In Accra en omgeving stikt het van de tro-tro’s, openbaar vervoer op basis van particulier initiatief met een organisatie waarvan De Lijn nog wat zou kunnen leren.

Tro-tro’s zijn busjes, die uit Europa worden geïmporteerd als ze daar zijn afgedankt. In Ghana wordt de motor opgelapt met onderdelen van ondefinieerbare herkomst en kwaliteit. Het interieur wordt voorzien van eveneens afgedankte banken. Zo worden tweeëntwintig zitplaatsen gecreëerd: twee naast de chauffeur op de voorbank en drie per bank op de vijf banken daarachter. Aan elke bank is een uitklapbaar stoeltje bevestigd waarmee het gangpad kan worden opgevuld.

De eigenaar verhuurt een busje aan een chauffeur en is bij panne verantwoordelijk voor reparatie. De chauffeur huurt een maid, zeg maar een soort conducteur, en het busje gaat elke dag steeds dezelfde route rijden. Uiteraard kiest een chauffeur de meest rendabele route.

Er zijn enkele grote tro-trostations. Bewegwijzering is er niet; iedereen weet gewoon waar ze zich bevinden. Ze liggen in kale, zanderige valleien, ergens tussen knooppunten van belangrijke doorgaande wegen. Bij winderig weer bijt het stof in je gezicht, bij regen zak je tot je enkels of verder weg in de modder. Het krioelt er van de mensen, niet alleen van passagiers, maar ook van handelaren die van alles te koop aanbieden. Vuilnisbakken staan er niet; afval wordt gewoon op de grond gegooid. Er staan soms honderden busjes zonder enige verwijzing naar de bestemming. De juiste tro-tro kun je vinden door die aan willekeurige mensen te vragen.

Mensen met dezelfde bestemming stellen zich op een vaste plek op in een keurige rij. Die rij kan wel eens heel lang worden. De frequentie waarmee de busjes komen aan rijden ligt erg hoog, hoewel, nooit hoog genoeg als je moet wachten in de bloedhete zon zonder schaduw. Je kunt uitrekent na hoeveel busjes je aan de beurt zult zijn. Zodra een busje arriveert, gaan mensen in stappen, op volgorde van hun plaats in de rij. Soms wordt er voorgedrongen en ontstaat er ruzie. Maar op de drukke trajecten is een man aangesteld, die zorgt voor de ordehandhaving ter plekke. Blanke, blonde vrouwen krijgen van hem soms een voorkeursbehandeling. Ze worden uit de rij getrokken zodra het eerst busje moet worden gevuld. Protesteren tegen deze koloniale behandeling heeft geen enkele zin en door de hitte ontbreekt daartoe de motivatie.

Een tro-tro vertrekt pas als alle plaatsen zijn bezet. Als er geen rij is stap je in het busje dat klaar staat of komt voorrijden. Het busje wacht tot er zich nog eenentwintig mensen hebben aangemeld. Op dat moment is de chauffeur spoorloos en zorgt de maid voor het werven van klanten. Onafgebroken roept hij luidkeels de eindbestemming.

“Accracracra!”

Het lijkt het geschreeuw van een kraai, maar het is bedoeld om duidelijk te maken dat dit busje Makola Market in het centrum van Accra als bestemming heeft.

“Surksurksurk!”

Het busje heeft Circel ofwel Nkrumah Circel als eindbestemming.

Ondertussen passeren langs de open raampjes verkopers en verkoopsters met op hun hoofd schalen en bakken met zakjes ijswater, brood, bananen, snoep, fruit, wc-papier, groente etc. etc. In deze wandelende supermarkt kunnen vanuit het raampje van de tro-tro de dagelijkse boodschappen worden gedaan, terwijl het binnen steeds heter wordt door de brandende zon op het dak en het zweet wegdrijft langs het plastic van de bank. Als het busje vol is duikt onmiddellijk de chauffeur op.

Vaak moet er nog een hoop bagage op het dak worden geladen voordat er gereden kan gaan worden. Dan probeert het zwaar beladen busje uit de zanderige vallei naar de weg te kruipen. Af en toe lukt dat niet en moet eerst iedereen weer uitstappen en instappen.

