Archief van het Bisdom. Oorlogsverslagen WO I

Tremelo, Parochie van OLVrouw van Bijstand

Transcriptie René Lambrechts

Parochie van Tremelo (O.L.Vrouw van Bijstand) – Gemeente Tremelo - deel 3

Bl. 20a

Belangrijkheid der schade.
Opgave der schade van kerk, bewaarschool en Congregatie.

  Vroeger hebben we reeds aangestipt dat op het grondgebied van Tremeloo 215 woningen afgebrand werden. Daarenboven het Gemeentehuis en vier schoollokalen, alsook de bijgebouwen der pastorij. Al de schade op het grondgebied der Gemeente veroorzaakt door brandstichtingen en plunderingen van allen aard werd in het begin van 1915 geschat op 1.702.351 franken.

  De schade inzonderheid aan de gebouwen der Gemeente toegebracht werd op zelfden datum geschat als volgt :
Vier schoollokalen : voor de gebouwen 22999,54 fr.
Voor de meubelen 1169,71 fr.
Gemeentehuis : het gebouw 9178,51 fr.
  Meubels en archieven 12400,00 fr.
Woning van den onderwijzer 14478,31 fr.
Woning van de onderwijzeres 9242,07 fr.
Gendarmerie 21603,51 fr.
  Samen 91.071,65 fr.

  Ik heb goedgevonden de schade aan kerk, pastorij, vrije bewaarschool en congregatie breedvoerig op te geven.
Kerk.

Voor het herstellen van het dak der kerk, het voorlopig herstellen der ramen en het herstellen van kerkdeur en sacristijdeur heeft de gemeente uitgegeven 379,60
Het herstellen van den toren is geschat op 1951,58
In de kerk : schade aan geschilderde ramen, kruisweg, schildering, offerblokken en stoelen 322,00
Op de koor : gestolen een zilveren kruis en kast met 73 diamanten dat de remonstrans versierde 350,00
Schade aan tabernakel-brandkast, remonstrans, gestoelte en beeld van den H. Dionysius 305,00
In de vunt : 2 zilveren potjes met H.Olie en Chrisma 25,00 Schade aan de muren 17,50
In de sacristij : Gestolen : 7 alben; een rijk geborduurde kant van eene albe afgescheurd; 13 altaardweilen; eene zwarte koorkap; 8 biechtroketten; eene koperen bel; 4 paar gouden oorbellen; 2 zilveren vaatjes voor de H Olie; 2 gouden harten; 2 gouden kettingen; een gouden ring; eene gouden broche; 2 tinnen schotels, alles geschat op 1035,50

Bl. 20b

  Verbrijzeld of erg beschadigd : eene brandkast; schade aan gewaden; eene ciborie zilver verguld; een eremonstrans koper verguld; 4 zilveren kronen voor beelden; zilveren toren H;Barbara en zilveren scepter O.L.Vrouw; een kelk in gedreven zilver van het jaar 1552, alles geschat op 1145.-

In de 2de sacristij : Gestolen : 85 pond was; 40 pakken bougies; 2 paar kandelabers van 3 bougies; een mantel O.L.Vr.; een bamboustok van 12 meters; zilveren ampullen met schotel in gedreven zilver van het jaar 1777 708-
Eene ijzeren kast verbrijzeld 60-

Op de pastorij : verdwenen : 205 flesschen miswijn 307,50
Processiegerief bestaande uit mantels, kleederen en zinnebeelden; eene kist inhoudende de documenten der kerk 478-
Samen 7084,68 fr.

Pastorij

  Voor het heropbouwen van de bijgebouwen der pastorij heeft de Gemeente uitgegeven 3022,80
Schade aan vensterraam, trapleuning, pomp; wegnemen van koper 175-
Samen 3197,80 fr.

Vrije bewaarschool.

  Schade veroorzaakt door het verbranden der meubelen : staande bord; pupiter der onderwijzeres; 15 schoolbanken; Froebelgerief; Geschiedenisplaten; houten trede; kleerkast; kachel 463 fr.

Congregatie.

  Schade veroorzaakt door het verbranden der volgende meubelen : altaar; 3 groote beelden; 2 kleine beelden; 4 koperen kandelaren; kruisbeeld; 4 kleine kandelaren; een kandelaber; 6 bloemvazen; 2 voetstukken; een geschilderde kruisweg; een stool; een roket, alles samen : 1135 fr.

  Alle schade werd hier berekend aan de prijzen van 1914.

Bl. 21a

Hoofdstuk VII

De dagen die op den inval volgden.

  De gemeente heeft geene buitengewoone belastingen te betalen gehad of ook geene gijzelaars moeten leveren, doch het gemeentebestuur werd aanhoudend lastig gevallen door alle soorten verordeningen en opeischingen. Gevraagde mededeelingen die niet zelden moeilijke opzoekingen voor gevolg hadden en lang werk veroorzaakten, moesten op gestelde datums en dit gewoonlijk op twee drie dagen ter hunner beschikking zijn zooniet zou de gemeente erge boeten oploopen. Met een woord : wat ze van de gemeente vroegen dat vroegen ze onder bedreiging alhoewel die bedreigingen later niet uitgevoerd werden.

  De personen die hun pasport verloren moesten vijf mark betalen om een nieuw te bekomen en de secretaris was gehouden dit geld in Leuven te bezorgen op het Pasburo. Zoo had hij eens de som van vijf mark ontvangen voor een nieuw pasport, en het geld met den post naar Leuven gezonden na afhouding van de onkosten, hetzij 8 centiemen. Hij werd naar Leuven geroepen enkel en alleen om die 8 centiemen bij te betalen.

  De heer Burgemeester had aan Alfons De Cock de toelating afgeleverd om eene koei te verkoopen : hij werd naar Leuven geroepen enkel om te bevestigen dat het afgeleverd schrift van hem kwam. Dan werd uit Leuven aan Alfons De Cock de toelating gezonden … om een verken te slachten. De heer secretaris antwoordde dat er geen aanvraag was om verken te slachten maar wel om eene koei te verkoopen. Het gevolg was dat secretaris samen met Alfons De Cock naar Leuven geroepen werd.

  Dergelijke feiten hebben zich nog meer voorgedaan : om de onbeduidenste zaken werd de gemeenteoverheid naar Leuven of naar Aerschot geroepen.

  In de maand Maart 1915 kreeg ik op zekeren dag het bezoek van Dr. Kreuter, zivilkommissar te Leuven, die zich beleefd en voorkomend voordeed. Hij kwam mij verschillige inlichtingen vragen betreffende den toestand in de gemeente, de werkeloosheid, den veestapel enz. Ik heb hem alsdan ook eenige inlichtingen bezorgd die den waren toestand afschilderden en weinig vleiend waren voor zijne landgenooten : immers de toestand van Tremeloo was alsdan alles behalve rooskleurig. Hij toonde zich eventwel voldaan.

  In de maand september 1915 ontving ik van hem het volgende schrijven :

Bl. 21b

  Mijnheer de Pastoor,

 “Ik heb het gemeentebestuur uwer gemeente gelast mij een uitgebreid verslag op te maken over hetgeen voor den winter in de gemeente nog beschikbaar is.”

 “Ik stuur u een afschrift van mijn schrijven aan ’t Gemeentebestuur en verzoek U deze in het opmaken en in het voorstellen een hand te willen aansteken.”

 “Het ware mij van groot belang ook uwe persoonlijke ervaringen en voorstellen te leeren kennen en zou u dankbaar zijn voor die mededeeling.”

  Aan dit schrijven heb ik geen gevolg gegeven en later heb ik ook geen schrijven in dien aard meer ontvangen.

  In de maand september 1916 werd ik als voorzitter van het plaatselijk Komiteit geroepen bij den heer Kommandant te Aerschot. Ik had aan een persoon die ik wel vermoedde geen onderstand noodig te hebben, den onderstand ontzegd ter gelegenheid van eenen nachtelijken diefstal door zijnen zoon gepleegd. Deze had daarover bij den kommandant eene klacht ingediend.

 “Waarom”, vroeg mij de kommandant heel plechtig, “waarom hebt gij onderstand geweigerd aan Norbert De Boeck?”

 “Omdat”, gaf ik voor antwoord, “omdat ik van gevoelen ben dat hij geen nood heeft.”

 “Maar”, vroeg hij verder, “hoe komt het dat gij die onderstand ontzegd hebt juist ter gelegenheid van dien diefstal?”

  Ik wist zeer goed waar hij henen wilde : hij hadde mij geerne eene boet of eene straf opgelegd om mij het ambt van rechter te hebben toegeëigend met te straffen voor diefstal, maar hij had zonder den waard gerekend en ik wist hem aanstonds te zeggen hoe ik ter gelegenheid van dien diefstal sommige middelen van bestaan van onzen aanklager was te weten gekomen. Ten slotte vroeg ik : “Denkt gij Mr de Kommandant, dat die persoon onderstand noodig heeft?” “Neen”, zegde hij. Het verhoor was afgeloopen.

  Als pastoor en in zaken die het bestier der parochie aangaan ben ik met de Duitsche overheid niet in aanraking geweest. Dit heb ik kunnen waarnemen dat, gedurende de eerste maanden der bezetting, vele Duitsche soldaten zich bijzonder voorkomend toonden ten opzichte van de geestelijken en deze geeren aanspraken. Doch, daar de geestelijken ten hunnen opzichte koel en onverschillig bleven, werden zij hoe langer hoe minder door de Duitschers gezocht en aangesproken.

Bl. 22a

  In het begin van 1915 kwamen op zekeren dag eenige Duitschers in het dorp aan, zoo ik meen om een onderzoek in te stellen aangaande de brandstichtingen der Belgen. Aan vrouw Verstraeten Felix vroegen ze : “waarom hebben de Belgen die huizen afgebrand?” “Wat”, zei de vrouw, “de Belgen? de Duitschers hebben dat gedaan.” “Hebt gij dat gezien?” vroegen ze nog. “Dat heb ik gezien”, was het antwoord, “en dat hebben hier honderden menschen gezien.” Zij achten het niet noodig meer getuigen te ondervragen.

  Ik bevond mij juist aan den ingang der kerk toen ze van het huis Verstraeten kwamen. Zij kwamen op mij toe en vroegen om de kerk te zien? Ik bracht hen in de kerk en trok bijzonder hunne aandacht op de verbrijzelde brandkasten. “Dat hebben Duitsche soldaten gedaan”, zegde ik, “en meer nog, de gewijde vaten hebben zij willen doen smelten.” Nu toch hadden ze gehoord wie het gedaan had : als ze ’t nu ook maar geloofden!

Hoofdstuk VIII
Latere gewelddaden.

  In ’t begin van 1916 had de hoogere Duitsche overheid bepaald dat er geene opeischingen van aardappelen mochten gedaan worden voor de bezettingstroepen, doch het bleef de soldaten vrij aardappelen te koopen bij landbouwers die vrijwillig in den verkoop wilden toestemmen. Van die bepaling maakten de duitsche soldaten gebruik om de landbouwers tot verkoop te dwingen. Zij gingen de huizen der landbouwers af en overal, na een onderzoek gedaan te hebben, spraken zij in dezen zin : “gij hebt nog … zakken aardappelen, daarvan moet gij er ons … afstaan zooniet komen wij alles halen. Natuurlijk dat de landbouwer in dien verkoop toestemde uit vrees : dat heette dan een vrijwillige verkoop. Deze opeischers door de legeroversten van Aerschot afgezonden hielden geen rekening van hetgeen de landbouwers voor eigen gebruik nog mochten noodig hebben. Elke compagnie zond haren opeischer en niet zelden kwam een tweede opeischingen doen in hetzelfde huis waar de eerste reeds het uiterste gevergd had.

  In het openbaar en in het bijzonder had ik mijne parochianen verwittigd dat zij niet verplicht waren aan de Duitschers te verkoopen, doch de vrees was zoo groot dat zij niet anders durfden.

Bl. 22b

  Ik hield er mij niet bij de menschen te verwittigen, ik protesteerde tegen de Duitschers zelf en deed de gemeenteraad ook protest aanteekenen. De officieele opkoopers door de Duitsche overheid zelf aangesteld kwamen ons protest bekrachtigen. Meer nog de Duitsche soldaten regelmatig gezonden om den voorraad te kontroleeren waren eveneens van ons gedacht.

  Door den heer burgemeester gelast met den aankoop van aardappelen in naam van de gemeente, was ik er met veel moeite in gelukt 90 zakken aardappelen aan te koopen voor de bevoorrading der arme menschen. Om daartoe te komen heb ik met behulp der officieele opkoopers en der regelmatige Duitsche onderzoekers, aardappelen aangeslagen die onder bedreiging aan troepen van Aerschot toegezegd waren.

  De gemeenteraad had te Aerschot reeds trotest ingediend. Dit hielp niet, wel integendeel, de aldaar liggende troepen kwamen meer dan ooit aardappelen opeischen.

  Dan werd er geschreven naar den Gouverneur en op dit bijzonder werd gedrukt : dat de soldaten de landbouwers dwongen aardappelen te verkoopen zonder rekening te houden van hunne eigene behoeften; dat zulks gebeurde in overtreding van zijn besluit dat aan de troepen verbood aardappelen op te eischen en hun alleen toeliet te koopen bij degenen die vrijwillig verkoopen wilden; dat de voorraad aardappelen te gering geworden was om zulke onregelmatige opeischingen te doen.

  Het generaal gouvernement, na de plichtigen alleen aanhoord te hebben, zond een antwoord dat de bijzonderste zaak ter zijde liet en alzo te kennen gaf dat zijn besluit alleen genomen was om de eenvoudige Belgen te paaien en geenszins om misbruiken in de opeischingen te voorkomen. Ziehier dien brief :

  Brüssel den 22 april 1916

  Infolge der unteren 9.10. und 11 März 1916 eingereichten Beschwerden über die Fortnahme von Kartoffeln durch deutsche Soldaten sind Ermittelungen angestellt. Diese haben nicht nur ergeben, dass die vorgebrachten Beschwerden unbegründet sind, sondern dass sie auch unwahre Behauptungen enthalten.

  In Tremeloo sind von den Truppen nur 3300 kg Kartoffeln fuer den eigenen Gebrauch entnommen, während weitere 17 400 kg. von der Verladern der Zivilverwaltung für die Bevölkerung Brüssels angekauft sind. Die Beschaffung der Kartoffeln duch die Truppen ist nur erfolgt weil festgestellt war, dass die Gemeinde einen Ueberschuss an Kartoffeln über den eigenen Bedarf besats. Daer tatächlich ein Ueberschuss vorhanden war, wird schon dadurch bewiesen, dass bisher bei 5 Bauern 1600 kg. Kartoffeln gefunden wierden, die von den Besitzern bei der Bestandsaufnahme nicht angemeldet werden sind.

Bl. 23a

Von den für die Notleidenden der Gemeinde vom Pfarrer zurückgestellten 9000 kg. Kartoffeln ist überhaupt nichts entnommen worden.

  Es ist ungehörig weren Sie als Gemeindevertreter Beschwerden ohne sorgfältige Untersuchung der Angelegenheit hier vorbringen. Das General Gouvernement betrachtet die Sache hiermit als erledigt.

Deze brief is eene aaneenschakeling van kwade trouw :

  1e De Gemeente verzette zich niet tegen eene regelmatige opeisching van het beschikbare, maar wel tegen de onregelmatige en onwettige opeisching der troepen. Daarbij de troepen eischten niet zelden een zak aardappelen waar er maar twee voorhanden waren. Sprak men hen van aardappelen voor arme menschen, dan luidde het antwoord : “Mit die arme Leute haben wir nichts zu machen.”

  2e Het aangegeven getal van 3300 kg. is ver beneden de waarheid.

  3e De aanschaffing van 17400 kg. werd door de gemeente zelf bewerkt doch op rechtvaardige wijze na grondigonderzoek. De troepen wilden dit onderzoek niet afwachten : zij deden hunne opeischingen betr genoemd aftruggelarijen zonder rekening te houden van de behoeften der boeren, der burgerlijke bevolking en der armen. Het is derhalve volkomen valsch dat de troepen zich enkel zouden bevoorraad hebben na bestatiging van een overschot.

  4e Dat bij 5 boeren 1600 kg. verdoken werden bewijst niet dat de opeischingen bij anderen rechtveerdig waren.

  Bij de verkoopdagen voor het leveren der granen werden de landbouwers onmenschelijk behandeld. Sommige werden voor eenige uren in eenen hoek geplaatst omdat zij de hoeveelheid graan niet konden leveren die men van hen eischte. Er zijn ook eenige personen geweest die alsdan slagen gekregen, onder andere Felix Van der Elst die bijna doof is, en dus alles niet verstond wat gezegd werd.

  Den 30 september 1916, rond den avond, waren er op het gehucht Langerechte eenige jongelingen die zich vermaakten ter gelegenheid van het aanstaande huwelijk van eenen hunner makkers. Om de aloude vreugdeschoten te vervangen deden zij carburebussen ontploffen. Deutsche gendarmen waren op dat gerucht afgekomen. Hebben ze “halte” geroepen en zijn de feestvierders loopen gegaan? dat kan ik niet verzekeren. Althans er werd geschoten en Antoon Wouters een jongeling van 19 jaren werd gedood.

Inbeslagneming van koper.

  Den 23 juli 1918 kwamen drie Deutsche soldaten zonder aanbellen de pastorij binnen. Zij verklaarden te komen voor het koper dat ik niet geleverd had niettegenstaande eene herhaalde verwittiging. Ik vroeg hunne bewijsstukken. Zij toonden mij eene machtiging om koper in beslag te nemen en geldig van 1 mei tot 31 juli 1918. Daarop gingen zij onmiddellijk aan ’t werk en wel op zulke wijze dat het afrukken der venstertoppen het breken der ruiten voor noodzakelijk gevolg zou hebben. Ik zegde dat ze gemachtigd waren koper af te halen maar dat ze niet gemachtigd waren ruiten te breken; dat ze om koperen toppen los te maken moesten voorzien zijn van eene vijl. Daarop hielden zij op en gingen bij eenen naburigen smid eene vijl halen;

  Zij hebben medegenomen : 40 koperen venstertoppen, 5 klinken en eene koperen plaat.

Bl. 23b

Hoofdstuk IX

  De Bezettingsjaren

A. De Kerk.

  De schade toegebracht aan het dak der Kerk werd hersteld in het begin van 1915. De gemeente heeft die onkosten op haar genomen.

  Aan de beschadigde ramen der Kerk werd eene tijdelijke herstelling gedaan nogmaals betaald door de gemeente. De verbrijzelde gedeelten der geschilderde ramen werden dicht gemaakt met gewoon glas. De raam der vunt die vroeger ook van gewoon glas voorzien was, werd voor goed hersteld.

  Twee brandkasten door de Duitschers verbrijzeld, eene in de sacristij, de andere in de kerk waar ze voor den oorlog diende om het H. Sacrament te bewaren, werden insgelijks hersteld. Daarvoor werd door het Nationaal Komiteit eene toelage geschonken van 300 fr.

  De gewijde vaten door de Duitschers deels gesmolten, deels verbrijzeld bleven tot heden in den staat in denwelken zij teruggevonden werden. Hierbij eene lichtpunt van die gewijde vaten.

  Tot naderhand werd ons eene kleine remonstrans in leen gegeven door den eerw. Heer pastoor van Grasheide.

  Tijdens mijn verblijf in Duitschland werd mij eenen nieuwen kelk geschonken door de weledele gravin von Westerholt-de Robiana te Lüdringhausen in Westfalen.

  In 1915 ontving ik eene zekere hoeveelheid linnen van het bisdom.

  In maart 1919 werd mij eenen nieuwen zwarten kazuivel met de nodige kelkdoeken geschonken door Madame Bivorz te Brussel.

B. De goddelijke diensten.

  Daar de heeren pastoor en onderpastoor gevankelijk naar Deutschland vervoerd werden, bleef de parochie zonder priester van 28 augustus tot 1 november. Op dien laatsten datum werden de goddelijke diensten heringericht door den eerw. pater Renatus van de congregatie der H.H. Harten. Deze heeft den parochialen dienst waargenomen tot aan de terugkomst van pastoor en onderpastoor den 21 December 1914.

  De Deutsche aalmoezeniersdienst heeft van de Kerk geen gebruik gemaakt.

C. De eeredienst.

  Tijdens de bezettingsjaren werd de eeredienst zoo binnen als buiten de kerk uitgeoefend zoals vroeger uitgenomen de kermisprocessie die vervangen werd door eene boetprocessie gelijk op de kruisdagen.

Bl. 24a

In 1918 werd ook de processie van Hoogweerdig achter gelaten omdat de Heeren pastoors op de dekenij in kapittel vergaderd dien maatregel genomen hadden.

  De jaarlijksche bedevaart naar Scherpenheuvel werd nagelaten om alle moeilijkheden met de Duitsche overheid te vermijden. De parochianen deden afzonderlijke bedevaarten naar Scherpenheuvel.

  De bisschoppelijke brieven werden gelezen, sermonen gepredikt, openbare berechtingen gedaan, kruisdagen gehouden weer zoo als vroeger. De eerste bisschoppelijke brief werd door twee Duitschers afgehaald.

D. Het bijwonen der diensten en het naderen tot de sacramenten gedurende de bezettingsjaren

  De twee eerste jaren in 1915 en 1916 werden de goddelijke diensten bijgewoond zooals vroeger, en het getal communiën was merkelijk vermeerderd. In 1917 en nog meer in 1918 werden de goddelijke diensten slecht bijgewoond en het getal communiën is ook verminderd (zie vergelijkende tabel in hoofdstuk IV).

Waaraan moet deze verval die zich in al de omliggende parochiën voordoet, toegeschreven worden?

Eerst voor wat het bijwonen der goddelijke diensten betreft.

1° Voor den oorlog had men op alle parochiën een soort van menschen die zondags de mis bijwoonden meer uit gewoonte dan uit overtuiging, en die dan reeds gemakkelijk eene reden vonden om nu en dan de mis te verzuimen. Deze menschen hebben zich tijdens de bezetting allerhande redenen gesmeed om de mis geheel en al achter te laten.

  Sommige hebben de goddelijke Voorzienigheid voor hunne vierschaar gedaagd en hare werken niet volgens hunne goesting bevonden. Velen hebben zich vergrepen aan andermans goed dat zij kost wat kost willen behouden. Dit nu is een algemeen verschijnsel : wanneer het geweten bezwaard is met onrechtveerdigheden dan ontstaat er tevens zekeren afkeer voor al wat de godsdienst raakt. Er zijn ook wel huichelaars, doch in het algemeen duurt die huichelarij niet langer dan het profijt dat men daaruit trekt of voorziet.

  Een persoon had op de pastorij allerhande zaken gestolen; daarvan had ik ontegensprekelijke bewijzen en getuigen. Ik wilde die persoon niet overleveren aan het gerecht, doch wel hem overhalen zijn geweten in regel te stellen, en ik riep hem op de pastorij. Hij deed volgens ik meen gedeeltelijk restitutie, doch sedert dien dag was niemand meer van zijn huishouden in de kerk te zien.

Bl. 25b

De eerste maanden van den oorlog en ook voor den oorlog naderde die persoon alle maanden tot de H.H.Sacramenten.

  Hier gelijk elders worden menschen gevonden die zeggen dat zij hunne christelijke plichten verzuimen omdat het Komiteit, waarvan Mr. Pastoor deel maakt, hun het eene niet gegeven of het andere geweigerd heeft. Hoeft het gezegd dat degenen die zoo spreken eveneens tot de onverschillige of ongodsdienstigen behooren! Het plaatselijk Komiteit moest natuurlijk een reglement volgen van hoogerhand voorgeschreven. Ik ken wel brave menschen die in hunnen eenvoud zulks betwijfelen; doch, deze hebben daarom aan hunne godsdienstige plichten niet verzaakt. De algemeenheid dergenen die beweren om die reden de mis te verzuimen zijn, ofwel menschen die vroeger ook zelden naar de kerk gingen; ofwel menschen die zich leelijk vergrepen hebben aan andermans goed. Hier vinden wij de toepassing van dezen regel die op ondervinding berust : de mensch die in fout is zoekt naar verontschuldiging en niet zelden meent hij zich doelmatig te verontschuldigingen met andere menschen als de eerste oorzaak zijner fout aan te wijzen.

  Eventwel is het spijtig dat de geestelijken zich met komiteitzaken hebben moeten moeien. Alle komiteiten, vooral op den buiten, hebben twee groote vijanden ontmoet : de hebzucht en de jaloersheid. De hebzucht heeft dit eigen dat zij eigenvoordeel alleen rechtveerdig vindt. De hebzuchtige mensch is met zichzelven alleen bekommerd, en hij wil dat het Komiteit zoo niet met hem alleen dan toch met hem op de eerste plaats zou bekommerd zijn.

  Bij de hebzucht voegt zich onvermijdelijk de jaloerschheid. De hebzuchtige mensch oordeelt dat anderen altijd beter bedeeld zijn dan hij, en hij denkt nooit dat anderen kunnen meer nood hebben dan hij. Nooit heb ik mij kunnen inbeelden dat menschen zoo hebzuchtig en zoo jaloersch konden zijn als ik ze hier bevonden heb. Geen dag ging er voorbij of er werden reclamatiën ingebracht die voor oorsprong hadden de hebzucht en voor drijfveer de jaloerschheid.

  Ik ben van gevoelen dat het Nationaal Komiteit ons volk tot in den grond bedorven heeft, met hoogergenoemde ondeugden op buitengewoone wijze te ontwikkelen. Menschen die vroeger gelukkig en dankbaar waren wanneer zij op de pastorij eene telloor soep mochten halen voor eenen zieke, zullen thans eene ruime aalmoes aanvaarden zonder dat in hun hart het geringste gevoel van dankbaarheid ontstaat. Zij denken : hij moet mij dat geven en wie weet geeft hij mij wel al wat hij moet.

Bl. 27

Opdat de onderstand eenig goed te weeg brenge en dankbaarheid verwekke; zijn vooral twee vereischten onontbeerlijk. 1° de onderstand moet bescheiden zijn; 2° het moet dengene die ontvangt klaar zijn dat de gever hem niets verschuldigd is. In plaats van rechtstreekschen onderstand te verleenen had het Nationaal komiteit de gemeenten moeten helpen om werken van openbaar nut te doen uitvoeren en alzoo aan de noodlijdenden en werkloozen de gelegenheid te geven een daggeld te verdienen. Nu heeft men den werkman leeren rentenieren en stelen. Leegloopers zijn, of worden dieven.

  Er zijn ook onverschilligen aan dewelke de brief van zijne Eminentie over Rechtvaardigheid en Liefde eene reden verschaft heeft om hun gedrag te wettigen. Vele waarheden in dien brief vervat had ik reeds meer dan eens op den predikstoel voorgehouden, en daarom, wanneer ik dien brief voorlas was dit bij sommige menschen, van mijnentwege enkel een middel om mijne eigene gezegden op den rug van zijne Eminentie te schuiven. Vandaar misnoegdheid niet tegen zijne Eminentie maar tegen den pastoor. Het verschijnsel waarvan wij hier getuige zijn komt voort uit den geest die thans overal onder het volk heerscht : de geest van opstand tegen de overheid. De overheid is de vijand en wel die overheid die men genaken kan. Zijne Eminentie is buiten het bereik van eenvoudige en kortzichtige buitenlieden, voor hen is er niet dan de pastoor. Dit was hier bij sommigen ook het geval toen paus Pius X de communie der kinderen voorschreef.

