Les tres Riches Heures du duc de Berry
December: uitsnede van de prent

30-11-2005 om 00:00 geschreven door land van reynaert

29-11-2005 om 00:00 geschreven door land van reynaert

Les Très Riches Heures

NOVEMBER

De eikeloogst is een traditionele afbeelding voor de maand november. Ongeveer zeventig jaar na de dood van de gebroeders Van Limburgs heeft Jean Colombe dit thema opvallend conventioneel behandeld. Op de voor­grond de varkens die verzot zijn op de in deze maand rijpe eikels. De varkens werden vroeger veel vaker in de open lucht vetgemest dan tegenwoordig. Om de eikels uit de boom te laten vallen steekt de hier afgebeelde varkenshoeder een stok tussen de takken. Zijn houding is opmerkelijk natuurgetrouw weergegeven, maar zijn ge­zicht beantwoordt aan een conventie in de middeleeuwse schilderkunst: plattelanders zijn niet mooi. Jean Colombe gedroeg zich in dit opzicht volgzamer dan degenen die vóór hem de Très Riches Heures hadden verlucht: die voorgangers schilderden hun boeren en boerinnen vaak met een zekere tederheid. Het onderhout en het blauw in de verte, waar men dwars door het hoog opgaande hout tegenaan kijkt, zorgen voor een aardig effect.

07-11-2005 om 20:28 geschreven door land van reynaert

Les Très Riches Heures: OKTOBER

Het zaaien is gewoonlijk het thema van de oktobermaand. De schilder van wie we het werk op het kalenderblad van maart hebben kunnen bewonderen levert hier nog fraaier werk. Als standplaats koos hij een plek op de linkeroever van de Seine ter hoogte van het tegen­woordige Palais de l'Institut, dus tegenover het Louvre dat op de andere oever oprijst. We zien het kasteel hier in de staat waarin Karel V, een broer van de hertog, het had gebracht. Niet alleen de buitengewone precisie waarmee het Louvre is uitgebeeld verdient onze aandacht, maar ook de minuscule wandelaars op de kade die blijkens hun kleren na de dood van de hertog zijn geschilderd, voorts de vogelverschrikker in de gedaante van een boogschutter die in zijn werk wordt bijgestaan door een grof net van gespannen draden waaraan witte lintjes hangen, de dief­achtige eksters en de steen waarmee de eg wordt ver­zwaard. Hoewel het paard bewonderenswaardig is ge­schilderd loopt het niet zoals het zou moeten: net als alle andere middeleeuwse kunstenaars heeft de schilder er zich geen rekenschap van gegeven dat viervoeters tijdens het lopen tegelijkertijd de rechter voorpoot en de linker achterpoot vooruitzetten en omgekeerd. Deze opmerking is uiteraard ook van toepassing op de andere paarden in dit getijdenboek.

01-11-2005 om 11:13 geschreven door land van reynaert

 Les Très Riches Heures: September.
September roept onvermijdelijk het beeld van de druivenoogst op. Hoe onafhankelijk ze ook waren, de verluchters van de Tres Riches Heures konden daar niet omheen. Ze situeerden hun wijngaard bij het kasteel van Saumur, in een gebied waar zonder twijfel een betere kwaliteit wijn vandaan kwam dan die welke de hertog uit zijn eigen Berry of Poitou kreeg aangeleverd. Het kasteel, dat we kunnen identificeren dank zij de nog bestaande ruïne, behoorde toe aan zijn neef Lodewijk II van Anjou die het ook had laten bouwen. Nog niet achterhaald is de functie van het merkwaardige, ondoorzichtige hek aan de rand van de wijngaard dat, zo te zien, uit teenwilg of gevlochten riet bestaat. Rechts daarvan een kleine mont-joie, aanmerkelijk eenvoudiger en in een latere stijl dan die op de maartminiatuur. Op de weg die naar het kasteel leidt loopt een vrouw met een mand op haar hoofd. Links bij de uitvalspoort van de ophaalbrug zien we de hoge schoorsteen van de keuken. Het naburige klooster van Fontevrault heeft er net zo een.