De enige staanplaats is voor de maid, die gedurende de rit of half gebogen over een passagier, of met zijn hoofd door het raam naar buiten hangt. Het busje maakt vaart en dat brengt verkoeling. Het busje scheurt door de chaotische verkeersdrukte, waarbij de chauffeur met zijn arm door het open raampje signalen geeft dat hij voorrang gaat nemen. Meestal worden die genegeerd en geldt het recht van de sterkste. Eenmaal weg uit de grootste chaos drukt de chauffeur het gaspedaal steeds dieper in. In volle vaart worden in rap tempo de kilometers weggevreten. Op dat moment komt de maid in actie. Hij tikt op de schouder van een persoon op de voorbank. In een vaste volgorde worden door de passagiers bankbiljetten doorgegeven richting maid en het wisselgeld terug gesluisd naar de passagiers, vanaf de achterste banken met behulp van alle overige inzittenden.

Iedereen in het busje heeft een bestemming ergens in de buurt van het eindpunt op vaste plaatsen langs de weg, waar ook mensen wachten die een tro tro nodig hebben. Haltebordjes zijn er niet.

“Maid?”

De maid knikt naar degene die hem heeft geroepen en geeft de chauffeur een teken. Het busje stopt bij de volgende halte.

Uitstappen zonder eerst een aantal medepassagiers de tro-tro uit te jagen is bijna onmogelijk. Toch heeft iedereen bij het instappen zijn best gedaan om, afhankelijk van de bestemming, een strategische plaats te kiezen. Als passagiers zijn uit- en ingestapt heeft zich een herschikking van plaatsen voltrokken. De volgenden die willen uitstappen zitten nu het dichtst bij de deur.

Op het moment dat er plaatsen vrij komen schiet de maid in actie. Hij hangt met zijn hoofd uit het raam, schreeuwt: “Accracracra” of “Surksurksurk” en maakt met zijn handen bewegingen die kenmerkend zijn voor één bepaalde bestemming. Vóórdat het eindpunt is bereikt schakelt hij over op geschreeuw van de eindbestemming op de terugrit.

Je weet nooit wanneer ’s avonds de laatste tro-tro vertrekt. De chauffeur stopt met rijden als hij het busje niet meer vol kan krijgen.

’s Zondagsmorgens rijden er geen tro-tro’s. Dan zit heel Ghana in de kerk.

27-09-2005 om 11:18 geschreven door rieky

Tegenover mijn logeeradres (waarvoor de naam “hotel” te veel eer zou zijn) stond een container. De container lag met de lange kant op de grond en had een deur. Binnen stond een bank. Aan een wand hing een spiegel. Daarvoor stond een stoel. En er hing een rekje waarop een gettoblaster stond.

Dit was de nering van Fred. Hij baatte er een kapsalon annex telefooncel uit. Langs de straat stonden twee billboards waarop hij zijn activiteiten aan voorbijgangers kenbaar maakte.

Van de eerste activiteit heb ik geen gebruik gemaakt omdat hij alleen heren kapte. Bovendien knipte hij maar één model; elke klant werd door hem met de tondeuse kaal geschoren. Hij had geen bijscholing nodig om de jaarlijkse nieuwe trends te kunnen volgen en hij hoefde zich niet te abonneren op glossy magazines waaruit de klant een model zou kunnen kiezen. Daardoor hield hij de vaste kosten laag, zodat hij zijn klanten sterk concurrerende prijzen kon bieden.

Daarnaast had hij een oud telefoontoestel dat met plakband bij elkaar werd gehouden. Daar kon je bellen, althans, je kon in eerste instantie proberen een verbinding te maken. Dat die meestal niet tot stand kwam lag niet aan Fred, maar was een gevolg van de viering van vijfenveertig jaar onafhankelijkheid. Provider Busy Phone had dit jubileum opgeluisterd met het verstrekken van gratis chips voor gsm’s, die zo razend populair werden dat het hele telecommunicatienetwerk was plat gelegd.

De openingsuren van Fred waren niet helemaal duidelijk. In principe was hij open als ik ’s morgens op straat verscheen en nog steeds open als ik ’s avonds op straat enkele biertjes had gedronken en naar bed ging. Tussendoor was de deur wel eens op slot of hij was de hele dag op slot. Ook trof ik hem wel eens slapend aan, maar het was geen enkel probleem als ik hem wakker maakte om te kunnen bellen.

Meestal stapte ik onverrichter zake bij Fred naar buiten en als ik geen verbinding had gekregen hoefde ik hem ook niets te betalen. Daardoor had Fred meer klanten aan wie hij niets verdiende dan klanten aan wie hij wél wat verdiende. Lukte het plotseling om verbinding te krijgen dan ging het snel geld kosten. Want de gettoblaster van Fred stond op een erg hoog volume en bovendien lag de container aan een drukke weg waar veel vrachtwagens voorbij denderden. Dus werd de meeste tijd besteed aan vragen en herhalingen.

