Van de paardentram naar de Dampoort tot de Hermelijn naar Flanders Expo
08-01-2008
O. vervoer Gent (257a)
De "Nieuwe Sasschepoortstraat" in de jaren twintig van de vorige eeuw, gezien vanuit de Sint-Salvatorstraat. Rechts de huidige Muidelaan, links de toegang tot de Nijverheidsplaats (Place de l'Industrie), thans Neuseplein. Centraal in beeld het schuilhuisje voor de tramreizigers, inclusief krantenkiosk. Opvallend zijn een aantal bomen welke toen het midden van de straat sierden. Voor het gebouwtje poseren een dozijn personen, terwijl de laatste klanten de twee-assige "preekstoeltram" verlaten. Het rijtuig is in dienst op lijn 4 en uitgerust met een sleepbeugel. De metalen plaat tussenin was een windvanger. Die had tot doel de druk op de veer te verhogen, zodat het contact tussen het sleepstuk en de rijdraad maximaal bleef. Aan het einde van de straat, hier buiten beeld, lag een overloopwissel voor de terugkeer van de rijtuigen. De keerlus langs de Sassekaai werd pas in 1946 in gebruik genomen.
Zicht op de "Nieuwe Sasschepoortstraat" (Nouvelle rue Porte du Sas), thans Voormuide, met dubbel tramspoor, waarvan het rechtse in beeld tevens diende voor de aanvoer van de rijtuigen naar Meulestede. In de verte onderscheiden we de metalen draaibrug uit 1887 en de trolleypalen op de beide oevers van het kanaal.
In mei 1914 werd op lijn 6 een experiment uitgevoerd waarbij de luchtleiding en enkele tramrijtuigen werden omgevormd voor het stelsel van de sleepbeugel. De resultaten waren zeer bevredigend en in juli begonnen her en der in de stad aanpassingswerken om het stelsel te veralgemenen. Enkele dagen later brak de Eerste Wereldoorlog uit en werd het project in de lade opgeborgen. Pas in het najaar van 1919 werden de leidingen vernieuwd en in februari 1920 was de sleepbeugel op alle lijnen in gebruik gesteld.
28 januari 1914(Gazette van Gent)
Zoals iedereen weet gebeurt het veel te dikwijls dat de trolleywieltjes van de draad schieten en er weer moeten opgebracht worden door de kaartjesgever. Dit veroorzaakt vertragingen en soms andere ongevallen, zoals het breken van de draden. Elkeen heeft reeds bemerkt dat in de kromten de kaartjesgever de peerskoord moet vasthouden. Dat is om te beletten dat het rolletje van de draad zou schieten. Toch gebeurt dat. Vandaar het besluit iets anders te proberen. De peers zal worden vervangen door een zware metaaldraad, die de vorm heeft van een boog. Het uiteinde naar beneden toe lijkt daardoor niet slecht op een raquette van het lawn-tennisspel. Het systeem is al lang in voege in steden als Antwerpen, Oostende, Berlijn en Amsterdam.
18 april 1914(De Gentenaar)
De trammaatschappij is thans in het bezit van de machtiging om het trolleystelsel om te vormen tot hetgene voor de sleepbeugel en wil onmiddellijk een gedeelte van het net omvormen. Ze heeft daartoe de wat afgezonderde en bijna geheel rechte lijn tussen de Sassepoort en Meulestede uitgekozen. Het beheer heeft de Ateliers de Constructions Electriques de Charleroi verzocht, zonder verwijl een twaalftal aangepaste beugels te willen versturen.
9 mei 1914(De Gentenaar)
De dienst zal heden op de lijn Sassepoort - Meulestede geschorst zijn, teneinde de nodige wijzigingen aan de luchtkabels te brengen met het oog op het gebruik van de boogtrolleys, ter vervanging van de roltrolleys. De aangepaste rijtuigen zullen in gebruik worden gesteld op Onze-Lieve-Heer Hemelvaart, 21 mei aanstaande, ter gelegenheid van de bijzondere dienst tijdens de regatten te Terdonk.
