|
Jozef Viskens, leraar, onderwijsdeskundige, frontsoldaat en flamingant (1881-1929)*
door Jan Vander Elst
De Frontblaadjes
Naast de week- en dagbladen, waarvan alleen de Belgische Standaard aan het front zelf verscheen, begonnen vanaf augustus 1915 aan het Belgische front zoals aan de andere fronten, allerhande kleine periodiekjes uit de grond te rijzen. Doel van de frontblaadjes (1) was het in contact brengen van zoveel mogelijk gelijkgezinden. De artikels in de frontblaadjes hadden ook als doel te informeren. Het hoofdonderwerp was vooral de frontsoldaat zelf en was meestal ook direct aan de soldaten gericht. De soldaten werden aangemoedigd en er werd geschreven over hun toestand.
Na de Slag om de IJzer en het vastlopen van het front waren vele soldaten volledig van hun geboortestreek afgesloten. Briefwisseling was uitgesloten, met uitzondering van enkelen die via Nederland brieven konden oversmokkelen. In verschillende eenheden kwamen aalmoezeniers en brancardiers, zoals aalmoezenier Jozef Casteels (2) uit Wespelaar (zij genoten een grotere bewegingsvrijheid en hoefden geen dienst te doen in de frontlinie), op het idee per streek alle nieuwtjes samen met nieuwtjes van het front te bundelen. Sommige frontbladen waren gehectografeerd, andere gedrukt, en soms waren het gepolykopieerde handschriften. De oplagen konden erg verschillend zijn. De oplage was grotendeels afhankelijk van de vrijwillige financiële steun. De grootste cijfers werden genoteerd bij frontbladen die voor een streek bestemd waren, zoals Het kanton Haacht onder wapens, Tusschen Brussel en Leuven, Ons Brugge, Ons Limburg, Het Soete Waasland, enz.
Het eerste nummer van Het kanton Haacht, dat verscheen in augustus 1917, werd gedrukt in de drukkerij van het Belgisch Tehuis voor Oorlogsinvaliden in het Normandische badplaatsje Sainte-Adresse,3 vlak bij de havenstad Le Havre, waar zich ook de voorlopige zetel van de Belgische regering bevond. Op de eerste bladzijde linksboven stond als beheerder Jos Casteels, aalmoezenier, D 21, M 75, daarnaast op de rechterzijde de leuze ‘Sta vuist en voet de vane omtrent!’. Casteels schreef het eerste artikel op de voorpagina met als titel ‘Ons Blaadje’. Op de laatste pagina: ‘Nagezien en goedgekeurd door de censuur te Le Havre.’
* Met dank aan Nick Peeters, stafmedewerker VOS-Vlaamse Vredesvereniging.
(1) Schepens L., ‘Frontblaadjes’, Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, Tielt: Uitgeverij Lannoo, 1973, 554-555.
(2) Casteels R., ‘Priester en Legeraalmoezenier Petrus Jozef Casteels uit Wespelaar (1884-1969)’, HOGT 7 (1992) 105-108.
(3) Sainte-Adresse is een gemeente in het Franse departement Seine-Maritime (regio Normandië). De plaats maakt deel uit van het arrondissement Le Havre.
Op het Groot Hoofdkwartier van het leger (4) was een censuurdienst waar de frontbladen vooraf hun artikels moesten voorleggen om toelating tot publicatie te krijgen. Eisen voor zelfbestuur, te scherpe kritiek op het heersende taalregime en de benadrukking van de ‘Vlaamse ziel’ waren de belangrijkste redenen voor censuur, want in de ogen van de legerleiding brachten die drie onderwerpen tweespalt onder de militairen. De latere blaadjes werden gedrukt in de Westhoek, onder andere in Alveringem, Stavele en Veurne.
De Groote Oorlog
Na de moord op 28 juni 1914 op de Oostenrijkse troonopvolger Aartshertog Frans Ferdinand brak 'de Grote Oorlog' uit, die pas veel later de Eerste Wereldoorlog zal genoemd worden. België mobiliseerde zeer beperkt op 29 juli, in eerste instantie alleen om de grenzen te verdedigen. Op 31 juli stuurde Duitsland ultimatums aan Frankrijk en Rusland, waarop België de algemene mobilisatie afkondigde. Tegelijk verklaarde België uitdrukkelijk zijn neutraliteit te willen bewaren. Op 2 augustus nam koning Albert I het bevel van het leger op zich. Diezelfde avond bereikte een Duits ultimatum Brussel. Duitsland vroeg de doortocht van zijn legers door België, zo niet zou het België als een vijand beschouwen. Op 3 augustus verwierp België het ultimatum en op 4 augustus viel het Duitse leger ons land binnen. Maar het Belgisch leger was niet op een oorlog voorbereid.
De oorlogsvrijwilliger Jozef Viskens
Op 29 juli 1881 werd Franciscus Joseph Viskens te Schriek geboren in het gezin van de uit Werchter afkomstige onderwijzer Guilielmus-Ludovicus Viskens (5) en zijn vrouw Joanna Maria Claes uit Schriek. Zijn voornaam werd door zijn ouders vereenvoudigd tot Jozef.