Wie had ik zoal te bellen? Makelaars met wie ik een afspraak wilde maken, eigenaren die een huis te koop aanboden, advocaten en taxateurs van wie ik informatie nodig had voor de aankoop van een huis, kortom, ik voerde er gesprekken die zelfs in een rustig kantoor al niet echt gemakkelijk zouden zijn geweest. Bovendien was de hitte in de container niet te harden en ik dreef er weg op de bank van skai. Ondertussen schoor Fred rustig de een na de andere kroeskop kaal.

Op een keer vroeg hij me of ik tijd had om eens met hem te praten. Ik maakte meteen tijd èn nam plaats op de bank van skai waarvan ik net was opgestaan. Fred ging naast me zitten.

“You’r doing business in Ghana?”

Ik knikte.

“What kind of business?”

Ik vertelde hem dat ik een pand wilde kopen waarin ik een guesthouse wilde exploiteren.

Hij knikte en zweeg even.

Toen vroeg hij: “Can I help you?`

Ik aarzelde.

“May be.”

---------

“What are you looking for?”

---------

Mijn ogen dwaalden door de container terwijl ik nadacht en hechtten zich aan een strookje papier waarop met de hand geschreven stond dat knippen (omgerekend) zeventig eurocent kostte.

Ik zei: “I´m looking for a house with about six bedrooms, six badrooms, airco and a lot of space to built a restaurant and a internetcafe.”

Fred knikte en zweeg.

-----------

Toen zei hij: “Well, I think I cann`t help you.”

17-09-2005 om 20:11 geschreven door rieky

Zondag

“Are you going to church?”

“Yes”, antwoordde ik en sjokte in een korte broek, met een badlaken en een ananas naar de zee.

Het was zondag, tegen het einde van de middag. Ik was een eind voorbij Labadi Beach net uit de tro tro gestapt. Er is daar een rustig strand maar het pad ernaar toe kon ik niet vinden. Ik had een vrouw de weg gevraagd die me vervolgens had herinnerd aan mijn zondagse plichten.

Het pad kwam uit bij een rots. Ik stroopte de kleren van mijn lijf dat zweette onder het badpak dat ik droeg. Behalve zeer religieus zijn de Ghanezen nog preuts ook en ik wilde niemand choqueren door daar in mijn blote kont te moeten staan, ook al was dat maar een fractie van een seconde. Met de kleren in een zakje en de sandalen in de hand wandelde ik over het strand.

Het was er ontzettend smerig. Alles was bezaaid met plastic zakjes en andere smurrie, die bij eb de zee was ingezogen en nu bij vloed weer over het strand werd uitgespuugd. Een eind verder werd het schoner. Ik vouwde het badlaken uit.

Zwemmen in de golf van Guinee is voor minder ervaren zwemmers niet ongevaarlijk. Er staat een sterke onderstroom en de golven zijn hoog. Meedeinen met de golven dicht langs de kust is aangenaam. En daarna opdrogen in de zon bij een lichte bries en de bulderende zee op de achtergrond. Ik doezelde weg.

Plotseling klonk in de verte het geluid van trommels. Ik tilde mijn hoofd op. Er was niets te zien. Het geluid kwam dichterbij, nu vergezeld van gezang. Ik ging rechtop zitten. In de verte was een heuvel begroeid met gras en lage struiken. Tussen het groen schemerden kort felle kleuren. Toen dook een gezelschap op van zo’n vijftien personen, mannen, vrouwen en kinderen in de leeftijd van vijftig tot vier, plus  baby’s in draagdoeken op de rug van de vrouwen. Iedereen had zich voor de zondag geweldig uitgedost. De vrouwen droegen kleurige jurken, omslagdoeken, doeken geknoopt rond hun hoofd en vlammende sieraden in de oren, om de hals en de polsen. De mannen en jongens waren gekleed in krakend witte overhemden en zwarte pantalons met daaronder glanzende schoenen met punten.

Traag bewoog het gezelschap zich voort. Een man en een jongen droegen een djembee. Ze stopten, zetten de djembee tussen hun knieën, trommelden kort en liepen weer verder.

Het groepje kwam steeds dichter bij, passeerde mij en lachte naar mij. Bij deze overdaad aan kleuren en kleren voelde ik me erg wit en naakt in mijn badpak op mijn handdoek.