31-10-2005 om 20:25 geschreven door land van reynaert

31-10-2005 om 16:41 geschreven door land van reynaert

JULI

Juli is de oogstmaand, naast dit  traditionele thema heeft de kunstenaar ook het schapen scheren afgebeeld. Veevoedergewassen werden met een zeis afgesneden, voor het oogsten van graangewassen gebruikte men in die tijd een sikkel: door de halmen niet helemaal onderaan maar in het midden af te snijden laat men op het veld stoppels staan als veevoeder voor de dieren. In de handen van de scheerders zien we de grote scharen waarmee zij werken. Het is aan de oever van de Clain, waar het kasteel van Poitiers op uitkijkt, minder warm als in juni aan de oever van de Seine: met uitzondering van de linkse maaier zijn de landarbeiders minder luchtig gekleed dan die op de miniatuur van juni. Het kasteel werd ten behoeve van de hertog tijdens diens jeugd gebouwd. Het stond dichtbij de stad Poitiers, waarvan het door een arm van de Boivre werd gescheiden. Er is nu niets meer van over.

15-09-2005 om 09:40 geschreven door land van reynaert

JUNI

De maand juni is de hooimaand. Afgaande op de blote benen van de maaiers, de luchtige jurken van de meisjes, de hoeden en doekjes die hun hoofden beschermen, is het een warme zomerdag. De mensen zijn harmonieus en expressief afgebeeld. Op de hier opnieuw, zij het vollediger dan bij mei, afgebeelde linkeroever van de Seine zien we het Palais de la Cité. Het hoge, met een kruis bekroonde gebouw is de Sainte Chapelle, de zware ronde toren met een puntdak de Tour Montgomery. De kunstenaar heeft de bouwwerken een levendiger aanzien gegeven door er minuscule fi­guurtjes op af te beelden: iemand in de uitvalspoort, die via drie halfcirkelvormige treden toegang geeft tot de Seine, en een hele groep mensen die een overdekte trap opklimmen welke uitkomt bij een hoekpaviljoen.

14-09-2005 om 18:51 geschreven door land van reynaert

MEI

Mei wordt hier gesymboliseerd als paardrijdende jongelui. Het is een com­plete cavalcade, voorafgegaan door muzikanten die op een buisine, drie fluiten en een trombone blazen. Als herken­ningsteken dragen zij op hun linker schouder een gouden schijf. De ruiter in blauwe houppelande op het grijze paard met het rode sjabrak is mogelijk een uitbeelding van de hertog op jeugdige leeftijd. Daarop duiden de kleine hondjes waarvan hij onafscheidelijk was (zie ook januari). De gewaden van de drie dames die achter hem rijden zijn groen, kleur van de vreugde dat bij l-meivieringen gebruikelijk was. Trouwens, iedereen draagt, zoals het hoort op deze mooie dag, wel iets groens: het groen van de bladeren die de hoofden en halzen opluisteren (de struiken met wilde rozen waar ze vandaan komen liggen niet veraf).

11-09-2005 om 20:13 geschreven door land van reynaert

APRIL

April is in alle getijdenboeken de maand van het bloemen plukken. Hier gebeurt dat door twee elegante, over het gazon gebogen dames. Maar onze aandacht gaat meer naar het adellijke stel dat zich kennelijk in aanwe­zigheid van getuigen aan het verloven is. Naar de iden­titeit van de twee mannen en de twee vrouwen zijn diverse gissingen gedaan. Het bouwwerk dat de horizon opluistert is volgens historici vermoedelijk het kasteel van Dourdan, waarvan het buitenwerk heden ten dage voor een deel nog overeind staat. Als deze veronderstelling klopt moet het water waarboven het uitsteekt de rivier de Orge zijn, al heeft de kunstenaar veeleer een meertje uitgebeeld. Interessant zijn verder de perspectivische weergave van het gebouw met kantelen en de door muren omsloten boomgaard (rechts).