Na de plaatselijke lagere school ging Jozef op internaat in Wallonië in de oude abdij van Malonne in de buurt van de stad Namen, gesticht rond 651 door Sint-Bertuinis, een Angelsaksische monnik. In 1841 werden de abdijgebouwen overgenomen door de Broeders van de Christelijke Scholen. Tot 2001 heeft dit complex een groot internaat gekend, waar veel Vlamingen een tijd hebben doorgebracht. Velen uit de Vlaamse intelligentsia, de politiek en het bestuursleven zijn hier perfect tweetalig geworden.
(4) Horvat S., ‘Wetgevende maatregelen betreffende de staat van oorlog en de staat van beleg in 1916’, De vervolging van militair rechtelijke delicten tijdens Wereldoorlog. I: De werking van het Belgisch krijgsgerecht, Brussel: VUB Press, 2009, 70-71.
(5) Viskens Guilielmus Ludovicus, geboren op 24-05-1840 te Werchter en overleden op 11-05-1902 te Werchter. Gehuwd op 30-09-1874 te Schriek met Claes Joanna Maria, geboren op 29-12-1839 te Schriek en overleden op 17- 03-1894 te Werchter.
Afb. 1. Familie Gustaaf DrijversMaria Alice Viskens, met oom Viskens. (Coll. Jan Van der Elst)
Achterste rij: 1. Louisa Drijvers 2. Jozef Viskens 3. Louis Drijvers
Voorste rij: 4. Prudentia Drijvers 5. Jozef Drijvers 6. Gustaaf Drijvers 7. Frans Drijvers 8. Maria Alice Viskens 9. Alice Drijvers 10. Jan Drijvers
Jozef Viskens studeerde af als regent en werd leraar aan de Rijksmiddelbare school te Gent; jaren later werd hij zelfs bestuurder van deze school. Omdat hij ongehuwd was bracht hij zijn vakanties altijd door in Werchter, waar hij in het gezin verbleef van zijn zus Maria-Alice Viskens en zijn schoonbroer Gustaaf Drijvers. (6) Op 3 augustus 1914, nadat België het ultimatum had verworpen van de doortocht van het Duitse leger naar Frankrijk, meldde Jozef Viskens zich aan als vrijwilliger bij het 1e bataillon de marche van de Karabiniers te Mechelen. Eind september werd hij ingelijfd in het Tweede Karabiniers te Wintham, een gehucht van Hingene dat tot de fusie 1977 een zelfstandige gemeente was.
Vervolgens nam hij deel aan de gevechten te Duffel. Op 27 september 1914 hadden de Duitse kanonnen immers het vuur geopend op de fortengordel tussen Lier en Mechelen, pal op Duffel. Een dagenlange strijd aan de oevers van de Nete kostte het leven aan meer dan 150 Belgische soldaten. Op 6 oktober trokken de Duitsers al plunderend door de straten van de gemeente. Met meer dan 420 zwaar beschadigde huizen was Duffel na Lier de zwaarst getroffen gemeente van de provincie Antwerpen.
Na de gevechten te Duffel vond de grote aftocht naar de IJzer plaats. Daar nam Viskens deel aan de bloedige gevechten van 22 oktober 1914 te Oud-Stuivekenskerke, onder leiding
(6) Gustaaf Gregorius Drijvers, geboren op 16 december 1879 te Werchter, overleden op 20 februari 1942 te Werchter. Gehuwd op 1 december 1906 te Werchter met Maria Alice Viskens, geboren op 27 januari 1877 te Schriek, overleden op 24 december 1939 te Werchter. (Vander Elst J., onuitgeven parenteel Gerard Drijvers).
van kolonel Biebuyck,(7) majoor Lauwens,(8) kapitein-commandant Van Beckhoven,(9) en de luitenants Lefèvre,(10) Labey en Windjes. Dit Belgisch offensief was zeer hevig en resulteerde in ongeveer 1200 doden. Op 15 augustus 1915 werd Jozef Viskens bevorderd tot korporaal. Vier maanden later, op 9 december 1915, werd Viskens wegens ziekte opgenomen in het hospitaal La Bucaille te Cherbourg (11) in Normandië.
Begin mei 1916 werd hij opgenomen in het Depot te Cherbourg en onbekwaam verklaard voor de velddienst. Op zijn vraag in dezelfde maand mei komt Jozef terecht in het kamp van Auvours (12) om er zich in de artillerie te bekwamen. Auvours, in het departement Sarthe, was een van de grootste opleidingskampen van het Belgische leger. Er was onder meer het Centre d’Instruction d’Anciens Militaires, het Centre d’Instructions des Brancardiers-Infirmiers, en het Centre d’Instruction de Mitrailleurs. Het kamp was ook berucht voor de daar gevestigde strafcompagnie, waarin talrijke Vlamingen terechtkwamen die al dan niet met de Frontbeweging te maken hadden.