  De priester is hoofdzakelijk aangesteld om de menschen hunne plichten voor te houden. Welnu er zijn hier vele menschen gelijk ook elders die niet anders voor oogen hebben dan hunne rechten, en die niet eens inzien dat er geene rechten zijn zonder plichten.

  Al het voorgaande in ’t kort samengevat : vele onverschilligen hebben thans hunne godsdienstige plichten geheel en al verzuimd omdat zij, in den schijn tenminste, redenen gevonden hebben om bij hunne omgeving hun gedrag te wettigen. Daarenboven de leugens en verzinsels der boozen brengen sommige brave menschen in twijfel.

2° Eene tweede en gansch bijzondere reden van het verzuimen der goddelijke diensten is de smokkelhandel. In de jaren 1917 en 1918 was er bijna geen huishouden in de parochie dat zich niet min of meer op de smokkelhandel toelegde, en zoo kwam het dat alle zondagen honderden menschen met smokkelwaar naar Brussel gingen en de mis verzuimden. Thans is de smokkelhandel afgeloopen en met genoegen kan ik bestatigen dat de goddelijke diensten ook beter worden bijgewoond.

Bl. 28

  Wat denken van die menschen die zondags de mis verzuimden om zich op den smokkelhandel toe te leggen?

  Sommige menschen die in de week hunne handen vol hadden met hun werk, maakten vooral van den zondag gebruik om met smokkelhandel iets bij te verdienen. Onder dezen waren er die wel niet ongodsdienstig waren, doch rechtzinnig meenden dat de gelegenheid om wat geld te verdienen eene voldoende reden was om de mis te verzuimen, gelijk de noodzakelijkheid eene reden is om zondags te werken. Zij hadden wel in Brussel kunnen naar de mis gaan; doch … dat komt er niet van.

  Er is eene andere soort van menschen die naar de mis gaan als het goed aankomt, om den tijd door te brengen; maar, is het te koud of te warm, te droog of te nat, dan gaan ze niet. Natuurlijk dat voor dezen ook het minste tijdelijk voordeel eene voldoende reden is om de mis te verzuimen.

3° Eene derde reden waarom door sommige de zondagsmis verzuimd werd, was het gebrek aan kleederen. Deze reden geldde bijzonder voor de kinderen die in 1917 en 1918 de mis verzuimden.

4° Het bijwonen der mis in de week door de kinderen is ook merkelijk verminderd niettegenstaande de gedurige aanwakkeringen der geestelijken en der zusters. Daarvan kunnen wederom verschillige oorzaken aangehaald worden :

a) De onregelmatigheid in het openen der scholen. In 1917 en 1918 zijn de scholen meermaals gesloten geweest, nu eens door de overheid, dan uit hoofde van eene heerschende ziekte, dan bij gebrek aan brandstoffen enz.

b) Het gebrek aan kleederen. Bij sommigen het gemis van de noodige kleederen, bij anderen de zorg om zoo weinig mogelijk kleederen en schoeisels te verslijten.

c) De onverschilligheid der ouders. Hoe is ’t mogelijk dat de kinderen aan mis en communie denken, wanneer hun t’huis niet gesproken wordt dan van geld winnen met smokkelen of van andere tijdelijke zaken.

  Hier wil ik de aandacht trekken op eene gemoedsgesteltenis die men hoe langer hoe meer onder het volk waarneemt. De menschen willen betaald zijn voor al wat ze doen, zelfs voor hetgeen ze doen voor onzen Lieven Heer. Zoo de pastoor wil dat mijne kinderen naar de mis komen of te communie dan moet hij hun maar kleederen geven. Kortom voor elke geestelijke oefening die men van de menschen vraagt zou men hun een tijdelijk voordeel in de plaats moeten bezorgen. Er is hier eene arme vrouw die gewoon is te zeggen : “in de kerk geeft men niets weg!” en daarom gaat ze naar de kerk niet, tenzij wanneer er een mis gedaan wordt met uitdeeling van brood van wege het armbestuur. Er zijn er niet veel die zoo spreken, doch er zijn er meer die zo denken.

Bl. 29

Het naderen tot de H.H.Sacramenten.

  In 1915 en 1916 vermeerdering van communiën vooral toe te schrijven aan veelvuldige communiën der kinderen.

  De twee eerste jaren van den oorlog werd er veel onderstand uitgedeeld, en het Komiteit in zijn oordeelvellen over den nood was zeer breed. Alhoewel het komiteit steeds onpartijdig was in het uitdeelen van onderstand, bleven vele menschen toch bij de gedachte dat het hun voordeelig zou zijn hunne kinderen in de week naar de kerk te zenden. Personen die vroeger hunne godsdienstplichten niet onderhielden en die in ’t begin van den oorlog al gestolen hadden wat hun onder de handen viel, kwamen in 1915 alle veertien dagen of alle maanden te biechten en te communie. Wanneer ze de overtuiging hadden opgedaan dat ze daar niets mee verdienden, bleven ze weg.

  Ongevraagd of onverzocht had het Komiteit voor zekere familie eenen bijzonderen onderstand van het werk der oorlogsweezen bekomen. Later ingevolge eene verandering van reglement werd die onderstand geschorst. Nauwelijks had ik aan die familie dit slecht nieuws aangekondigd of de kinderen hielden op in de week naar de kerk te komen en tot de H.Tafel te naderen.

  In 1916 werd in de school eene tas melk gegeven aan een honderdtal der zwakste kinderen. De kinderen die ’s morgens communiceerden mochten in de school hunnen boterham gaan opeten, en kregen alsdan hunne tas melk of wel eene tas koffie. Later toen de melk te duur werd en de opeisching der boter in voege kwam, werd zulks veranderd. Waarschijnlijk is in die verandering eene reden te vinden van het afnemen der dagelijksche communie onder de kinderen.

  In 1917 en 1918 werd de onderstand merkelijk verminderd en aan een groot getal huisgezinnen werd door de nieuwe reglementen den onderstand geheel en al ontzegd : iedere maal ontstond er ten opzichte van den Voorzitter van het Komiteit (eerw. Heer Pastoor) blijkbare misnoegdheid. Elke verandering van reglement voor de verdeeling der eetwaren maakte eveneens misnoegden. Om die reden heb ik in november 1917 mijn ontslag als voorzitter en als lid van het Komiteit aangeboden.

  Eindelijk eene reden om het verzuimen der mis en het minder naderen tot de HH. Sacramenten uit te leggen vinden wij aangehaald door onzen Heer Jezus-Christus zelf : non potestis Deo servire et …… De twee laatste jaren van den oorlog waren voor bijna al onze menschen jaren van grote verdiensten. De gedachten stonden alleen op geld winnen en niemand bekommerde zich om de wijze waarop het verdiend werd; zelfs voor de nauwgezetste menschen waren alle winsten, diefstal alleen uitgezonderd, ten volle rechtveerdig.

Bl. 30

  Eens het geld gewonnen moest er bij velen een middel gevonden worden om er van te genieten. De kermissen werden heringericht en wel zoodanig dat de kermissen van vroeger maar eene schaduw waren van de kermissen in 1917 en 1918. Waar vroeger honderd franken verkwist werden, besteedde men er nu ten minste twee duizend. ’t Is dan ook niet te verwonderen dat men minder hield van kerk en godsdienst, te meer daar in de kerk woeker en danspartij veroordeeld werden.

  De ondervinding leert het : ’t is enkel in den nood dat de mensch begrijpt afhankelijk te zijn van een Opperwezen dat hij dan ook aanroept. Wanneer hem alles toelacht en vooral wanneer geld toestroomt, dan vergeet hij gemakkelijk zijnen God, omdat het geld in zijn hart de plaats van God inneemt : “non potestis Deo servire et ……”.

Plechtige communie der kinderen.

 Hier heb ik niets anormaal aan te stippen voor wat de deelneming betreft. Op twee uitzonderingen na hebben al de kinderen tot de jaren gekomen aan de plechtige communie deelgenomen. Die twee uitzonderingen waren kinderen van doorslechte ouders : een heeft tot den laatsten dag de oefeningen gevolgd en is niet omgezien den dag van de plechtige communie; de andere is weggebleven na van den eerw. Heer pastoor een kostuum gekregen te hebben.

 Het bijwonen van den catechismus van voorbereiding min regelmatig geweest dan vroeger bijzonder bij de jongens; en de eerste oorzaak daarvan moet gezocht worden in het onregelmatig sluiten en openen der scholen.

 Een woord ook over de kleeding der kinderen. In 1915 werden aan een groot getal kinderen kleederen geschonken door het armbestuur en den Heer pastoor die tot dit einde stof ontvangen had van eenen vriend. Onder de meisjes die stof ontvingen om zich een kleed te laten vervaardigen waren er deze die deze stof niet schoon genoeg vonden en er andere kochten : klaar bewijs dat de ouders zich aan aftruggelarij hadden plichtig gemaakt.

 Toen de volgende jaren de kleederen door zijne Eminentie bezorgd, uitgedeeld werden, achtte ik het noodig er op te drukken dat die kleederen den dag der plechtige communie moesten gebezigd worden. Die bepaling had voor gevolg dat er minder aanvragers waren. Dit getal werd nog geringer wanneer er niet meer dan katoenen kleederen te verdeelen vielen. Daaruit besluit ik dat sommige menschen zonder gegronde redenen onderstand vragen.

Buitengewone diensten.

 De wekelijksche dienst voor de gesneuvelde soldaten werd in den beginne goed bijgewoond. Dit duurde eventwel niet lang en op het einde van 1915 trof men in die mis geene andere personen aan dan degenen die gewoonlijk naar de mis komen.

Bl. 31

  Jaarlijks den 19 augustus om 10 ure heb ik een plechtig jaargetijde gedaan voor de gesneuvelde soldaten en medeburgers. Ik heb daartoe den 19 augustus verkozen omdat op dien datum alhier gesneuveld zijn zes soldaten en drie burgers. De twee eerste jaren werd dien dienst buitengewoon bijgewoond doch in 1917 en 1918 was dit veel minder.

  In 1918 van april tot december werd het H. Sacrament volgens verzoek van zijne Eminentie op den eersten vrijdag van elke maand gedurende twee uren uitgesteld : buiten eenige kinderen door de zusters opzettelijk aangezegd, en enkele godvruchtige personen, waren er geen aanbidders.

De openbare zedelijkheid.

  De openbare zedelijkheid heeft tijdens den oorlog veel te wenschen overgelaten. Gedurende de vier oorlogsjaren heb ik 34 onwettige geboortens aangeteekend, waaronder een van eene soldatenvrouw. De openbare meening heeft nog andere soldatenvrouwen van zedeloosheid beticht. Ongetwijfeld is de werkeloosheid de oorzaak geweest van het zedenbederf. Vier en dertig onwettige geboortens gedurende de jaren 1915, 1916, 1917 en 1918, dat is ruimschoots het dubbel van vroeger.

E. De toestand der Vrije Scholen.

  Voor den oorlog bezat Tremeloo eene vrije bewaarschool en twee zondagscholen, eene voor jongens en eene voor meisjes.

  De vrije bewaarschool was ingericht door den eerw. Heer Verbeeck, vorige pastoor der parochie, ten voordeele van eene arme vrouw Maria Bosmans, die vroeger reeds eenig onderwijs verschafte aan kleine kinderen welke de ouders haar toevertrouwden tegen 50 centiemen per maand.

  Daar Maria Bosmans te oud geworden was had ik haar juist voor den oorlog op pensioen gesteld : de eerw zusters hadden de vrije bewaarschool overgenomen onder voorbehoud dat Maria Bosmans zou betaald worden gelijk vroeger en dat zij intusschen gratis het onderwijs zouden geven.

  Den 28 augustus 1914 werd het lokaal der vrije bewaarschool afgebrand, en daar er geen ander lokaal te vinden was om de kinderen te ontvangen, werden de toelagen ook niet meer uitbetaald. De gemeente nochtans is voortgegaan met jaarlijks 150 fr. te betalen voor Maria Bosmans. Verder heb ik voor haar 18 fr. per maand bekomen van het werk der bescheidene hulp.

Bl. 32

  De toelagen voor de zondagscholen werden gedurende de bezetting regelmatig uitgekeerd; voor 1918 werden ze toegezegd, doch op heden 1 april 1919 zijn ze nog niet uitbetaald.

  Het programma bij de stichting dezer scholen bepaald, werd tijdens den oorlog ook gevolgd zonder dat eenige tusschenkomst der Duitse overheid zich heeft voorgedaan.

F. Patronaten – Werken voor volwassenen – Liefdadigheidswerken

  Voor den oorlog bestond in de parochie een patronaat voor jongens bestuurd den E.H.Onderpastoor. dit patronaat was ingericht in het Gildehuis gebouwd in ’t begin van 1912. Daar in 1914 het meestendeel der schoollokalen afgebrand werden, bleef er geen ander middel dan klassen in te richten in het Gildehuis. Om die reden heeft het patronaat voor jongens, bij gebrek aan lokaal, sedert augustus 1914 tijdelijk opgehouden te bestaan.

  Een woord hier over de maatschappelijke werken der parochie.

  De Boerengilde was pas voor het uitbreken van den oorlog gesticht, en had nog maar twee of driemaal vergaderd. Daar het inrichten tijdens den oorlog niet gunstig scheen, werd dit werk dan ook tot later verschoven. Sedert januari 1919 is de Boerengilde in werking getreden.

  De veeverzekering was voor den oorlog zeer bloeiend : zij verzekerde meer dan zes honderd dieren. Alhoewel de veestapel sedert 1914 zeer verminderd was heeft zij eventwel hare werking voortgezet tot einde 1917. Doch het getal leden was aanhoudend verminderd en zou nog verminderen omdat de oorlog voor haar eenen anormalen toestand geschapen had. Om met meer kans van gelukken later te kunnen herbeginnen heeft de algemeene vergadering van Februari 1918 goedgevonden de werking der maatschappij tijdelijk op te schorsen.

  De pensioenkas is terug in werking getreden zoohaast de stortingen van hoogerhand aanvaard werden.

  De Spaar- en Leengilde heeft hare werking van af 1915 hervat en heeft tijdens den oorlog wezenlijke diensten bewezen door het uitleenen van geld voor aankoop van vee en voor het heropbouwen van woningen

Bl. 33

De belegde vergaderingen werden in gevolge de verordening van heer Gouverneur aan de Duitsche overheid medegedeeld. Slechts éénmaal hebben twee Duitschers zich op ene vergadering vertoond; andere last of moeilijkheden hebben wij langs dien kant niet ontmoet.

  De leden van Vincentiusgenootschap vergaderden vroeger alle zondagen na de hoogmis. Tijdens den oorlog heb ik meermaals beproefd die vergaderingen te hernemen. De leden kwamen dan eenige zondagen doch weldra was niemand meer te zien. Ik heb dan goed gevonden nog een weinig uit te stellen alvorens eene nieuwe poging te doen. De vergaderingen van het Vincentiusgenootschap beelden zich in dat dit genootschap nu geene reden van bestaan had omdat het Komiteit in alle noodwendigheden voorzag. Zij beseffen niet genoeg het geestelijk voordeel der bijeenkomsten.

G. Het ontvoeren der werklieden.

  Den 18 november 1916 werden op de gemeente plakbrieven aangebracht waardoor al de mannen van Tremeloo van 17 tot 55 jaar verplicht werden zich naar Aerschot te begeven den 23 daaropvolgende. Zij moesten van het noodige voorzien zijn om desgevallend naar Duitschland te vertrekken.

  Zoo haast dit nieuws bekend was wilde iedereen naar de stad om zich kleergoed aan te schaffen. De stedelingen maakten van deze gelegenheid gebruik om geld te slaan op den rug der ongelukkige slachtoffers van de Duitschers. De prijzen van kleergoed en schoeisels werden van uur tot uur verhoogd. En toch zouden diezelfde stedelingen naderhand vuur en vlam spuwen tegen de boeren woekeraars.

  De gemeenteoverheid had eene lijst van werkeloozen aan de Duitschers medegedeeld. Het was voor de leden van den gemeenteraad, allen eenvoudige menschen, een moeilijken toestand. Werd de lijst niet gegeven dan zouden andere burgers naar Duitschland vervoerd worden en in grooter getal dan anders. Daarenboven geen enkel werkelooze zou op zich genomen hebben de familiën der weggevoerden door hun werk ter hulp te komen. Was het niet beter degenen die toch niets verrichten laten weg te nemen dan wel burgers die t’huis hoogst noodig waren? Was dit niet tusschen twee kwalen het minste kiezen? Zoo redeneerde de gemeenteoverheid.

  Zonder deze handelwijze der gemeenteoverheid te beoordeelen zonder goed of af te keuren, acht ik mij nochtans verplicht hier een woord te zeggen over de werkeloozen.

Bl. 34

1° Eenige persoonen, vooral huisvaders, hadden zich om den onderstand te genieten, ten onrechte werkeloozencertificaten doen afleveren.

2° Sommige werkeloozen hadden geenwerk omdat zij er geen wilden, en op allerhande manieren trachten zij te ontsnappen aan het weinige dat hun gevraagd werd. Om niet te moeten werken verrichtten zij moedwillig slecht werk. Daar in de gemeente 215 woningen door den vijand vernield werden, had het komiteit besloten steen te bakken om alzoo de afgebranden ter hulp te komen en de werkeloozen werk te verschaffen : de moedwilligheid der werkeloozen heeft het Komiteit gedwongen na eene proef dit ontwerp te laten varen.

3° Onder de werkeloozen waren ook eenige leegloopers, die binst den dag niet zelden den spot dreven met menschen die vlijtig werkten, en van den nacht gebruik maakten om zich middelen van bestaan aan te schaffen.

  Doch, niettegenstaande al hunne fouten en gebreken, het waren onze medeburgers; en daarom waren wij ten hoogste gevoelig aan het leed dat den vijand hun berokkend heeft met ze aan hunne familiën te ontrekken, om ze in een vreemd land de onmenschelijkste behandelingen te doen ondergaan.

  Het mededeelen van den lijst der werkeloozen werd in de gemeente verschillend beoordeeld volgens eigenbelang. De familiën der werkeloozen vonden het verkeerd, de anderen keurden het goed. Verhevene gevoelens die eigenbelang ter zijde laten, zijn hier in ’t algemeen niet gekend. Zelfopoffering beteekent hier opoffering voor zichzelf. Aldus de afkeuring van de eenen en de goedkeuring van de anderen waren niet anders dan de goedkeuring van de handelwijze der gemeente : allen zouden hetzelfde gedaan hebben.

  Eenige personen wier namen op de lijst der werkeloozen vermeld waren, werden aan het ballingschap bevrijd dank aan de tusschenkomst van Mr. Adriaen, geneesheer te Werchter. Eenige anderen door de gemeenteoverheid niet aangeduid, werden niettemin naar Duitschland vervoerd. De weggevoerden waren ten getalle van 33 waaronder 16 huisvaders en 17 ongehuwden.

  Hier laten wij de namen volgen der weggevoerden te beginnen met de huisvaders :

  Anthonis Ignatius, Baumans Alfons, Bouckhuydt Thomas, De Winter Alfons, Mastien Constant, Soetewey Alfons, Van Eyken Felix, Verhaegen Frans, Verschoren Alfons, Verstraeten Benedictus, Wouters Petrus, Van Woensel Jan Baptist, Verhoeven Andreas, Verhoeven Felix, Van Casteren Karel, Verhard Alfons.

Bl. 35

  De Winter Gustaaf, Laureys Petrus, L’Enfant Jules, Leys Jan Baptist, Op de Beeck Frans, Storms Guilielmus, Van den Notelaer Frans, Van Eyken Jan Baptist, Verbeeck Frans, Verhoeven Lambert, Mattheus Felix, De Coster Joseph, Iwens Frans, Schoovaerts Lodewijk, Verelst Lodewijk, Storms August, Crabbé Isidoor.

  Een dezer de genaamde Van Eyken Jan Baptist, is, ten gevolge van de slechte behandelingen in Duitschland ondergaan, bezweken bij zijne terugreis naar het Vaderland, namelijk te Luik waar hij in het gasthuis gebracht werd.

  In Duitschland hadden de weggevoerde ongehoorde behandelingen te ondergaan met het inzicht hen tot het werk te dwingen. Dit blijkt uit de twee volgende getuigenissen die ik onder meer andere gekozen heb :

Getuigenis van Alfons Soetewey te Tremeloo, Veldonck.

  Den 23 november 1916 was een der droevigste dagen van mijn leven. Even als zoveel andere jongens en huisvaders werd ik tegen wil en dank door de duitsche barbaren van vrouw en kinders weggerukt en naar Duitschland gestuurd.

  In Duitschland aangekomen werden wij in het kamp Weschede in barakken opgesloten als beesten in eenen stal, waar wij verbleven tot 1 maart 1917.

  Dan hebben ze ons naar Neerath bij Greevenbroek naar ’t werk gezonden, waar ik den zesden dag al bijna verongelukt was; zoodat ze mij met gebroken arm naar het gasthuis gedaan hebben, waar ik 42 dagen schrikkelijke pijnen, ijselijken honger en veel verdriet doorstaan heb.

  Toen mijn arm half hersteld was, moest ik terug naar ’t werk, waar ik meer slagen dan eten gehad heb, als men bieten- en raapkoolsoep en een hap slecht brood wilt eten noemen.

  Het is onmogelijk al het lijden en de ellende te beschrijven die ik daar uitgestaan heb zoo 9 maand en 7 dagen lang, en waar ik een gebrek gehaald heb voor mijn leven lang, want mijn arm doet nog altijd zeer, en nooit zal ik voor vrouw en kinderen er nog kunnen den kost mee verdienen.

Handtekening Alfons Soetewey

wordt vervolgd

Archief van het Bisdom. Oorlogsverslagen WO I

Tremelo, Parochie van OLVrouw van Bijstand

Transcriptie René Lambrechts

Parochie van Tremelo (O.L.Vrouw van Bijstand) – Gemeente Tremelo - deel 4

Bl. 36

Getuigenis van Anthonis Ignatius.

  Den 23 november 1916 werd ik met een dertigtal andere burgers van Tremeloo op den kontrool te Aerschot aangehouden en weggevoerd naar Duitschland. Bij onze aankomst in het kamp te Weschede werd ons voorgelezen : “gij zijt juist als gevangene soldaten, gij moet als zulke gehoorzamen.”

  In het kamp kregen wij : ’s morgens een halve liter soort van pap; ’s middags een liter soep of pap; ’s namiddags ongeveer 200 grammen brood. ’s Avonds een liter soep of pap. Door soep moet verstaan worden water met rapen of bladeren van rapen of raapkoolen of beeten; soms was er een weinig meel in, doch ik kan niet zeggen welk.

  Dit rantsoen was maar half genoeg om onzen honger te stillen. Van honger raapten wij op : patatenschillen, pellen van visch, pellen van appelsienen en de vischgraten uit den vuilbak. Soms bekwamen wij wat overschot van de fransche soldaten; doch meermaals werden wij belet van de soldaten iets te aanvaarden.

  In het kamp moesten wij soms twee uren lang buiten staan in koude en wind.

  Eens wilde men mij dwingen te werken : om die weigering werd ik geslaan met de bajonet zoodanig dat ik ’s morgens niet meer recht kon.

  Den 1 maart 1917 werden wij naar het werk gevoerd in de provincie Rhijnland te Nerraht in eene koolgroef. Wij weigerden te werken. Dan hebben ze ons in eene barak gesloten zonder eten tot ’s anderdaags ’s morgens 5 ure. Wij hadden daar wat strooi om op te liggen. ’s Morgens om 5 ure kwamen de soldaten ons uit de barak halen en plaatsten ons in regen en wind totdat wij ons wilden aangeven om te werken. Ik met zes andere ben alzoo blijven staan tot 11 ure; de andere zijn gaan werken. Om 11 ure werden wij in een soort kelder gesloten zonder eten en zonder bed. Die bak was zeer vuil. Er stonden onder andere twee nachtkuipen die overliepen en gevuld waren met de uitwerpsels van twee russische soldaten die daar eveneens verbleven hadden.

  Den volgende dag om 9 ure kwam men ons in dien vuilnisbak melden dat wij daar zouden blijven zonder eten indien wij voortgingen met niet te willen werken. Wij weigerden nog. Om 12 ure zelfde spel. Vreezende van honger te moeten sterven hebben wij alsdan het werk aangenomen. Dan hebben wij daar dagelijks gewerkt in de koolgroef.

  Het gebeurde dat ik mij ziek bevond. Ik moest dan om een ziekbiljet gaan. De geneesheer onderzocht mij en riep uit : “laus arbeiten”. Ik was nochtans zoo stijf dat ik bijna niet gaan kon.

Bl. 37

  Zaterdags ’s avonds werd ons opgelegd dat wij zondags ook moesten komen werken. Gingen wij niet dan kwam men ons met den stok halen en dan sloegen ze totdat wij gingen.

  Wij verdienden alzoo 12 mark per week. Daarvan werden 5 mark afgehouden voor familiegeld, zegde men, dat is om aan vrouw of ouders te zenden. Mijne vrouw heeft daar nooit iets van ontvangen.

  Om een hemd te koopen moest men een bewijs hebben van den burgemeester die dit regelmatig weigerde zoodat er onder ons waren die zonder hemd geraakten en de anderen hadden de gelegenheid niet het hunne te zuiveren. Ik ben in het vaderland teruggekeerd den 19 augustus 1917, dus na eene afwezigheid van omtrent negen maanden.

  Handtekening Anthonis Ignatius.

  Van af de eerste dagen na de wegvoering der werklieden werden er verzoekschriften ingediend aan den heer Gouverneur ten einde hunnen terugkeer naar het Vaderland te bekomen. Inzonderheid voor de huisvaders werd geene moeite gespaard. Te Leuven had men aan hunne vrouwen gezegd een verzoekschrift binnen te brengen : voor ieder dan werd een verzoekschrift opgemaakt waarin de bijzondere toestand van het huishouden uitgelegd werd. Wanneer sommige vrouwen hun verzoekschrift overhandigden werd hen zelfs gezegd dat het goed was en dat ze mochten vertrouwen hebben. Nooit is op die verzoekschriften eenig antwoord toegekomen.

   In den zomer 1917 mochten de weggevoerden de eene na den andere aan hunne familie een bezoek brengen mits belofte naar Duitschland terug te keeren om te werken. Velen hebben, na lang dralen, die belofte gedaan om hunne familie te kunnen wederzien, doch geen enkel is naar Duitschland teruggekeerd. In ’t begin hebben de Duitschers wel eenige opzoekingen gedaan om de verlofmannen terug naar Duitschland te zenden; doch, die opzoekingen bleken niet ernstig te zijn, en weldra werden de teruggekeerden geheel en al met rust gelaten.

Bl. 38

H. Ondersteuningswerken.

Voor vrouwen en kinderen van soldaten.