Op 20 februari 1913 kwam een nieuwe lijn 2 in voege: "Ledeberg - Sassepoort" en het gedeelte naar Meulestede kreeg het nummer 6 toegewezen. "De zesse" bleef daar de dienst uitmaken tot eind 1962, toen de tramlijn vervangen werd door een autobusdienst. Vanaf 10 februari 1914 werd lijn 2 andermaal ingekort, nu tot het uiteinde van de Zonnestraat. Rijtuigen van lijn 4 die tot dan toe reden tussen het Sint-Pietersstation en de Korenmarkt, zetten voortaan koers naar de Sassepoort. Het traject 4 - Sint-Pietersstation - Muidebrug zag het levenslicht en zeventig jaar lang zou dat zo blijven, tot op 2 juli 1984, maar daarover meer in de volgende aflevering. Op een fragment uit het "Plan complet de VILLE DE GAND et des communes limitrophes" uit 1913, gepubliceerd door "La Maison HEINS", merken we rechts van de Muidebrug het cijfer 4, links het cijfer 6. De uitgever was dus duidelijk vooruitziend...
Fragment uit "Reseau des Tramways", gepubliceerd in de stadsgids van 1907. In de linker bovenhoek een "legende" waarin toen sprake was van vijf stadslijnen en de buurtlijn naar Merelbeke, eveneens door de "Elektrische Tramwegen van Gent" uitgebaat. Ook de lijnen van de "Chemins de fer de l'Etat" (Staatsspoorwegen) stonden er op aangeduid. Op het plan is goed te merken dat zowel de lijn van het Arsenaal naar de Brusselsepoort, de Zuidstatie, de Korenmarkt en de Sassepoort als deze van de Sassepoort naar Meulestede het lijnnummer 2 droeg.
Weergave van het witte lijnbord dat vanaf 1906 werd bevestigd bovenaan de tramrijtuigen welke dienst deden op lijn 2: Ledeberg - Zuidstation - Korenmarkt - Muide (Sas) - Meulestede.
Aanvankelijk waren de Gentse trams niet voorzien van een lijnnummer. Aan het voorste paneel van de door accumulatoren aangedreven rijtuigen was wel een bakje van bescheiden omvang bevestigd waarin een plaatje werd geschoven waarop de beide eindpunten in het Frans en het Nederlands stonden aangeduid. Op 22 januari 1906 maakte "Het Volk" echter melding van volgend bericht: "Op de tramrijtuigen zijn houten borden geplaatst die zijdelings kunnen worden verlicht. Daarop staat een nummer vermeld en de bestemming in twee talen. De panelen zijn blauw, wit, geel, rood of groen volgens de lijn waar ze op lopen. Het beheer wil die maatregel algemeen maken, teneinde aan de reizigers nog meer gemak te geven bij het opsporen van hun gevraagde correspondenties."
Prentkaart uit de jaren twintig van de vorige eeuw met zicht op de metalen draaibrug tussen de Voormuide (links) en de Muidepoort, in 1887 voltooid ter vervanging van een eerste dergelijke constructie uit 1868. Enkele gegevens: lengte 39,53 meter, breedte rijweg: 5 meter; twee voetpaden van 1,40 meter; doorvaart: 16,34 meter; vrije hoogte: 2,94 meter.
Uit persartikels blijkt dat de tramlijn tussen de Muidebrug en Meulestede, wat de duur van de exploitatie door middel van paarden betreft, (* met zekerheid één week, hoogstens vier!) wellicht in het Guinnessbook of Records zou vermeld zijn geweest moest dit toen hebben bestaan. Dat zat zo... Toen in 1898 talloze straten werden opengelegd voor de omschakeling van de paardentram op normaalspoor van 1,45 meter naar accumulatorentrams op meterspoor, werd het net uitgebreid met enkele nieuwe lijnen, waaronder één over de Muidebrug langs de Meulesteedsesteenweg. Naarmate her en der in de stad de aanleg vorderde werden daarop vanaf november tot meterspoor omgevormde paardentrams ingezet, in afwachting van de eerste elektrische, waarvan de officiële inhuldiging op 23 januari 1899 plaats had. Over de lijn naar Meulestede vermeldt de Gazette van Gent:
25 februari 1899
De sporen over de ringspoorweg die de Meulesteedsesteenweg kruist zijn gelegd. Deze lijn zal binnen een paar weken tot aan Meulestede worden uitgebaat, met paardentrams tot aan de Muidebrug en met elektrische rijtuigen tot de Korenmarkt.
8 maart 1899
Het is voor de inwoners van Meulestede belangrijk te vernemen wanneer zij ook per tramrijtuig naar het midden van de stad zullen geraken, tenware men nog enige maanden de Gentenaars van Meulestede langs de riggels liet wandelen, die nog niet eens aan de ringspoorweg met elkander verbonden zijn...
29 maart 1899
Gistermorgen (* 28 maart) is de tramdienst begonnen van de Muidebrug tot aan de Meulestedebrug. In afwachting dat de elektrische tram er kan rijden, wordt de tocht gedaan door twee paardentrams die mekaar kruisen op het middelpunt van de Meulesteedsesteenweg.