In september 1917 liep Jozef Viskens door een hoefslag van een paard een ernstige een splitbreuk aan het linker scheenbeen op, met als gevolg drie maanden in de infirmerie en ten slotte een definitieve inlijving bij het hulpleger. Op 26 december 1918 kreeg hij zijn voorlopig verlof en op 1 februari 1919 kreeg hij zijn definitief ontslag uit het leger. Op 26 maart 1919 richtte hij een schrijven aan de minister van Landsverdediging waarin hij
(7) Biebuyck Aloïs, geboren op 20-06-1860 te Sint-Eloois-Vijve en overleden op 28-01-1944 te Elsene. Hij werd als zeventienjarige korporaal van het Vijfde Linie te Antwerpen. Als ‘elite officier’ werd hij in 1906 bevorderd tot majoor en op 26-06-1914 tot kolonel. Generaal-majoor op 11-06-1915, vleugeladjudant van koning Albert I op 01-08-1915 en luitenant-generaal op 30-03-1916. Hij was de neef van de impressionistische kunstschilder Emile Claus. (http://www.ars-moriendi.be/biebuyck.htm)
(8) Lauwens François, geboren op 09-03-1868 te Brussel. Op 13 januari 1888 werd hij toegewezen aan het Tweede Regiment Jagers te voet, en op 10 oktober 1890 aan het Regiment Karabiniers. Luitenant op 25 juni 1894, kapitein op 25 juni 1902, kapitein-commandant op 26 juni 1906. Majoor op 25-12-1915, luitenant-kolonel op 30-03-1916, kolonel 18-12-1916, generaal-majoor op 26-09-1919, luitenant-generaal op 26 juni 1922. (http://www.laurentii.be/1914WO1a.htm)
(9) Van Beckhoven Léonard François Félicien Marie Louise, geboren op 18-07-1871 te Berchem en overleden op 23- 10-1914 te Stuivekenskerke. www.wardeadregister.be/nl/content/van-beckhoven)
(10) Lefevre Robert Emile Leon, geboren op 22-03-1890 te Marcinelle en overleden op 31-05-1915 te Hoogstade Belgisch veldhospitaal. (www.wardeadregister.be/nl/content/lefevre-44)
(11) Cherbourg is een voormalige gemeente in het noorden van het Normandische schiereiland Cotentin in het departement Manche in de voormalige regio Basse-Normandie in het noordwesten van Frankrijk.
(12) Auvours ligt in het departement Sarthe vlakbij Le Mans in Frankrijk.
verklaarde dat hij van 15 tot 31 oktober 1914 aan het front gestreden had, maar dat tot op die dag ‘aucune réponse ne me fait accordée. Puis je en conclure que ma démarche n’ a pas abouti ou s’agitil d’ un oubli voulu ou non? En second lieu je me permets de vous signaler que sur mon congé définitif aucune mention n’ est faite de ma présence à l’ Yzer’.(13)
Op 29 november 1919 en 19 augustus 1920 richtte hij nog een schrijven aan het algemeen bestuur van Landsverdediging, aangezien hij geen antwoord kreeg van de minister betreffende zijn aanwezigheid aan het front.(14) Dankzij zijn schriftelijk aandringen ontving hij alsnog op 1 april 1920 de medaille van de IJzer en op 28 maart 1923 de Overwinningsmedaille en de Herinneringsmedaille van de oorlog 1914-1918. Jan De Belser (15) schreef in ‘Ons oorlogsdagboek 1914-1919’ een heel verhaal over Jozef Viskens en zijn wedervaren tijdens zijn militair leven:
Het kazerneleven heeft een sombere zijde: ruw- en zedeloosheid, zelfzucht, laag- en onbeschoftheid als daar heersen, kan men zich in het burgerleven niet voorstellen; maar men geraakt er ook aan gewoon. Met een fijnen opmerkingsgeest begaafd drukt hij in enkele woorden, als volgt, zijn oordeel uit over den toestand van het vaderlands leger: Moed en oprechte vaderlandsliefde vindt men veel meer bij de eenvoudige manschappen dan bij vele oversten. Bij vele onderofficieren is onkunde en onbekwaamheid, vreesachtig-, men zou soms zeggen, lafheid waar te nemen: een chef of sergeant o.a. gaf al stotterend van schrik, het bevel tot bereiding van de aanval. De regeling en uitvoering in zake van bevoorrading, laat veel te wensen. Meermaals ging een dag voorbij zonder uitdeling van levensmiddelen, meerdere dagen met een enkele, dikwijls gebrekkige uitdeling van mondbehoeften. Andermaal scheen de schietvoorraad schier uitgeput op het hoogst gewichtig ogenblik. Met de bewapening al even zonderling.
Een vaak verteld verhaal in de familie over Jozef Viskens betreft de Eerste Wereldoorlog toen hij soldaat was aan het IJzerfront. Hoewel het ‘Vlaams’ al een tijd een officiële taal was in België, was Frans in 1914 nog altijd de werktaal van het Belgische leger. Omdat hij in Malonne had gestudeerd beheerste hij de Franse taal goed. Hij heeft een keer aan zijn overste voorgesteld om de bevelen voor de gewone soldaten te vertalen en heeft als antwoord gekregen dat hij nooit meer verder zou promoveren dan korporaal. Een titel die hij zelf niet belangrijk vond, aangezien hij zelf op 20 juni 1917 gevraagd had om gedegradeerd te worden tot gewoon soldaat om samen met zijn makkers gewoon soldaat te zijn, hetgeen een aanvang nam op 31 juli 1917.(16)
Tijdens de Eerste Wereldoorlog vluchtte het gezin Drijvers-Viskens uit Werchter naar het huis van schoonbroer en broer Jozef Viskens te Gent. In Gent kreeg Gustaaf Drijvers van zijn broer Emile het bericht dat de drukkerij en het huis in Werchter, zoals zoveel andere
(13) Viskens J., Brieven aan het Algemeen Bestuur van het ministerie van Landsverdediging. Legerarchief, dossier 8907.