  Zoohaast de oorlog uitgebroken was wezrd door den eerw. Heer Pastoor het gedacht opgevat onderstand te verschaffen aan de vrouwen en kinderen der opgeroepen soldaten. De heeren studenten in verlof zouden zich gelasten wekelijks eene rondhaling te doen in de gemeente. Het gemeentebestuur zou wekelijks vijftig franken verleenen. De eerste rondhaling gedaan in de week van 2 tot 9 augustus bracht meer dan honderd franken bij. Deze was gedaan zonder voorafgaande aanbeveling op den predikstoel. Op zondag 9 augustus werd dit werk aanbevolen met de volgende woorden :

  “De week die voorbij is hebben onze vaderlandslievende studenten eene rondhaling gedaan voor de vrouwen en kinderen van onze medeburgers die het vaderland verdedigen. Die rondhaling zullen wij wekelijks vernieuwen. Wij kunnen u allen niet genoeg aanzetten aan dit werk van liefdadigheid en vaderlandsliefde deel te nemen. Iedereen geve vrijelijk volgens goeddunken, en daarom zullen de studenten zich niet op nieuw aanbieden bij degenen die hunne hulp afzeggen. Eene zaak vraag ik van allen en van ieder in ’t bijzonder : dat werk, dat niets dan lof verdient, niet te beknibbelen.”

  “Het rondgehaald geld zal des zondags na het lof uitgedeeld worden in bons voor eetwaren. Al de vrouwen van binnengeroepen soldaten gelieven hun aandeel te komen ontvangen. Zijn er die het niet noodig hebben en het willen laten voor hen die nood hebben, dan moeten zij eenvoudig den bon die hun gegeven wordt terug in de beurs steken van de studenten wanneer zij rondkomen. Ik heb liefst dat allen komen den bon halen die voor hen bestemd is opdat niemand zou verlegen zijn.”

  De inval van den vijand en onze wegvoering naar Duitschland hebben aan dit werk een einde gemaakt. De opbrengst der tweede rondhaling werd op de pastorij gestolen door de Duitschers.

Het Komiteit.

  Na onze terugkomst uit Duitschland vonden wij het Komiteit ingericht. Het Komiteit hield zich alsdan uitsluitelijk bezig met onderstand te verleenen aan de afgebranden, onderstand in brood en kleergoed.

  Later werden door het Komiteit de volgende werken ingericht : Gewone onderstand aan al de noodlijdenden; Onderstand aan de soldatenfamiliën; onderstand aan de werkeloozen; onderstand aan verminkten; oorlogsweezen en schamele armen; werk der schoolmaaltijden, der zwakke kinderen, der teringlijders.

Bl. 39

  In December 1914 werd het komiteit samengesteld als volgt : voorzitter : Petrus Feyaerts, burgemeester; schrijver : pater René De Batseleer van de congregatie der H.H. Harten; schatbewaarder : J.B. De Wit; leden : Victor Heremans; Victor Goossens; Lodewijk Dockx en Frans De Vadder.

  De eerw. Heeren pastoor en onderpastoor werden als leden van het Komiteit aangenomen bij hunne terugkomst uit Duitschland. In de maand Februari gaf Frans De Vadder zijn ontslag. Daar er van wege het provinciaal komiteit aangedrongen werd om ook een liberaal als lid van het komiteit aan te nemen, werd Prosper Fonteyn als dusdanig erkend. Deze nochtans heeft maar tweemaal de zitting bijgewoond en dan weder zijn ontslag genomen uit hoofde van zijnen hoogen ouderdom.

  In de maand Maart verliet pater René de gemeente en een weinig later nam de heer burgemeester zijn ontslag om mogelijke moeilijkheden met de bezettende macht te vermijden. Van dan af bleef het Komiteit samengesteld als volgt :

  Voorzitter : Karel Van Winkel, pastoor; schrijver : Emiel Van Giel, onderpastoor; schatbewaarder : J.B. De Wit; leden : Victor Heremans; Victor Goossens en Lodewijk Dockx.

  Victor Goossens nam zijn ontslag in 1916 en werd vervangen door Joseph Jalet. Op het einde des jaars werd nog een lid aan het komiteit bijgevoegd, namelijk Hendrik Wouters.

  In November 1917 gaven alle leden van het komiteit hun ontslag en verzochten het provinciaal komiteit in hunne vervanging te voorzien tegen 1 Januari daaropvolgende. Op aandringen van den heer Ed. Gilmont, voorzitter van het regionaal komiteit van Haacht, zijn de leden voortgegaan hun ambt uit te oefenen tot in het begin van Maart 1918 wanneer ze onwederroepelijk hun ontslag genomen hebben. De grote oorzaak van dit ontslag was de misnoegdheid onder het volk verwekt door het toepassen der reglementen over de verdeeling der eetwaren, alsmede de ondergeschikte rol welke het provinciaal komiteit van de plaatselijke komiteiten vereischte tegenover de beheerder aan denwelken de komiteitszaken geheel en al toevertrouwd werden.

  Hier laten wij nu eenige tafels volgen die den toestand van hoogeraangehaalde ondersteuningswerken telkens op 31 December weergeven :

Er volgen nu een reeks tabellen met cijfers.

Bl. 43

Hoofdstuk X.

Geestelijken in de gebeurtenissen betrokken.

- Eerw. Heer Karel Van Winkel, pastoor; aangehouden den 28 augustus en gebracht in de Kerk van Aerschot; van daar weggevoerd naar Duitschland den 6 september 1914.

- Eerw. Heer Emiel Van Giel, onderpastoor: idem.

- Frater Edgard De Coster; frater Octaaf Igodt en broeder Julius Haegen bevonden zich in 1914 in het klooster te Ninde. Zij zijn op het einde van augustus gevlucht naar West Vlaanderen en van daar naar Holland, waar ze door de belgische militaire overheid opgeroepen. Zij hebben in het leger gediend als ziekenverzorgers.

  Thans bevinden zich in het klooster der Picpussen te Ninde 10 brankardiers die tijdens den oorlog dienst gedaan hebben. Hier volgen hunne namen :

- Frater Pamphilus (Lodewijk) Verdeyen van Herent, was aug. 1914 leraar in het Damiaangesticht te Aerschot; werd den 6 september weggevoerd naar Duitschland. Hij heeft zijne eeuwige beloften uitgesproken en is thans leerling in de Godgeleerdheid.
- Frater Edgard De Coster; hoger reeds genoemd, heeft tijdelijke geloften uitgesproken en is leerling in Godgeleerdheid.
- Frater Leopold (Willem) Jeurissen van Vlijtingen, novice, leerling in de wijsbegeerte.
- Frater Oswald (Joseph) Van Neste van Gulleghem, idem.
- Frater Odilo (Antoon) Van Gestel van Borgerhout, idem.
- René Muller van Antwerpen, postulant, leerling in de wijsbegeerte.
- Matthijs Gielen van Vlijtingen, idem.
- Jaak Bos van Turnhout, idem.
- Lodewijk Van de Velde van Schoten, idem.
- Frater Octaaf (Gaston) Igodt, hoger genoemd, van Watou, novice leerling in wijsbegeerte.

Parochianen onder de wapens.

In 1914 werden 55 parochianen onder de wapens geroepen. Onder dezen waren 27 gehuwden hebbende samen 70 kinderen. Van dezen zijn er drie geboren na het vertrek van vader.

Bl. 44

  In het begin van den oorlog waren er geene vrijwilligers, doch naderhand hebben de volgende jongelingen als vrijwilligers het leger vervoegd : Feyaerts Joseph; Van den Notelaer Alfons; Storms Frans; De Keyzer Joseph en Van Vlasselaer Leo.

  Tijdens den oorlog werden nog opgeroepen 32 parochianen die zich in het buitenland bevonden; zoodat in ’t geheel 92 parochianen in het leger hebben dienst genomen.  Er zijn enkel vier parochianen gesneuveld, namelijk, Hendrik Verhaegen, vader van twee kinderen; Alfons Verbeeck; Alfons Claes en Alfons De Mees.

  Een soldaat werd verminkt te Luik, namelijk Franciscus Van Eyken, vader van 4 kinderen. Hij is getroffen geweest in den schouder en kan van zijnen arm geen gebruik maken.

  Geboorten en sterfgevallen.
1913 Geboorten : 95 sterfgevallen : 40
1914                     58                         26
1915                     68                         27
1916                     57                         22
1917                     57                         32
1918                     58                         42

  In november 1918 zijn 16 personen gestorven ten gevolge van de Spaansche griep.

  Hoofdstuk XI
Huiszoekingen in kerken of kloosters. – De opname der klokken.

  Huiszoekingen in kerken of kloosters hebben alhier geene plaats gehad.
Bij de opname der klokken ben ik niet tegenwoordig geweest. Voor zooveel ik mij herinner heeft deze opname plaats gehad in de maand juni 1918. Ziehier wat Lod. Dockx, koster, desaangaande getuigt.

  “Op zekeren dag kwamen er bij mij twee Duitschers welke vroegen om op den toren te gaan om de klokken te meten; na dit gedaan te hebben en al de opschriften en versiersels der klokken zorgvuldig aangeteekend te hebben, zijn ze naar het hoogzaal gekomen en hebben daar de groote orgelpijpen gemeten en nagezien uit welk metaal zij vervaardigd waren.”

Bl. 45

Hoofdstuk XII

Feiten van verscheiden aard.

  Bijzondere daden van vaderlandsliefde heb ik niet aan te stippen.

  In het moeilijk Komiteit werk heb ik bij de leden van het Komiteit en ook bij anderen goede en bereidwillige helpers aangetroffen : aan hen allen mijnen innigsten dank. Eenmaal heb ik een gebrek aan offervaardigheid bevonden bij personen van dewelke ik nochtans eene gansch bijzondere offervaardigheid had mogen verwachten.

  Onder de landbouwers zijn er zeker menschen geweest die niet naar woekerprijzen getracht hebben, en die hunnen evennaaste vooral de armen genadig behandelden. Ik persoonlijk heb bij brave menschen steeds waren bekomen aan fatsoenlijken prijs. Doch de menschen die liefdadig gehandeld hebben roemen hun eigenzelven niet, en degene die het voorwerp van hunne liefdadigheid geweest zijn zwijgen het ook. Om wille der waarheid moet ik nochtans bekennen dat de algemeenheid der landbouwers, enkele uitzonderingen daargelaten, voor hunne waren de hoogste prijzen eischten : velen waren bevreesd van te weinig te vragen. Er worden personen genoemd die brood vervalschten met gekookte aardappelschillen en raapkoolen, en dit mengsel verkochten aan 7.50 fr. en meer den kilogram.

  Er is tijdens den oorlog veel gestolen bijzonder op de velden, doch niet zoozeer uit nood en voor eigen gebruik dan wel om het gestolene te verkoopen aan woekerprijzen. Het geld alzoo vergaard werd gebruikt voor spel en vermaak. Het is ongelooflijk hoe zeer de jonkheid tijdens den oorlog bedorven werd door zucht naar geld en vermaak.

  Meermaals heb ik van op den predikstoel den parochianen herinnert dat het niet betaamd zich aan overdreven vermaken over te leveren, terwijl onze soldaten aan den IJzer hun bloed voor het vaderland veil hadden en den dood te gemoet liepen; ik beriep mij op hunne vaderlandsliefde; ik gewaagde zelfs van het genoegen dat zij den vijand verschaften met te juichen terwijl het vaderland treurt. Dit alles maakte geenen indruk : er was geld, gemakkelijk vergaard en de voorraad eens uitgeput kon spoedig vernieuwd worden, waartoe zou het dan dienen tenzij tot plezier en vermaak? Ook werd er op de kermissen tien, twintigmaal zooveel geld verkwist dan vroeger.

  De Duitschers van den omtrek namen regelmatig aan de kermissen deel en keerden nooit dan wel beschonken naar huis. Daartoe hoefden zij geen geld op zak te hebben : van dieven en smokkelaars mochten zij drinken zooveel zij wilden. Er wordt van een dezer verhaald dat hij op een enkelen kermis vijf honderd mark met de Duitschers verteerde.

Bl. 46

Hoofdstuk XIII

De ontruiming.

  Op donderdag 7 november ontvingen wij het eerste bezoek van vijandelijke troepen op weg naar Duitschland. Aangaande dezen niets bijzonders op te merken.

  Vanaf dijnsdag 12 november tot maandag 18 november had de gemeente Tremeloo aanhoudend vijandelijke troepen te vernachten. De neerslachtigheid der officieren was merkbaar, en wat de soldaten betreft, het groot getal wapens door hen weggeworpen geeft genoeg hunne ware gevoelens te kennen.

  Er valt niets op te merken aangaande de houding der vijandelijke legers ten opzichte van de inwoners. Op de pastorij waren de officieren zoowel als de eenvoudige soldaten die hen dienden zeer inschikkelijk en voorkomend.

  Voor het overige heb ik veel klachten gehoord over schade die zij aan de inwoners veroorzaakt hebben door het gebruik van ongedorschen graan, van hooi en ander veevoeder dat de landbouwers zelf groot noodig hadden. In den nacht van donderdag tot vrijdag werden twee paarden opgeëischt. In de scholen werden verschillige banken aan stukken gekapt en opgestookt; de deuren der gemakken ondergingen hetzelfde lot.

  Niettegenstaande mijn verzet werd de Kerk in den nacht van donderdag tot vrijdag door de Duitsche soldaten ingenomen. Vier wassen kaarsen, drie handdoeken en een paar pantoffels werden gestolen. De troepen trokken verder rond drie uur ’s morgens en lieten veel wapens en schietvoorraad achter.

Hoofdstuk XIV

De bevrijding.

  Nauwelijks hadden de laatste vijanden het grondgebied van de gemeente verlaten, of de vaderlandsche werd op den kerktoren geheschen en met tallooze vreugdeschoten begroet.

Bl. 47

De inwoners maakten gebruik van de wapens door den vijand achtergelaten om de bevrijding te vieren. De vreugdeschoten hadden buitendien een heilzaam gevolg : zij ontnamen aan de dieven hunne stoutmoedigheid. Deze waren nu overtuigd dat er wapens in overvloed voorhanden waren, en zij twijfelden geenszins of die wapens zouden bij gelegenheid tegen hen gebruikt worden.

  De eerste belgische troepen deden hunne intrede te Tremeloo op donderdag 21 november. Zij werden verwelkomt door het gelui der groote klok die hare vreugdetonen uitgalmde en de inwoners noodigden onze helden te gemoet te snellen. Dit gebeurde dan ook en eene vroolijke Brabançonne werd door eenige inwoners aangeheven.

  Op dit ogenblik april 1919, zijn het meestendeel onzer uitwijkelingen uit hun ballingschap teruggekeerd. Degene die uit Engeland terugkeeren zijn ten uiterste tevreden over hun verblijf aldaar : zij hebben noch honger noch gebrek geleden. Zij hebben er gewerkt om hunnen kost te verdienen, doch geld verzameld hebben zij niet. Het eenige waar ze goed van voorzien zijn is kleergoed.

  Degene die uit Holland wederkeeren zijn min tevreden : zij beweren veel honger geleden te hebben. Een geruimen tijd kregen zij niet meer dan twee honderd grammen brood en vier of vijf aardappelen per dag. Daarbij soep die weinig of geene voedzame bestanddeelen bevatte.

  Eenen en anderen keerden blijgemoed naar het Vaderland weder, waar hen, helaas! eene droevige teleurstelling verwachtte. Geen woonst : enkel nog de puinen van hunne vroegere woningen; geen bed : sommige zijn genoodzaakt te slapen tegen den grond op wat strooi; geen land : het land dat zij vroeger bewerkten ging tijdens hunne afwezigheid over in de handen van andere huurders. Dus ook geen werk, geene kostwinning. Laat ons hopen dat het nationaal komiteit of het landbestuur dien toestand zal willen inzien en de noodige hulp verleenen.

  Ik eindig. Ik heb alle feiten onpartijdig medegedeeld, en desgevallend mijn gevoelen uitgedrukt volgens ik in geweten oordeelde. Moge mijn werk eenig nut voor de geschiedenis opleveren.

  Handtekeningen :
K Van Winkel - pastoor Tremeloo
Feyaerts - gemeentesecretaris Tremeloo
F. Verhoeven - bakker Tremeloo

Bl. 48

Bijvoegsel aan hoofdstuk IV

In Ballingschap

  Den 28 augustus 1914 werden de volgende personen van Tremeloo door de Duitschers aangehouden en opgesloten in de kerk van Aarschot. Eerw. Heer Karel Van Winkel, pastoor; Eerw. Heer Emiel van Giel, onderpastoor; Alfons Michiels; Guilielmus Van Vlasselaer; Lodewijk Van Vlasselaer; Jan Baptist Goeron; Lodewijk Haegemans; Pepinus Torfs en Frans De Preter. Deze personen werden aangehouden deels op den steenweg Lier-Aerschot, deels te Heyst-Goor. Enige aanteekeningen getrokken uit het notaboekje van Alfons Michiels.

28 augustus - Gevangengenomen op den steenweg Lier-Aerschot. -Gebracht in het kolenkot van M. Van Tricht. -Twee uren in eene weide. -Aankomst in de kerk om half vijf. -Water en brood. -Slapen op de stoelen.

29 augustus - Wat droevig geschrei der kinderen met ons in de kerk opgesloten. - Wat duurt de tijd lang. -Vandaag brood en soep.

30 augustus - In de kerk aankomst van Aerschotsche burgers die eerst naar Leuven gestuurd waren en nu teruggebracht werden naar Aerschot. - Vrouwen en kinderen worden overgebracht naar de woning van notaris Fontaine recht over de Kerk.

31 augustus - Om 4 ure nog geen eten gehad. - Een stuk brood en een klein stuk spek, gift van een burger van Aerschot, werden wij ontstolen. -Goed nieuws : morgen mogen wij vertrekken.

1 september - Nieuwe wachten zen streng. - Weinig eten maar veel gekijf en gegrol der wachten. - Bittere teleurstelling : van vertrek geen spraak meer.

2 september - Burgers moeten de kerk kuischen. - 's Morgens een stuk brood, 's middags soep. - Een jonge huisvader van Westmeerbeek is zot geworden; hij wil zich de keel oversnijden met een stuk glas : dit wordt hem belet. Dan wil hij zich dooden tegen de verwarmingstoestellen.

3 september - Eten redelijk goed, doch ontoereikend. - Wij worden medegedeeld door de vrouwen van Aerschot die brood, fruit en koffie brengen voor hunne familieleden. - In den nacht van 2 tot 3 september om half drie sterft een jongeling van Aerschot juist voor mij.

Bl. 49

4 september – Weinig voedsel. – Wij kunnen in stilte wat brood en tabak kopen. – Eenige vrouwen uit Tremeloo komen hunne mannen en broeders bezoeken en brengen slecht nieuws : alles is afgebrand.

5 september – Verheugend nieuws : morgen zondag mogen de priesters mis doen en de burgers die willen mogen tot de H. Communie naderen.

6 september – De dag verheugend doorgebracht. – Al de priesters hebben mis gedaan. – De burgers boven de 45 jaar mogen vertrekken. – Om half vijf slecht nieuws : allen naar Duitschland. Droevige stoet. Gekerm en geween van vrouwen en kinderen.

7 september – In de statiën waar onze trein blijft staan worden wij aanzien als bandieten.

8 september – Aankomst te Sennelager. –Eerst verscheidene uren wachten. – Dan krijgen wij een stuk brood. – ’s Middags naar het bad. – Slapen onder den bloten hemel.

9 september – Drie engelsche soldaten worden met handen tegen den rug tegen eenen boom gebonden : dat is de straf voor de minste overtreding. – Slapen in open lucht.

10 september – Drie zieken zien wegdragen. – Slapen hetzelfde.

11 september – Ik ben stijf van buitenslapen. – Wij kregen een deksel. – ’s Nachts felle regen : het water loopt onder mijn lichaam door.

12 september – De zon komt vroeg te voorschijn en wel van pas om onze natte kleederen te droogen: de wind helpt ook. – Te weinig eten. – Zieken naar het gasthuis.

17 september – Wij worden naar het verhoor geroepen : 6 van Tremeloo; 6 van Busschot en 6 van Heyst-Goor. Ik dacht dat is voor de priesters dat wij zullen moeten naar het verhoor gaan. Het was zoo. Ik deed mijn best om de anderen eenigen goeden raad te geven. Die binnen geweest waren werden afgezonderd. Ik werd de laatste ondervraagt als volgt :
-Hoe is uw naam?
-Alfons Michiels.
-Uw beroep?
-Schrijnwerker.
-Waar woont gij?
-Te Tremeloo in het dorp.
-Kent gij de pastoor van Tremeloo
-Ja.
-Hoe was die ten opzichte van de Duitsche soldaten?
-Ik geloof dat hij Duitschgezind was, want den 19 augustus zijn er velen gaan wijn drinken; ik weet ook dat er Duitsche officiers geeten hebben, en hij is bij mij geweest met twee Duitsche soldaten om logist.

Bl. 50

-Wat is er van de geweren van Tremeloo geworden?
-De Burgemeester heeft die doen binnen brengen.
-Ja, maar er is een gebleven en de pastoor heeft toegelaten van uit den toren daarmede te schieten op de Duitsche soldaten?
-Neen, mijnheer , dat is niet waar.
-Ja wel !
-Neen, Mijnheer.
-Ja wel !
-Neen Mijnheer.
-Zeker is het waar geweest?
-Neen Mijnheer, en daar ik tegen de kerk woon, zou ik dat moeten gezien of gehoord hebben, en anders ten minste hooren zeggen, het is niet waar geweest.

18 september – Slechte nacht. – Hevige windvlagen die de pilaren in onze tent deden omvallen. – Vier zieken zien wegdragen.

19 september – Koude nacht. –Geluk gehad een pint bier te drinken in de kantin. – Worst gekocht van een franschen soldaat. – 2 Zieken zien wegdragen. – Namiddag aankomst van nieuwe gevangenen waaronder drie van Werchter.

20 september – Om 9 ure worst. – ’s Middags soep, daarna een stuk brood. – Wind en regen. – Een zieke engelsche soldaat zien wegdragen.

21 september – Slapelooze nacht. – Twee burgers naar het hospitaal vervoerd. – Om half zeven slapen op ons strooi met eene sargie in de flauw verlichte tent; doch ik kan mij niet verwarmen.

22 september – Slecht geslapen. –Koude voeten. – Twee personen voor eene kleine overtreding gedurende twee of drie uren aan eenen boom gebonden. Alle gevangenen loopen doorheen en spreken niet dan van voedsel. – Om 6 ure slapen gegaan doch niet kunnen verwarmen.

23 september – Honger. – Groot geluk : een soldaat koopt voor mij uit medelijden een brood van een mark. Dit deel ik met een vriend Gust Budts van Werchter; mijn deel, deel ik nog met Lod. Van Vlasselaer. Wij worden afgezonderd : rond den avond worden 200 belgen met 400 fransche burgers in eene tent geduwd.

24 september – ’s Morgens om 6 ure naar de statie van Sennelager. – Om half twaalf aankomst te Werl in de gevangenis.

Bl. 51

In de gevangenis

  De tien eerste dagen na onze aankomst te Werl hebben wij doorgebracht elk in eene cel inhoudende 22 kubieke meters lucht. Mijne cel was zeer goed ingericht en van een verwarmingstoestel voorzien. Voor de nachtrust beschikte ik over een engelsch bed met ressort en twee wollen dekens. Niettemin heb ik de eerste nachten slapeloos doorgebracht: nu meer dan ooit dacht ik aan mijn vaderland, aan mijn geboortedorp, aan mijne woning, aan mijne familie. Die tien dagen in verveling overgebracht schenen mij jaren.

  De vier eerste dagen hebben wij onze cel moeten houden zonder buiten te komen. Van op den vijfden dag mochten wij 20 minuten buiten wandelen. Daarin werden wij behandeld als andere gevangenen: wij moesten op bepaalden afstand van elkander blijven en mochten niet spreken.

  Den 11den dag moet ik werken in eene smidse. Mijn werk bestond in den voorhamer te slaan en den blaasbalg te trappen. Dit was buitengewoon zwaar werk. Gedurende zes dagen heb ik dit werk verricht; daar ik het niet langer kon volhouden werd ik aan eene machien geplaatst. Dit werk was nog te zwaar om reden dat men aanhoudend werken moest. Wilde men een oogenblik rusten of adem scheppen dan was het kijven en grollen bovenarms. De officieren vooral schenen kijven en schelden op bijzondere wijze aangeleerd te hebben.

  Als voedsel kregen wij dagelijks: ’s morgens koffie met 250 grammen brood. Het brood was vervaardigd uit 80% meel en 20% meel van aardappelschillen. Om 12 ure kregen wij soep. Deze soep was gemaakt met boonen, raapkolen, vitsen, aardappelen, enz, er was ook een weinig vleesch in, doch minder dan in Sennelager. Om 6 ure kregen wij nogmaals 250 gr brood en daarbij als dranck een liter water met melk. Van 100 liters afgeroomde melk vervaardigde men 700 liters van dien dranck.

  Gedurende al den tijd dat wij te Werl doorbrachten hebben wij driemaal voor 50 pfenningen mogen koopen in de kantien. Door al mijn werk had ik ten laatste vier mark en 31 pfenningen verdiend.

  Den 11 Februari 1915 liepen ons ballingschap en onzen dwangarbeid ten einde. Om 7 ure 15 ’s morgens vertrokken wij uit Werl om den 13 ’s morgens te Brussel aan te komen.

(handtekening) Alphons Michiels

Verklaring van Frans De Preter, landbouwer te Tremeloo Geetsvondel.

  Ik ben gevangen genomen te Boisschot den 28 augustus 1914. Ik werd met honderden anderen burgers opgesloten in de kerk van Aerschot tot 6 september ’s avonds. Van daar naar Deutschland : veertien dagen in Sennelager en dan naar Werl in Westfalen. Daar heb ik in de gevangenis gezeten. Ik moest eerst in den hof graven en later met os en paard rijden. Ik heb geene mishandelingen ondergaan : alleenlijk niet genoeg eten gekregen. Te Werl bestond onze kost uit 500 grammen brood en één liter soep, die bestond uit boonen, raapkoolen , vitsen, aardappelen, enz; er was ook een weinig vleesch in doch minder dan te Sennelager. Wij zijn in het vaderland teruggekeerd den 13 Februari 1915. Voor mijn werk heb ik ontvangen 10 mark en 76 pfenningen.

(handtekening) Frans De Preter.

Bl. 52

Ons Ballingschap.

Verhaal van den eerweerden Heer Karel Van Winkel, pastoor te Tremeloo.
Op vlucht.

Den 27 augustus om half zeven ’s avonds had ik mijne pastorij verlaten en was samen met mijne meid den nacht gaan doorbrengen op de pastorij te Bael. Mijn eerw. Heer onderpastoor had een nachtverblijf gevonden op het gehucht Bolloo. De reden waarom wij besloten te vertrekken was het naderen der Deutsche brandstichters.
’s Anderendaags, den 28 augustus, meende ik naar mijne pastorij terug te keeren; maar op het gehucht Langerechte gekomen werd ik gewaarschuwd door de parochianen dat de Deutschers in het dorp alles in brand staken en als bezetenen te werk gingen. Ik gelastte een mijner parochianen den eerw. Heer onderpastoor te zeggen dat hij zich naar zijnen vader te Koersel zou begeven, dat ik eveneens voornemens was te vertrekken.
Ik begaf mij dan naar de parochie Heyst-Goor. Op de pastorij las ik juist in de “Bien Public” dat de forten van Luik nog altijd stand hielden, toen de eerw. Heer pastoor Wouters kwam binnengestormd en riep : “ de Deutschers zijn daar, spoedig vluchten.” Ik volgde hem in den hof. Daar sprak hij van ons te verbergen in het hout. Ik zegde : neen, dat niet, dan ga ik liever terug binnen. Ik wist bij ondervinding dat de Deutschers schoten wanneer zij ergens van verre eenige beweging bemerkten. Daarbij den 19 augustus had ik van de Deutschers niet te klagen gehad, en ik vertrouwde dat het nu eveneens alzoo zou verloopen.
Ik ging dan terug binnen en opende de voordeur om te zien wat er op straat gaande was. Een tiental Deutschers waren juist voor de pastorij op straat. Zij waren vergezeld van eenen wagen met twee paarden bespannen. Ik ging er naartoe en vroeg wat zij verlangden. Zij vroegen den sleutel der Kerk. Deze werd hen besteld en ik vergezelde hen naar de kerk. Daar gingen zij op den toren, waarschijnlijk om te zoeken naar wapens die zij er natuurlijk niet vonden. Hunne houding was voorkomend en beleefd en boezemde mij vertrouwen in zoodanig dat ik den eerw. Heer pastoor Wouters deed verwittigen zich gerust te vertoonen. Deze kwam alsdan buiten met eene kas cigaren waarvan hij er aan de soldaten elk twee of drie overhandigde.

