek dat qua verhaal weinig tot niets te bieden heeft.