(14) Ibid.
(15) De Belser Joannes Cornelis, geboren op 02-05-1863 te Schriek en overleden op 12-09-1949 te Wiekevorst. Schoolhoofd te Berlaar-Heikant 1882 tot 1927. (Ons oorlogsdagboek 1914-1918, p. 11.)
(16) Viskens J., Feuillet Matricule et de Punitions, 03-11-1918. Legerarchief, dossier 8907.
huizen, in puin lagen door de wraakacties van de Duitsers. De vernieling van hun huis durfde men aan de echtgenote Marie-Alice Viskens niet te vertellen. Jozef Viskens, de broer van Marie-Alice, had veel spijt over het verlies van de gedenkstukken en herinneringen aan zijn ouders zaliger.
‘Waarom we strijden’
Hieronder geven we de originele tekst van Jozef Viskens verschenen in het frontblaadje Het kanton Haacht nr. 2 van 1 oktober 1917, onder de titel ‘Waarom we strijden’:
Zoo dikwijls had ik ernaar getracht om een welgemeend woord van bemoediging te richten tot u, mijn goede vrienden, jongens van Werchter, jongens van het kanton Haacht die strijdt en lijdt in de loopgraven voor land en Vorst. Helaas, de gelegenheid ertoe bood zich niet aan. Doch nu het verschijnen van ons frontblaadje een allergeschikst middel daarstelt om met elkander in voeling te komen, acht ik me gelukkig mijn wensch te kunnen uitvoeren. Niemand van ons in de rampspoedige maand Augustus van 14, dacht dat de oorlog zoo lang zou geduurd hebben; en het stof van de eindelooze weken en maanden, die eengalig (17) kwamen en eengalig gingen, heeft misschien bij eenigen van ons den blik beneveld, zoodat hun niet altijd met de gewenschte helderheid voor oogen staat waarom we strijden. Herinnert u de laaiende geestdrift die op de onvergetelijke Augustusdagen als een ten hemel stijgende vlam over al onze gouwen voortliep en lot in het verste afgelegen gehucht, ook van ons kanton, de gemoederen tot strijdlust aanwakkerde. Toen zagen we klaar, waarom we naar de wapens grepen. Een onmeedoogende gebuur, die beweerde aan de spits der beschaving te staan, was zonder de minste aanleiding van onzentwegen over de linker grens getogen, legde in puin dorpen en steden, vermoordde, plunderde, en onteerde de weerlooze bevolking. Zijn matelooze hoogmoed, hoogtij vierend in den wilden kreet: «Deutschland über alles» wilde de gansche wereld in boeien slaan en ons heerlijk schier ongeëvenaard landeke zou het eerste slachtoffer zijn van zijn hebzucht en grootheidswaanzin. Ons dappere volk schaarde zich als een man rond den troon van onze geliefde Vorsten, waartegen de verpletterende duitsche vloed kwam aanrollen; fier en met een stalen vertrouwen in ons goede recht, voor de vrijheid van het land, voor de bescherming onzer haardsteden, voor de vrijwaring van onzen landaard, onze aloude zeden, het geloof onzer vaderen, stelden we tegenover de vijandelijke drommen den levenden muur onzer van heilige woede kloppende borsten. Onder de overmacht moesten we wijken, maar brachten den roofzieken aanvaller bloedige verliezen toe; van Luik, over Haelen, Haacht, Antwerpen, kwamen we vermoeid en uitgeput op de boorden van den kleinen IJzer, waar we na een laatste, bovenmenschelijke krachtinspanning den Reus deden stand houden en waar hij nu nog de blikken over de puinen van Nieuwpoort, Dixmude en Yperen naar den aanbeden grond, dien de hardvochtige overweldiger in zijn klauwen houdt en waar hij onze duurbare verwanten en vrienden naar lichaam en ziel foltert, maar den geest niet doodkrijgt die zoo bewonderenswaardig over 't gansche land blijft heerschen.
Vergeet niet, beste jongens, dat het nu nog meer dan ooit, gaat om 's lands hoogste belangen: onze geliefden ginds verlossen van het dwang-juk dat loodzwaar op hun schouderen weegt, vrij zijn, zonder de minste belemmering of hindernis over ons eigen lot mogen beschikken.
(17) Gelijkmatig (van het Franse égal).
We willen onder het wijs beleid van onzen heldhaftigen koning, eens het land gezuiverd van den snooden overrompelaar, we willen België weer heropbouwen en het voeren naar een voorspoedige toekomst. We willen daarbij ook in het bevrijde België, ons Vlaanderen naar eigen zede en wezen zien herleven; we willen vakscholen, beroepsscholen waar het onderricht worde gegeven in 't vlaamsch door bekwame leeraren, opgeleid aan de enige voor ons denkbare en aanneembare hoogeschool, we willen dat de klove worde toegehaald tussen de toonaangevende standen en het volk, we willen volledige berechtiging met onze broeders de Walen, we willen met één woord een herboren Vlaanderen in het vrije België. En daarom, trouwe makkers, strijden wij in de onwrikbare hoop dat het kostbare heldenbloed der velen, waarmee de vaderlandsche bodem werd gedrenkt, dat dit heilige pand ons het onvervreemdbaar recht zal schenken op eigen beschaving en grootheid in en door eigen taal. En in dat Vlaanderen, dat we ons groot droomen, in een groot, weergaloos België, zullen wij ervoor zorgen dat het kanton Haacht eene eereplaats inneme.