Aangehouden.

Al de personen die zich straat vertoonden werden door de Deutschers samengeroepen.

Bl. 53

Bij slot van rekening moesten de mannen eenige stappen medegaan tot bij den ‘Hauptman’, doch zij zouden onmiddellijk terugkeeren. Ik was blootshoofd en om op dien laatsten oogenblik geen argwaan te verwekken vroeg ik ook niet om mijn hoed te halen.
Wij werden gebracht tot op den grooten steenweg Aerschot-Lier. Daar stond een officier vergezeld van nog andere Duitschers. Ik meende dezen aan te spreken, doch er werd mij toegesnauwd : “ich wollen nicht sprechen mit ihr”. Wij werden vier en vier geplaatst en vervoegd met andere burgers die reeds vroeger aangehouden werden, en de komst van nieuwe gevangenen afgewacht hadden in een kolenmagazijn. Onder deze laatsten bevond zich mijn onderpastoor Emiel Van Giel. Hij werd aangehouden op den steenweg Aerschot-Lier. Toen hij vroeg waarom men hem aanhield kreeg hij voor antwoord : omdat men te Leuven op ons geschoten heeft. Mijn onderpastoor werd vooraan gesteld en er werd hem gezegd : gij blijft borg voor degenen die zouden wegloopen. Daarenboven moest hij het volk verwittigen dat degenen die beproefde weg te loopen, zou doodgeschoten worden.

Op weg naar Aerschot.

Toen al de gevangenen, een honderdtal ongeveer, op rijen van vier geplaatst waren, moest de karavaan vooruit in de richting van Aerschot. Op ongeveer eene halve uur afstand van Heyst-Goor werden wij in eene weide gebracht, waar men ons gebood neer te zitten. Daar hebben wij twee uren vertoefd. Intusschen hoorden wij boven ons hoofd de bommen sissen die voor Heyst-op-den-Berg bestemd waren en afgezonden werden door kanonnen te Busschot geplaatst.
Eindelijk werd de reis voortgezet naar Aerschot. Het was tamelijk warm en velen even als ik hadden grooten dorst. Halverwege Aerschot kwam de vrouw uit eene herberg buiten met eenen emmer water. Zij had ons van verre zien aankomen en met reden vermoed dat wij lust zouden gehad hebben om te drinken. Er werd ons toegestaan in der haast een teug water door te halen.
De soldaten die ons omringden waren nog van de ergste niet; er waren er wel tusschen die ons brutaal aanspraken, doch er waren er ook anderen die poogden ons gerust te stellen.

Aankomst te Aerschot.

In Aerschot waren de straten met soldaten vervuld. Bij het zien van dien groep burgers, waaronder drie geestelijken, ontstond er een ononderbroken geroep van ‘schweinhunden’ en ‘sie mussen ersoschen werden’. Het was vooral op de geestelijken dat zij het gemund hadden. Wij werden naar de kerk gebracht.

Bl. 54

Alvorens de kerk binnen te treden moesten wij een zorgvuldig onderzoek doorstaan. Onze zakken moesten uitgeladen worden en onze pennemessen werden afgenomen : dit waren gevaarlijke wapens die de zegepraal van het machtige Deutschland konden verhinderen. Wij werden bovendien nog eens afgetast. Zoolang dit onderzoek duurde werden wij aanhoudend beledigd en ‘schweinhunden’ genoemd. Nu mochten we de kerk binnen.
In de kerk moesten de leeken zich vervoegen bij een vijf honderd mannen, vrouwen en kinderen, die zich reeds in het schip der kerk bevonden; wij geestelijken werden gebracht op de koor alwaar wij als lotgenoten ontmoetten de eerweerde heeren pastoor en onderpastoor van Busschot, en de eerweerde paters en broeders der congregatie van de H.H.Harten, Damianusgesticht te Aerschot. Deze ontmoeting was voor ons een groote troost. Mij dunkt ik zie nog voor mijne oogen pater Simon Goovaerts en zijne broeders die ons vanuit het gestoelte met een lachend en geruststellend gezicht bejegenden om ons op te beuren en moed in te spreken.
Onder onze lotgenoten in de kerk van Aerschot bevonden zich broeder Sylvarius Van Volsem, genaturaliseerde Amerikaan, en broeder Adelberken Craste, hollander. De papieren van dezen waren volkomen in regel, niettemin werden zij niet onmiddellijk in vrijheid gesteld : zij moesten wachten tot zondag 30 augustus. Pater Camillus Busard en broeder Willibrordus Slaets waren beiden hollanders, doch hadden hunne papieren niet bij : zij werden enkel den 5 september losgelaten.
Buiten deze vier bevonden zich in de kerk de volgende geestelijken en broeders :
Eerw. Heer A. Houtmeyers, pastoor te Boisschot,
Eerw. Heer F. Mellaerts, onderpastoor te Boisschot,
Eerw. Heer G.H. Wouters, pastoor te Heyst-Goor,
Eerw. Heer A. Houtmeyers, pastoor te Boisschot,
Eerw. Heer K. Van Winkel, pastoor te Tremeloo,
Eerw. Heer T. Van Giel, onderpastoor te Tremeloo,
Eerw. Heer Simon Goovaerts, overste, Damianusgesticht Aerschot,
Eerw. pater Arthur Deckers, Damianusgesticht Aerschot,
Eerw. pater Lambertus Van Quathem, Damianusgesticht Aerschot,
Eerw. pater Hilonius De Busscher, Damianusgesticht Aerschot,
Eerw. pater Joannes Lud. Nijs, Damianusgesticht Aerschot,
Eerw. pater Blasius Moors, Damianusgesticht Aerschot,
Eerw. pater Leo Teyaerts, Damianusgesticht Aerschot,
Frater Pamphydus Verdeyen, Damianusgesticht Aerschot,
Frater Joris De Freye, Damianusgesticht Aerschot,

Bl. 55

Broeder Rufirius Vreugde, Damianusgesticht te Aerschot,
Broeder Benedictus Louez, Damianusgesticht te Aerschot,
Broeder Gerard Linkens, Damianusgesticht te Aerschot,
Broeder Simon Allaerts, Damianusgesticht te Aerschot,
Broeder Gonsalve Teugels, Damianusgesticht te Aerschot,
Broeder Amandus van de Broeders van Scherpenheuvel.
Buitendien bevond zich onder ons een wereldlijke : Mr. Huysmans, onderwijzer te Aerschot. Al de paters en broeders droegen den band van het Rood kruis van België. Pater Hubertus Verschueren bevond zich uit hoofde van ziekte in het klooster der zusters : hij werd later met ons naar Duitschland gezonden.

Ons verblijf in de kerk te Aerschot.

Den 28 en den 29 augustus bestond onze kost uit water en brood. De twee eerste nachten moesten wij overbrengen in het gestoelte. Den derde nacht zegde men ons het altaartapijt te nemen, dit uit te spreiden op den vloer langs de muur van de sacristij en ons daarop neer te leggen. Later werden ons ook eenige bussels strooi bezorgd, doch veel te weinig voor drie en twintig personen.
Vanaf zondag 30 augustus werd ons lot wat verzacht door de zusters en andere liefdadige personen die ons boterhammen, koffie, melk en fruit bezorgden. Daarenboven was de meid van den heer pastoor van Boisschot erin gelukt aan haren meester een gebraden kieken te doen bestellen, en de zusters van Tremeloo hadden ook aan hunne geestelijken gedacht en ons boterhammen en kaas doen geworden. Brave zielen! ’t Was Tremeloo kermis in de kerk van Aerschot.
De Duitschers ook bezorgden ons wat buiten brood en water. Eenmaal boden zij ons zelfs een glas wijn aan. Wij lieten het ons smaken zonder teruggehouden te zijn door de gedachte dat het gestolen wijn was. Op zekeren dag bracht men ons een stuk spek. Terwijl de Duitscher het aan mijn onderpastoor overhandigde voegde hij er spottend bij : “Schweinenfleisch is gut für Scheinhunden”. Wij kregen nog soep met aardappelen en vleesch doch zeer onregelmatig. Het is eens gebeurd dat men daarmede afkwam om 11 ure ’s nachts. Aardappelen en rijst werd ons ook eens opgediend. Het is gebeurd dat burgers in de kerk om 4 ure namiddag nog volkomen nuchter waren. Onder dat opzicht waren wij priesters iets bevoordeeligd door de tusschenkomst der liefdadige personen.

Bl. 56

De twee eerste dagen mochten wij, om onze noodwendigheden te voldoen, gebruik maken van het gemak der herberg op den hoek der Kerkstraat. Wij werden telkens door eenen schildwacht vergezeld. Eens dat ik van daar naar de kerk terugkeerde werd ik door eenen soldaat aangesproken die mij vroeg : “do you speak english?” Ik antwoordde : “nein”. Die vraag had voor doel te onderzoeken of wij soms geene engelsche officiers waren in priesterkleederen. Een “yes, sir” ware misschien voldoende geweest om hen daarvan te verzekeren.
De volgende dagen werd het gemak der herberg ons ontzegd. Men had op het oud kerkhof eenen diepen put gegraven. Op vier palen had men een balk en eene plank genageld. Daar in het openbaar mochten wij ons ontlasten. ’s Nachts werden emmers in de kerk geplaatst. Dezelfde emmers dienden voor nachtpotten, daarna voor waskommen en dan voor waterkruiken om ons drinken te bezorgen.
De drie eerste dagen mochten wij niet buiten de kerk komen tenzij om hoogergemelde reden. Het hoeft niet gezegd dat de lucht in de kerk bedorven was en wel zoo zeer dat de Duitschers zelf het zelf het bemerkten. Wij zouden dan ook dagelijks eene halve uur mogen buitengaan om versche lucht in te ademen. Dit gebeurde op het oud kerkhof nabij den put die voor gemak diende. Wij moesten daar wandelen op afstand de eene achter den anderen rond het kerkhof. Onze wandeling werd niet zelden vervroolijkt door de spotternijen der soldaten die ons bewaakten.
Toen wij den 28 augustus in de kerk gebracht werden was deze bezet niet alleen met vier honderd of meer mannelijke burgers maar ook nog met vrouwen en kinderen. Vrouwen en kinderen werden den volgenden dag namiddag overgebracht naar de woning van den heer notaris Fontaine, recht tegenover de kerk. Dat gebeurde waarschijnlijk om plaats te maken voor gevangenen die zondag morgend uit Leuven aangebracht werden.
Een der eerste dagen van de week werd er aangekondigd dat de mannen boven de vijf en veertig jaar zouden mogen vertrekken. Wij vroegen aan den feldwebel of dit ook was voor de priesters? Het antwoord klonk : “nein, sie sind extra”. Al goed want ik meende eene kleine leugen te wagen. Daar ik 45 jaar was op drie maanden na zou ik mij zeker voor een ouderling van 45 jaren uitgegeven hebben.
Terwijl wij in de kerk verbleven spraken wij zoo weinig mogelijk met de Duitschers die ons bewaakten, of om uit nieuwsgierigheid kwamen in oogenschouw nemen.

Bl. 57

Nochtans waren er twee onderofficieren die ons eenige genegenheid betoonden en die we dan ook eens meer het woord toestuurden. Deze vertelden ons op zekeren dag dat in den nacht twee Duitsche soldaten geweerschoten gelost hadden van uit het klooster der paters; dat zij gelukkiglijk betrapt waren en ook eene straf hadden opgeloopen. Zij noemden die daad “eine schweinerei!” Dit was zij ten minste, want die schurken hadden voorzeker geen ander doel dan de terechtstelling van eenige schuldelooze burgers uit te lokken.
Deze laffe daad van twee Duitsche schurken zal eventueel niemand verwonderen wanneer men in aanmerking neemt dat bijna dagelijks een officier in de kerk kwam afkondigen : “verleden nacht is er nogmaals op onze soldaten geschoten, indien er dezen nacht nog geschoten wordt dan zult gij allen, de priesters op de eerste plaats, doodgeschoten worden”. Zulke bedreigingen konden niet anders dan gewetenlooze en bloeddorstige monsters aanzetten om daden te plegen die een onrechtveerdig bloedvergieten zouden voor gevolg hebben.
De gezegden van dien officier waren natuurlijk valsch en dienden enkel om de opgehouden burgers schrik aan te jagen en mogelijke opstand te voorkomen. Zoo oordeelden wij er over, doch zoo oordeelden sommige Duitsche monsters niet : zij hadden vroeger wat anders ondervonden. Die bedreigingen hadden waarschijnlijk nog voor gevolg dat een burger in de kerk zijn zinnen verloor en poogde zich te zelfmoorden met een stuk glas.
Een burger van Aerschot is in de kerk gestorven ten gevolge van eene bloedspuwing. Hij werd op het oud kerkhof begraven; een der priesters werd gevraagd om de kerkelijke gebeden te lezen. Het was de eerw. Heer Wouters, pastoor van Heyst-Goor, die zich daarmede gelastte.
Aan de geestelijken was het streng verboden te spreken met de burgers in de kerk. Nochtans den zaterdag 5 september werd ons door een Duitscher gevraagd of wij in de kerk wilden biecht hooren voor de aanwezigen die verlangden te biechten. Wij raadpleegden elkander en vonden dat zulks gevaar opfeverde. Immers moest er naderhand onder dit volk eenige oproer, hoe onbeduidend ook, ontstaan, dan zou de schuld daarvan op de biechtvaders geworpen worden. Terzelfder tijd vernamen wij dat de kommandant ons toestond den volgenden dag mis te lezen. Die toelating werd met veel genoegen ontvangen en den volgenden dag, zijnde zondag 6 september, voelden wij ons innig gelukkig het H. Sacrificie den Heer te mogen opdragen. De heer kommandant Wenne heeft dien dag de mis zeer godvruchtig bijgewoond.
Het is van af zaterdag 5 september dat wij van wege den kommandant eenige voorkomendheid ten onzen opzichte bemerkten. Buiten de toelating van biecht te hooren en den volgenden dag mis te lezen, stond hij ons nog toe van daar af vrij in en uit de sacristij te gaan, waarvan men de deur opengebroken had; en gebruik te maken van de W.C. die zich aldaar bevindt.

Bl. 58

Dit alleen moesten wij zorgvuldig vermijden : langs den kant der straat geen enkel venster openen, zooniet zouden de soldaten schieten.

Op weg naar Duitschland.

Den 6 september om 5 ure ’s avonds, kwamen de kommandant gevolgd van eenige officieren in de kerk. Hij deed aankondigingen dat wij gingen vertrekken. Men zou ons vervoeren naar Leuven, misschien naar Luik toch zeker niet verder dan Aken.
Zoohaast wij buiten de kerk kwamen werden wij overladen met scheldwoorden en beleedigingen met het den Duitschers geliefkoosde ‘Scheinhunden!’ Een onderofficier gaf den toon en had het bijzonder op de geestelijken geladen : “diese kommen wieder” zegde hij en hij wees op de burgers; “aber diese willen ersoschen werden” en hij wees naar de priesters. Zoo ging het tot in de statie.
Nevens mij ging een Duitsche officier, vrederechter van beroep. Deze was katholiek en ten onzen opzichte zeer vriendelijk en beleefd. Meermaals zegde hij mij onder weg niet bekommerd te zijn met al die bedreigingen, dat er ons geen leed zou geschieden. De kommandant ook vergezelde de groep gevangenen naar de statie.
De Duitsche soldaten die ons beleedigden bevonden zich meestal langs den linkerkant der statiestraat; langs den tegenovergestelden kant stonden veelal vrouwen en kinderen die bitter weenden en smeekten om de vrijstelling van vader of broeder of echtgenoot te bekomen, doch vruchteloos. Gansch de groep moest den trein opstappen : de gewone burgers in beestenwagens, de priesters en kloosterlingen in rijtuigen van derde klas. In elk kompartiment bevonden zich vier gevangenen en een soldaat bajonet op ’t geweer. Deze wachten spraken met ons op beleefden toon. Het was zichtbaar dat hun zulks opgelegd was. Ik heb onze wachter onder weg meermaals tot andere Duitschers hooren zeggen : ‘die Leute haben nichts gemacht’.
Wij vertrokken uit Aerschot rond 6 ure ’s avonds en kwamen rond 6 ure ’s morgens te Luik aan. Te Leuven werden wij weinig beleedigd, doch te Thienen en te Landen ging het er hevig toe. Te Luik aangekomen kregen wij eene tas vleeschsoep die zeer goed was, en die bij ons brood de koffie vervangde.
Eens op Duitsch grondgebied bleef de trein in bijna alle statiën staan. Overal was er veel volk als ware de trein aangekondigd geweest. Wij werden overal voor Francs-tireurs gehouden en als dusdanigen beleedigd.

Bl. 60

Het mag nochtans niet gezegd dat allen ons beleedigden : er waren ook personen die, als zij den trein konden naderen ons met belangstelling aanhoorden en voor het minst aan onze plichtigheid twijfelden. Doch bij het meestendeel bestond de zekerheid dat wij plichtig waren en den dood schuldig. Die gedachten moeten wij aan velen van die menschen vergeven om reden dat zij misleid waren door de drukpers. De mensch gelooft gemakkelijk wat hij geerne gelooft, en ten tijde van oorlog verontschuldigt men gaarne zijne medeburgers.
Aan de Duitsche soldaten werden in elke statie allerhande snapperingen ter hand gesteld, zooals broodjes met hesp, fijne boterhammen, leverworst en ander koud vleesch, koffie, cigaren, enz., in zulke mate dat zij terwijl de trein voortreed, ons wel eens mededeelden. Aan ons echter werd door de burgerlijke bevolking niets aangeboden tenzij op aanvraag onzer wachters een glas water en soms eene tas koffie. In de statie van Keulen werd eene tas koffie aangeboden aan den Duitschen soldaat die geen lust meer had om ze uit te drinken en ze verder overhandigde aan den ouden broeder Rufinus. De burger dit ziende haastte zich ze uit de handen van den broeder te rukken. Ook waren er meer die aan onze bewakers zegden dat het geschonkene voor hen persoonlijk was.
Te Keulen werden onze wachten afgelost. Onze nieuwe bewakers die ongetwijfeld uit verhalen der dagbladen opgemaakt hadden dat wij gevaarlijke kerels waren, begonnen met ons zorgvuldig af te tasten en toonden zich tamelijk brutaal. Onder weg nochtans moet hun oordeel ten onzen opzichte gewijzigd zijn, want die eerste brutaliteit maakte nog al spoedig plaats voor zekere beleefdheid.
Te Ohligs werden aan de eerw. paters en andere leden van het Rood Kruis, hunne armbanden van het rood Kruis ontnomen. Een man die ik aanzag voor statieoverste of bediende, ondervroeg ons met veel belangstelling. Ik meen dat hij onze gezegden aannam en de daden zijner landgenoten ten onzen opzichte afkeurde.
Den 8 september om 3 ure ’s morgens kwamen wij te Sennelager aan.

In Sennelager.

Het was een kouden morgend. Daar ik geen overjas bij had bibberde ik van koude. Op rijen van vier werden wij naar het kamp gebracht. Onder weg vielen onze oogen op het borstbeeld van den keizer gansch verlicht. Omtrent het kamp gekomen hield men ons staan en deze halt duurde tot ongeveer 6 ure. Middelerwijl werden wij omringd van een honderdtal soldaten die niet ophielden ons te bespotten en te bedreigen. Hunne bedreigingen beteekenden klaar en duidelijk : gij zijt de kogel niet waard; wij zullen u met de kolven onzer geweren doodslaan.

Bl. 61

Daar ook kregen wij het bezoek van majoor Bach, de baas van het kamp. Hij begroette ons in geradbrakt Fransch met de woorden : “Ah! Voila l’Eglise! vous tous francs-tireurs. Vous tire sur nos troupes, n’est-ce pas? Vous êtes des criminels. Nous allons vous traiter militairement.” En na eene poos : “J’espère que vous avez honte de poster en habite-là, n’est-ce pas?” Niemand antwoordde op die domheden. Dan ging hij voort : “avez-vous de l’argent?” op ons bevestigend antwoord zegde hij dat men ons andere kleederen zou bezorgd hebben. Dan vroeg hij verder of iemand van ons Duitsch verstond! Pater overste trad vooruit. “Voilà votre commandant”, zegde major Bach alsdan tot den groep priesters, “si quelqu’un ne lui obiit pas, il sera fusillé.”
Nu vooruit naar het kamp alwaar wij in de kantien gebracht werden en bedeeld van brood en koffie. Het brood dat wij kregen schat ik op ongeveer 400 grammen. Na ontbijt te hebben werden wij in groep geplaatst langs een der lanen van het kamp niet ver van de kantien. Aan den overkant dezer laan bemerkten wij drie burgers die de oogen van ons niet afwendden en die wij op dit oogenblik niet erkenden : het waren de heeren pastoor en onderpastoor van Steenockerzeel met hunnen koster. Het was ons alsdan nog niet toegelaten met hen te spreken.
Terwijl wij daar stonden kwam op ons toegegaan generaal von Bissing vergezeld van twee officieren. Volgens mijn beschgeiden oordeel scheen hij ons niet ongenegen. Hij vroeg waarom men ons had aangehouden? Wij antwoordden dat wij zulks niet wisten, dat men het ons niet eens gezegd had. Heeft men u dan van niets beschuldigd? vroeg hij verder. Neen zegden wij. Dat zullen wij onderzoeken was zijn antwoord, en hij ging.
Na eenigen tijd bracht men ons in een lokaal waar men ons broek en vest in grof wit linnen deed aantrekken. Daar een dergelijk kostuum ook gebezigd werd door de soldaten op hun werk, moesten wij er twee blauwe lintjes kruisgewijs op naaien om ons van dezen te onderscheiden. Dit kostuum kostte ons negen mark : een frank werd gerekend voor zestig pfenningen. Dit was de prijs van den frank in de kantien en bij de burgers handelaars die in het kamp kwamen. het was van eenen burger dat wij deze kleederen kochten. Wij mochten ook nog ander kleergoed bestellen dat ons den volgenden dag geleverd werd, alles aan overdreven prijzen zooals onze Duitsche bewakers zelf getuigden. Een dezer nam zelfs de stoutmoedigheid onzen meester kleerverkooper zijnen woekerhandel te verwijten.
Hier stel ik de vraag : waarom deed men ons van kleederen veranderen? Dit was niet met een verkeerd inzicht opgevat maar wel met een kwaad inzicht uitgevoerd. De woorden van major Bach : “J’espère que vous avez honte …” hadden zeker deze beteekenis : ik denk dat gij u met die in verlegen toestand zult bevinden en aan onaangenaamheden blootgesteld zijn, daarom hoop ik dat gij liever andere kleederen zult aantrekken.”

Bl. 62

Hadde men ons eenvoudige burgerkleederen laten aankoopen dan hadden wij dit zeker moeten goedkeuren en besluiten dat dit geen ander doel kon hebben dan ons onaangenaamheden te sparen; maar nu gaf men ons kleederen waardoor wij weer goed als met onze priesterkleederen aan de Duitsche soldaten aangewezen waren. De Kölnische Volkszeitung heeft later geschreven dat men ons in dit pak gestoken had om ons te onttrekken aan de spotternijen der belgische soldaten krijgsgevangenen te Senne. Dit was onbeschaamde laster; want, de belgische soldaten hebben ons van eerst af met de grootste voorkomendheid en genegenheid bejegend.
Eens in ons nieuw pak werden wij gebracht bij den barbier die ons haar zou knippen op een millimeter. “C’est aussi qu’on traite les criminels”, zegde major Bach. Bij eenige gevangenen werden haar en baard geschoren langs eenen kant van den kop en langs den anderen niet.
Na ons bezoek bij den barbier werden wij verzocht aan major Bach af te geven de kostelijke voorwerpen die wij mochten bij hebben. Ik had niets te overhandigen, doch de eerw. paters hadden hunne kelken medegebracht. Major Bach ontving ze in bewaring, en vroeg aan een der paters de namen en het adres zijner erfgenamen : “alors, zegde hij, on peut le leur envoyez quand vous serez fusillé”. Bij het zien van een klein vaatje dat de H.Olie voor de stervenden inhield, riep hij uit : “Ah! Ah! C’est pour vous que vous avez pris cela; vous savez que vous ètes coupable et que vous serez fusillé”.
Nu gaan wij de badplaats bezoeken.
Onze priesterkleederen mochten wij eerst afgeven : deze zouden ontsmet en bewaard worden tot later. Men bracht ons in de badplaats bestaande uit twee deelen : een groote zaal en verder de plaats met de stortbaden. In de eerste plaats moesten wij ons ontkleeden. Elk moest zijne kleederen, uitgenomen broek en vest die nieuw waren, in een pak binden. Die pakken werden weggenomen om ontsmet te worden. Wij hebben daar ongeveer een halve uur naakt gestaan en een medicaal onderzoek ondergaan, alvorens onder de stortbaden gebracht te worden. Het water der stortbaden was tamelijk heet en om die reden lieten wij er zoo weinig mogelijk op ons lichaam neerkomen. Deze komedie afgeloopen werden onze onderkleederen terug gebracht en wij mochten ons aankleeden.
Het was reeds twee ure namiddag geworden en sedert zeven ure ’s morgens hadden wij niet meer geëten. Nu zouden wij in de kantien onze soep ontvangen. Dit zou nochtans niet zoo spoedig van stapel loopen. Tegenover de bank van het kamp hield men ons staan en wij werden uitgenoodigd ons geld uit te wisselen.