5 april 1899
Op Meulestede had men maandagnamiddag (* 3 april) gevlagd en gaf de fanfare een concert, omdat de elektrische tram er voor de eerste maal naartoe reed. De feestelijkheden lokten veel volk uit. Een elektrisch rijtuig zal nu regelmatig de dienst verrichten, maar voorlopig zullen er toch ook twee paardentrams blijven rijden, zodat men elke tien minuten gelegenheid zal hebben om naar de stad te komen.
27 april 1899
Nu er sedert gisteren op de lijn van het Rabot ook nieuwe trams rijden, geschiedt geheel de dienst elektrisch en is er te Gent (* na 25 april) een einde gekomen aan het tijdperk van de paardentram.
Een rijtuig van de "Chemin de Fer Américain" dat zich in de Geldmunt ter hoogte van het Gravensteen bevindt vervolgt zijn reis naar de Korenmarkt. Uit discussies in de Gentse gemeenteraad bleek dat de lijn erg verlieslatend was wegens te duur voor Jan Modaal, woonachtig in de beluiken aan de Muide...
19 december 1876(Gazette van Gent)
De heer De Smet, verslaggever, deelde in de stedelijke raad mee dat de tramcompagnie vraagt om de vertakking van op de Veerleplaats naar de Sleepstraat te vervangen door een verbinding over de Kraanlei en langs het Sluizeken. Daartegen heeft de commissie vele bezwaren gevonden en zij stelt voor de vraag af te wijzen. Deze conclusie werd aangenomen. De omvang van de activiteiten aan de Kraanlei, waar gedurig aan schepen worden gelost en geladen en waar steeds wagens gestationeerd staan zouden het tramverkeer voortdurend hinderen. Bewoners van de betrokken verlaten straten lokken klachten uit ten voordele van een ander tracé, waarvan de lengte slechts 65 meter zal verminderen op een parcours van 1900 meter. Er is gebrek aan belangstelling voor die lijn door de bijtaks die de maatschappij de reizigers oplegt voor dit traject, dat in verhouding tot het volledige parcours en met het tarief van de andere lijnen 10 en 15 centiemen zou mogen kosten (* twee klassen!), terwijl men er 15 tot 20 rekent.
2 januari 1877(Gazette van Gent)
De heer schepen Callier verzekerde dat de verplaatsing van de lijn naar de Muidepoort langs de Kraanlei van zeer groot belang is voor de compagnie van de tramway en een enquête, ondertekend door meerdere inwoners van het Oudburg en de Kraanlei dit bevestigen. Sedert de lijn naar de Sassepoort er ligt, worden al de winsten die de compagnie op de andere lijnen doet, verzwolgen door de verliezen die deze oplevert. Het tarief dat nu toegepast wordt is al lager dan dat van het lastenkohier. De heer Dierman bestreed de vraag over de verplaatsing. Indien de tramcompagnie denkt dat het verleggen van de lijn haar meer volk zal aanbrengen, dan is zij mis, want de Sassepoort is bewoond door een bevolking die zich het gemak van de tram niet betalen kan. De conclusies van het verslag werden in stemming gelegd en de vraag van de compagnie werd verworpen met 22 stemmen tegen 5.
Deze plattegrond van het paardentramnet was een onderdeel van de kalender voor het jaar 1875, uitgegeven door de eerste maatschappij. Daarop staat de lijn naar het Heilig Kerst en de Muidepoort nog met een stippellijn aangeduid ("projeté" - gepland).
In 1874 verscheen de paardentram in de stad, geëxploiteerd door de "Tramways de Gand". De eerste lijnen verbonden het Zuidstation met het Van Arteveldeplein, Sint-Jacobs, de Dampoort, de Vrijdagmarkt, de Korenmarkt, de Kortrijksepoort en de Brugsepoort. Op 14 juli 1875 meldde de tramcompagnie aan het stadsbestuur dat de aanleg van de lijn Korenmarkt - Sassepoort langs de Groentenmarkt, Vleeshuisbrug, Geldmunt, Lange Steenstraat, Sleepstraat, het Heilig Kerst en de Sint-Salvatorstraat voltooid was en ze diende tegelijk de vraag tot uitbating in. De aanvaarding van de lijn geschiedde op 17 juli.