11-09-2005 om 19:52 geschreven door land van reynaert

MAART

In de traditionele calendaria is het snoeien van de wijnstokken de traditionele bezigheid van maart. In de omheinde hof links zijn drie wijngaardeniers daarmee bezig. De maker van deze schildering, met wiens stijl we bij de miniaturen van oktober en december opnieuw kennis zullen maken, plaatste een ploegende boer op de voorgrond. Links achter een herder die in zijn armen een grote bos gras naar zijn grazende schapen brengt. De boer rechts zeeft graan in een zak. Heel duidelijk is de ploeg van de boer op de voorgrond. Op deze prent kan men duidelijk zien hoe een ploeg er uitzag rond 1400. Op de achtergrond het eerste van de in dit calendarium afgebeelde kastelen, dat van Lusignan. De rechtse toren wordt bekroond door een vergulde slang met vleugels, één van de gedaanten die de legendarische stichtster en be­schermvrouwe van het kasteel, de fee Mélusine, aannam. Jean d’Arras, de secretaris van de hertog van Berry, diepte haar legende op uit een handschrift in de bibliotheek van het kasteel van Mehun-sur-Yèvre. Het kasteel van Lusig­nan werd in 1575 met de grond gelijk gemaakt.

11-09-2005 om 10:36 geschreven door land van reynaert

In het Nijmeegse museum Het Valkhof (www.hetvalkhof.nl) loopt er een prachtige tentoonstelling De gebroeders van Limburg. De gebroeders van Limburg waren de ontwerpers van de prachtige miniaturen in het getijdenboek: Les très Riches Heures du duc du Berry. De duc du Berry (1340-1416) was de zoon van de Franse koning Karel V. Hij was een hartvochtige heersers maar een groot kunstminnaar die een prachtige verzameling getijdenboeken samenbracht. Hiernaast zien we de afbeelding van de maand januari. In de calendaria wordt de maand januari voorgesteld als de maand van de levensgenieters. Hier is de levensgenieter de hertog van Berry zelf: achter de tafel tweede van rechts. Hij wordt voorgesteld met een pafferig gezicht en op zijn hoofd een bontmuts met glinsterende diamant. Hij zit met zijn rug naar de haard (afgeschermd door een rieten vlechtwerk) en met zijn dikke buik tegen de rijkvoorziene tafel. Ook zijn dierbare hondjes zitten op tafel en mogen meegenieten. De pages die hem bedienen zijn prachtig uitgedost om zijn welstand uit te dragen. Op de achtergrond zien we een fraai tapijt waarop de veldslag van Bourges is afgebeeld. Voor ieder maand is er een prachtige miniatuur en verder zijn er in het getijdenboek nog vele werkelijk schitterende miniaturen. Veel van die miniaturen (soms zijn er pikante bij, zie de maand februari, trouwens in die tijd waren ze niet preuts) zijn via het internet terug te vinden bv: http://www.ibiblio.org/wm/rh/1.html. Zoek zelf maar eens via Google, er zijn vele site soms met kwalitatief zeer mooie scans.

04-09-2005 om 09:02 geschreven door land van reynaert

04-09-2005 om 00:00 geschreven door land van reynaert

Aansluitend op de bespreking in de  webblog Sprokkel (http://blog.seniorennet.be/sprokkel/) van de roman Het Revolverschot van de tante van Cyriel Buysse, Virginie Loveling. Denk ik aan de roman Tantes van Cyriel Buysse zelf. De hoofdpersonen uit deze roman zijn drie verzuurde, rijke tantes, door Buysse wel gro­tesk, maar daarom niet minder levens­echt getypeerd (Het zijn niet zijn tantes Rosalie en Virginie Loveling, integendeel want dat waren voor hun tijd vooruitstrevende figuren). Daar tegen­over staan hun drie nichtjes die de huw­bare leeftijd reeds lang bereikt hebben en bij het huwelijk van hun broer opeens duidelijk beseffen dat ze dezelfde kant opgaan als hun tantes. Namelijk een ongehuwd eenzaam leven leiden. Een leven zoals vele gegoede burgers in een provincie­stadje. Een leven waar de moraal en het geld de hoofdrol spelen. De tantes controleren de handel en wandel van de nichtjes met het testament achter de hand. En ze letten nauwlettend op hun christelijke plicht tot kuisheid, zeker voor het huwelijk.
Verder lezen we op de achterflap: Tantes wordt algemeen beschouwd als een hoogtepunt van psychologisch uit­beeldingsvermogen in het werk van Cyriel Buysse.