Bl. 63

Dit was, zegde mij een Duitscher om te voorkomen dat anderen ons zouden te kort doen met maar 60 pfenningen te geven voor een frank. Die bank gaf 70 pfenningen. Daar er maar betrekkelijk weinig uitgewisseld werd, kwam men ons melden dat alles moest uitgewisseld worden, dat men ons zou aftasten en dat degenen die nog vreemd geld op zak hadden zouden doodgeschoten worden. Wat wilden wij doen dan maar toegeven en uitwisselen.
Terwijl wij daar stonden te wachten tot onze beurt zou komen om naar de kantien te gaan; terwijl onze maag gescherpt door het stortbad vruchteloos alarm klopte, kregen wij het bezoek van den heer pastoor van Senne die tevens ook aalmoezenier was van het kamp. Wij spraken hem natuurlijk van onze onschuld. Hij gedoogde zich aan deze te gelooven, doch van het gedacht dat anderen, ook priesters, plichtig waren wilde hij niet afzien. Daar ik mij in het deutsch niet kon doen verstaan, sprak ik hem aan in ’t latijn en vroeg :”au tu, sacerdos, …”. “Nein”, was zijn antwoord. “Quod tu, sacerdos, …, ging ik verder, …” Gij niet, zegde hij, maar anderen. “…” was mijn antwoord. Daarop begon hij luidop zijne vaderlandschliefde lucht te geven. Wat hij uitkraamde heb ik niet verstaan, dit alleen heb ik gevat dat hij sprak van “barmharziger Kaiser”. Wat zou er toch gebeurd zijn ware die “Kaiser” niet “barmharzig” geweest! Wij zouden later nog meer ondervinden dat geen enkel Duitsch wil gelooven aan eenig onrecht door zijne landgenooten gepleegd.
Zoo was het stilaan vier ure geworden en waren wij ook aan de kantien geraakt. Wij kregen er eene kom soep tamelijk goed voorzien van vleesch en aardappelen. Door het toedoen van eenen belgischen krijgsgevangene, bediende in de keuken, werd ik goed meegedeeld. Ik kocht voor 20 pfenningen een lepel, maakte een kruisje en liet het mij goed smaken.
Nu dat de meeste formaliteiten afgeloopen waren werden wij door onze bewakers naar ons nachtkwartier gebracht. Een ruime paardenstal van geen strooi voorzien waar wij vrijelijk op de bloote steenen onze rustplaats konden kiezen. Andere gevangenen die daar reeds vernacht hadden, zooals pastoor en onderpastoor van Steenockerzeel, hadden zich wat strooi weten aan te schaffen, doch zij waren niet voorzien om ons mede te deelen. ’t Is daar dan ook dat wij met genoemde heeren kennis maakten en van hen zoo een en ander vernamen over de aantrekkelijkheden van het kamp.
Voor dorst moesten wij niet meer bekommerd zijn; recht voor

wordt vervolgd

Archief van het Bisdom. Oorlogsverslagen WO I

Tremelo, Parochie van OLVrouw van Bijstand

Transcriptie René Lambrechts

Parochie van Tremelo (O.L.Vrouw van Bijstand) – Gemeente Tremelo - deel 5

Bl. 64

onze slaapkamer – voor onzen stal wil ik zeggen – stond eene pomp die overvloedig en goed water opleverde. Van dan af waren wij in het kamp wat vrijer en konden wij gesprekken aanknoopen met fransche soldaten en andere burgers.
Niet allen toch werden wij voor de nachtrust in dien paardenstal gebracht : de oude broeder Rufinus, de eerw. Heer pastoor van Boisschot en pater Jan kregen een ander kwartier en mochten op eenen strooizak slapen; de twee eerste omdat zij oud waren, de laatste omdat zijn langen baard hem een oud voorkomen gaf.
De eerste dag loopt ten einde. Wij hebben nu een gedacht van het leven in het kamp, wij zullen dan ook maar slapen gaan. Wij leggen ons neder op den steenen vloer, doch slapen doen wij niet; wie zou er slapen op een kussen zoo hard? En daarbij gansch den nacht gebons op de deur door menschen die willen buiten zijn om eenige noodwendigheid te voldoen. En de wachters daarbuiten zijn toch de knechten niet van de ‘Schweinhunden’ daarbinnen! Zij hoeven dan ook zoo ’n haast niet aan den dag te leggen om de deur te openen als men langs binnen klopt.
Goddank! ’t Is morgend geworden! De poorten van ’t vagevuur gaan wagenwijd open; frissche lucht stroomt ons tegen. Wij spoeden ons naar buiten om nog meer van die goede lucht te genieten en ons toilet te maken. Dit zal gebeuren aan de pomp met helder water. Zeep en kam vinden wij niet; de meid zal die ongetwijfeld verkeerd weggelegd hebben! Als ze nu maar gezorgd heeft voor den koffie? Wij zullen eens gaan kijken; en vooruit naar de kantien.
Natuurlijk dat wij daar zoo maar niet seffens gediend worden, elk moet zijn beurt afwachten. Nu dat wachten heeft soms ook zijn voordeel : ditmaal deed het ons kennis aanknopen met eenen franschen soldaat, eenen onderpastoor uit de omstreken van Lourdes. Deze vertelde ons zijn lotgevallen, deelde ons zijne vaste hoop mede op de eindzegepraal van zijn vaderland; wij van onzen kant spraken hem van ons wedervaren en zoo troostten wij elkander en spraken elkander moed in.
Dien voormiddag moesten wij voor een soort van onderzoeksrechter verschijnen. De eerste die ondervraagd werd was de eerw. Heer pastoor van Boisschot. Daarop volgde pater overste en andere paters. Ik ben daar niet ondervraagd geweest. De paters moesten vertellen wat er te Aerschot gebeurd was.

Bl. 65

De persoon die dat onderzoek deed scheen niet vijandig gesteld ten onzen opzicht, wel integendeel, hij scheen ons genegen, en toen de ondervraging gedaan was verklaarde hij aan pater overste : “de zaak is klaar, gij zult waarschijnlijk in vrijheid gesteld worden.”
De soldaten die gelast waren om ons te bewaken, waren katholieken en toonden ons oprechte genegenheid. Zij vroegen aan de paters eenige gewijde medaliën die hen geschonken werden. Zij van hunnen kant, trachten ons alle mogelijke diensten te bewijzen. Zij brachten ons broodjes; zij gingen voor ons naar de kantien leverworst koopen; dank aan hen kon ik ook een glas melk bekomen; tegen den avond bezorgden zij ons strooi zooveel als wij verlangden om op te slapen; zij verdedigden ons wanneer wij door andere Duitsche soldaten beleedigd of bespot werden.
Dien dag werd ons gezelschap vergroot door de aankomst van vier broeders der christene scholen van Lebbeke en van den eerwaarden heer Bernard, pastoor van Ylemme bij Maubeuge. Deze even als wij moesten hunne priester- en kloosterkleederen afleggen om een pak aan het onze gelijk aan te trekken. Die broeders van Lebbeke waren : broeder Amedeus, overste; broeder Daniël, na zijner terugkeer in het Vaderland te Mechelen tweemaal tot gevangenisstraf veroordeeld; broeder Athanasius, hollander, en broeder Vulmarus.
Het werd middag. Ditmaal was onze soep op tijd klaar: zij bevatte vooral roode koolen, aardappelen en spek. Rond den avond kregen wij nog een stuk brood. Verder niets bijzonders te melden.
Den volgenden dag, 10 september, ontvingen wij het nieuws dat wij zouden vertrekken naar het priesterseminarie te Münster. Dien dag ontvingen wij geen brood, doch onze bewakers, zooals ik hooger reeds heb aangemerkt, bezorgden ons broodjes. Ik heb dien dag ook eene pint melk bekomen mits te betalen. Mijne makkers konden dit ook genieten. Onze soep was enkel gereed tegen 3 ure namiddag. Wij zouden na deze den kost van het kamp niet meer smaken.
De 3 dagen in het kamp van Senne overgebracht waren dagen van verveling, angst en kommer, hoop en vrees. Die verschillige aandoeningen volgden elkander beurtelings op. De ‘far niente’ baarde verveling en deze werd nog vermeerderd door een ongenadig en lang wachten voor het minste dat er te doen was : eene oefening van geduld. De gedachten waren in het vaderland bij al wat ons dierbaar is. wat was er van onze naastbestaanden en vrienden geworden? Wat was er geworden van onze parochie? Hoe zou later leed hersteld en nood verdreven worden? Daaruit volgden kommer en angst die nochtans gematigd werden door het betrouwen op de goddelijke voorzienigheid.

Bl. 66

Voor ons eigen zelve was de toekomst onzeker : wij hoopten wel eene spoedige vrijstelling of ten allerminste eene spoedige verbetering van ons lot, en wij hadden de beste redenen om zulks te hopen; doch, wij kenden ook de valschheid en de wreedheid van den vijand en aldus was onze hoop niet zonder vrees.
Dit heb ik nog kunnen bestatigen : bij al de gevangenen van het kamp, zoowel soldaten als burgers, eene vaste verzekering dat de verbondenen spoedig zouden zegepralen. Maar ook om bij zichzelven die verzekering te verwekken geloofde men graag en zelfs roekeloos al wat men vurig wenschte. Zoo werd er, den dag onzer aankomst in het kamp, rondgestrooid dat America naar Duitschland een ultimatum gezonden had : België moest binnen de 24 uren ontruimd worden. Dit nieuws, niettegenstaande zijne onwaarschijnlijkheid, werd gretig geloofd. Die lichtgeloovigheid voor het gewenschte maakt het geluk uit van den mensch die zich in druk bevindt.

Op weg naar Münster.

Het was den 10 september. Nadat wij, rond 3 ure namiddag, onze soep genuttigd hadden, kwam de tijding dat wij onmiddellijk gingen vertrekken. Wij vroegen om onze priesterkleederen mede te nemen? Er werd ons geantwoord : er blijft geen tijd meer om die te halen, wij moeten seffens weg om den tram te hebben naar Paderborn, de kleederen zullen zonder uitstel afgezonden worden. Wij vertrokken en vonden een tram gereed te Senne. Deze bracht ons te Paterborn aan de statie. Daar konden wij een glas bier bekomen en broodjes met vleesch koopen naar verlangen.
Wij vertrokken uit Paterborn rond 6 ure ’s avonds en kwamen rond 11 ure te Soest aan. Daar moesten wij van trein veranderen en eenen geruimen tijd wachten. Eenige mensen die zich in de statie bevonden schaarden zich rond ons en ondervroegen ons. Wij antwoorden met voorzichtigheid en terughouding op de vragen die ons gesteld werden. Die menschen toonden ons genegenheid; er werden ons zelfs boterhammen met vleesch aangeboden. ’s Morgens rond 7 ure waren wij te Münster in Westfalen.
Men bracht ons uit de statie langs eenen bijzonderen uitweg waar een electrieke tram gereed stond om ons naar het seminarie te voeren. De heer Subregens van het seminarie was naar de statie gekomen om ons af te halen. Hij stapte met ons in den tram waarvan men de rolgordijnen neergelaten had. In het seminarie was de tafel gedekt, en een lekkere koffie met suiker, fijne broodjes, vleesch en pompernikkel lachte ons tegen. Die plotselinge ommekeer en het ontmoeten van menschen die ons zulke genegenheid betoonden, maakten op ons den diepsten

Bl. 67

indruk. Wij verbleven in het seminarie van den 11 september tot den 19 december en werden er door de geestelijke overheid met de grootste voorkomendheid behandeld. Daarvoor zal ik de heren Regens en Subregens altijd dankbaar blijven, alsook de goede zusters en de knechten Herman en Joseph.

In het seminarie te Münster.

Daar de seminaristen in verlof waren mochten wij op het eerste verdiep de kamers betrekken die onder den trimester voor hen bestemd waren. Ik ben van gedacht dat de overheid er op rekende dat wij zouden in vrijheid gesteld worden voor den terugkeer der seminaristen. Dat was het geval niet en daarom werden wij genoodzaakt later te verhuizen naar het derde.
Tot den 10 october bleven wij immer onder bewaking der militaire overheid. Eene wacht werd geplaatst beneden in den corridor nabij den ingang van het seminarie. De eerste dagen na onze aankomst mochten wij zelfs niet buitenkomen. Daarna werd ons toegestaan eenmaal daags gedurende eene uur in den hof te wandelen.
Den derden dag van ons verblijf te Münster begon een nieuw onderzoek. Wij moesten voor twee officieren verschijnen; ditmaal allen zonder uitzondering. Men vroeg mij of ik mijn parochianen niet aangezet had tot weerstand? Of ik geene wapens uitgedeeld had? Of er op mijne parochie door de burgers niet geschoten was? Of er gebrand werd en waarom? Men vroeg mij ook of er geene van mijne parochianen in Duitschland gevangen waren? En na mijn bevestigend antwoord vroeg men mij hunne namen. Ik deelde deze mede. Later heb ik vernomen dat mijne parochianen te Sennelager ondervraagd zijn geweest. Deze hadden eenvoudig de waarheid te verklaren om ons vrij te pleiten. Om zijn pleit zekerder te winnen wilde Alfons Michiels mij zelfs voor eenen Duitschgezinde voorstellen. Niettemin beproefde men het uiterste, doch vruchteloos, om hun te doen zeggen dat wij het volk zouden opgehitst hebben.
Drie weken later ontmoetten wij in het seminarie een der officieren die ons ondervraagd hadden. Hij liet ons hopen dat wij weldra in vrijheid zouden gesteld worden. “Sie kommen bald frei”. Aan pater Simon Goovaerts zegde hij nog : “nu weet ik waarom gij aangehouden werd. De verslagen van onze troepen zijn binnengekomen. Men heeft te Aerschot veel op onze troepen geschoten, daarom heeft men gansch de bevolking aangehouden, en natuurlijk u ook.”
“Sie kommen bald frei”, werden ons zoo menigmaal herhaald door

Bl. 68

al de Duitschen die ons naderen dat zij ten slotte voor ons spreekwoordelijk geworden waren. “Kent gij het laatste nieuws?” vroeg mij regelmatig meester Huysmans toen ik ’s morgens in den refter kwam om te ontbijten. “Neen, welk?” “Sie kommen bald frei”, gaf hij dan lachend voor antwoord.
Een onzer eerste zorgen na onze aankomst in het seminarie, was onze priesterkleederen terug te vragen ten einde ons gevangenenpak te kunnen afleggen. De eerweerde heer subregens beloofde ons uit te zien en stelde ons tevens gerust met de woorden : “in Duitschland gaat niets verloren.” Dagen verliepen en er kwam geen antwoord. Nog eens beproefd. Eindelijk na drie of vier weken wachten kwamen onze kleederen toe : het waren niet meer dan lodderen! De togen der paters waren tot op de hoogte der lenden afgesneden, met lansen doorstoken en verscheurd. Mijn toog was afwezig.
Priesters van het bisdom Münster lieten ons in het seminarie kleergoed brengen : hemden en ander ondergoed, zakdoeken, kousen enz., ook bovenkleederen. Wij werden niet alleen in eens van dit alles voorzien : het ging er de eene voor, de andere na; doch, tegen den 10 october hadden wij allen het uitzicht gekregen van deftige Duitsche priesters. De overheid van het seminarie had het er op aangelegd ons in een behoorlijk pak te steken tegen dat de Duitsche pastoors in retret kwamen, hetgeen plaats had den 12 october.
Tegen dien datum werd ook de militaire wacht uit het seminarie weggenomen en van dan af mochten wij naar goeddunken van den hof van het seminarie gebruik maken. De overheid van het seminarie had zich waarschijnlijk voor ons borg gesteld. Wij zijn dan ook eens buiten het seminarie geweest namelijk om op de plechtigheid der Gedurige aanbidding in de Domkerk het lof bij te wonen. De heer subregens vreesde dat ons verschijnen in de stad zou kunnen moeilijkheden verwekken, en daarom hebben wij dan ook het seminarie niet meer verlaten tot op den dag van ons vertrek.
Nu eenige aanteekeningen over onze bezigheden in het seminarie en onze betrekkingen met de overheid en andere personen.

Onze godvruchtige oefeningen.

Van af den 12 september tot den dag van ons vertrek hebben wij alle dagen kunnen mis lezen. Dit gebeurde in de kapel van het seminarie en in een auditorium waar men tot dit doel twee altaars opgericht had.

Bl. 69

De eerweerde paters hadden hunnen brevier bij zich bewaard; de eerweerde heeren pastoors en onderpastoors niet, doch er werden ons drie of vier breviers bezorgd. Het kwaart voor middag vergaderden wij om samen het rozenhoedje te bidden, ’s avonds wederom voor het avondgebed.
Van af den eersten dag dat wij in het seminarie waren hadden wij beslist ons den dag te verdeelen om het H.Sacrament te aanbidden. Die oefening werd alleen onderbroken tijdens het retret van de Duitsche priesters of wanneer de kapel ingenomen was door de seminaristen. Verder legde ieder volgens goeddunken zich toe op ander oefeningen van godsvrucht.
Zondaags om 9 ure werd beurtelings door eenen der priesters eene plechtige mis gezongen.

Ons tijdverdrijf.

’s Middags en ’s avonds na de maaltijden vergaderden wij op het derde verdiep in de groote speelzaal der seminaristen. Daar trachtten we onder elkander verzet te vinden, daar werd eene pijp of eene cigaar gerookt; daar werd eene kaart gelegd, het schaakspel of het dambord aangesproken; daar werden hollandsche kranten gelezen voornamelijk het centrum; daar werden de gebeurtenissen van den oorlog besproken, daar werd ook wel eens vroolijk gezongen.
Wij konden ons uit de bibliotheek van het seminarie boeken aanschaffen niet alleen duitsche maar ook fransche. Verder konden wij ons ook op de theologie toeleggen en daartoe de studieboeken der seminaristen benuttigen. Het heeft mij bijzonder getroffen in den tractaat “ de jure est justitia” in gebruik te Münster een hoofdstuk aan te treffen geheel en al gewijd aan het recht der krijgsvoerende militaire overheid tijdens den oorlog. Daarin werd klaar en duidelijk geleerd dat het den legeroversten vrij staat algemeene straffen om te passen om het misdrijf van een of meer burgers wanneer de tijd niet toelaat de plichtigen op te zoeken. Volgens dit princiep hebben de Duitschers in België gehandeld : zij hebben niet alleen verwaarloosd de plichtigen op te zoeken, maar ze hebben zelfs niet onderzocht of er wel plichtigen waren. Van daar ook de toepassing van hetgeen wij in Duitschland zoo menigmaal gehoord hebben, zelfs uit den mond van priesters, zelfs uit den mond van eenen bisschop : “de goeden moeten het met de kwaden bekoopen.”

Onze betrekkingen.

Tijdens ons verblijk in het seminarie zijn wij zeer weinig met menschen van ginder in betrekking geweest, en dus is het mij ook niet mogelijk een grondig oordeel over die menschen uit te brengen.

Bl. 70

Eenige woorden toch over de personen met dewelke wij in aanraking kwamen. in het algemeen moet van de Duitschers gezegd dat het echte vaderlanders zijn, menschen die hun vaderland beminnen gelijk eene moeder haar kind, en die niet zelden aan eene verblinde moeder gelijk ook blind zijn voor hetgeen dat vaderland tot oneer strekt. De Belg is genegen zijne landbesturen te beknibbelen; de Duitsch integendeel is meer genegen vrij te pleiten. Daaruit moet men afleiden dat de Duitschers in het algemeen volstrekt ongeloovig bleven aan onze gezegden.

De zeer eerwaarde heer Regens van het seminarie was een goedhartig man; ten onzen opzichte zeer kiesch en bescheiden; wat hij zegde was doordacht en nooit heeft hij laten blijken dat hij aan onze gezegden eenigzins twijfelde. Welk zijn gevoelen was bleek evenmin. Hij betreurde de oorlog zonder meer. Kortom wij waren allen van gedacht : dat is geen fanatieke Duitsch. Toen Antwerpen gevallen was overhandigde hij ons volgens gewoonte de “Zeitung” : lij scheen het dat hij dien dag zulks deed met zekere verlegenheid alsof het hem griefde ons met dat kwaad nieuws te komen bedroeven. Ter gelegenheid van zijnen feestdag zouden wij den braven man eene afvaardiging om hem ons heilwenschen aan te bieden : aan die oplettendheid van onzen kant was hij zeer gevoelig.

Den zeer eerwaarden heer subregens noemden wij een echten Deutsch. De spreuk “das ist Krieg” was hun eigen wanneer hij anders een kwaad niet kon verontschuldigen. Hij was wel van gevoelen dat de belgische priesters onschuldig waren, doch zonder reden werden ze niet aangehouden. Kon het niet dat socialisten, bv. zich in priester verkleed hadden om alzoo op de Duitsche troepen te schieten? Hij herhaalde ook meermaals dat de goeden met de kwaden moeten boeten. Toen ik hem den roep der gewijde vaten van Tremeloo verhaalde, dan was zijne vraag : hebben Duitsche soldaten dat gedaan? Dat kon hij moeilijk veronderstellen. Voor het overige beschouwden wij hem als een voorbeeldige priester, als een man van plicht en vol iever. Toen de tijding kwam dat zijn broeder gesneuveld was, hebben wij van die gelegenheid gebruik gemaakt om hem onze dankbaarheid te betoonen met het H.Misoffer tot lafenis der ziel van den overledene op te dragen.

De eerste dagen van ons verblijf te Münster zijn wij ook in aanraking geweest met een kapelaan van Münster en een kapelaan van Bocholt. Die heeren brachten ons een bezoek en verschaften ons tabak, zeker uit genegenheid, doch zij hadden de kieschheid niet hun oordeel over den oorsprong en de gebeurtenissen van den oorlog, voor zich te houden. Zoo Duitschland aan België den oorlog verklaarde dan was dit de schuld van België dat met Franschen en Engelschen was aangespannen en deze binnen zijn grenzen reeds toegelaten had.

Bl. 71

Daarenboven was het voordeel van België gelegen in de Duitschen door te laten, enz. zulke gezegden werden natuurlijk door ons tegengesproken, en er werd onder andere gezegd dat België plicht en eer stelde boven stoffelijk belang. Volgens ik later heb kunnen te weet komen moet dit gezegde hun verergerd hebben, en sedert hebben wij ze niet meer gezeien.

Meermaals ontvingen wij het bezoek van den eerweerden heer pastoor van Buldren. Wij hieten hem telkens hartelijk welkom en noemden hem een goede vriend. Hij bezorgde ons het hollandsch dagblad “Noord-Brabantsch huisgezin”, dat verre van Duitsch gezind was. Die man wist dat dit blad ons moest genoegen doen en hij zocht niet andere dan ons genoegen te bezorgen. Toen wij hem de voorvallen in België verhaalden, was die man overtuigd dat wij waarheid spraken : hij vond immers onze gezegden in zijn hollandsche krant bevestigd. Van den oorlog spraken wij hem evenwel niet meer dan hij verlangde. Elk zijner bezoeken verschafte ons eene goede dosis moed en vroolijkheid.

Op zekeren dag ontvingen wij ook het bezoek van de gravin van Westerholt-de Robiarro, een dame van belgische afkomst. Deze dame is met gedeeltelijke lamheid geslagen. Daarom was zij vergezeld van eene andere dame en van een jonge juffrouw, wellicht hare dochter. Uit onze samenspraak kon ik opmaken dat deze drie personen zeer godvruchtige christenen waren. De gravin verzocht mij haar de gebeurtenissen in België te willen verhalen, hetgeen ik zoo nauwkeurig mogelijk deed. Toen ik alles verhaald had, ook de heiligschennissen in mijne kerk begaan, riep de gravin uit : “quels châtiments vont tomber sur ma patrie!”

In het klooster te Hougaerde verblijft eene Duitsche zuster die ik zeer goed ken reeds van in mijne kinderjaren, zuster Emma. Eene nicht van deze zuster verblijft te Münster. Toen mijne familie te weten kwam dat ik in Münster opgehouden werd, schreef zuster Emma aan hare nicht en verzocht deze mij een bezoek te brengen en mij te verschaffen wat ik mocht nodig hebben. Ik ontving dus het bezoek van Mijnheer en Madame Wildt-Vogelsang. Er werd natuurlijk gesproken over het gebeurde in België, want die menschen waren benieuwd eene andere dan eene Duitsche klok te hooren; doch gelooven konden zij mij niet, zoodanig dat Madame Wildt zelve zegde : wij zullen best doen over den oorlog niet meer te spreken, want daarover kunnen wij niet ’t akkoord zijn. Ik antwoordde : Madame, dat is wijsselijk gesproken, laat ons liever over andere zaken spreken. Den dag van mijn vertrek heb ik samen met mijnen onderpastoor die menschen een bezoek gebracht en werd er zeer hartelijk ontvangen.

Bl. 72

Mijnheer Wildt vergezelde mij naar de statie waar Madame ook gekomen was om afscheid te nemen bij het vertrek en mij nog van cigaren te voorzien.
De knechten van het seminarie en de zusters waren eenvoudige menschen die in hunnen persoon het gewoon Duitsch volk weerspiegelden : zij geloofden al wat zij wenschten en twijfelden geen oogenblik aan de volledige zegepraal van hun vaderland. Hunne legers gingen naar Calais om van daar Engeland plat te schieten en dan te overrompelen. Op zekeren avond kwam Herman naar boven aankondigen : “Verdun gefallen”. De seminaristen hadden hem dit wijs gemaakt. Den volgenden dag verkondigden al de dagbladen in groote letters den val der Duitsche kolonie in China : “Tsing-tao gefallen”. Herman was in verscheidene dagen niet meer te bespeuren.
Herman was voor het overige een brave godsdienstige jongen. Wij hielden veel van hem omdat hij ons veel diensten bewees en altijd met de meeste bereidwilligheid. Op zekeren dag zegde Herman nog : “Belgiën existiert nicht mehr”. Dit was het algemeen gevoelen van het volk in Duitschland.
Met de priesters die den 12 october hun retret begonnen en den vrijdag daaropvolgende eindigden, hebben wij niet de minste betrekking gehad. Den 18 october kwamen de seminaristen binnen. Met hen ook waren wij weinig in betrekking; nu en dan toch spraken wij met den eenen of anderen seminarist, of wij wenden ons tot hen om eenigen dienst die ons altijd met veel liefde bewezen werd. Wij namen onze eetmalen in dezelfde zaal als de seminaristen, doch aan eene afzonderlijke tafel. Elke Duitsche overwinning door de dagbladen aangekondigd bracht de seminaristen in bijzondere geestdrift.
Ik heb nu gesproken over onze betrekkingen en dit doende heb ik meermaals den eersten persoon meervoud ‘wij’ gebezigd, en tot nog toe heb ik niet gezegd wie die ‘wij’ in het seminarie te Munster was. Om dit ten slotte niet te vergeten zal ik het hier maar zeggen : ‘wij’ waren : 1e de 22 personen (13 geestelijken, 8 broeders en Mr. Huysmans) vermeld als zijnde den 6 september van Aerschot naar Duitschland vervoerd; 2e de eerwaarde heeren pastoor en onderpastoor, en de koster van Steenokkerzeel, bij onzen groep gevoegd te Sennelager; 3e de vier broeders der christene scholen van Lebbeke te Sennelager aangekomen den 9 september; 4e de eerw. heer Bernard, fransche pastoor van Ylesmen (=Elesmes) bij Maubeuge; 5e de eerw. heer professor Warin van Bapeaume eenige dagen na ons in het seminarie aangekomen. Dus samen 17 priesters, 12 broeders en 2 wereldlijken. Eenige dagen hebben wij nog het gezelschap gehad van een engelschen Domine die op zijn aanvraag verhuisd is van Münster naar Sennelager.

Bl. 73

Onze weldoeners in Duitschland.

