SANDERS,
L. & C. DEVOS e.a., Politieke ideologieën in Vlaanderen. Apen,
Standaard Uitgeverij, 2008, 476 pp. ISBN 978 90 02 22333 4
Enkele weken
geleden trokken de Vlamingen massaal naar de stembus. Inzet: de samenstelling
van het Europese parlement maar vooral de verkiezing van de vertegenwoordigers
in het Vlaamse parlement. Van die uitslag hangt de samenstelling van de Vlaamse
deelregering af. Bij die gelegenheid worden alle politieke partijen bevangen
door profileringskoorts. Er wordt gebakkeleid over concrete pijnpunten en
maatregelen, er wordt tegen elkaar opgeboden, beloofd en afgeketst. De gezichten
op de borden langs de wegen worden geflankeerd door nietszeggende slogans. Soms
moet je nog een keer kijken om te weten voor welke partij ze staan. En waarvoor
staan die partijen?
Gedurende ongeveer twee eeuwen, tot halfweg de 20e
eeuw, werd het politieke denken in Europa steeds explicieter bepaald door
politieke ideologieën. In de twintigste eeuw ontaardden sommige daarvan tot
totalitaire regimes die verschrikkelijke bloedbaden hebben aangericht en
onafzienbare menselijke ellende veroorzaakt, waarmee vergeleken het beruchte
religieuze geweld tijdens de donkere Middeleeuwen bijna te verwaarlozen is. In
de tweede helft van de twintigste eeuw is politieke ideologie voor velen dan ook
een vies woord geworden. Albert Camus was de eerste die in 1946 sprak over het
einde van de ideologie.
Maar kunnen we zonder politieke ideologie? Is
politiek zonder ideologie wel denkbaar en wenselijk? Luk Sanders en Carl Devos,
respectievelijk docent aan de Evangelische Theologische Faculteit te Leuven en
aan de Vakgroep Politieke Wetenschappen van de Universiteit Gent, menen van
niet. Politiek en ideologie gaan immers hand in hand. Onze samenleving wordt
ideologisch gestuurd. Georganiseerde politieke actie is niet mogelijk zonder een
stelsel van ideeën. Ideologieën zijn bovendien onlosmakelijk verbonden met de
opkomst van de democratie. Hoe problematisch het soms lijkt, democratie drijft
op verdeeldheid. Het mag ons zelfs gerust stellen dat het in een samenleving met
een democratische traditie niet zo cruciaal is welke ideologie domineert. De
democratie regelt zichzelf wel.
In dit boek laten verschillende
deskundigen ons kennis maken met de belangrijkste politieke ideologieën in
Vlaanderen en de politieke partijen die er gestalte aan geven.
Een
beladen begrip blijkt niet eenvoudig te definiëren. In zijn zeer heldere en
instructieve inleiding kiest Luk Sanders voor de bruikbare definitie van de Britse politicoloog
Andrew Heywood. Daarna schetst hij hoe de eerste politieke ideologieën zijn
ontstaan. Voor het politiek-filosofische ideeëngoed is de term ideologie pas
tijdens Franse revolutie geïntroduceerd. Geleidelijk aan werd het begrip steeds
vaker gehanteerd als verzamelnaam voor politieke stromingen, wereldbeschouwingen
of doctrines. De belangrijkste politieke ideologieën in Europa zijn het
liberalisme, het socialisme en het conservatisme.
Patrick Stouthuysen, hoogleraar Politieke Wetenschappen aan
de VUB, bijt de spits af met een voorstelling van de oudste politieke ideologie,
het liberalisme. In zijn boeiende
uiteenzetting maakt hij duidelijk wat liberalisme wel en niet betekent,
verheldert hij de heikele themas ervan en tekent hij de geschiedenis uit van de
liberale partijen in België. Hoewel de liberale gedachte in nagenoeg alle
Westerse landen ruim ingang heeft gevonden, hebben de liberale partijen geen
klinkende verkiezingsoverwinningen op hun palmares kunnen schrijven. In het
huidige klimaat van onzekerheid en door het gevoel van bedreiging bij veel
mensen is de vrije gedachte voor velen niet aantrekkelijk genoeg. Voor de
komende jaren voorziet hij dus zwaar weer voor de liberale partijen.
Carl
Devos en Tine Boucké, doctor-assistente aan de Vakgroep Politieke Wetenschappen
aan de Universiteit Gent, buigen zich in een uitgebreid hoofdstuk over het
socialisme, de ideologie van de
gelijkheid. Ook al zijn er gemeenschappelijke kernpunten, over de wijze waarop
ze bereikt dienen te worden en hoe de realisatie er moet uitzien zijn in de
geschiedenis verschillende visies de revue gepasseerd. Ook vandaag is het
socialisme geen evidente ideologie. Overal in Europa worstelen de sociaaldemocraten met de
praktische vertaling ervan. De woelige en soms bloedige geschiedenis van de
socialistische bewegingen en partijen in België vormt daar geen uitzondering
op.