Bij de vloedlijn hield het gezelschap halt. Een van de mannen gaf een teken. Iedereen stond korte tijd doodstil met gebogen hoofd. Toen zetten de man en de jongen de djembee tussen hun knieën en begonnen te trommelen. Eerst rustig en kalm. Af en toe wierpen ze elkaar een blik toe, waarna het tempo en het volume werden opgevoerd. Aanvankelijk trommelden ze luchtig en relaxt met de vingertoppen, daarna harder en gespannen met de handpalmen. De groeiende hartstocht balde zich samen in de krommingen van hun rug, ontlaadde zich in de kracht en de razende snelheid waarmee de zijkanten van hun handen de djembees ranselden en spoot uit hun ogen naar buiten. De rest van het gezelschap gaf zich met voeten, heupen, hoofd, keel, handen en tenslotte met het hele lichaam over aan het genadeloze en keiharde ritme van de djembees. Het werd een wervelend vlak van fel rood, groen, paars en blauw waar vonkende zonnestralen op afketsten, tegen het geelgrijze schuim van bulderende golven als een krachtmeting met de natuur.

Opeens hield het op. Langzaam zette de groep zich weer in beweging. Ze slenterden terug, langzaam en vrolijk en verdwenen tussen het groen. Alleen de zee bleef rusteloos razen.  

10-09-2005 om 14:37 geschreven door rieky

Overal, zowel in België als in Ghana, zijn bepaalde voorzieningen en omstandigheden nodig om een huis te kunnen kopen. Geld is meestal de meest noodzakelijke voorziening, of een gegarandeerd inkomen om een hypotheek te kunnen krijgen. Daarnaast moet er een huizenaanbod zijn, dat aan de gestelde eisen en wensen voldoet en zal een infrastructuur nodig zijn om kopers en verkopers bijeen te kunnen brengen. Omdat de aanwezige infrastructuur in Ghana nauwelijks werkt of onbetrouwbaar is, valt het niet mee om geld, grote bedragen wel te verstaan, te besteden aan de aankoop van een huis.

Maar voordat ik dáár last van kreeg had ik al heel wat barrières moeten nemen waar een Europeaan in het dagelijkse leven nauwelijks bij stil staat. Gedurende vier weken heb ik dagelijks geworsteld met, en bijna alle tijd besteed aan de meest primaire basisbehoeften: eten, drinken, hygiëne, gezondheid, vervoer en communicatie, onder omstandigheden, waarin de aanwezigheid van water en elektriciteit niet tot de standaarduitrusting kon worden gerekend. Futiliteiten werden serieuze problemen die alle creativiteit opslorpten om ze opgelost te krijgen, om een beetje comfortabel te kunnen leven. Zo’n futiliteiten die een serieus probleem kan opleveren is bijvoorbeeld ….een kopje koffie op zijn tijd! 

Om een dag te kunnen beginnen heb ik een flink shot koffie nodig. Marcel bewoonde een kamer naast mij. Hij was een maand eerder in Accra gearriveerd en hij had uit België een aantal grote potten oploskoffie meegenomen. Want koffie in Ghana, samen met Ivoorkust hét Afrikaanse exportland van koffie, is belachelijk duur. Achter in het hotel was een keuken. In die keuken had Marcel aan een van de deurtjes van een keukenkast een hangslotje gehangen. Daarachter bewaarde hij de potten koffie, een kookplaatje en een pannetje.

‘s Morgens liep hij, recht uit bed, met het sleuteltje door lange, donkere gangen naar de keuken, kookte water, goot het in een mok met een schep oploskoffie en borg zijn spulletjes weer netjes op, echter, pas na verloop van tijd als het kookplaatje was afgekoeld. Ook ik mocht gebruik maken van deze faciliteiten en Marcel regelde ook nog een mok voor me.

Na een paar dagen bleek, dat onze klokken niet gelijk stonden. Het was toch lastig om elkaar steeds voor dat sleuteltje achterna te moeten rennen, om op het gewenste moment aan ons gerief te kunnen komen.

We besloten een waterkoker te kopen. Op de markt stonden ze te koop voor twintig euro, althans voor blanken. Wij stuurden Lucy erop af, die als autochtoon simpel kon afdingen tot twaalf euro. Op de gang tussen onze kamers stond een ouderwets dressoir. Blij als kleine kinderen plaatsten we de waterkoker op het dressoir, zodat die op elk moment onafhankelijk van elkaar beschikbaar was. Dat we deze methode niet toe hadden gepast op het kookplaatje, had te maken met de prijs ervan.

Twee dagen ging het goed. Elke dag genoot ik op het juiste moment van mijn shot. De derde dag werd er in alle vroegte hard op mijn deur gebonsd. Ik schrok wakker en vloog naar de deur. Marcel stond zich in paniek af te vragen of de waterkoker misschien op mijn kamer stond. Ik had echter de slaap nog in mijn ogen. Onze waterkoker weg? Dat kon niet.