Daarom, goede vrienden, strijden wij. En al wordt van ons nog veel geduld en offervaardigheid vereischt misschien, met onversaagden moed, met een onwankelbaar betrouwen, volbrenge elk zijnen plicht in de algeheele vrijmaking van ons dierbaar Vaderland.
J. Viskens, (Werchter)
De Vlaming Jozef Viskens
De Vlaamsgezindheid van Jozef Viskens kwam waarschijnlijk door het huwelijk van zus Maria-Alice Viskens met Gustaaf-Gregorius Drijvers uit Werchter. Gustaaf-Gregorius Drijvers was de oudste zoon van Prudentius-Benedictus Drijvers en neef van de bekende sociaal bewogen Vlaams priester Frans Drijvers.(18) Na de oorlog steunde Viskens verschillende Vlaamse initiatieven. In een brief, gedateerd 11 november 1920, gericht aan het Strijdersfonds in Brussel, staat onderaan vermeld dat hij lid was van VOS,(19) de Vlaamse oud-strijdersbond, afdeling Gent. In het dagblad Ons Vaderland van 29 september 1918 staat vermeld dat hij in 1918 geld doneerde ter ondersteuning van het blad. Het dagblad verscheen vanaf 31 december 1914 te Calais, vanaf december 1918 te Gent, en in 1919 te Brussel, waar de publicatie in februari 1922 gestaakt werd. Eind mei was de redactie van het blad in de handen van een aantal flaminganten die later aan het IJzerfront de leiding van de Vlaamse Frontbeweging zouden vormen. Uit de financiële bijdrage blijkt duidelijk zijn sympathie voor het gedachtengoed van het blad.
Op 6 juli 1919 werd in Brussel het ‘Algemeen Vlaamsch Verbond’(20) opgericht, een genootschap van Belgischgezinde flaminganten om hun bedrijvigheid te coördineren naast en over de partijgrenzen heen. Begin 1919 was een voorlopig Vlaamsch Secretariaat
(18) Diser L., Frans Drijvers 1858-1914. Sociaal bewogen Vlaams priester, Leuven: Davidsfonds, 2008.
(19) De idee voor de oprichting van een Vlaamse oud-strijdersbond kwam van Jozef Verduyn. Vermoedelijk begin 1917 werd, samen met de leiding van de Frontbeweging, principieel beslist een oud-strijdersbond op te richten. Het doel was tweevoudig: de stoffelijke belangen van de oud-strijders behartigen en de Vlaamse strijd van de Frontbeweging voortzetten (NEVB [Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging] Online).
(20) Algemeen Vlaamsch Verbond (NEVB Online).
opgericht dat onder leiding stond van Vital Celen,(21) en kwam een Vlaamsch Fonds voor de financiering van de propaganda tot stand. In Het Nieuwsblad van 13 april 1919 staat dat de oud-strijder Jozef Viskens - op dat moment leraar - geld schonk aan het fonds. In het blad Ons Vaderland van 15 september 1921 staat vermeld dat Viskens doneerde aan het propagandafonds voor de eerste IJzerbedevaarten, en in september 1927 schonk hij geld aan het steunfonds voor de bouw van de IJzertoren in Diksmuide. Hij zou de voltooiing van het monument nooit meemaken.
De IJzerbedevaart van 1921
Jozef Viskens nam deel aan de tweede IJzerbedevaart, die plaats vond op 18 september 1921, en die voor een stuk bestond uit de huldiging van de gebroeders Edward en Frans Van Raemdonck(22) aan hun graf in Steenstrate. Na de plechtigheid trok een groot aantal personen met auto’s, fietsen en trams naar het station van Ieper om er een optocht te vormen: ‘De kleurige leeuwenvlaggen wapperen in de bries en overal, in de thans heroplevende puinstad, spaarde de bevolking haar blijken van sympathie aan de betogers niet.’ De manifestanten trokken naar een vergadering in de Victoriazaal, op korte afstand van de Menenpoort. Daar werden voordrachten gehouden en Vlaamse liederen gezongen. Na afloop begaven de bedevaarders zich stoetsgewijs, Vlaamse strijdliederen zingend, naar het station.(23)
Jozef Viskens gaf achteraf ruchtbaarheid aan zijn aanwezigheid op de IJzerbedevaart van 1921 door later die maand een brief te schrijven aan een aantal Belgische bladen. De tekst van zijn schrijven werd integraal opgenomen in Het Laatste Nieuws van 29 september 1921. Voorafgaand was op de voorpagina van Ons Vaderland van 25 september volgende oproep verschenen:
Het incident van Ieper - De student, wiens optreden voor het hotel Excelsior j.l. zondag het zoo druk besproken incident in leven riep, gelieve zoo dra mogelijk zijn naam en adres op te geven aan J. Viskens, leraar met verlof, Werchter.
Was de optocht door Ieper minder vlot verlopen dan het in de pers werd voorgesteld?