Op het einde van dit verhaal mag ik niet nalaten dankbaarheid te betuigen aan de personen welke ons in Duitschland diensten hebben bewezen.
Op de eerste plaats komt voorzeker zijne Hoogweerdigheid de bisschop van Münster. Ik durf veronderstellen dat von Bissing bij zijnen terugkeer uit het kamp van Senne, zijne Hoogweerdigheid is gaan vinden en voorstellen om in zijn seminarie op te nemen. Indien dit is dan zijn wij aan generaal von Bissing eveneens dank verschuldigd. Wat zeker is dat zijne Hoogweerdigheid ons in zijn seminarie heeft opgenomen en gedurende meer dan drie maanden heeft doen behandelen op denzelfden voet als de priesters van zijn bisdom, op denzelfden voet als zijn seminaristen.
Op de tweede plaats innigen dank aan de zeer eerweerde heeren Regens en subregens van het seminarie. Zij waren ongetwijfeld de uitvoerders der schikkingen door zijne Hoogweerdigheid genomen, doch de hartelijkheid en genegenheid waarmede ons alles geschonken werd, waren zeker van het hunne zoowel als de cigaren die zij ons zoo menigmaal aanboden. Daarenboven hebben wij vooral aan hen te danken de kleederen die ons geschonken werden, en het geld dat de geestelijken van het bisdom bijeenbrachten om onze terugreis bekostigen. Bij ons vertrek ontvingen wij elk 40 mark.
Wij betuigen nog onzen dank aan al degenen die ons in het seminarie ten dienste gestaan hebben. Aan de goede zusters steeds zoo minzaam, zoo vriendelijk, zoo medelijdend en zoo ervaren in het bereiden en afwisselen der spijzen. En wat dan gezegd van de aangename verrassing die zij ons hadden bereid op den dag van Sinter Klaas : voor elk eene telloor gansch opgestapeld met beste speculaas, met noten, appelen, enz. Oh! Ik ben zeker dat ze alsdan heimelijk geloerd hebben door het een of ander sleutelgat om den indruk te zien welke die opgevulde telloor op ons maakte! En dan zullen zij wel bijzonder geloerd hebben op den ouden eenvoudigen broeder Rufius die och arme! Bij zijne telloor speculaas ook eene roede gekregen had! Die goede broeder moest maar geplaagd worden, dan was hij het best gemutst.
Dank aan den gedienstigen Herman. De jongen was zeker Duitsch tot in de ziel, maar dit belette hem niet om alle mogelijke diensten te bewijzen, en daarom met evenveel bereidwilligheid en genegenheid vergeven wij hem dat duitsch zijn, oh! Zoo graag! De brave Joseph –hij is thans in den hemel –was wel niet bijzonder voor onzen dienst aangewezen, toch betoond hij ons meermaals zijne bereidwilligheid.

Bl. 74

Daarbij hij was gedurende de eerste weken van ons verblijf in het seminarie, onze tafelgast, en ik ben zeker dat hij leute had wanneer hij ons, na de magere dagen van Aerschot en Sennelager, zoo smakelijk zag binnenspelen.
En buiten het seminarie hadden wij ook onze weldoeners. De godvruchtige gravin von Westerholt te Ludwinghausen die eene som van honderd mark afzond zoohaast zij onze aankomst in het seminarie vernomen had. Later was het zij nog die ons een aantal boeken bezorgde om onzen tijd nuttig en aangenaam door te brengen. Persoonlijk ben ik haar nog meer dank verschuldigd. Toen ik vernam dat de Duitschers de gewijde vaten mijner kerk gestolen hadden, deelde ik haar dat nieuws mede. Ik kreeg voor antwoord dat zij voor mijne kerk eenen nieuwe kelk zou koopen. Eenige dagen daarna ontving ik het bezoek van een juwelier uit Münster die mij eenige teekeningen van kelken aanbood en ook twee nieuwe kelken bij had. Ik verkoos een van deze twee om reden dat ons alle dagen aan vertrek verwachtten. Aan deze edele en achtbare dame en aan hare familie onzen en mijnen dank.
Verder dank ik nog den onbekenden persoon die ons zoo menigmaal intentiën bezorgde, en niet zelden ook tabak en cigaren bijhad. Van Mijnheer en Madame Wildt-Vogelsang zal ik immer een dankbaar aandenken bewaren.

Onze briefwisseling.

Daar onze bloedverwanten, vrienden en kennissen ongetwijfeld in angst en ongerustheid verkeerden nopens ons wedervaren, zochten wij natuurlijk naar middelen om deze aangaande onzen toestand in te lichten. Er viel niet aan te denken brieven te verzenden naar België. In Holland kende ik een enkel adres : dit van den broeder mijner meid. Rond eind september werd mij toegestaan op dit adres te schrijven. Als voorwaarde was gesteld dat de heer subregens de briefwisseling zou onderzoeken. Deze schonk ons zijn vertrouwen en liet de briefwisseling vrij weggaan. Acht dagen later ontving ik antwoord. Mijn schrijven was daar goed toegekomen en vrienden en kennissen werden de eene na de andere ingelicht nopens ons verblijf, zoodat wij na vier of vijf weken regelmatig brieven ontvingen en beantwoordden altijd langs Holland, waar ons gedurig nieuwe adressen werden aangeduid.
In het seminarie te Münster kwam op zekeren dag eene postkaart aan bestemd voor den eerw. Heer Huypens, onderpastoor te Herent. De afzender had die kaart naar Münster gezonden op goed valle uit. Daaruit konden wij besluiten dat men in het vaderland niets wist over het lot van sommige geestelijken. Wij wisten ook niet waar bedoelde heer Huypers mocht verblijven, doch wij zochten inlichtingen.

Bl. 75

Gravin von Westerholt bracht ons op het juiste spoor. Zij had vernomen dat er belgische geestelijken opgehouden werden in het Koninklijk slot te Celle, en zij deelde mij het adres mede van pastoor Kog. Ik schreef aan dezen geestelijken en vernam dat te Celle opgehouden werden benevens een pater Jesuiet en andere geestelijken van het bisdom Namen, de eerw. Heeren pastoor en onderpastoor van Wesemael, eerw. heer Huypens, eerw. heer Spruyt, bestierder te Haecht, en eerw. Heer Tuyls, aalmoezenier van het arresthuis te Leuven. Deze inlichtingen werden onmiddellijk naar Holland overgebriefd.
Al deze briefwisselingen bezorgden ons een groote troost. Tegen December nochtans werd men moeilijker om onze brieven te verzenden en wij voorzagen dat onze briefwisseling ging afgebroken worden.
Rond den 10 november verzonden wij een adres aan zijne Eminentie te Mechelen. Het kwam ons terug met de melding : “zurück wegen kriegszustand”. Dan zouden wij hetzelfde adres aan den eerw. Heer Langpaep te Baerle-Hertog met verzoek het verder aan zijne Eminentie te bezorgen.

Onze terugkeer.

Den 23 november, indien mijn geheugen getrouw is, werd ons aangekondigd dat wij zouden mogen terugkeeren naar het vaderland. Algemeene vreugde. Wij kregen last ons portret te laten maken bij een fotograaf in de nabijheid van het seminarie. Dit werd zoo spoedig mogelijk gedaan want elken dag uitstel was een dag die wij verloren achtten. Helaas! Er was ons nog geduld noodig, want, op de kommandantur scheen men ernstiger werk te hebben dan paspoorten in gereedheid te brengen. Dagen, weken vervlogen en de dagen schenen ons nu veel langer dan vroeger, alhoewel ze feitelijk korter werden. Eindelijk den 19 December rond den middag waren de paspoorten aangekomen. De eerw. heer pastoor van Busschot bracht ze triomfantelijk binnen.
Zonder uitstel werd alles in gereedheid gebracht voor het vertrek. De eerweerde paters besloten hun vertrek uit te stellen tot den volgenden dag. Ik besloot dienzelfden dag nog te vertrekken en te gaan vernachten bij onzen vriend van Buldern; de andere wereldlijke priesters en de heeren Huysmans en Michiels besloten ’s nachts te reizen om zondag ’s morgens reeds in het vaderland weer te zijn.
Namiddag brachtten ik en mijn onderpastoor een bezoek aan Mr. en Mme. Wildt. Daar werd de reisgids zorgvuldig nagezien en ons vertrek werd vastgelegd. Ik zou vertrekken om 6 ure; te Buldern vernachten en den volgenden dag voortreizen over Holland naar Loenhout.

Bl. 76

Daar verbleef mijn meid die reeds gezorgd had om het noodigste aan te koopen, en dat van daar naar Tremeloo moest vervoerd worden. De andere heeren pastoors en onderpastoors zouden vertrekken om 7 ure om alzoo den volgenden dag ’s morgens in Leuven aan te komen. Mijnheer Wildt zou mij naar de statie vergezellen.
Alles verliep zooals het voorzien was. Ik werd bij onzen vriend te Bulderen gulhartig ontvangen. Er werd vroolijk gekout tot laat in den avond. Den volgenden dag, zondag 20 December, na in de kerk van Buldren mis gelezen te hebben, rond 8 ure trok ik verder met den trein die de eerw. paters van Aerschot uit Münster medebracht.
Te Werel moesten wij twee uren wachten van dewelke wij gebruik maakten om een bezoek te brengen aan de kerken der stad. Onder weg werden wij door soldaten en officieren eerbiedig gegroet.
Aan de Duitsche grens wilden de heeren Duitschers ons wit kostuum van Sennelager afnemen onder voorwendsel dat het een militair kostuum was; waarop een der paters zegde : wij zullen graag dit kostuum afstaan indien gij terugbetaald hetgeen men ons verplicht heeft daarvoor te geven, namelijk negen mark. Toen mochten wij alles medenemen.
Aan de hollandsche grens had ik moeilijkheid met den kelk die ik uit Duitschland medebracht. Ik moest hem daarlaten. Men zou den kelk naar Roosendael zenden en daar kon ik hem terugbekomen. Na meer dan eens moedwilligheid van wege de hollandsche bedienden ondervonden te hebben, geraakte ik toch weder in het bezit van mijnen kelk; doch uit dien hoofde zag ik mij genoodzaakt mijn terugkeer naar Tremeloo tot na Kersmis te verschuiven. Ik had nochtans vurig gehoopt Kersmis in Tremeloo te vieren. Op maandag 28 December rond 6 ure ’s avonds kwam ik in Tremeloo aan voorzien van kleer- en beddegoed en van eetwaren.
Mijn eerwaarde heer onderpastoor had meer geluk op zijne reis. Den 20 December om 7 ure ’s morgens was hij reeds met de andere priesters in Leuven, en in den voormiddag te Tremeloo.
Wij werden de eene en de andere in Tremeloo geestdriftig ontvangen. Iedereen wilde ons om ter eerst wederzien en de hand drukken.

Bl. 77

Naar Soltau.

Den 26 september 1914 werden de volgende burgers van Tremeloo door de Duitschers aangehouden : Van Vlasselaer Lodewijk en zijne twee zonen Frans en Jan Baptist; van Eyken Frans; Schoovaerts Livinus; Corebunders Frans; Goeron Martinus; Ruttens Victor en Van Leemputten Eduard. Deze werden opvolgentlijk gebracht : in de kerk van Bael gedurende twee nachten en een dag; te Beerzel in eene danszaal gedurende 2 nachten en twee dagen; in een kolenmagazijn gedurende drie uren; te Konings-Hoyckt in eenen stal gedurende vier dagen; te Konings-Hoyckt in de kerk gedurende een nacht. Van daar werden zij gebracht naar Heyst-op-den-Berg waar zij op den trein moesten stappen om de reis naar Duitschland aan te vangen. Na drie nachten en twee dagen overgebracht te hebben in den trein kwamen zij op de plaats hunner bestemming : het kamp van Soltau.
Onder deze gevangenen was er een man van 75 jaar, de genaamde Ed. Van Leemputten, die bijna gansch blind is. Dezes blindheid had voor gevolg dat hij veel meer honger geleden heeft dan de andere gevangenen zooals blijkt uit zijn verhaal dat wij verder weergeven.

Verhaal van Corebunders Frans, 49 jaar oud.

Den 26 september 1914 bevond ik mij op mijn land toen ik omtrent mij een kogel hoorde fluiten. Ik legde mij op den grond neer. Daar ik niets meer hoorde ben ik verder weggevlucht in de richting van Bolloo. Daar liep ik op eenen groep Duitschers en werd aangehouden. Ik werd medegenomen naar Bael en bij officiers gebracht. Deze dreven met mij den spot zeggende : de eene dat zij mij zouden doorsteken met de lans, de andere spraken van mij de kop af te slaan, andere nog spraken van doodschieten, neus en ooren afsnijden, enz. Ik bevond mij aldaar in gezelschap van drie andere gevangenen insgelijks van Tremeloo, te weten : Lodewijk Van Vlasselaer en zijne twee zonen. De Duitschers deden ons plat op onzen buik liggen en dan gebaarden zij dat zij ons gingen doorsteken.
Wij hebben alzoo een tiental minuten gelegen. Dan hebben ze mij een paard gegeven en bevolen er mede naer Bael te loopen. Op het grondgebied van Bael is dat paard gestorven en wij werden verplicht het te begraven. Rond den avond werden wij gebracht in de kerk van Bael waar wij gebleven zijn tot maandag, 28 september, ‘smorgens. Van de Duitschers hebben wij daar geen eten ontvangen, doch de vrouw van Frans De Preter bracht ons brood en melk.
Maandag ’s morgens werden wij buiten de kerk gebracht en verplicht 20 minuten te loopen zoo hard als wij konden.

Bl. 78

Wij werden dan voortgestuwd tot Beerzel alwaar wij tot woensdag voormiddag zonder eten opgesloten werden in eene danszaal. Woensdag, 30 september, voormiddag werden wij gebracht tot Beerzel-Dries waar wij gedurende ongeveer drie uren opgesloten werden in een kolenmagazijn. Van daar ging de droevige stoet naar Putte waar wij gedurende eene uur stilbleven op den kant eener gracht. Van daar ging het naar Konings-Hoyckt waar wij gedurende vier dagen opgesloten werden in eenen stal. Wij moesten ons voeden met tarwe die wij uit de aren haalden : tarwe, met strooi en al, werd ons voorgeworpen gelijk voor de dieren. Van daar werden wij naar de kerk gestuwd waar wij een nacht verbleven. ’s Morgens vroeg nogmaals op weg; ditmaal naar de statie van Heyst-op-den-Berg. In de statie ontvingen wij ongeveer 250 grammen brood; wij werden in vuile beesten wagens geduwd en op weg naar Duitschland. Wij zijn na drie nachten en twee dagen in den trein te hebben doorgebracht te Soltau aangekomen. Gedurende de reis hebben wij tweemaal rijstsoep ontvangen : anderen hebben ook brood ontvangen doch ik niet.
Te Soltau werden wij eerst gelogeerd in hetgeen men noemt de rijschool : wij sliepen er op strooizakken of op planken. Daarna werden wij gebracht naar het kamp in de barakken. Voor kost kregen wij : ’s morgens koffie en alle drie dagen een brood van een kilogram; ’s middags soep van rotte visch, raapkoolen, bieten enz.; ’s avonds voor soep een afkooksel dat niet meer verdiende dan de naam van water.
Ik ben uit Duitschland teruggekeerd den 30 januari 1915, vier maanden en vier dagen na mijne aanhouding.

(handtekening) Corebunders Frans

Verhaal van Eduard Van Leemputten blinde ouderling van 75 jaar.

Ik werd aangehouden den 26 september te Bael bij Alfons Verhaegen. Ik moest naar de kerk die gevuld was met volk. Ik ben in de kerk gebleven tot maandag ’s morgens zonder eten. ’s Maandags hebben ze ons geleid naar Beerzel : daar hebben we twee dagen opgesloten geweest in eenen stal zonder eten. Dan werden wij geleid naar Putte en daar hebben wij namiddag wat pataten gehad die wij zelf hebben moeten halen op het veld. Dan vier dagen in eenen stal zonder eten. Van daar geleid naar Heyst-op-den-Berg en daar hebben we een klein stuk brood gekregen en vandaar naar Duitschland in Soltau. Wij hebben in den trein geweest drie nachten en twee dagen zonder eten. Anderen konden hier en daar wel wat eten bekomen,

Bl. 79

doch daar ik bijna blind ben heb ik niets gehad. In Soltau bekwamen wij soep met afval van stokvisch in, raapkoolensoep, beetsoep enz.
Ik ben 37 dagen in Soltau gebleven en dan teruggevoerd. Op den terugkeer werden wij onder weg goed behandeld en wij kregen ook goed eten.

(handtekening) Voor vader Louis Van Leemputten

Verhaal van Martinus Goeron.

Ik werd in de nabijheid van mijne woning aangehouden op 26 september 1914. De Duitschers toonden hevige gramschap en brachten mij naar Geetsvondel in eene woning. Daar hebben wij eenmaal eten gehad en eenen nacht geslapen op eenen zak zoodanig dat er mijnen rug van ontsteld was. Den volgenden dag bracht men ons in de kerk van Bael. Daar hebben wij een stuk droog brood gekregen en den nacht doorgebracht. Dan naar Beerzel waar wij tusschen het groor leger moesten blijven zitten en wat overschot kregen van hunne soep. ’s Avonds bracht men ons in eene zaal waar wij moesten slapen op de planken zonder eten of drinken twee nachten en eenen dag. Dan zijn wij voortgegaan naar een soort kolenmagazijn en daar een paar uren gebleven. Daar kregen wij harde appelen die ik niet kon eten omdat ik geene tanden meer heb. Dan verder getrokken door de gemeente Putte, en daar wat gezeten : mijne benen waren slap van honger. Een soldaat meende ons uit medelijden een druppel wijn te schinken, doch een overste had dat gezien en hij zegde dat wij zwijnen waren. Wij kwamen verder in eenen stal waar wij eenige dagen ingezeten hebben. Dan eenen dag en twee nachten in de kerk van Konings-Hoyckt en dan naar de statie van Heyst-op-den-Berg. Daar moesten wij den trein op in eenen wagon waar paarden in gestaan hadden in mest en vuil alsof wij verkens waren. Dan zijn wij te Soltau aangekomen en kregen daar een brood voor drie dagen en wat slechte soep. De dag dat ik mocht afkomen was de blijdste dag van gansch mijn leven. In het afkomen zijn wij ook niet slecht geweest. Te Leuven zijn ze met ons naar het stadhuis getrokken om het te laten zien. Ik ben ongeveer zes weken weg geweest.

(handtekening) M. Goeron

Hogergenoemde gevangenen zijn uit Soltau naar het Vaderland teruggekeerd : Van Leemputten, Goeron en Van Vlasselaer J.B. den 30 october 1914, de anderen den 30 januari 1915.

Archief van het Bisdom. Oorlogsverslagen WO I

Verslag van HEIST-GOOR

Transcriptie René Lambrechts

Parochie van Heist-Goor (H. Alphonsus) – Gemeente Heist-op-den-Berg

Document 1

Verslag of geschiedenis van de parochie Sint Alfons Goor (Heist-op-den-Berg) gedurende den oorlog 1914-1918

De ligging der parochie biedt niets merkweerdig aan betrekkelijk krijgsoogpunt : zij is eene effen oppervlakte zonder rivier, bergen ; daaruit volgt dat de krijgsoverheid alhier geene maatregelen genomen heeft tot verdediging of aanval. Niets is er weggeruimd, vernietigd of verbrand geweest.

Vol angst en kommer waren de inwoners bij het naderen der vijandelijke legers, en allen namen de vlucht, omdat zij vernamen de vreede baldadigheden en moorderijen elders gepleegd.

De parochie telt 5 vrijwilligers in het leger: Edm. Van Egdom, Verbist Josef, Van Tricht Adolf, De Preter Alfons en Goyvaerts Gustave.

Weinige dagen na den inval der vijandelijke legers, keerden de meeste vluchtelingen terug, bezorgd voor hunne huizen, bezittingen. Welk was hunne teleurstellingen! De huizen waren gespaard, maar het vee was weggevoerd of geslacht; het huisraad en kleederen waren gestolen door de duitschers of door wederkeerende vluchtelingen.

Bij den inval zijn maar drij huizen met aanhoorigheden vrijwillig in brand gestoken.

De parochianen, van de vlucht teruggekeerd, waren getrouw aan hunne Kristelijke plichtigen. Daar de E.H. Onderpastoor als brancardier in het leger was, en de E.H. Pastoor van de duitsche op 28 augustus 1914, naar Duitschland gevoerd was, deed de E.H. Kanunnik van Tongerloo den dienst tot nieuwjaar 1915.

Voor den inval der legers, door eenen kleine afdeeling soldaten, op 28 augustus 1914, zijn er vele parochianen uit hunne huizen, velden en straten medegenomen; zelfs moeders en kleine kinderen vonden geene genade bij de onmenschelijke soldaten.

Bl.2

Zij waren gedwongen in eene weide op hunne knieën te zitten, uren lang, bespot en bedreigt ; s’ avonds zijn zij als slachtvee naar de kerk van Aerschot gedreven. Daar waren, van ook andere parochie, omtrent 600 opgesloten, en verbleven daar 10 dagen. Dagelijks mochten vrouwen, kleine kinderen en oude grijsaard terugkeren.

Op 5 september wierden de 300 overblijvers in de kerk met den beesten trein naar Duitschland gevoerd. Na twee nachten en dag, in den trein doorgebracht, kwamen zij te Sennelager, s’ nachts, aan. Het eerste vertoon, in het bos, voor het kamp, was de bust van Willem verlicht : s’ morgens voor generaal Bach verschijnen met zijnen vervloekende, smadelijke en ongoddienstige aanspraak. Daar moesten de priesters hunne kleeding verwisselen tegen het kostuum van metsersdienaars : zij onderstonden den smaad van naakt, in eene kamer te samen, door kokende wateren zoogezegd, gezuivverd te worden.

Na eenige dagen, gebrek aan eten en slapen, versmaad en bespot wierden zij aanzocht zich naar Padenborg te begeven, maar de bisschop weigerde ons, priesters, aan te nemen ; dan naar Munster in Westphalen. Daar wierden wij door den bisschop aanveerd, en geplaast in het groot Seminarie, alwaar wij welkom waren ; goed verzorgd door de E.H. Zusters, en den E.H. Rector.

Alles was daar uiterst goed, eten, elk eene kamer, dagelijks de mis lezen, enz. : wij stonden altijd nog onder de bewaking der soldaten, die voor ons en bij ons, in het Seminarie verbleven, totdat de krijgsraad, na onderzoek, ons vrijsprak van de beschuldiging dat de priesters hadden geschoten, het volk opgehist, hunne soldaten vermoord hadden. Wij verbleven in het Seminarie tot den zondag voor Kersmis 1914 : dus van Augustus tot December.

De burgelijke gevangene van 't Goor (Louis De Cuyper, Aug. De Cuyper, Alf. Claes, Alf. Nijs, Leop. Liekens, Alf. Goossens, Jan Ooms, Alf. Wijns, Juul Wijns, Ant. Rens, Frans Van Nuffel) verbleven in het kamp van Senne tot hunne terugkeer Februari 1915. Beschrijven hunne ontbeeringen, mishandelingen, is onmogelijk : dit is immers het kenmerk der duitschers.

Bl.3

Bij de intrede der legers, werd alles door de soldaten geplunderd ; getuigen verklaren dat ze met wagens alles uit de pastorij vervoerd hebben : bedden, bedde goed, lijnwaad, meubelen en wijn. De pastorij was als een vuilen stal ; al de meubelen verbroken.

In de kerk, zijn zij langs eene opening in de kerk gebroken ; hebben het H.Sacrament onteerd, de HH. vaten, kelken, ciboriën, remonstratie meedegenomen ; deze zijn later, in 1915, geschonden en beschadigd bij de E. Paters Minderbroeders te Leuven teruggevonden. Al de kanten van communiekleden, alben, roketten, zijn afgesneden en verdwenen, en nooit meer wedergevonden. Al de juwelen van goud en zilver, toebehoorende aan O.L.V.beeld zijn ook geroofd.

Op 29 augustus 1918 bij den inval der duitschers zijn drij rustige burgers : Jan Cannaerts, Louis Vertommen, Alfons Vertommen, (twee maal, later nog met het meldambt). Zij vertellen met verachting hun ballingschap : zij zijn uitgeput teruggekomen en treuren nog met eene slappe gezondheid.

Wanneer de duitsche legers verder ons land binnen rukten, na den val van Antwerpen, heeft de parochie, het algemeen juk van verdrukking gedragen : zoo als opeisschingen, huiszoekingen, boeten, processen en zware betalingen. Later zijn al de gebouwen behouden gebleven, geene moorden maar wel gevangnemingen.

De diensten in de kerk geschieden volgens gewoonte met verbod van processiën, en wierden goed door de parochianen bijgewoond : In ’t algemeen allen volbrachten hunne Kristelijke plichten. Later is toegenomen het verzuimen der H. Mis op de zondagen ; ook het achterlaten der Paaschplicht, en dit is nu nog niet verbeterd, niettegenstaande dat er in Februari 1919 door de E. Paters Redemptoristen eene tiendaagsche missie gepredikt geweest is. De restitutie is ook niet bekend.

Bl.4

De plechtige communie is jaarlijks, gedurende den oorlog, door al de kinderen onderhouden geweest, gene enkele uitzondering, niettegenstaande de moeielijkheid der kleeding, is gebleken.

De scholen zijn, als voor den oorlog, goed, door al de kinderen, bijgewoond.

Alleen de staat van den burgerlijken staat, toont ons een klein staat van vermindering.
jaar Geboortens Overlijdens
1913   89   25
   14   82   29
   15   54   28
   16   74   30
   17   58   30
   19   58   39

Het wegvoeren, naar Duitschland, van de jongens van het meldambt is een der wraakroependste euveldaden van den duitsch. De acht volgende jongelingen zijn de slachtoffers geweest : Mylemans Melchior, en Florent, Verhaegen Emiel, De Hoe£ Corneel en Fons, Vertommen Alf. (voor de tweede maal), Verbeeck Jozef en Vervoort Alfons. Zij zijn allen teruggekomen, maar in hunne gezondheid gekrenkt ; zelfs treuren nog.

Alle huisgezinnen hebben geleden van de duitschers, van de verdrukking, opeisschingen ; eenige zijn gestraft geweest met eene mindere of meerdere geldboete, zelfs tot 4.000 fr. ; weinige door de duitsche tribunalen veroordeeld tot boete en gevang, zelfs tot verkoop van hunne haaf, dieren.

Volgens officiële tijding zijn gesneuveld :

1 Eerw.Heer Cannaerts,Priester in ‘t groot seminarie.
2 Denis Geuten, hulponderwijzer, brancardier.
3 Amandus De Haes, soldaat van de genie.
4 Alf. De Preter, vrijwilliger.
5 Leopold Van Loo, soldaat.
+1 Alfons Geens, soldaat, gehuwd, is nog niet teruggevonden, is vermist en vrees dat hij is gesneuveld.

Den 28 augustus 1914 is alhier een klein kind, in de armen zijner moeder doodgeschoten, begraven.*

* SCHOOVAERTS Anne Maria
° Velaine-sur-Sambre 30.08.1912
† doodgeschoten in de Gommerijnstraat te Schriek op 28 augustus 1914
Waarschijnlijk begraven te Heist-Goor geholpen door de Zusters aldaar, omdat de pastoor zelf door de Duitsers was opgepakt.

Bl.5

Bij die inval der duitschers is Gerard Verhaegen van ’t Goor te Berlaar doodgeschoten, omdat hij vluchtte.

De verwoesting aan bosschen is aanzienlijk ; de schoone steenwegen staan naakt, de velden zijn ontruimd : niets is er van de beplanting overgebleven.

Wij hebben getuigen geweest van den onbermertige aftoch der duitschers : het was eene burgerlijke begrafenis : arm en ellendig.