Marcel beende naar Andrew. Om Marcel te kalmeren beloofde Andrew plechtig, dat hij successievelijk alle kamers zou gaan inspecteren. Gezien het tempo waarmee Andrew zich doorgaans voort bewoog was dit niet de juiste reactie om Marcel rustig te krijgen.

We maakten elkaar wijs dat onze waterkoker zich in elk geval zeker binnen de muren van het hotel zou bevinden. En we waren zelfs zo naïef te veronderstellen dat een van de studenten hem misschien wel even zou hebben geleend. Elk kwartier wierpen we een blik om de deur in de hoop dat onze waterkoker weer op het dressoir zou staan.

In de loop van de dag kreeg Marcel een slim idee. Demonstratief zette hij de doos waarin de nieuwe waterkoker had gezeten op het dressoir. Daarop plakte hij een brief met de dwingende oproep de geleende waterkoker terug te zetten.

De doos heeft er nog geen uur gestaan. Toen was ook de dóós weg! Pas toen hebben we de realiteit onder ogen gezien. Onze waterkoker was gewoon gejat…. voor geld. In de oorspronkelijke verpakking zou hij nóg meer gaan opbrengen. We bleken niets te hebben nagelaten om deze kraak voor de dief zo profijtelijk mogelijk te maken.

Toen we ons verlies eindelijk hadden geaccepteerd hebben we Lucy opnieuw op pad gestuurd. De nieuwe waterkoker kreeg een vaste plek in mijn kamer. Marcel keerde terug naar de oude situatie met zijn kookplaatje in de keuken. Vóór ons vertrek terug naar België hebben we de waterkoker aan Lucy in bewaring gegeven.

Ook al hebben we nog geen guesthouse, een waterkoker hebben we in elk geval wél!

02-09-2005 om 20:54 geschreven door rieky

26-08-2005 om 19:54 geschreven door rieky

Mijn businesspartner, Marcel, zat voor drie maanden in Ghana. Voordat hij vertrok hadden we op Internet gespeurd naar makelaars en de panden in de buurt van Accra die op hun sites te koop werden aangeboden. En we waren ons dood geschrokken van de vraagprijzen.

Het actuele en voor ons relevante aanbod hadden we uitgeprint en Marcel was met dit mapje in het vliegtuig gestapt. Hij werd opgehaald door Bart, een Belg die al meer dan tien jaar in Accra woont.

Drie weken lang probeerden Bart en Marcel afspraken te maken met makelaars of mensen die zich daarvoor uitgaven. Meestal kwam de makelaar niet opdagen op de afgesproken plaats en tijd. Werd de afspraak wél nagekomen en volgde een gesprek, waarin de klant zijn wensen en budget kenbaar maakte, dan werd vervolgens van de makelaar niets meer vernomen.

Drie weken lang toerden Bart en Marcel door Accra. Ze probeerden de aangeboden panden te vinden. Soms slaagden ze daarin. Vaak betrof het panden in aanbouw van een eigenaar, wiens ambities bij aanvang te hoog hadden gelegen en die nu geen geld meer had om het huis af te bouwen. Ook doordat aansluiting op het elektriciteitsnet en de waterleiding een aandachtspunt was vielen veel panden af. En in Accra is de ligging in de nabijheid van een geasfalteerde weg niet vanzelfsprekend, terwijl wij toch wel graag, ook in het regenseizoen, ons huis zouden willen kunnen bereiken. Enfin, een voor een werden de panden in het mapje van Marcel afgewerkt. Het laatste pand bleek zelfs door de makelaar die het te koop had aangeboden niet meer terug te vinden.

Bart plaatste een advertentie in “The Daily Graphic”. Er werd gereageerd door de een of andere Steven met wie een afspraak werd gemaakt. Trots leidde hij Bart en Marcel door zijn grote huis op een ruime lap grond. Het beloofde iets en de vraagprijs was redelijk. Een paar dagen later slaagde Bart erin een praatje te maken met de buurman. Die vertelde hem dat Steven helemaal de eigenaar niet was! Het is in Ghana geen zeldzaamheid dat een huizenkoper, nadat hij een huis heeft gekocht en betaald, wordt geconfronteerd met een luchtkasteel omdat de verkoper niet de eigenaar blijkt te zijn.

Toen arriveerde ik op Kotoka, de luchthaven van Accra, met een nieuw mapje onder de arm, in de naïeve veronderstelling dat ik het team kwam versterken om met Europese voortvarendheid ons plan te gaan realiseren.

07-08-2005 om 15:27 geschreven door rieky