(21) Celen Vital, geboren op 9 februari 1887 te Hulshout en overleden op 8 september 1956 te Antwerpen. Stamde uit een burgemeestersfamilie. Celen studeerde aan het college te Aarschot, promoveerde in 1913 in Leuven tot doctor in de Germaanse filologie en was nadien leraar in Doornik, Brussel en te Antwerpen. Van 1938 af doceerde hij Nederlandse letterkunde aan de Koloniale Hogeschool te Antwerpen (NEVB Online).
(22) Van Raemdonck Edward (Temse, 8 oktober 1895 – Steenstrate, 26 maart 1917) en Frans Van Raemdonck (Temse, 24 januari 1897 – Steenstrate, 26 maart 1917) waren broers die tijdens de Eerste Wereldoorlog sneuvelden bij een nachtaanval op het Stampkot te Steenstrate. Zij waren toen allebei sergeant van de Zesde Compagnie van het 24ste Linieregiment. Hun dood maakte hen in Vlaanderen tot een symbool van broederliefde. Het stoffelijk overschot van deze twee militairen werd na de oorlog herbegraven in de crypte van de IJzertoren. (https://nl.wikipedia.org/wiki/Gebroeders_Van_Raemdonck)
(23) ‘Tweede Gedenkdag aan den IJzer’, Het Laatste Nieuws, 19-09-1921, p. 3.
Viskens’ gepubliceerde brief handelde over hoe bepaalde kranten voortdurend hun lezers - al dan niet verzonnen - incidenten voorschotelden met als enige bedoeling de Vlaamsgezinden in België in opspraak te brengen. Berichtgeving over dergelijke voorvallen had volgens hem zeer nadelige gevolgen voor de goede naam van het hele land. Ter illustratie verwees hij naar een incident dat in Ieper zou hebben plaatsgehad, waarbij Vlaamse betogers de Franse vlag zouden hebben beledigd. Hoewel deze bewering achteraf door verschillende getuigen als een leugen werd afgedaan, bleven bepaalde bladen volhouden dat dit wel degelijk was gebeurd. Viskens was zelf aanwezig op de betoging in Ieper en schreef aan één van die Belgicistische bladen het volgende:(24)
Mijnheer de Bestuurder, Voor de derde maal schrijft gij over het incident te Ieper en op het woord van een ‘ooggetuige’ (?) behoudt gij het eerste verslag. De terechtwijzing in ‘La Libre Belgique’ verschenen, zoals gij dat schijnt te geloven, is niet herkomstig uit de martelaarsstad en de beweegredenen die, volgens U, den brief in kwestie, hebben beheerst, hebben niets te maken met de al of niet gewettigde vrees van inwoners van Ieper van in opspraak gebracht te worden in ’t buitenland. De enige bezorgdheid, die me daartoe dreef - want schrijver van dit artikel is eveneens schrijver dezes - is enkel de zaken tot hun onbevooroordeelde werkelijkheid terug te brengen en te beletten, dat onze goede naam zou in ’t gedrang komen door de verbeeldingskracht van een briefwisselaar, die van schandalen houdt. Ik bevestig dus opnieuw de getrouwheid van mijn verhaal en ben bereid onder eed te verklaren, dat het Frans vaandel er voor niets in betrokken was. Zou men het getuigenis van den h. Colaert,(25) burgemeester van Ieper, die ik onmiddellijk na het incident ter plaatse zag, niet kunnen inroepen? Ik weet niet of de geachte magistraat het verloop van het relletje, dat slechts enkele oogenblikken duurde, van binnen het koffiehuis ‘Excelsior’ heeft gezien: zoo ja, dan vrees ik niet weerlegd te worden over een enkel punt van mijn getuigenis. Wat denkt gij over de aanstelling van een onpartijdige jury, die, na mijn weerlegger en mij gehoord te hebben en daarbij een gelijk aantal getuigen voor en tegen (waarvan de bevoegdheid vooraf zou onderzocht zijn geworden), een verslag zou opstellen,
(24) ‘Stichters van verwarring’, Het Laatste Nieuws, 29-09-1921, p. 3.
(25) Colaert René (1848-1927), doctor in de rechten, Iepers gemeenteraadslid 1887, schepen 1891-1899, burgemeester vanaf 1900; volksvertegenwoordiger 1884-1926. (https://nl.wikipedia.org/wiki/René_Colaert)
waaraan de twee partijen zich zouden onderwerpen, zonder recht op beroep vanwege deze partijen die voor een dokument zouden staan dat bepaald het betwiste feit zou uitmaken en er de volledige echtheid van zou waarborgen? Hopende, heer Bestuurder, dat gij geen poging zult laten voorbijgaan om licht in dit incident bij te zetten en dat deze brief een welwillend onthaal zal genieten in uw volgend nummer, bied ik U de verzekering mijner hoogachting.
J. Viskens,
Leeraar, oud-strijder, oorlogsvrijwilliger.