Wij hebben het geluk niet gehad van bij te woonen de intrede onzer legers, soldaten. Maar wij zijn getuigen geweest van de vreugde, geestdrift der Belgen bij het zien van de soldaat die bij zijne familie terugkwam.

In de kerk, bij de intrede, prijkt eenen schoonen lijst der gesneuvelde met hunne portretten : een schoon aandeken aan hunne heldenmoed en opoffering. Zij rusten bij den Heer. Leve België.

Getekend J. Wouters Pastoor
Sint-Alfons-Goor 29 maart 1919

Bl. 6-7 Document 2

Antwoord op de brief van kanunnik Laenen :

1. Het getal binnengeroepen soldaten : 61

2. Jaar Communiën
1913   27.400
1914   28.300
1915   36.700
1916   40.650
1917   36.250
1918 opgezonden voor de rekening tot goedkeuring.

3. Plechtige communie. Al de kinderen hebben elk jaar, hunne plechtige eerste communie gedaan.
Jaar Plechtige communicanten
1913   55
1914   62
1915   54
1916   58
1917   46
1918   49
1919   56

Getekend: J. Wouters, Pastoor
Goor, 13.5.19

Itegem, Parochie van Sint-Guibertus

Transcriptie René Lambrechts

Parochie van Itegem Sint-Guibertus - Gemeente Itegem ( Heist-op-den-Berg)

Document 1

Itegem is gelegen in de provincie Antwerpen arrondissement Mechelen kanton en dekenij Heist-op-den-Berg.

Het dorp is gelegen op de groote Nethe twee bruggen de Fonteynbrug en de Hellebrug verbinden de beide oevers. De groote baan Aerschot Lier alsook de ijzerenweg Aerschot Lier trekt door de gemeente maar niet door de parochie. Deze banen loopen door het gehucht Heeste dat deel maakt van de parochie St Rumoldus Berlaer.

In den nacht van 1 augusti luidt de stormklok de mobilisatie is aangekondigd. Geheel het dorp is te been. De E.Heer Janssens Albert onderpastoor moet ook opgaan als brancardier. Op 2 augusti wordt de oorlogsverklaring bekend gemaakt. Plakkaarten door de overheid aangeplakt manen de bevolking tot kalmte en leggen verplichting op de wapens ten gemeentehuizi binnen te brengen. Al de ingeroepenen soldaten vertrekken blijmoedig tot verdediging van ‘t vaderland een tiental vrijwilligers geven zich aan.

De inwoners stellen hunne hoop op God. God zal ons recht wreken zegt men eenparig. In groot getal naderen de geloovigen tot de HH Sacramenten. Dagelijks wordt de rozenkrans in de Kerk gebeden sÿnamiddags gaat eene groote menigte met het beeld van Sint Guibertus processie gewijs den gewonen processieweg.

Vanaf 10 augustus lag eene patrouillie gidsen op de beide bruggen den welke op 18 oogst komt een bataillon infanterie de wacht versterken. Deze dag was er een paniek in 't dorp men kondigde aen dat de Duitschers te Herselt waren verschenen en op Hulshout aanrukten. Geheel Hulshout kwam hier in ‘t dorp vernachten de inwoners onthaalden hen met ware christelijke broederlijkheid. Sÿanderdaags vernam men dat de Duitschers naar Aerschot getrokken waren. De inwoners van Hulshout trokken naar hun dorp terug. Op 19 oogst doortocht van het 3, 11 en 14 linieregiment de inwoners brachten de soldaten bier koffie brood al wat zij in huis hadden. Op 20 oogst trokken deze regimenten terug naar de forten vele inwoners uit schrik voor de geweldenarijen der Duitschers verlieten ons dorp. Op 21 oogst kwam een patrouillie Uhlanen door het dorp botsten 4 gidsen die de Hellebrug bewaakten een gevecht ontstond. 2 uhlanen werden gewond en naar het Belgisch leger gebracht een gids Gustaaf Van Reckem werd doodelijk gekwetst en stierf een uur na den aanval. de E. H. Van Tendeloo pastoor van Bevel diende hem de laatste sacramenten toe. Op zondag werd de dierbare gesneuvelde plechtig begraven. Al de inwoners burgemeester Verbist aan hun hoofd vergezelden den gesneuvelde naar zijn laatste rustplaats op het kerkhof.

Op 24 oogst eerste uitval uit Antwerpen naar Aerschot en Leuven.

Bl.2

Gedurende deze dagen heerschte de grootste ongerustheid in het dorp.

Op 27 september na den tweeden uitval uit Antwerpen hoorde men zeer duidelijk het gevecht tusschen de Duitschers en de Belgen te Heist-op-den-Berg - Goor. Op 28 september waren er te Itegem nog 24 Belgische soldaten die overnacht hadden in de zaal bij Louis Sprengers. Deze zonder munitie vonden het geraadzaam naar Lier te vertrekken de commandant berichtte den pastoor dat de belegering van de forten van Antwerpen begonnen was en dat voor den avond de Duitschers Itegem zouden ingenomen hebben. Hij raadde hen aan om te vertrekken met het volk zoals de E.H. Deken en de E.H. Pastoor van Hallaer gedaan hadden. De pastoor vertrok een der laatste inwoners naer Antwerpen en Bergen op Zoom. Er waren ten hoogste 30 menschen in geheel het dorp gebleven. Het was niet te verwonderen van Heist-op-den-Berg werd het dorp gebombardeerd. in de Hallaerstraat werden beschadigd het kasteel van notaris Coen en de huizen van K. Wouters, kinderen Wouters, L. Van Rompaey, Haverals Torfs w Heylen. Een burger werd gedood: P. Van Hoof. Deze werd na de terugkomst ontgraven op de plaats waar hij getroffen werd door een schrapnel en op het kerkhof begraven. Veel bommen die niet ontploft waren werden nog gevonden na de terugkomst der parochianen in de schuur en stal op Bernum. In het park van M. J. Hannens plaatsten de Duitschers na met verschillige duizenden hier te zijn binnengevallen één der groote Oostenrijkse mortierkanonnen. Van daar beschoten zij de forten van Antwerpsen. De weinige inwoners die in het dorp gebleven waren werden door de Duitschers mishandeld ouderlingen zoals Ruymakers een bieltje van 70 jaar en P. Grenier getuigden mij dat ze op de plaats voor de Kerk verplicht waren te dansen. De uitgestane schrik was de oorzaak dat deze Ruymakers eene sleepziekte begon waaraan hij stierf. Joanna Bauwens en Angelina Bauwens oude juffrouwen getuigden mij op onmenschelijke wijze behandeld te zijn geweest. beide stierven eenige maanden nadien en getuigden dat zij ziek zijn geworden van dien dag. Dorothea Vervloet (Sanders), weduwe van in de zestig jaren wierd verkrachtigd zoals ze getuigde door 2 Duitschers in het bijzijn van hare dochter onnoozel meisje van 40 jaar. Ze zijn beide nu ook gestorven in 1918.

In vele huizen werd alles geplunderd wat mede te nemen was. In de pastorij stool men huisgerief en al de wijn, zoals het opschrift getuigde boven den ingang der kelders "Froliche Kriegsgrusse beim herliche rebesaft geleden Renkste” Zoo werd gedaen in al de kelders van de welhebbende burgers. Een oorlogsbon door de Duitschers later gegeven bekent de zaak.

Na de val van Antwerpen keerde de pastoor in het dorp terug en de goddelijke diensten ernamen in de Kerk op 24 oktober. Een klein derde der inwoners was terug, langzamerhand kwamen de meeste terug naar hunner aard.

Onder de bezetting . Itegem werd bewaakt door het duitsche garnizoen

Bl.3

van Heist-op-den-Berg waar er gewoonlijk rond de 200 duitschers verbleven. In ‘t jaar 1917 werd eene bezetting van een twaalftal duitschers hier gevestigd. Voor de goddelijke diensten hier in de kerk hebben de Duitschers onverschillig geweest.

In 1915 kreeg ik soms de eene of andere aankondiging van den commandant van Heist op den Berg om deze op den predikstoel aan te kondigen. Hetgeen niet gedaan werd. Wanneer Zijne Eminentie de Kardinaal zijn brief schreef om de geloovigen aan te zetten tot kalmte en vertrouwen in ons leger werd dezen brief door een officier weggehaald uit de sacristij. De publieke processieen werden verboden zonder bijzondere toelating. Deze werd niet gevraagd. De processie heeft nog plaats gehad in 1915 maar zonder maagdekens in 't wit en zonder muziekkorps. Al diegene welke de processie vergezelden waren in ’t zwart gekleed. Na vermaning zonder toelating uit te gaan, bleef de processie in de kerk. De Kruisprocessie hebben wij altijd gedaan zonder toelating;

d. Bijwonen der diensten. De bevolking kwam goed naar de Kerk maar in ‘t begin van den oorlog beter dan onder de laatste jaren der bezetting. Het smokkelen der waren bracht bij sommigen der werkende klas soms veel geld van daar het ontwikkelen van ‘t spel voor groot geld.

Communiën Eerste communicanten jongens - Meisjes
1912  30.000
1913  30.000
1914  29.000* 29 34
1915  52.000   29 28
1916  50.500   23 29
1917  45.000   27 24
1918  43.000   30 37
*Kerk gesloten gedurende 26 dagen verder 1/3 van het volk afwezig november en december
Vormsel toegediend door Z. E. H. Crets, prelaat van Averbode.
1915  237 Kinderen van 4 jaar 1911-12-13-14
1917  181 Kinderen van 3 jaar 15-16-17
Doopsel toegediend aan kinderen
1913  85 normaal cijfer
1914  69
1915  74
1916  71
1917  80
1918  57 !

In ‘t begin van den oorlog liet de zedelijkheid niets te wenschen buiten andere jaren maar in 1916 en bijzonder in 1917 namate meer geld bij de buitenbevolking in kwam

Bl.4

klom de zucht naar vermaken. De Duitschers gaven de toelating tot dansvergadering twee bazen Jos Vermeulen en Jef Roziers vroegen de toelating danszalen te openen. Op den predikstoel werd tegen deze toelating publiek geprotesteerd. Weinige zelfs zeer weinige meisjes van het dorp bezochten den danszaal maar de vreemde jongens en meisjes hielden den dans in ‘t gang. Een cinema werd opgericht maar door het publiek verbod in congregatie werd deze cinema weinig bezocht en na weinige weken moest hij sluiten. Een vermindering van zedelijkheid werd ook bestatigd door de gemakkelijkheid dien men vond in het zich toeeigenen van andermans goed. Afzagen van boomen om ze als brandhout te gebruiken. het aanvoeren van kolen was zeer lastig en de prijzen zeer hoog.

Verscheidene malen werd er in afgelegene hoeven met gewapenderhand door benden van zwart gemaakten mannen geplunderd. De duitschers deden niets om de daders op te sporen. Op zekeren dag kwam een duitsche onderzoekrechter van Antwerpen mij op de pastorij orde geven van wat ik op den predikstoel en in den biechtstoel moet aan het volk voorhouden.

e) toestand der vrije scholen bleef zoals vroeger. de uitkering der toelagen leed merkelijke vertraging

f) niets te melden. alles bleef zoals vroeger.

g) Het ontvoeren der werklieden. Het aankondigen der ontvoering veroorzaakte diepe opschudding. Het comiteit over de namen der ondersteunden ondervraagd weigerde deze te geven. Het gemeentebestuur met het comiteit riep al de werklieden op om ze aan te zetten voor de commissie der Duitschers hun recht tot vrijheid te handhaven. Een groot getal gelukte de vrijheid te behouden. Een twintigtal werden verplicht te vertrekken. Het comiteit zorgde voor warme kleederen en voedsel. Eene rondhaling in de kerk bracht bij de 700 fr. op dit geld werd besteed om de vrouwen en ouders der weggevoerden ten bijvoegsel van onderstand boven dees der comiteit te verleenen. Allen waren eensgezind te verklaren dat zij in Duitschland niet zouden willen werken. Droevig was het zicht der parochie op het oogenblik van ‘t vertrek. Mannen die men zou gezegd hebben een steenen hart te bezitten gingen al wenend over de straat. Te Heist op den Berg vertrok den trein onder het zingen der brabanconne. Na enkele weken kwamen allen terug als vodden en lappen van menschen. Op 3 na hadden allen geweigerd te teekenen.

h) Zoo haast de oorlog was uitgebarsten werd er in de gemeente .een comiteit gesticht zoals Zijne Emmenentie de Kardinaal had aanbevolen.

Bl.5

Dit comiteit was samengesteld onder voorzitterschap van A. Haemels pastoor, eerevoorzitter Verbist burgemeester, schrijver A. Hendrickx en schatbewaarder A. Van Herck, ondervoorzitter D. Coen notaris, leden Aug. Heylen, L. Boeckx. J.B. Buellens, Fl. Vanderauwera, F. Van Noten, F. Vekemans, K.V.d. Eynde, L. Torfs. Werden onderverdeelingen gesticht. Voor de schoolsoep en soep der ondersteunden bestuurder Kindermans. Voor de oorlogsweezen: bestuurder D. Coen. Voor de kinderen kinderheil bestuurster Me Van den Eynde. Voor de vluchtelingen bestuurder advocaat Caluwaerts. De heer Aug. Heylen stelde zijn fabriek ter gebruike voor de comiteit. Vergadering alle maan- en dinsdagen.

De volledige overzichtstafels zijn niet afgewerkt. De tabellen door het provinciaal Comiteit bewerkt geven voor al de dorpen volledige inlichtingen.

i) Werden tot een jaar gevangenis in Duitschland veroordeeld Domien Decauter en zijn zoon alsook Konstant D'Joos om aan een zoogezegde Duitsche deserteur burgerkleederen gegeven te hebben. Vrouw Joo Dupont werd voor briefwisseling met haar zoon Frans Belgisch soldaat tot 25 mark boete gestraft.

10. Pastoor Andreas Haemels.

Onderpastoor Albert Janssens, opgegaan als brancardier in september 1914, aalmoezenier genoemd bij het 15 linieregiment vereerd met het Oorlogskruis en het Kruis van den Ijzer.

Werden ingeroepen 92 soldaten daarbij boden zich aan 10 vrijwilligers aan. Daarvan zijn tot nu toe gekend 11 gesneuvelden.

11. Tot drijmaal toe werden er huiszoekingen gedaan naar wol en koper. Huiszoekingen naar levensmiddelen bij de boeren schier alle maanden. Voor de klokken is men komen de naam gewicht opnemen.

12. De grootste vreugde mogelijk heerste bij het vernemen van den wapenstilstand al de huizen waren gevlagd als bij torenslag men zong en danste op de straten van vreugde de Te Deum werd in de Kerk gezongen, terwijl de groote klok een uur lang de blijde mare over veld en huis verkondigde.

De ontruiming gebeurde op tamelijke bevredigende wijze gedurende acht dagen trokken van 's morgends 4 uren tot 's avonds 6 gedurig legerkorpsen voorbij. Des s’avonds werden de huizen opgepropt van soldaten. De inwoners hadden de grootste moeite om hun have en goed te vrijwaren van plundering. Verscheidene boeren moesten tot aan de grens met kar en paard meetrekken Maar dit alles werd blijmoedig gedaan men was immers nu zeker dat dit gehaat en veracht en verdrukkend Duitsch gespuis ons vaderland voor eeuwig - laat ons het hopen - verliet!

Dit alles echt verklaard (getekend) A. Haemels, pastoor
Itegem 23 mei 1919

Archief van het Bisdom. Oorlogsverslagen WO I

Verslag van Bierbeek

Parochie van Bierbeek (St. Hilarius) – Gemeente Bierbeek

De eerste oorlogsdagen

De parochie Bierbeek is de hoofdplaats van een Dekenaat, en is gelegen in het kanton Leuven, op ruim 6 kilometers afstand ten Oosten van deze stad.

Geene groote verkeerswegen lopen door de parochie. Van het middenpunt dezer, tot aan den staatspoorweg Leuven-Thienen, is er een afstand van omtrent 4 kilometers noordwaarts; en zuidwaerts, tot aan den buurtspoorweg Vossem-Hamme-Mille-Thienen, is de afstand 5 kilometers. Zo komt het dat de doortrek van troepen hier zoo druk niet geweest is als in andere plaatsen van deze streek.

Toch zag men, in het begin van Augustus 1914, hier dagelijks Belgische troepen voorbij trekken, meestal van degene die met den vervoerdienst gelast waren, en di hier niet lang stil bleven, maar meer oostwaarts optraden naar de Duitscheg rans.

Van de parochie waren 83 man onder de wapens geroepen, en allen hebben de oproep beantwoord. Vijf jongelingen zijn als vrijwilligers opgegaan, en eenigen hebben later beproefd hetzelfde te doen, maar zonder erin te gelukken, daar de grenzen reeds sterk bewaakt werden.

Daar het burgerlijk leven in de eerste dagen van den oorlog hier weinig stoornis onderging, bleef het volk in ’t algemeen, zijne kalmte behouden; slechts een tiental inwoners vonden het toen reeds geraadzaam zich verder het land in te begeven. De meesten echter toonden niet anders hun onrust dan met meer te bidden, hetzij in de kerk, waar dagelijks eene bijzondere godvruchtige oefening verricht werd, hetzij afzonderlijk of in groepjes op de gehuchten waar zij woonden. Ook hadden velen reeds verborgen wat zij het kostelijkste bezaten.

Doch wanneer de forten van Luik gevallen en de vijanden tot nabij Thienen doorgedrongen waren, en vooral wanneer op den 16 Augustus de postdienst was afgebroken, en de treinen van den spoorweg niet verder meer dan tot Leuven kwamen, werd het volk koortsachtig, in de afwachting van hetgeen zou gebeuren. Dat durrde drij dagen; en als in den nacht van den 19 Augustus het Belgisch leger, na eene korte poging van wederstand te bieden, door de overmacht der vijanden verstrooid was, en achteruit trok, gevolgd door duizenden vluchtelingen van de streek tusschen Leuven en Thienen, nam het grootste deel der bevolking van Bierbeek insgelijks de vlucht.

Wat er bij den inval der vijanden op den 19 Augustus en de volgende dagen hier merkweerdigs gebeurde, hebben wij gezegd in ons verslag daarover opgemaakt en naar het Vicariaat van het Aartsbisdom gezonden in 1915. Er werd insgelijks verslag gegeven over de pogingen door de bezettende macht gedaan, om het aflezen van den Herderlijken brief te verhinderen, dien Zijne Eminentie de Kardinaal Aartsbisschop voor het Kerstfeest van 1914 had uitgegeven.

Over de processiën

In 1915, eerste jaar der Duitsche bezetting, zijn de processiën van Sint Marcus, van de Kruisdagen en van de plechtigheid van ’t hoogweerdig Sakrament volgens gewoonte uitgegaan; alleenlijk werd deze laatste met minder praal gedaan.

Een verordening van de commandantur in dien tijd verschenen, zegde dat de parochiale processiën toegelaten werden, op voorwaarde dat er niets in geschiedde hetwelk aan eene nationale betooging zou gelijken. Kort daarna kwam er nog een verordening, betreffende de bedevaarten (Wahlfarten). Opdat deze zouden toegelaten zijn, wierden vooreerst voorgeschreven dezelfde voorwaarden als voor de processiën, en er wierd daarbij nog vereischt dat men acht dagen te voren aan de Duitsche Overheid eene beschrijving zou geven van den af te leggen weg, met aanduiding van dag en uur des vertreks en der terugkomst.

Welnu, het schijnt dat dit alles zeer willekeurig werd toegepast door de soldaten die de politiedienst waarnamen.

In een naburig dorp (Corbeek-Loo) mocht de pastoor zijne parochiale processie niet doen, indien hij niet eerst dag en uren en af te leggen weg opgaf, juist gelijk het voor de bedevaarten voorgeschreven was.

In een andere parochie der dekenij (Opvelp) had de pastoor, om met eenige parochianen eene bedevaart te kunnen doen, de vereischte beschrijving ingezonden; maar hij kreeg moeilijkheden met de Duitsche politie, omdat deze beweerde dat hij schriftelijke toelating noodig had.

Te Bierbeek had de pastoor deken in 1916 acht dagen te voren op den preekstoel aangekondigd, dat de processie van ’t Hoogweerdig Sakarament zou uitgaan gelijk het vorige jaar – zonder muziek, vlaggen, enz. Doch ziet de Duitsche soldaat, die de politie in het dorp hield, het door tusschenkomst der gemeenteoverheid aan den pastoor weten, dat alle processiën buiten de kerk verboden waren. Van dan af hebben wij, om alle moeilijkheden te voorkomen, ons tevrede gehouden met processie te doen binnen de kerk, gelijkvormig den brief van Zijne Eminentie den Kardinaal Aartsbisschop van den 25 Meert 1915.

Gijzelaars

Bij den inval der vijandelijke legers werden de pastoor deken en de burgemeester te Bierbeek als gijzelaars gevat, eerst tusschen soldaten rondgeleid om stallen voor de peerden aan te wijzen, en daarna opgehouden in de wachtzaal tusschen de soldaten; de eerste gedurende éénen nacht, want ’s anderendaags had hij den generalen staf te logeeren en had circa 40 officieren en soldaten te voorzien van voedsel en nachtverblijf; de tweede werd drij nachten achtereen in de wachtzaal gehouden, want bij hem waren geen soldaten gelogeerd.

Later, toen een bom op den spoorweg van Leuven -Thienen ontplofd was, werden de mannelijke inwoners van Brempt-Heide, gehuchten van Bierbeek niet verre van den ijzeren weg gelegen, gedwongen om beurtelings, dag en nacht, den spoorweg te bewaken.

Toen ook werd de pastoor deken gedwongen een aantal plakkaten, hem door soldaten tegen ontvangstbewijs besteld, aan te plakken op de kerkdeur en op een zichtbare plaats in elk der bijzonderste wijken van het dorp, waarin de strengste straffen werden toegezegd aan degenen die den spoorweg zouden beschadigen, en waarin tevens de geestelijke en wereldlijke overheden verantwoordelijk verklaard werden, in geval de daders niet zouden gevonden worden.

Opeischingen

Peerden en vervoertuigen, haver, hooi en strooi werden in de eerste dagen van den inval veel opgeëischt. De opeisching van peerden werd later van maand tot maand in kleinere hoeveelheden voortgezet; en toen de wapenstilstand geteekend werd, bleven er maar weinigen meer over, en het waren nog dieren van mindere weerde.

Kopere voorwerpen van allen aard (behalve kunststukken en voorwerpen dienende tot uitoefening van den godsdienst) moesten op bevel van de commandantur ingeleverd worden, en in geval men dit bevel niet nakwam, zou de militaire macht ze nemen zonder schadevergoeding. De meeste inwoners gaven niet aanstonds gehoor aan dit bevel, en een troepje soldaten kwam en ging van huis tot huis het koper opteekenen dat iedereen op een gestelden dag moest inbrengen.

In de pastorij werden de klinken der deuren en de kippen der vensterramen geëischt en, op aanraden van den voorzitter des kerkfabrieks en van de gemeenteoverheid gedeeltelijk ingeleverd.

In vele huizen, omdat de inlevering niet voldoende gevonden werd, is men tot tweemaal komen opzoekingen doen.

Wolle matrassen ondergingen hetzelfde lot als het koper. Er kwam eerst bevel van het getal ervan op te geven, en daarna van ze in te leveren. Bijna iedere inwoner heeft wat afgegeven en het overige verborgen gehouden.

Boomen tot een zekere dikte gekomen werden eerst gedeeltelijk volgens de soorten aangeslagen, en daarna alle en in massa.

In den hof der pastorij zijn twee schoone notenboomen uitgekapt en weggevoerd geworden. Op twelf populiers werd beslag gelegd, maar zij zijn blijven staan, waarschijnlijk omdat het geene schoone stammen waren.

Drij volwassen bukenboomen, verkocht om tot brandhout te dienen, omdat er een algemeen gebrek aan steenkolen was, lagen uitgekapt en gingen door de koopers weggehaald worden, toen de Duitsche soldaat, met het toezicht over de boomen gelast, er de hand oplegde en het weghalen verbood. Daar men heeft kunnen bewijzen dat de verkoop had plaats gehad vooraleer die soort bomen werd opgeëischt, heeft men eindelijk, na verschillige weken wachten, de toelating bekomen om die bomen weg te voeren.

Vee tot slachting bestemd werd in beslag genomen en opgeëischt volgens goedvinden van de militaire macht.

Boeten en andere straffen

Enkele keeren werden kleine boeten geslagen voor ontijdig uitvliegen der duiven. Andere keeren was het voor het verkoopen of vervoeren, zonder toelating, van slachtvee, fruit, enz, en deze boeten waren zwaarder

Zeer menigvuldig zijn de boeten geweest die opgelegd werden voor onvoldoende levering van graan, aardappels, boter, enz. Sommige van die boeten beliepen tot verscheidene duizenden marken.

In de maand December van het jaar 1917 werd er beslag gelegd op al het graan dat nog in de schuren voor handen was, zoowel van degenen die reed alles geleverd hadden wat zij moesten, als van degenen die met leveren nog achteruit waren. De Duitschers deden het graan dat nog niet uitgedorscht was, naar de dorpsplaats voeren, en deden het daar, onder open lucht, bij middel van een dorschmachine uitdorschen, en in zakken steken, dewelke dan onmiddellijk naar Leuven gevoerd werden. Wanneer zij alzoo de hoeveelheid graan bekomen hadden voor dewelke de gemeente Bierbeek getaxeerd was, werd het dorschen gestaakt, en ieder mocht zijn strooi in zijn hof terug halen, indien hij het vinden kon.

Veroordelingen tot gevang zijn nogal eenige keeren voorgekomen

Een pachter heeft verscheidene weken vastgezeten, omdat hij, naar Leuven rijdende, onderwege door eenen brakenier eenen zak met wild op zijne kar had laten leggen, en, aangehouden zijnde, den naam van den wildstrooper niet kunnen of niet willen zeggen had. Voor wildstroperij zijn nog vier mannen veroordeeld geweest tot gevangzitting gaande van zes maanden tot één jaar: een die op heeter daad betrapt was geweest, en drij bij dewelke men huiszoeking gedaan en bewijzen van plichtigheid gevonden had. Een pachter heeft eene maand gevang gedaan, omdat hij betrapt werd in graan te verbergen, en een andere ook een maand, om eetwaren te vervoeren zonder toelating: maar het schijnt dat er in beide gevallen tegenstand geweest was.

Een jongeling uit eene der voornaamste familiën der parochie, werd aangehouden en gedurende meer dan eene maand opgesloten, eerst te Brussel en daarna te Antwerpen, omdat hij verdacht was van te willen de grens over te steken en het Belgisch leger te vervoegen.

Nog twee voorname mannen, van de bijzonderste familiën van Bierbeek, zijn tot gevang veroordeeld geweest; wij zullen in het volgende hoofdstuk ervan spreken.

Inkwartiering van een schadron kurassiers

In 1917, vanaf 18 Februari tot 1 Mei, hebben vele inwoners van Bierbeek groote moeilijkheden doorstaan vanwege de Duitsche bezetting. Een schadron kurassiers van circa 150 à 200 man en 160 paarden werd in het centrum der parochie geinkwartiereerd. Ieder huis had zooveel soldaten te loggern als er maar konden gelegd worden, en moest hun huisraad en bedden leveren. De inwoners deden wat zij konden, maar in de scholen en in eenige onbewoonde gebouwen moesten ook soldaten logeeren, en voor dezen moesten de burgers dan nog afstaan het weinige dat zij tot hun eigen gebruik hadden gehouden.

