De vaardigheid van het zien.

Wat is het zien - het echte zien – niet gedeeltelijk, maar het totale zien.Het zien is een daad. Er wordt slechts een klein deel van de uitgestrekte mogelijkheid van de geest gebruikt. We leven in een hoekje van een op zichzelf staand verwrongen gebied. We zien dingen slechts gedeeltelijk, we zien eigenlijk nooit iets volledig, nooit met inzet van ons hele wezen, met ons gehele bewustzijn. Iets volledig zien doen we nooit – en dat heeft velerlei redenen, meestal omdat we zo in beslag worden genomen door onze problemen of omdat we sterk geconditioneerd zijn, gebogen onder de druk van het geloof, van tradities of van het verleden – dat ons belet om werkelijk te zien of te luisteren. We zien een boom nooit echt; we zien hem via het beeld dat we ervan hebben, we hebben er een voorstelling van gemaakt. De voorstelling ervan en de betreffende kennis die we hebben, verschillen totaal van de werkelijke boom. Als je echt naar een boom kijkt kom je er achter hoe moeilijk het is om alles te zien. Kijk naar een boom waar je blik opvalt en zie er achter te komen of je die volledig kunt zien, met volledig zien wordt het gehele zien bedoeld, met inzet van je gehele gevoel en geest en niet met het verstandelijke. Het moet echt zonder je theorieën, zonder intellect, zonder allerlei bijkomende zaken. Feitelijk horen en zien we maar half wat iemand zegt; onze gemoedsgesteldheid is emotioneel, of sentimenteel of juist intellectueel, wat juist weer het werkelijk zien stagneert. Om de schoonheid te zien van het licht, van de bomen, de vogels en evenzeer naar een lijster te luisteren – die ik nu hoor – moet je onbevangen zijn. Met geen van deze dingen staan we rechtstreeks in verbinding. Ik vraag me dan ook wel eens af of we ooit wel rechtstreeks in verbinding staan met onze eigen gedachten, denkbeelden, beweegredenen en indrukken. Het is van het grootste belang te begrijpen dat het zien als daad de enige waarheid is. Als ik de kunst versta om een boom te zien, een vogel, een lief gezicht, dan is dat het, meer is er niet. Maar het zien wordt vrijwel onmogelijk gemaakt door het beeld dat we ervan hebben opgebouwd, en dan niet alleen van de natuur maar ook van de mensen om ons heen. Die beelden geven ons geen ruimte om iets werkelijk te zien of te horen; en dan bedoel ik met het voelen geen sentimenteel gedoe of emoties. Bovendien zien we alles in gedeelten. We worden van kleins af aan geoefend om binnen een bepaald gedeelte de dingen te bekijken, te observeren, te leren en te beleven. Onze geest is onmetelijk uitgestrekt, maar we weten niet hoe dat voelt, want we hebben nooit één ding ook maar totaal gadegeslagen – niet met onze geest, gevoel, onze ogen en onze oren. Ons wordt geleerd dat het woord, het begrip van belang is, niet de daad, niet het zien en doen als daad. Als je in een auto rijdt besef je niet alleen visueel de naderende tegenligger, maar je bewustzijn is al ver vooruit en let op de komende bocht of op een zijweg. En dat zien doe je niet alleen met je ogen en je zenuwen, maar ook met je gevoel en je bewustzijn. Je kunt nooit volledig leven als je slechts leeft vanuit een fragment van het totaal bewustzijn. Let maar eens op wat er in de wereld gebeurt – we worden voortdurend door de samenleving waarin we leven geconditioneerd. Door onze boeken, onze cultuur, televisie niet vergeten, alles waar we naar luisteren, alle invloeden die we bewust en onbewust ondergaan zetten ons aan binnen niet meer dan een fragment van ons bewustzijnsgebied te leven. We doorlopen een school, we leren een bepaalde vak om daarmee voor de kost te zorgen; gedurende de verdere -laten we zeggen - veertig jaar breng je je leven door met je werk en je gezin.Je gaat uiteindelijk met pensioen en wat heb je bereikt in je leven niets. De cultuur en samenleving heeft de mens volledig gehypnotiseerd en dat gebeurt over de gehele wereld. Als je eindeloos de Koran  of de bijbel blijft lezen, een mantram opdreunt, of andere herhaalde woorden, doe je precies hetzelfde. Als er gezegd wordt: “ik ben christen, ik ben moslim, ik ben katholiek of wat dan ook”, dan ben je gebiologeerd. Al is men een kunstenaar, een wetenschapper, ingenieur of je werkt gewoon op kantoor, het speelt zich altijd af binnen een begrensde sector van het grote geheel. Hoe kunnen we nu oog krijgen voor de werkelijkheid. Hoe kan de totaliteit van mijn geest er uitzien, hoe kan die functioneren, ook al maak ik deel uit van de wereld? Wat moet er gebeuren opdat de totaliteit van onze geest volledig gevoelig wordt? We zijn gevoelig wanneer onze zeer eigen persoonlijkheid, onze hebbelijkheden of onze genoegens worden aangevochten – dan is er strijd. Gevoelig in gedeelten, maar niet volledig gevoelig. Misschien zijn we er allemaal wel mee tevreden om met zo weinig mogelijk moeilijkheden en botsingen in dat klein hoekje van het totaalgebeid te leven – dat ons leventje heet. We vragen ons nu af, hoe de geest tot volledig besef van het geheelkan komen, hoe kunnen we totaal gevoelig worden?  