In december 1922 schonk Viskens geld ter sponsoring van het sinterklaas- en kerstfeest voor Vlaamse kinderen in Brussel. Ook in november 1928 staat de man genoteerd als schenker aan hetzelfde initiatief.(26)
Verdediger van het Nederlands in het middelbaar onderwijs
Viskens’ inzet voor de Vlaamse beweging bestond uit meer dan het bieden van financiële steun uit sympathie of het in bescherming nemen van eventueel onstuimige jongeren. De man bekommerde zich daarnaast als flamingant immers ook om de Nederlandse taal in het middelbaar onderwijs. Dit blijkt onder andere uit de in 1924 door hem geschreven brochure Het Nederlandsch in de officieele scholen voor middelbaar onderwijs. In februari berichtte de gematigd Vlaamsgezinde en katholieke krant De Standaard over zijn benoeming tot dienstdoend bestuurder aan de middelbare school van Gent. In het Vlaams-nationalistische blad De Schelde van 1 augustus 1925 staat over deze brochure geschreven:(27)
Hij die meent dat er enkel in administratie met de taalwet geknoeid wordt, leze eens de gedocumenteerde brochure van den Hr. Viskens. Men staat eenvoudig verbaasd hoe menschen die zich opvoeders durven noemen, zoo schandelijk de volksziel durven verkrachten. Proeven tot algeheele vervlaamsching van het M.O. worden tegengewerkt. Wijl aan kortzichtige ouders een handje toegestoken wordt om hun kinderen van het voorgeschreven onderwijs af te houden. Niemand die belang stelt in onzen taalstrijd mag nalaten zich deze brochure aan te schaffen. Onzen besten dank aan schr[ijver] voor zijn durf.
Dat niet alleen de nationalisten van De Schelde zich positief uitlieten over de brochure blijkt onder meer uit een beknopte boekbespreking die een paar maanden eerder in De Standaard verscheen:
Een om- en bijwerking van schrijvers diepinslaande voordracht, gehouden op de algemeene vergadering van O.M.O [Ons Middelbaar Onderwijs] te Tienen in 1924. (…) Deze brochuur schreeuwt het uit aan al wie hooren wil, dat de tweetaligheid in het onderwijs (lager, middelbaar, hooger), erge en ergerende wantoestanden schept. (…) Een gezond betoog, zeer objectief, dat ten slotte verwijst naar gezaghebbende citaties die pleiten voor
(26) ‘Voor ’t Sinterklaas- en Kerstfeest der Vlaamsche kinderen’, Het Laatste Nieuws, 06-12-1922, p. 7; Het Laatste Nieuws, 03-11-1928, p. 2.
(27) ‘Benoemingen in het OMO’, De Standaard, 06-02-1925, p. 2; ‘Opvoedkunde en Onderwijs’, De Schelde, 01-08-1925, p. 2.
de vervlaamsching (…) Een sterk pleidooi voor het onderwijsprincipe: moedertaal-voertaal.(28)
Op zaterdag 19 september 1925 sprak Viskens op een pedagogisch congres van Ons Middelbaar Onderwijs (O.M.O.), het maandblad van de in september 1920 opgerichte ‘Vlaamsche Leeraarschbond’ van het officieel middelbaar onderwijs. De bond ijverde ervoor om van de moedertaal (het Nederlands) de voertaal te maken in het middelbaar onderwijs en kon hiervoor rekenen op onder andere de actieve medewerking van Viskens.(29) Op het congres sprak hij over het doel van het middelbaar onderwijs in Vlaanderen. Het moest ‘de harmonische ontwikkeling betrachten van de gevoels- en verstandsgaven van het individu. De wil moet gevormd worden in de richting van het goede. Men doet nu te veel aan utilitarisme. In de Vlaamsche gewesten wordt het doelmatig tegengewerkt door achteruitstelling van de moedertaal.’ Over de inhoud van Viskens’ redevoering schreef Het Laatste Nieuws verder nog:
Met vreugde heeft men vernomen dat de nieuwe minister [de socialistische flamingant Camille Huysmans] eenige
scholen van middelbaar onderwijs wil vervlaamschen. Dat deze proef moge slagen en in enkele jaren het middelbaar onderwijs Vlaamsch zij, naar eigen landaard, eigen leven en streven. (…) Spreker handelde dan over de vorming der leerlingen en beschouwde het middelbaar, het hooger onderwijs en de specialisatie. Hij had een open blik voor de gebreken der jeugd: materialisme, overdreven sportijver, al weet de heer Viskens ook dat een groot deel onzer jeugd idealistisch is.
In het middelbaar onderwijs was op dat moment het gebruik van de Nederlandse taal voor het laatst geregeld bij Koninklijk Besluit van 20 september 1924. In de middelbare scholen was het onderricht in het Nederlands uitgebreid, maar in feite bleef het Frans er nog steeds behouden als eerste taal. Toen Camille Huysmans(30) minister van onderwijs werd, maakte hij een einde aan deze toestand. Bij ministeriële circulaire van 26 februari 1926 werd voor de eerste keer het principe ‘moedertaal-voertaal’ toegepast op het middelbaar onderwijs.(31)
(28) Boekbesprekingen’, De Standaard, 26-05-1925, p. 5.
(29) ‘Stadnieuws’, De Schelde, 17-09-1925 p. 6; ‘Het pedagogisch Kongres te Antwerpen’, Het Laatste Nieuws, 21-09-1925, p. 3; ‘Vlaamsche Leeraarsbond van het officieel middelbaar onderwijs’, NEVB Online.
