xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" /> 

In Accra en omgeving stikt het van de tro-tro’s, openbaar vervoer op basis van particulier initiatief met een organisatie waarvan De Lijn nog wat zou kunnen leren.

Tro-tro’s zijn busjes, die uit Europa worden geïmporteerd als ze daar zijn afgedankt. In Ghana wordt de motor opgelapt met onderdelen van ondefinieerbare herkomst en kwaliteit. Het interieur wordt voorzien van eveneens afgedankte banken. Zo worden tweeëntwintig zitplaatsen gecreëerd: twee naast de chauffeur op de voorbank en drie per bank op de vijf banken daarachter. Aan elke bank is een uitklapbaar stoeltje bevestigd waarmee het gangpad kan worden opgevuld.

De eigenaar verhuurt een busje aan een chauffeur en is bij panne verantwoordelijk voor reparatie. De chauffeur huurt een maid, zeg maar een soort conducteur, en het busje gaat elke dag steeds dezelfde route rijden. Uiteraard kiest een chauffeur de meest rendabele route.

Er zijn enkele grote tro-trostations. Bewegwijzering is er niet; iedereen weet gewoon waar ze zich bevinden. Ze liggen in kale, zanderige valleien, ergens tussen knooppunten van belangrijke doorgaande wegen. Bij winderig weer bijt het stof in je gezicht, bij regen zak je tot je enkels of verder weg in de modder. Het krioelt er van de mensen, niet alleen van passagiers, maar ook van handelaren die van alles te koop aanbieden. Vuilnisbakken staan er niet; afval wordt gewoon op de grond gegooid. Er staan soms honderden busjes zonder enige verwijzing naar de bestemming. De juiste tro-tro kun je vinden door die aan willekeurige mensen te vragen.

Mensen met dezelfde bestemming stellen zich op een vaste plek op in een keurige rij. Die rij kan wel eens heel lang worden. De frequentie waarmee de busjes komen aan rijden ligt erg hoog, hoewel, nooit hoog genoeg als je moet wachten in de bloedhete zon zonder schaduw. Je kunt uitrekent na hoeveel busjes je aan de beurt zult zijn. Zodra een busje arriveert, gaan mensen in stappen, op volgorde van hun plaats in de rij. Soms wordt er voorgedrongen en ontstaat er ruzie. Maar op de drukke trajecten is een man aangesteld, die zorgt voor de ordehandhaving ter plekke. Blanke, blonde vrouwen krijgen van hem soms een voorkeursbehandeling. Ze worden uit de rij getrokken zodra het eerst busje moet worden gevuld. Protesteren tegen deze koloniale behandeling heeft geen enkele zin en door de hitte ontbreekt daartoe de motivatie.

Een tro-tro vertrekt pas als alle plaatsen zijn bezet. Als er geen rij is stap je in het busje dat klaar staat of komt voorrijden. Het busje wacht tot er zich nog eenentwintig mensen hebben aangemeld. Op dat moment is de chauffeur spoorloos en zorgt de maid voor het werven van klanten. Onafgebroken roept hij luidkeels de eindbestemming.

“Accracracra!”

Het lijkt het geschreeuw van een kraai, maar het is bedoeld om duidelijk te maken dat dit busje Makola Market in het centrum van Accra als bestemming heeft.

“Surksurksurk!”

Het busje heeft Circel ofwel Nkrumah Circel als eindbestemming.

Ondertussen passeren langs de open raampjes verkopers en verkoopsters met op hun hoofd schalen en bakken met zakjes ijswater, brood, bananen, snoep, fruit, wc-papier, groente etc. etc. In deze wandelende supermarkt kunnen vanuit het raampje van de tro-tro de dagelijkse boodschappen worden gedaan, terwijl het binnen steeds heter wordt door de brandende zon op het dak en het zweet wegdrijft langs het plastic van de bank. Als het busje vol is duikt onmiddellijk de chauffeur op.

Vaak moet er nog een hoop bagage op het dak worden geladen voordat er gereden kan gaan worden. Dan probeert het zwaar beladen busje uit de zanderige vallei naar de weg te kruipen. Af en toe lukt dat niet en moet eerst iedereen weer uitstappen en instappen.

De enige staanplaats is voor de maid, die gedurende de rit of half gebogen over een passagier, of met zijn hoofd door het raam naar buiten hangt. Het busje maakt vaart en dat brengt verkoeling. Het busje scheurt door de chaotische verkeersdrukte, waarbij de chauffeur met zijn arm door het open raampje signalen geeft dat hij voorrang gaat nemen. Meestal worden die genegeerd en geldt het recht van de sterkste. Eenmaal weg uit de grootste chaos drukt de chauffeur het gaspedaal steeds dieper in. In volle vaart worden in rap tempo de kilometers weggevreten. Op dat moment komt de maid in actie. Hij tikt op de schouder van een persoon op de voorbank. In een vaste volgorde worden door de passagiers bankbiljetten doorgegeven richting maid en het wisselgeld terug gesluisd naar de passagiers, vanaf de achterste banken met behulp van alle overige inzittenden.

Iedereen in het busje heeft een bestemming ergens in de buurt van het eindpunt op vaste plaatsen langs de weg, waar ook mensen wachten die een tro tro nodig hebben. Haltebordjes zijn er niet.

“Maid?”

De maid knikt naar degene die hem heeft geroepen en geeft de chauffeur een teken. Het busje stopt bij de volgende halte.

Uitstappen zonder eerst een aantal medepassagiers de tro-tro uit te jagen is bijna onmogelijk. Toch heeft iedereen bij het instappen zijn best gedaan om, afhankelijk van de bestemming, een strategische plaats te kiezen. Als passagiers zijn uit- en ingestapt heeft zich een herschikking van plaatsen voltrokken. De volgenden die willen uitstappen zitten nu het dichtst bij de deur.

Op het moment dat er plaatsen vrij komen schiet de maid in actie. Hij hangt met zijn hoofd uit het raam, schreeuwt: “Accracracra” of “Surksurksurk” en maakt met zijn handen bewegingen die kenmerkend zijn voor één bepaalde bestemming. Vóórdat het eindpunt is bereikt schakelt hij over op geschreeuw van de eindbestemming op de terugrit.

Je weet nooit wanneer ’s avonds de laatste tro-tro vertrekt. De chauffeur stopt met rijden als hij het busje niet meer vol kan krijgen.

’s Zondagsmorgens rijden er geen tro-tro’s. Dan zit heel Ghana in de kerk.