AFLEVERING 22 (WEEK VAN 7 TOT 13 JANUARI 2007) TERUG BESCHIKBAAR !!! =========================
IN DEZE EN VOLGENDE AFLEVERING WORDEN DE SCHIJNWERPERS GERICHT OP DE MUIDEWIJK. OOK AANGAANDE HET OPENBAAR VERVOER HEEFT ZICH DAAR HEEL WAT AFGESPEELD, MAAR EEN GROOT DEEL DAARVAN IS INTUSSEN UIT HET GEHEUGEN GEWIST. HET WORDT DUS BEST WEER BOEIEND... NET ALS VORIG JAAR LOOPT ALS EEN RODE DRAAD DOORHEEN DE AANGEBODEN INFORMATIE EEN RUIME KEUZE AAN BEELDMATERIAAL... -*-
Fragment uit "Plan de Gand, dressé par B.J.SAUREL,Contrôleur du Cadastre, et lithographié par G. JACQMAIN (1872), met de Voormuide en de Sint-Salvatorstraat (Rue Saint-Sauveur), de Muide- of Sassepoort (Porte du Sas), de "Chaussée de Meulestede" en de Sassevaart (Canal du Sas) die in verbinding staat met het Kanaal van Terneuzen. Ten noorden van dit alles herkennen we het Handelsdok (Grand Bassin), een gasbedrijf en Dok-Noord (Promenade du Dok). Toen reeds waren er plannen voor de aanleg van een ringspoorweg (chemin de fer de ceinture) vertrekkende aan de Dampoort, die heden nog de Meulesteedsesteenweg dwarst. Meer zuidelijk zorgden de pas gegraven Nieuwe Vaart (Nouveau Canal), het Lievekanaal naast de Blaisantvest (Boulevard de Plaisance !!) en Meerhem (Quai du Marais) evenwijdig aan de Sint-Salvatorstraat er voor dat de omgeving van de Tolpoort destijds een uitermate waterrijk gebied was. De grote havendokken waren nog niet aangelegd en dus was het toen nog perfect mogelijk met koets of kar van Meulestede naar Oostakker en vice versa te reizen...
Zeg nu zelf, hier toont de winter zich op zijn mooist, niet? Links in beeld drie-asser 317 die op de "maagdelijk witte" eigen bedding van Melle naar Gentbrugge snort. Een zeldzame personenwagen trotseert de mulle sneeuwpap om het tramrijtuig in te halen. Aan de overzijde van de Brusselsesteenweg het sierlijk paviljoen en de toegang tot het "kasteel van de burgemeester"... (foto: W. Gogaert)
In deze tijd is het traject van lijn 1 in Wondelgem en Evergem ideaal om bij overvloedige sneeuwval PCC's of Hermelijntrams op de gevoelige plaat vast te leggen. Destijds benaderde lijn 20 langs de Brusselsesteenweg naar Melle van alle stadslijnen het meest het karakter van de buurtspoorwegen. Bijgevolg "the place to be" voor sfeervolle impressies die sowieso in aanmerking kwamen ter illustratie van de maanden januari en februari op glimmende jaarkalenders. Een eerste voorbeeld daarvan toont ons drie-asser 358 die we de halte "Kruising" via de overloopwissel zien verlaten om de rit naar het Arsenaal verder te zetten. Al even ongewoon is de totale afwezigheid van enig autoverkeer op dat ogenblik... (foto: F. Coussens - 2 december 1973)
Hier zijn we terug aan de terminus van de lijnen 2 en 9 nabij de ringspoorweg aan het Arsenaal te Gentbrugge. Voorwaar een ongewone verschijning, die oude twee-asser 197, klaar voor een rit langs lijn 9 naar het Sint-Pietersstation... In 1959 werden niet minder dan elf dergelijke rijtuigen uit dienst genomen en gesloopt. Enkel de "gewone" twee-assers 197 en 201 en de zwaardere 182, 202 en 206 die uitgerust waren om aanhangwagens te trekken bleven toen nog over. De 197 werd evenals de 182, 201 en 202 in 1963 aan de dienst onttrokken. Ten slotte moest in 1965 ook motorwagen 206 er aan geloven. Wellicht moest de trammaatschappij bij ijzige winterse omstandigheden wegens de vele pannes en verbrande motoren alles uit de kast halen om het rijtuigenaanbod enigszins op peil te kunnen houden.