(30) Huysmans Camille, geboren op 26 mei 1871 te Bilzen en overleden op 25 februari 1968 te Antwerpen, Belgisch journalist, socialistisch politicus voor Belgische Werkliedenpartij/Belgische Socialistische Partij. Volks-vertegenwoordiger, gemeenteraadslid te Antwerpen, burgemeester van Antwerpen, minister, eerste minister, voorzitter van de Kamer.
(31) Elias H.J., 25 jaar Vlaamse Beweging, Antwerpen, 1969, 105.
Twee jaar voor het overlijden van Viskens was hij als bestuurder aanwezig op de feestelijke viering aangaande het vijfenzeventigjarig bestaan van de Rijksmiddelbare school in Gent. Op 28 mei 1927, om acht uur in de avond, werd een feestmaal aangeboden voor bestuurders, leraars, oud-leraars en oud-leerlingen van de school. De eretafel werd voorgezeten door dhr. Van Es, voorzitter van de Oud-Leerlingenbond van de Rijksmiddelbare school. Naast hem waren onder andere gezeten: dhr. Maurice Lippens,(32) eregouverneur van Congo, burgemeester Van der Stegen,(33) schepen Desaegher(34) én Jozef Viskens. Tijdens het nagerecht werden redevoeringen gehouden en ook Viskens nam het woord. De volgende dag - zondag 29 mei 1927 - mocht hij tijdens een feestzitting op de middelbare school een gedenkplaat in ontvangst nemen als hulde aan de tweeëndertig tijdens de Eerste Wereldoorlog gesneuvelde leerlingen van de school. Kort daarna verzekerde hij de aanwezigen van zijn toewijding en die van het hele lerarenkorps voor de toekomst.(35)
In conflict met de franskiljons uit Gent
Viskens werd doorheen zijn carrière echter ook geconfronteerd met minder aangename situaties. Zo organiseerden de Gentse franskiljons in mei 1928 een referendum voor de ouders, opdat zij voor hun kinderen in de Rijksmiddelbare jongensschool voor het Waalse, Franstalige stelsel zouden kiezen. In juli van dat jaar traden ze opnieuw op door onder andere een brief te sturen met twee bijgevoegde formulieren. Eén daarvan was bestemd voor Viskens, wat erop wees dat de franskiljons hem niet vertrouwden en zijn gezag probeerden te ondermijnen. Het Laatste Nieuws was echter kritisch voor de organisatoren van de petitie:
… indien zij zich inbeelden, dat zij door dergelijke middelen afbreuk kunnen doen aan de wet Franck-Segers, die het Vlaamsch regiem voorschrijft voor de kinderen van Vlaamsche ouders, dan zullen zij van een kale reis thuis komen (…) zij steunen slechts op misleiding en drogredenen ingegeven door afkeer voor de volkstaal.(36)
Overlijden
Een dag na het overlijden van Jozef Viskens schreef Het Laatste Nieuws: ‘Wij vernemen het overlijden van den h. Jozef Viskens, bestuurder der Rijksmiddelbare school te Gent. De
(32) Maurice Auguste Eugène Charles Marie Ghislain graaf Lippens, geboren op 21 augustus 1875 te Gent en overleden op 12 juli 1956 te Elsene, was een Belgisch liberaal politicus en voormalig gouverneur-generaal van Belgisch Congo. (https://nl.wikipedia.org/wiki/Maurice_August_Lippens)
(33) Alfred Théodore Marie Van der Stegen, geboren op 21-01-1869 te Gent en overleden op 07-01-1959 te Gent. Liberaal politicus, gemeenteraadslid 1907, burgemeester 1921-1946, senator 1936-1946. (https:// gentdekuip.com/vander-stegen-alfred-theodore-marie)
(34) Rodolphe Marie Auguste Desaegher, geboren op 28 oktober 1871 te Gavere – overleden op 25 februari 1941 te Gent. Doctor in de Rechten. Liberaal politicus. Gemeenteraadslid 1917, schepen 1921-1927, provincieraadslid 1904-1925, volksvertegenwoordiger 1925-1929. (https://nl.wikipedia.org/wiki/Rodolphe_Desaegher)
(35) ‘In de Rijksmiddelbare School te Gent’, Het Laatste Nieuws, 30-05-1927, p. 3.
(36) ‘Misleidend werk te Gent’, Het Laatste Nieuws, 14-07-1928, p. 2.
geachte bestuurder, een overtuigd Vlaamschgezinde, was 48 jaar oud en zeer geëerd door het leeraarkorps. (…) Ten teeken van rouw is de school gesloten tot Maandag a.s.’(37) Het overlijdensbericht luidde als volgt:
Op woensdag 26 juni 1929 overleed te Werchter, voorzien van de HH. Sakramenten der stervenden: De heer Jozef Viskens. Bestuurder van de Staatsmiddelbare School te Gent. De lijkplechtigheden, gevolgd van de begrafenis zullen op zaterdag, 29 juni a.s., te 11 uur, plaats hebben te Werchter. Vrienden en kennissen, die door vergetelheid geen doodsbericht ontvingen gelieve dit als zoodanig te beschouwen.(38)
(37) ‘Schoolbestuurder Viskens overleden’, Het Laatste Nieuws, 27-06-1929, p. 3.
(38) Het Laatste Nieuws, 28-06-1929, p. 4.
|