Wouter Beke, verbonden aan het Overlegcentrum voor Ethiek aan de
Katholieke Universiteit Leuven, licht de christendemocratie toe. De troef van de
christendemocratische partijen is dat ze volkspartijen zijn. Ze
vertegenwoordigen niet een of andere deelgroep in de samenleving maar
verschillende sociale klassen en groepen. Zowel in Europa als in België
verzekerde dit hen doorgaans van een ruime deelname aan de macht. Vooral het
streven naar stabiliteit, dat steeds een leitmotiv geweest is van de
christendemocratische partijen, spreekt mensen aan. Toch ziet Beke een aantal
belangrijke verschilpunten met conservatieve partijen. Voor hij de Belgische en
Vlaamse geschiedenis van de christendemocratische partijen weergeeft, licht hij
het personalisme toe, de ideologische basis
van de christendemocratie.
Bruno De Wever, hoofddocent aan de vakgroep
Nieuwste Geschiedenis aan de Universiteit Gent en gespecialiseerd in de Vlaamse
beweging, en Antoon Vrints, postdoctoraal onderzoeker aan dezelfde universiteit,
nemen het Vlaams-nationalisme onder de loep. Ze starten met een bondige,
kritische voorstelling van het nationalisme. Daarna geven ze een vrij
uitgebreid overzicht van de geschiedenis van de Vlaamse beweging en het
Vlaams-nationalisme. Zo lezen we hoe de politieke radicalisering in het
interbellum uitmondt in het dieptepunt van verregaande collaboratie met het
Nazi-regime. Na de oorlog tekent zich een duidelijke tegenstelling af tussen de
reformistische of democratische vleugel en de rechtsrevolutionaire strekking die
niet van compromissen wil weten. Op het einde van het hoofdstuk geven ze een
handig historisch overzicht van de belangrijkste momenten in de geschiedenis van
het Vlaams-nationalisme.
Jos Geysels, Minister van Staat en gewezen
politiek secretaris van Agalev (nu Groen!), en Jan Mertens, beleidsmedewerker
voor Groen!, belichten tenslotte het ecologisme, de jongste stroming. Ze
bieden bovendien een zeer verhelderende bespreking van de verschillen en
gelijkenissen met andere ideologieën. De korte wisselende geschiedenis van de
groene partij in Vlaanderen komt uiteraard ook aan de orde. In het spanningsveld
tussen theorie en praktijk worden ecologische partijen gemakkelijk verdacht van
groen moralisme en te weinig realiteitszin. Gezien de omvang van structurele
ecologische problemen, zo stellen Geysels en Mertens daar tegenover, zou de
keuze voor een drastische ecologische politiek wellicht de enige realistische
kunnen zijn.
Tijdens het lezen herinnerde ik mij regelmatig politieke
beslissingen en standpunten van de respectievelijke partijen die niet strookten
met hun achterliggende visie. De discrepantie tussen theorie en praktijk is soms
groot. In een democratische en tegelijk complexe en problematische samenleving
is het echter helemaal niet gemakkelijk om een ideologie consequent in de
praktijk om te zetten.
Ideologieën lijken vaak ver van de realiteit af te
staan. En hoe graag we het anders zouden willen, ook de politiek is niets
menselijks vreemd.
Toch zijn ideologieën nodig en absoluut zinvol om aan coherente
politiek te doen, aldus Carl Devos in zijn bondige slotbeschouwing. Ze bieden
een kader om problemen te analyseren en vanuit idealen een actieprogramma op te
stellen. Met alleen ideologieën zien we niet veel, maar zonder zijn we blind,
stelt hij. En hij besluit: Wie politiek beter wil begrijpen moet weten waar
ideologieën voor staan en moet de geschiedenis van de partijen die ze in hun
vaandel hebben leren kennen. We hopen dat dit boek daartoe heeft
bijgedragen.
Voor mij is dit zeker het geval. Zonder uitzondering paren
alle bijdragen inhoudelijke diepgang aan een helder en inzichtelijk taalgebruik.
De pluralistische aanpak en inslag geven het boek een duidelijke meerwaarde. De
auteurs zijn er bovendien in geslaagd een verre van sexy onderwerp op een
boeiende en verteerbare manier te serveren. Zonder meer warm
aanbevolen!