De essentiële kracht van de roman is de typering van de tantes, de fijne ironisering van hun wezen zelf en van hun al­macht: hun prestige in de familie berust op hun fortuin, wat de toekomstige erf­genamen in zwijgende machteloosheid laat, tot het moment van de fatale uit­barsting, het moment van waarheid en verzet.

Kees Fens schreef een uitvoerige inlei­ding voor deze publicatie. Hij maakt een opmerkelijke analyse van Tantes en plaatst de roman in de evolutie van Buysses oeuvre. En hij stelt dat met Tantes Buysse de top van zijn schrijver­schap haalde.

21-08-2005 om 09:28 geschreven door land van reynaert

14-08-2005 om 18:51 geschreven door land van reynaert

De advent of de besloten tijd van voorbereiding voor het kerstfeest: de vier weken voor Kerstmis is ook mooi afgebeeld in het getijdenboek Les Très Riches Heures du Duc de Berry.

29-07-2005 om 00:00 geschreven door land van reynaert

Libussa in het Tsjechisch Libuše is volgens oude Tsjechische sagen de stammoeder van Tsjechie en stichteres van Praag. Ze is de dochter van stamhoofd Krok en trouwde met Premsyl, de beste boer en ploeger van de stam. Bedrich Smetana maakte over haar leven een opera; en de bekende Praagse graficus Pavel Hlavaty maakt een fraai kleurenets exlibris over dit thema. Krok bekijkt van uit de achtergrond de ploegende Premsyl en Libussa staat prominent  in het midden van de prent.

09-07-2005 om 09:04 geschreven door land van reynaert

03-07-2005 om 18:44 geschreven door land van reynaert

Viens, mon beau chat, sur rnon coeur amoureux; Retiens les griffes de ta patte,
Et laisse-moi plonger dans tes beaux yeux,
Mêlés de métal et d'agate.

(Charles Baudelaire, Le Chat, in: Les Fleurs du Mal)

De kat en de vrouw

Hedwig Pauwels (bekend Vlaams exlibriskunstenaar) etste een zeer mooi katten-exlibris voor R. Claussen. Op het ex-libris (afb. zie hoger), een kleurenets-aquatint, draagt een dromerige vrouw een prachtige Siamese kater die met zijn ogen, 'mélés de métal et d'agate', in de verte zoekt naar zijn droom-kattenvrouwtje. Ook de vrouw maakt met haar linkerhand een uitnodigend gebaar ('Viens_T mon beau ...') en streelt met

haar rechterhand haar fraaie borst. Deze subtiel erotisch geladen prent doet den­ken aan de volgende verzen van Baudelaire uit Le Chat'.

Et que ma main s'enivre du plaisir de palper ton corps électrique

De prent roept een droomwereld van begeerte op. Het beeld van de kat en de vrouw vloeien in het rijk van de verbeelding in elkaar over tot een esoterisch en geheimzinnig beeld van verlangen.

01-06-2005 om 18:15 geschreven door land van reynaert

Op het ex-libris van de Russische kunstenaar Valeri Misjin (afb. hiernaast, mezzotint} vin­den we een rneer dubbelzinnige erotische spanning terug. Een mooie naakte vrouw vlindert weg boven de torens van een denkbeeldige stad. Ze wordt beloerd door een bronstige kater, waarvan zij het hoofd afwendt. We bemerken een sterke tegenstelling tussen het serene gelaat van de vrouw en de agressieve, bronstige uitdrukking op het gezicht van de kat. Op de prent zien we de grote kracht en mogelijkheden van de mezzotint etstechniek: binnen dezelfde bruingrijze kleur creëert de kunstenaar een vloeiende schakering van bruingrijze nuances en geeft zo aan het vrouwenlichaam een satijnen levensechtheid.

01-06-2005 om 18:07 geschreven door land van reynaert