Nieuwe versie van Richard Strauss' Die Frau ohne Schatten met de bejubelde Doris Soffel in de rol van Amme
Acht voorstellingen Op
maandag 1 september geeft de Nederlandse Opera in het Amsterdamse
Muziektheater de première van een nieuwe enscenering van de opera Die Frau ohne Schatten uit
1919 van Richard Strauss (1864-1949). De rol van de Amme de voedster zal worden vertolkt door Doris Soffel, die zich
reeds heeft weten te onderscheiden van zovele andere vocale
interpreten, en met name in het niet bepaald gemakkelijke repertoire
van Richard Wagner en Richard Strauss, waarvoor zij intense ovaties
heeft geoogst. Na de première worden er nog zeven voorstellingen in
Amsterdam gegeven: op vrijdag 5, dinsdag 9, vrijdag 12, dinsdag 16,
zaterdag 20, dinsdag 23 en zondag 28 september. Meer over de vocale en instrumentale, alsmede alle andere sleutelfiguren binnen deze productie, is te vinden op de website [1] van De Nederlandse Opera.
Het verhaal Het libretto stamt van Hugo von Hofmannsthal (1874-1929).
Nog in hetzelfde tijdsbestek verwerkte de auteur de verzonnen handeling
in een verhaal dat ook nog in 1919 in Berlijn is verschenen, en sedert
twee jaar in een heruitgave van die eerste editie opnieuw verkrijgbaar
is. Andere bronnen beweren echter dat eerst het boek is geschreven en
de auteur vervolgens het libretto voor de opera heeft gerealiseerd.
Deze Erzählung geldt als een
van de kostbaarste juweeltjes van de Weense neoromantiek. Het gaat
daarbij om een sprookje dat nadrukkelijk is voorzien van heel veel
symboliek die op tal van manieren kan worden geduid. De basisgedachte
is dat de menselijke liefde pas vruchtbaar kan zijn als de twee bij
elkaar horende partners door middel van beproevingen, waarachtig lijden en zelfinzicht
de weg tot elkander hebben gevonden. In deze geschiedenis heeft de
keizer eens jacht gemaakt op de dochter van de geestenleider Keikobad;
zij had toen de gestalte van een gazelle, die hij tot keizerin heeft
gemaakt. Na een jaar samenleven heeft de keizerin nog steeds geen
schaduw weten te verwerven: het teken van moederschap. Op het moment
van die vaststelling resten haar nog drie dagen voordat de termijn die
haar vader heeft gesteld, is afgelopen en zij naar het geestenrijk moet
terugkeren. De keizer zal dan tot steen verstarren. Helaas
wordt de keizerin begeleid door haar diabolische voedster, en samen
dalen zij af naar de mensenwereld, waar ze de vrouw van ene Barack
ertoe overhalen haar schaduw af te staan. De keizerin beseft echter dat
ze hierdoor bij Barack in het krijt zal staan en daarom aarzelt ze die
schaduw aan te nemen. Vervolgens worden die beide echtgenoten in een
onderaardse kerker van elkaar gescheiden. Voor de tempel van de geesten
scheidt de keizerin van haar voedster om haar laatste beproeving te
ondergaan. Door af te zien van het water des levens en de schaduw van
de vreemde vrouw, kan zij zichzelf verlossen, evenals de reeds
versteende keizer. Door deze vorm van zelfoverwinning wordt haar de
genade deelachtig en krijgt zij een eigen schaduw. Het uiteengerukte
echtpaar wordt opnieuw vereend, doordat ook die twee mensen, evenals
het keizerpaar, erin is geslaagd de weg tot elkander opnieuw te vinden. Pas
in de jaren zeventig van de twintigste eeuw heeft deze opera van
Richard Strauss internationaal meer aanzien gekregen doordat dirigent
Karl Böhm (1894-1981) zich er nadrukkelijk voor heeft ingezet en
vasthoudend is gebleven, ondanks de enorme eisen die het werk aan alle
betrokkenen stelt.
Drie bedrijven Strauss schreef op basis van die Hofmannsthal-tekst een opera in drie bedrijven, die op 10
oktober 1919 in Wenen in première is gegaan onder leiding van Franz
Schalk (1863-1931). Strauss was in de jaren 1919-1924 directeur van de Wiener Oper, een functie die hij met Franz Schalk deelde. De in die dagen internationaal in hoog aanzien
staande sopraan Maria Jeritza zong bij die gelegenheid de titelrol. Pas
dertien jaar later werd er een voorstelling in Salzburg geven en het
zou tot 1940 duren voordat de Milanese Scala zich over het werk
ontfermde. In 1966 volgde New York, een jaar later Londen en in 1972
triomfeerde Die Frau ohne Schatten in Parijs. Dit
prachtige en terecht pretentieuze stuk muziektheater bergt tal van
stijlen en verschillende muzikale uitingsvormen in zich: elementen van
het oratorium die passen bij het hier en daar ietwat
bijbels-ideologische sfeer , maar daarnaast ook de in het fenomeen
opera zo passende lyriek, die erin slaagt de inhoud enigszins boven het
afstandelijk-epische van de handeling uit te tillen. __________ [1]: http://www.dno.nl/index.php?m=performances&sm=season&s=237&c=teamAndCast
Hugo von Hofmannsthal: Die Frau ohne Schatten Erzählung. Berlin 1919. Neuausgabe 2006, herausgegeben von Joseph Kiermeier-Debre in de reeks Bibliothek der Erstausgaben
(dtv 2667). Deutscher Taschenbuch Verlag, München. ISBN
978-3-423-02667-7. Prijs 8, (alleen in de Bondsrepubliek Duitsland
en in Amsterdam bij Boekhandel Die Weisse Rose.) ____________ Afbeeldingen 1. Zangeres Doris Soffel. Foto van Boris Streubel. 2. Librettist Hugo von Hofmannsthal. 3. Componist Richard Strauss. Tekening van Jarko Aikens, Groningen 1984. (Archief Heinz Wallisch.) 4. Dirigent Franz Schalk. 5. Voorzijde van de heruitgave 2006 van de oorspronkelijke tekst van de Hofmannsthals Erzählung Die Frau ohne Schatten.
Cultuurspectrum