Een Gentse drie-asser in de steppen van Klein Azië? Allerminst! Rijtuig 358 bevindt zich hier aan de terminus van lijn 7, beter bekend onder de benaming "Darsen". De opname dateert uit de strenge winter 1962-'63. Een tweetal reizigers duikt op uit het niets op in afwachting van de volgende afreis naar het Sint-Pietersstation. Ook zonder de sneeuw kan je vandaag in dit beeld verdwalen. De fotograaf stond aan de Motorstraat. Het enkel spoor zwenkt aan de einder af naar links, om onder de spoorwegberm van de lijn Gent - Antwerpen te ontdubbelen naar de Hogeweg en verder naar Sint-Amandsberg. Waar rechts onderaan een aantal besneeuwde "molshopen" liggen heb je heden ten dage een tunnel die de verbinding maakt tussen de haven en de Kennedylaan...
Drie-asser 391 heeft zopas de gemeenschappelijke halte met lijn 3 aan de Sint-Jacobskerk verlaten en begeeft zich langs lijn 5 in de Bibliotheekstraat, richting Minnemeersbrug, het Stapelplein, het Heilig Kerst en de terminus aan de Muidebrug. De straat werd dwars door het Baudelopark (de vroegere kruidtuin) in 1912 aangelegd om de uitbreiding van de toenmalige lijn 7 van Sint-Jacobs naar de "entrepôt" mogelijk te maken. Dat nieuwe traject werd op 19 maart 1913 ingereden. De laatste tram 5 bolde er op 31 mei 1965. Na de Gentse Feesten van dit jaar werd alle verkeer er verboden en de straat terug opgebroken voor de hereniging van de beide parkdelen tot één nieuwe groene zone... Wij moeten het hier stellen met de witte versie ervan, op beeld vastgelegd tijdens de winter 1964-'65. (foto: P. de Meyer)
Ruimte zat die dag in de Koningin Elisabethlaan. De geparkeerde personenwagens zijn getooid met een flinke sneeuwvacht en blijkbaar zijn er, op een enkeling na, weinig chauffeurs bereid gevonden hun hachje te wagen op een wellicht glad wegdek. Zo te zien heeft de drie-asser die net begonnen is aan een rit op lijn 4 naar de Muidebrug, bitter weinig last van al die winterse heisa. Of dat ook gold voor de tramgeleider, die aan zijn rechterzijde een dubbele deur had welke gedurig open moest blijven om aan de haltes reizigers op te nemen of uit te laten, valt te betwijfelen...
Winters tafereelte aan de terminus "Gentbruggebrug" van lijn 3. Vooraan links twee geparkeerde drie-assers met gedeeltelijk neergehaalde sleepbeugels, waaronder de 399, in afwachting dat ze tijdens de spitsuren zullen worden ingezet. Een derde rijtuig is net vertrokken voor een rit stadinwaarts naar Mariakerke en geeft een te laat aangekomen reiziger het nakijken... (foto: winter 1965-'66)
Dit winters tafereeltje toont ons de de sporen 9 tot en met 16 op het terrein van de stelplaats te Gentbrugge. De rijtuigen waarvan we het voorste gedeelte zien dragen van links naar rechts de nummers 388, 328 (met aanhangwagen), 397 en 324. Onderaan in het midden het spoor dat destijds van de Brusselsesteenweg aan de bocht ter hoogte van de Gebroeders Desmetstraat via een zijdelingse ingangspoort binnen de stelplaats leidde. (foto: 28 december 1962)
Opeenhoping van sneeuw veroorzaakte op lijn 20 ter hoogte van het uitwijkspoor aan de halte "Kruising" een lichte ontsporing van drie-asser 318, in dienst tussen Gentbrugge en Melle. Werklieden van de trammaatschappij zijn druk doende met het terug op de sporen plaatsen van het rijtuig door middel van vijzels. (foto: verzameling W. Gogaert, vermoedelijke datering: 1969)
Close-up van de sneeuwruimer, hier in dienst op het enkel spoor van lijn 20 langsheen de Brusselsesteenweg, richting Gentbrugge (foto: verzameling W. Gogaert - februari 1969).
"Gouden tijden" dus voor de sneeuwruimer van eigen makelij die de MIVG tussen 1948 en 1973 in dienst had. Voor de uitgebreide historiek van dit merkwaardig tramrijtuig en enkele actiebeelden verwijs ik naar aflevering 17, rubriekjes 199, 199a en 200.
Drie-asser 325 met aanhangwagen uit de reeks 65-72 geparkeerd op het Emiel Braunplein, richting Klein Turkije, klaar om de rit langs lijn 4 naar het Sint-Pietersstation aan te vangen. Foto uit 1958, kort voor de afbraak van de huizenrij. Rechts een gedeelte van het belfort.
NOG VEEL MEER OVER HET GENTSE OPENBAAR VERVOER!!!
Bekijk ook het blog "MIVG" van Dany !!!! ________________________________________