Een methode is er niet voor. Iedere methode, iedere herhaling of gewoontevorming maakt in principe deel uit van dat bepaalde hoekje van het wijde gebied. Het is allereerst van belang de werkelijkheid van het bestaan van dat hoekje met zijn eigen eisen te onderkennen. Pas dan kun je de vraag stellen: “wat kunnen we er aan doen, omdat gehele gebied gevoelig te maken?” Maar een methode is er niet voor. Door in dat ene hoekje van het totaalgebied te blijven zitten, ben je juist ongevoeliger geworden – dat blijkt wel uit de keiharde grofheid en uit het geweld wat er dagelijks om je heen gebeurt. Het verleden van ons zit nauw verweven in onze cultuur, die we zo prachtig vinden – met alle tradities, alle gehoorzaamheid. Maar alles wordt volledig van de tafel geveegd als je gaat realiseren dat geen enkele methode van wat voor type ook, je kan bevrijden  uit je eigen hoekje. Eerst zul je alles moeten leren over dat hoekje, pas dan zul je beetje bij beetje gevoeliger worden. Als je naar soldaten kijkt die worden iedere dag getraind in het doden, dag in dag uit, net zolang tot al het menselijk gevoel verdwenen is. En dat gebeurt ons ook iedere dag weer, door zowel de kranten als de tv, als door de politieke leiders, zowel door kerkelijke leiders als door wie dan ook. Maar als er dan geen methode bestaat, hoe dan? Door methodes wordt men afhankelijk van de methode. Wat kun je dan doen? Je kunt er boeken over lezen, van moderne psychologen of andere leraren uit de oudheid, maar je moet die niet vertrouwen daar je er zelf achter moet zien te komen, en niet aan de hand van iemand anders. Het enige wat je te doen staat, is zien. Bewust zien. Het hoekje, het huisje zien waarin je leeft, vecht, kibbelt en verbeteringen aanbrengt, dat moet je in ogenschouw nemen. Daarom is het zo belangrijk wat het zien betekent. Zodra er een conflict ontstaat behoor je tot je eigen afgescheiden hoekje – je stuit op je eigen grens, het begrensde hoekje. Waar met open ogen gekeken wordt bestaat geen conflict. Daarom begin er nu direct mee – nee niet morgen, want morgen bestaat niet. Alleen de hang naar genoegens, vrees of pijn verzint een “morgen”. Het enigste wat we moeten doen: is dus zien. En voor het echte zien is gevoeligheid voor nodig, daarom is het een daad van liefde. De totaliteit van een gevoelige geest is liefde. Door het leren van een techniek verhindert het je nog niet lief te hebben; maar als je  omgekeerd een techniek beheerst en geen liefde bezit, richt je de wereld te gronde. Let er maar eens op in je eigen innerlijk, duik er maar eens diep in, dan zul je bij jezelf zien dat het zo is. Zien, gadeslaan, luisteren, dat zijn geweldige daden, maar zolang je van je kleine hoekje uit kijkt kun je ze niet beleven. Je moet leren alles echt te zien, dus niet op de emotionele of sentimentele toer, emotionele en sentimentele opwellingen zijn de schadelijkste die je maar kunt bedenken, ze vertroebelen je echte waarneming en zodoende de feiten en dus het contact met dat wat is. Daarom is het zien het allerbelangrijkste. Echt zien is tevens inzicht; inzicht heb je niet met het denken, via het verstandelijke en ook niet via een fragment. Inzicht krijg je alleen als de geest tot volledige rust is gekomen, wanneer er geen sprake is van beeld. Zolang er scheiding bestaat tussen object en subject, is er conflict. Bij het zien van een boom bestaat er, als je werkelijk ziet, geen verdeeldheid tussen jezelf en die boom, dan is er geen waarnemer die de boom ziet. Er bestaat een veel eenvoudiger, veel natuurlijker manier, namelijk om voor jezelf een boom, een bloem of iemands gezicht waar te nemen, gade te slaan, en ze zo gade te slaan dat de ruimte tussen jezelf en die dingen niet bestaat. En tot het zo gadeslaan van dingen ben je alleen in staat in liefde. Als je eenmaal dat gevoel voor werkelijk waarnemen hebt, dat zien dan samen gaat met dat ongelofelijke verdwijnen van tijd en ruimte, dat dat samen gaat met liefde. En als je weet wat liefde is herken je – of je wilt of niet – ook schoonheid. Je kunt nog zoveel over schoonheid praten, schrijven of tekenen als je maar kunt, maar als je niet echt lief hebt dan is niets werkelijk mooi. Dat zien betekent er in innig contact mee staan en zolang je er begripsvoorstellingen, overtuigingen of meningen op na houdt kun je er onmogelijk in innig contact mee staan. Het belangrijkste is dus niet zozeer het leren, maar vooral het bewust zien en het bewust luisteren. Luister naar de vogels, luister naar de stem van je vrouw, hoe irritant, hoe mooi of hoe lelijk die ook mag zijn, en luister ook naar je eigen stem, hoe mooi, hoe lelijk of hoe ongeduldig die ook is. Als uitvloeisel van dat luisteren zul je bemerken dat alle scheiding tussen waarnemer en het waargenome ophoudt te bestaan. Vandaar uit verdwijnen de conflicten. Als je bij machte bent om te zien, dan hoef je verder niets te doen, want in die toestand van zien ligt al die deugd die in feite aandacht is. En in de aanwezigheid van liefde hoef je verder niets te doen. Dan is er stilte en rust.

Padma   3-4-2005