Alzoo, b.v. in de pastorij moesten vier man gelogeerd, en aan deze vier man werden gegeven: eene geschikte plaats om te koken, eene slaapkamer met de noodige bedden en met alles wat ertoe behoort. Doch de luitenant van Bülom eischte nog, of liever, nam met geweld de twee bedden van pastoor en onderpastoor met matras, ressort, bedgestel, sargiën en lakens: alles werd op zijn bevel door vier soldaten weggedragen; de bedgestellen bleven nochtans ongebruikt, en sommige soldaten konden twee of drij matrassen op elkaar leggen tot hun gebruik, terwijl de bewoners der pastorij gedurende bijna drij maanden mochten op stro slapen en zich dekken met oude kleren.

De heer Taymans van Bierbeek, die met zekere heftigheid het bed zijner twee jonge kinderen verdedigd en tegen de luitenant eene klacht bij de commandantuur van Leuven ingediend had, werd deswege tot drij maanden gevang veroordeeld.

De heer Denonville, schepene der gemeente, omdat hij meende zijne slaapkamer te mogen gesloten houden ten einde het bed zijner vrouw te bewaren, werd zes weken gevangen gehouden voor weerstand aan de militaire overheid.

De burgemeester van Bierbeek werd door denzelfden luitenant in het aangezicht geslagen, omdat hij niet spoedig genoeg op diens vragen antwoordde.

Vele andere plagerijen had het dorp van wege den luitenant te verduren. In de pastorij nam hij de laatste kamer die nog beschikbaar was, in beslag, en deed ze inrichten om er zijne soldaten te oefenen in het afweren van stikgazen. In den hof der pastorij deed hij lange loopgrachten delven, en de soldaten kwamen er zich oefenen in den strijd met handgranaten.

Eens kwam hij met vier soldaten de pastorij binnen en deed al de steenkolen die er nog voor handen waren, wegdragen.

Daar hij de dorpsplaats, waar de kerk staat, tot oefenplein zijner soldaten genomen had, deed hij, iederen keer dat de oefening geschiedde, de plaats afsluiten en de toegangen ervan door de burgers bewaken. Zoo gebeurde het nogal eens dat het bijwonen der goddelijke diensten bemoeilijkt wierd, en wij zagen ons verplicht de Catechismuslessen der kinderen in de kerk voor eenen tijd op te schorsen. Dit jaar hebben wij de plechtige Communie der kinderen verschoven tot op Palmenzondag, om de voorbereiding te kunnen voltrekken. De kerk is ook tweemaal, zonder voorafgaande verwittiging en buiten de weet van den pastoor, gebruikt geweest dor den protestantschen dominé, die er eene preek hield met zang door de soldaten. Eene derde maal waren zij gekomen met hetzelfde inzicht; maar toen was de kerk vol volk dat eene lijkdienst bijwoonde, en de dominé met de soldaten onverrichterzake terug getrokken. Buiten dit hebben wij altijd alle de goddelijke diensten kunnen verrichten, behalve dat wij, in de eerste dagen van den inval, drij dagen achtereen in de week de H. Mis hebben gedaan zonder voorafgaande gelui, omdat wij gehoord hadden dat op sommige plaatsen het gelui der klokken was verboden geweest. Wij hadden echter ’s zondags te voren de parochianen van de zaak verwittigd, en gzegd dat in alle geval de H. Mis zou gecelebreerd worden op de gewone uur.

De scholen

Het onderwijs der kinderen is nogal dikwijls onderbroken geweest door tijdelijke sluiting der scholen.

De eerste maanden van den oorlog waren de schoollokalen bijna aanhoudend belemmerd door doortrekkende troepen.

De opeischingen en verordenningen der bezettende macht vergden vanwege het gemeentebestuur veel schrijfwerk, en dikwijls waren het de onderwijzers die voor dit werk moesten aangesteld worden.

Gedurende de inkwartiering van de kurassiers in Februari, Meet en April 1917, waren de schoollokalen der jongens in beslag genomen, en in 1918, toen hier bijna dagelijks weggevoerde jonge mannen voorbij trokken, werden deze meest in de klaslokalen gelogeerd, zoodat de klassen weer moesten opgeschorst worden.

Het programma van het onderwijs werd hier ook, gelijk overal, uit dwang gewijzigd volgens de voorschriften van den zogezegden raad van Vlaanderen. Het schoolopzicht werd door de gewone inspecteurs gedaan, slechts eenmaal is een Duitscher in de scholen gekomen en heeft er een sloort van inspectie gedaan, die niets beteekende.

Nopens de patronagen werd aan het gemeentebestuur gevraagd, of er zulke inrichting voor jongelingen bestond, welke het getal leden was, en welke de bestuurders ervan waren. Doch vermits hetgeen te Bierbeek in dien zin bestond voor jongelingen veeleer eene zondagschool voor volwassenen was, en dat ten andere het lokaal aan het hulp- en voedingskomiteit was afgestaan, heeft men geantwoord dat er geen patronage voor jongelingen bestond.

Werken van liefdadigheid

Zoodra de oorlog begon, werd, volgens de voorschriften van Z. Em. Den Kardinaal Aartsbisschop, een parochiaal komiteit gesticht tot onderstand der vrouwen en kinderen der soldaten. De beginnende werking van het komiteit werd onderbroken door den inval der vijandelijke legers en door de verwarring die hierop volgde; dan nog, eer de orde weer hersteld was, werd de onderstand der soldatenvrouwen officieel opgedragen aan het gemeentebestuur, en later heeft het nationaal steun- en voedingskomiteit zich ermede gelast.

Het getal ondersteunde werkeloozen der parochie is niet groot geweest; doorgaans bleef het tusschen tien en twintig.

Arme huisgezinnen die van het voedingskomiteit onderstand ontvingen, gingen doorgaans in getal op of af tusschen vijftien en vijf-en-dertig.

Gesneuvelden en andere slachtoffers van den oorlog

Van de 83 militairen der parochie zijn er vijf op het slagveld gevallen; te weten:

Julius Struyf

Guilielmus Dupont

Petrus Janssens

Henricus De Neys,

en Camilius Ceuterick.

Deze laatste woonde voor den oorlog te Blauwput; maar zijne vrouw, toen haar man vertrok naar het leger is met hare kinderen zich voor goed te Bierbeek komen vestigen, waar zij geboren was en waar hare moeder woonde.

Twee der militairen zijn in het hospitaal gestorven, in Frankrijk, te weten:

Theophiel Schepers,

en Theophiel Verzwijmelen

De vijf vrijwilligers der parochie zijn allen zonder erge letsels teruggekomen.

Nog twee militairen werden nogal erg verminckt, te weten:

Emiel Huybrechts,

En Julius De Bruyn, die hier koster-orgelist geweest is, maar na den oorlog verhuisd is.

Hooger spraken wij van twee burgers, te Bierbeek door de Duitschen doodgeschoten; hunne namen zijn:

Marcus Vaes,

en Paulus Verreidt.

Na den wapenstilstand

Na den 11 November, en gedurende 14 dagen, passeerden hier bijna dagelijks Duitsche troepen, die naar hun land terugtrokken. Nogal dikwijls bleven zij voor eenen nacht in de huizen logeeren.

Daar zij niet zelden honderden koppen rundvee mede stuwden, en dat deze dieren moesten gevoederd worden, verloor menige boer hierbij het veevoeder dat hij thuis of op het veld nog staan had.

Peerden en wagens werden ook nog opgeëischt om het materiaal der Duitsche troepen verder te voeren.

Op drij plaatsen der parochie lieten de Duitschen hoopen bommen en granaten achter, die daarna door de zorgen der gemeente overheid werden ingedolven, en later door soldaten zijn weggehaald geworden.

Wanneer de laatste Duitschen weg waren, werd de Belgische vlag op den kerktoren geheschen, en aan de huizen uitgestoken, en als de eerste Fransche troepen hier binnen kwamen werden zij door het gelui der groote klok verwelkomd.

Op de dagen door de kerkelijke Overheid voorgeschreven, werd plechtiglijk de “Te Deum” tot dankzegging gehouden, en een plechtige lijkdienst voor al de gesneuvelde soldaten gecelebreerd. Met dezelfde gevoelens van dankbaarheid jegens God en jegens onze bevrijders, werd de maand Meert en vooral de feestdag van den H. Joseph gevierd, en den eersten vrijdag van April begonnen de godvruchtige parochianen de generale Communiën der negen laatste maanden van het jaar1919.

Godsdienstige beweging

In het begin van den oorlog, en in het bijzonder wanneer een groot getal vluchtelingen uit Leuven en andere geteisterde streken nog in de parochie verbleven, was het bijwonen der zondagmissen op zichtbare wijze geklommen, en het getal communiën was buitengewoon groot. Doch als de eerste schrik voorbij was, als de vreemdelingen het dorp verlaten hadden, en als nieuwe zorgen en bekommernissen van wege de bezetting het volk bezig hielden, kwam alles weer omtrent op het gewone peil; en hier ook, gelijk elders, hoorde men sommige verdwaalden die de Voorzienigheid dorsten aanvallen. Toch hebben wij geene afvallen te betreuren gehad, en de godsdienstoefeningen die de bevrijding van ons Vaderland voor doel hadden, alsook de missen en diensten voor de gesneuvelde soldaten, zijn altijd zeer goed bijgewoond geweest.

Vergelijkende tafel der plechtige Communiën der kinderen

Jaar 1913 – 62 kinderen

Jaar 1914 – 51 kinderen

Jaar 1915 – 61 kinderen

Jaar 1916 – 62 kinderen

Jaar 1917 – 45 kinderen

Jaar 1918 – 55 kinderen

Vergelijkende tafel der geboorten en overlijdens

Jaar 1913 – 63 geboorten – 40 overlijdens

Jaar 1914 – 62 geboorten – 43 overlijdens

Jaar 1915 – 52 geboorten – 26 overlijdens

Jaar 1916 – 51 geboorten – 27 overlijdens

Jaar 1917 – 36 geboorten – 22 overlijdens

Jaar 1918 - 39 geboorten – 84 overlijdens

Van de 84 personen die in het jaar 1918 overleden zijn, stierven er 41, in de maanden October en November, ten gevolge van de Spaansche grip.

(ondertekend) Fr. Nackaerts J. Jacops

Voorzitter van het kerkfabriek past. Deken

Bijvoegsel aan het Verslag over den toestand der parochie gedurende den grooten oorlog

Aantal communiën gedurende het jaar 1913 en volgende jaren.

1913 – 16390

1914 – 22200

1915 – 25050

1916 – 22700

1917 – 20995

1918 – 18800

Bierbeek, den 19 April 1919

(ondertekend) J. Jacops

past. Deken

Archief van het Bisdom. Oorlogsverslagen WO I

Verslag van Lovenjoel

Parochie van Lovenjoel (H. Lambertus) – Gemeente Bierbeek

1. Provincie Brabant, Arrondissement Leuven Tweede Kanton Leuven; Gemeente en Parochie Lovenjoul – Dekenij Bierbeek.

Lovenjoul heeft eene halte op de ijzerbaan Leuven - Thienen, en ligt bij den staatssteenweg Leuven – Thienen.

Van 19 Aug. 1914 tot 3 Sept. 1914 zijn onophoudelijk Duitsche troepen in de richting naar Leuven over den steenweg doorgetrokken. Talrijker nochtans was de terugtocht naar Thienen van 13 Nov. 1918 tot 19 November.

2. Belgische troepen zijn van begin Augustus 1914 tot 18den Augustus in de parochie gelegerd geweest. Op dien dag had de aftocht van het vaderlandsch leger plaats. Een groot getal familiën is mede achteruit geweken, de meesten in de richting van Bierbeek en Haesrode. Veel kwamen reeds denzelfden avond of s’anderendaags terug. Drij of vier familiën zijn voor goed weg gebleven en vertoefden in Frankrijk of in Engeland.

Gedurende hun verblijf in de parochie hebben de duitsche troepen het kasteel bewoond door Mr Callemien, leeggeplunderd en vele meubelen stukgeslagen. De schade eraan toegebracht wordt beraamd op rond de zeventig duizend franken. In eenen brief later gevonden werden twee burgers van het gebeurde beschuldigd.

3. De houding der Belgische krijgsoverheid was bezonder moedig en eerlijk. Op voornoemd kasteel verbleven er rond de twee honderd, zij genoten er vanwege Mr Callemien een gulhartig onthaal.

De binnengeroepen soldaten der parochie zijn meest allen moedig en opgeruimd vertrokken – van vrijwillige dienstneming is er geen spraak geweest; dit komt hierbij dat het overgroot deel der bevolking uit boeren bestaat die hunne zonen moeilijk konden en wild en missen.

4. De burgerlijke bevolking is lang onder den indruk van den schrik gebleven. In afwezigheid van den E.H. Pastoor Noeninckx werd de Kerkelijke Dienst gedaan door eenen E. Pater Minderbroeder van Leuven. Van 19 Augustus tot 23 Augustus is men zonder mis geweest, de meeste parochianen gingen den zondag ter mis naar Brempt een gehucht onder Bierbeek.

Van 29 Aug. af zijn de Kerkelijke Diensten regelmatig geschied en werden de sacramenten zooals voorheen ontvangen.

De vijand is in Lovenjoul gekomen op 19 Augustus 1914. Onmiddelijk begon de opeisching bij de boeren van hooi, strooi en haver. In bijna al de woningen gelegen naast den Steenweg stool men de kiekens, zelfs hier en daar een zwijn of kalf.

Bij Emmanuel Wouters aan de statie sliepen 300 soldaten, de boer werd met zijne familie in eene kamer gesloten. Burgemeester Pijpen en de E Pater minderbroeder werden als gijzelaars in de pastorij opgesloten – de welvoorziene winkel van Felix Peeters werd leeggeplunderd en daarna afgebrand.

Op 22 Augustus nam men het paard van Burgemeester Pypen en hij ontving een krenpel (nota van de transcribant: ik kan er niks anders van maken) in de plaats.

Vanaf 24 Augustus rijden de duitsche treinen en voert men al het gestolene van hier en elders naar Duitschland. De kasteelen van Corbeek-Loo en Pellenberg – de woning van Dokter Honnorez te Lovenjoul worden ledig gestolen en daarna ten gronde afgebrand. Op 25 Augustus was het de beurt aan de pastorij van Lovenjoul, men hield er leelijk huis: Kruisbeelden en OL. Vrouwbeelden werden stuk geslagen; priestergewaden en kerkgerief in ’t slijk vertrapt, men ging zoo ver dat men met priestergewaad omhuld te paard door het dorp reed. Op 30ste Augustus werd eene mis gelezen te 6.30 ure, waarin veel vluchtelingen van de stad Leuven tegenwoordig waren.

Zondag 6 Sept. Te 6.30 ure gelezene mis bijgewoond door 38 duitsche soldaten.

Woensdag 9 Sept. Na de mis wil de EH. Pater de H. Communie naar eenen zieken dragen doch durft niet voorbij de statie en keert terug – ’s namiddags geschiedt zulks zonder dat er iets wordt opgemerkt.

Donderdag 10 Sept: Slag van Pellenberg. De kogels vliegen tot in Bruulbosch. Het huis van de Wwe Cockx gestaan op de grooten steenweg wordt in brand geschoten, de huizen van de Wwe P. Lenaerts Wwe Mart Oversteyns – Louis van den Hoeck beschadigd door de schrapnels – Bij laatstgenoemden werd zelfs eene koe in den stal gedood. Twee aan den Steenweg gedoode duitschers werden ter plaatse begraven en later naar het kerkhof van Corbeek Loo overgebracht, een gekwetste Pruis werd met eenen kruiwagen naar de statie gevoerd.

Dinsdag 29 Sept: Ontploffing eenen bom neergelegd op den ijzerenweg door Belgische soldaten.

Woensdag 30 Sept: Een officier komt met revolver in de vuist den Burgemeester halen. Men zegt aan de menschen dat het dorp gaat in brand gestoken worden, zij jagen hunne beesten uit de stallen, en werpen hunne meubels in de hoven. Er wordt inderdaad vuur gestoken aan de huizen van Francis Cauberghs – Wwe K Seldeslachts – Ang. Struyf – P. Van Goidsenhoven P. Van Den Broeck – Fr. Hermans – Guill. Overstyns – Kinderen Seldeslachts – Marie Gilbert– Leo Roeckaerts – Felix Gerssens - Gemeentehuis en woning der zusters – de jongensschool, onderwijzerwoning en Pastorij. Werden als gijzelaars genomen De E. Pater – de gemeentesecretaris en twee burgers die op den steenweg vertoefden.

Donderdag 1 Oct: De burgers worden verplicht het hout op de kanten van den ijzerenweg af te kappen.

Zaterdag 10 Oct: Drij gijzelaars A. Van Den Broeck J. B. Seldeslachts en Em. Van Goidsenhoven werden naar Leuven in het Klooster der E Pat. Dominikanen overgebracht.

Zondag 11 Oct: In afwezigheid van Pat Alexis was een andere Pater gekomen om de Kerkelijke Diensten te doen. Om 1 uur werd de Pater door twee soldaten bij den Kommandant geleid en moest er bewijzen geven wie hij was, en wat hij kwam doen.

Maandag 19 Oct: De E. Zusters herbeginnen de school.

Donderdag 17 Dec: De bevolking wordt beschuldigd op eenen soldaat die de wacht hield aan den ijzerenweg geschoten te hebben.

De waarheid is deze: Het was pikdonker dien nacht – de soldaat was dronken had zich in de bramen verward, was gevallen, door den val was zijn geweer afgegaan en het schot kwetste hem in ’t been. De gemeente werd met duizend mark boet bestraft, er werden opnieuw gijzelaars geeischt die gedwongen waren samen met de duitsche soldaten de ijzerbaan te bewaken.

Maandag 18 Jan 1915. De duitschen zijn gekomen om de notenboomen die door hen aangeslagen waren te kappen.

Donderdag 21 Jan. Aanstelling van den nieuwbenoemden pastoor EH. De Groote

Bij die gelegenheid mochten de klokken voor de eerste maal luiden.

Zondag 28 Feb: Men is den EH. Pastoor komen vragen de kerk te mogen gebruiken om den protestantschen dienst te verrichten. Op dezes weigering hebben ze daarvoor de groote zaal eener herberg gebruikt; deze heeft er drijmaal voor gediend.

Woensdag 19 April. Mr A. Van Ben Broeck wordt voor het duitsch gerecht geroepen om geweigerd te hebben een feldwebel te ontvangen en gezegd te hebben dat men voor de duitschen niet mag werken. Hij werd bestraft met 75 mark. Later werd Frans De Vroey voor twee maanden gevangzitting gestraft om eenen brief mede gegeven te hebben aan drij jongeren die over de grens trokken en bij hem vernacht hadden – Steph. Morren kreeg drij maanden gevang als gevolg eener beschuldiging zijner geburen zich aan wildstrooperij plichtig gemaakt te hebben. Verders werden nog eenige boeren met een aantal marken gestraft om te kort gebleven te zijn aan leveringen voor het nationaal komiteit.

Gewoonlijk verbleven in de parochie een dertigtal soldaten die den ijzerenweg bewaakten – zij bewoonden gedeeltelijk het gebouw der statie, het huis van den barreelwachter en het ledigstaande groot kasteel waar de overste verbleef. Laatstgenoemd kasteel werd door hem ontruimd einde Juli 1915 nadat ze er veel schade hadden aan toegebracht en het voor de anderen onbewoonbaar geworden is, zoodat het ledig is gebleven tot 1 Jan 1918. Op dien datum zijn de E Zusters van Liefde uit Kortrijk gekomen om het bewonen, nadat zij het in orde hadden doen brengen. Buiten de dertig gewone soldaten waarvan hooger spraak zijn er in Februari 1917 150 soldaten toegekomen uit Roemenie zij namen hunnen intrek bij de bevolking en verbleven er tot in het begin der maand Mei. De school werd te dier gelegenheid gedurende eene maand opgeschorst.

De pastorij van Lovenjoul werd door de duitschen ten gronde afgebrand, aan de kerk werd geene schade toegebracht.

De kruisweg geenszins met de gothieke kerk overeenstemmende werd in 1916 door eenen nieuwen vervangen. Elke statie kostte 175 franken werd vervaardigd door Mr Van Uytvanck, beeldhouwer te Leuven en plechtig gewijd door eenen Pater Minderbroeder van Leuven op 29 October 1916 Feest van St Ermelindis geboorteheilige van Lovenjoul.

Gedurende den oorlog namelijk 2 Januari 1918 kwamen op het groot kasteel, vroeger toehoorende aan de graven de Spoelbergh, thans eigendom der Hoogeschool van Leuven, eenige zusters van Liefde uit Kortrijk. Half Februari werd er na de noodige toelating bekomen te hebben eene huiskapel ingericht. Het Allerheiligste Sakrament wordt er bewaard en alle veertien dagen wordt er mis gelezen door eenen Priester van Leuven.

Hetzelfde jaar, in de maand april, kwamen in een ander gebouw staande in ’t park van voornoemd kasteel, dichter bij de parochiekerk, elf zusters van de zelfde orde met een zestigtal zieke of oude vrouwen. In 1916 December waren zij door de duitschen genoodzaakt hun gesticht te Brugge te verlaten en vertrokken toen naar de Kolonie van Merxplas. Het leven was er hun zeer onaangenaam en kostelijk, aldus kwamen ze naar Lovenjoul vanwaar zij rond Paschen hopen te vertrekken naar hun vorig gesticht te Brugge. Ook die zusters bekwamen de toelating om eene huiskapel in te richten – alle veertien dagen wordt er ‘t H. Misoffer opgedragen.

9-b. Zie hooger

9-c Nooit is de vrijheid van den eredienst binnen de kerk belemmerd of gestoord geweest. De bisschoppelijke brieven zijn er allen geleezen geweest – uitgenomen het 2de deel van den Brief – Jan 1915 Vaderlandsliefde en standvastige lijdzaamheid” deze brief werd gedrukt en in alle huizen uitgedeeld. Ook de sermonen zijn nooit onderbroken geweest – zijn altijd regelmatig geschied.

In ’t jaar 1915 deed de processie ter gelegenheid van H. Sakramentsdag haren gewonen omgang deels slechts met maagdekens in ’t wit en lichtdragers, bijna al de voorwerpen zijn verbrand geweest of moedwillig vernield. Nadien is er geene H. Sakramentsprocessie meer uitgegaan – De openbare berechting der zielen en de Kruisprocessie zijn altijd geschied, zonder dat er kennis van gegeven werd of toelating gevraagd aan de duitschen – en zijn ook altijd gebeurd zonder stoornis of andere gevolgen.

Het bijwonen der goddelijke diensten heeft sedert Januari 1915 niets te wenschen gelaten, heeft integendeel bijgewonnen. De Communiën zijn grootelijks vermeerderd zoals hierna kan bestatigd worden – dank aan de inrichting van eenen Bond van J.H. Hert voor mannen die thans 95 leden telt en wier leden iedere maand te communie gedaan ten minste met 80. – dank aan de herinrichting der Congregatie van OLVr. die van 22 tot 75 leden geklommen is en die ook maandelijks gezamenlijk te communie gaan – dank aan het beter vieren van den 1sten vrijdag der maand waarop het getal communiën gestegen is van 40 tot 150.

Aan de plechtige Communie der kinderen zijn geene uitzonderingen geweest – dit komt hierbij dat er geene schamele armen zijn en dat de armsten eenigszins door toedoen van den EH Pastoor ondersteund geweest dank aan de vrijgevigheid van eenige parochianen.

Plechtige Communie

1913 1914 1915 1916 1917 1918

Jongens 17 8 13 18 10 12

Meisjes 16 12 10 11 15 8

Totaal 33 20 23 24 25 20

Als buitengewone diensten mogen aangezien worden: De Triduum ter eere van t H Hert van Jesus voorgeschreven door de Geestelijke Overheid – gepredikt door de E Pat. De Smet Redemptorist – die waarlijk als eene zending mag aanzien worden voor het bijwonen der sermonen en het naderen tot de HH Sakramenten. Er waren bij het sluiten van den Triduum geen vijftig personen die niet te communie zijn geweest.

De openbare zedelijkheid is in ’t algemeen goed geweest, er zijn nochtans twee vrouwen van soldaten geweest die tot ergernis der parochianen gediend hebben, buiten hen nog twee meisjes van de lichste soort maar zij werden algemeen met de vingeren gewezen.

Tot in Juli 1918 was er te Lovenjoul geene kermis geweest, maar dan is zij door de gemeenteoverheid toegestaan.

De begoede en brave bevolking heeft deze handelwijze afgekeurd en de EH Pastoor heeft zulks ook van op den preekstoel ten zeerste betreurd, hij vond daarin de goedkeuring van alle weldenkende parochianen. Het hoeft niet gezegd dat zulke kermis aanleiding gegeven heeft tot veel ontstichting en veel gemeen volk uit de omliggende dorpen naar Lovenjoul heeft doen komen. Later als het kalf verdronken was, heeft de gemeenteoverheid hare onbezonnen daad beklaagd.

e. De beide scholen van Lovenjoul zijn gemeentescholen.

f. Er bestaat in Lovenjoul geen patronaat noch voor jongens noch voor meisjes.

Er bestaat enkel: Een Boerengilde met 58 leden – eene Boerinnengilde met 70 leden – eene Pensioenkas met 70 leden. In den Boerenbond bestaat ook eene spaar en leenkas.

g. Er werden geene werklieden naar Duitschland ontvoerd.

h. Ondersteuningswerken werden allen verricht door het Plaatselijk Komiteit.

i. zie hooger

10. Michiels Augustus

Taverniers Frans

Oversteyns Edward gesneuveld

Bavin Jules

Bavin Emile

Alberts Louis

Van Emelen Engelbert – gekwetst aan de hand

Execelmans Norbert

Seldeslachts Justin

Furman Theophiel vermist – waarschijnlijk gesneuveld

Vignero Frans gekwetst aan den voet

Demia Pet.

Lacroix Kamiel

Mertens Desiré

Delronge Emmanuel

Taverniers Jaak

Bottu Frans

Rummens Frans

Bottu Emiel

Beuckelaers Jules

Rummens Armand

Van Billoen Jules

Van Veeckhoven Jan

De Winter André

Rummens Gustaaf

Bruelmans Pet Gevangen in Duitsland

Hybels Pet Gevangen in Duitsland

Kempeneers Desiré Gevangen in Duitsland

Nys Alfons Gevangen in Duitsland

Stroobants Frans Gevangen in Duitsland

Van Den Broeck Pascal Gevangen in Duitsland

Stuckens Alfons Gevangen in Holland

Van Den Broeck Maurice Gevangen in Holland

Persoons Jan Gevangen in Holland

De Vroey Ant. Gevangen in Holland

11. In de parochiekerk is nooit een duitscher geweest om opzoekingen te doen. Men is alleen bij den EH. Pastoor geweest om inlichtingen te nemen aangaande de klokken. Deze heeft hem gezegd dat hij de sleutels der kerk niet bezat, dat die bij den koster waren maat dat deze tot afwezig was tot laat in den avond. Daarop zijn zij heengegaan zonder nog weer te keeren.

Geboortecijfer

1913 1914 1915 1916 1917 1918

33 35 27 28 13 28

Overlijdens

18 18 12 16 12 36

12. Alhoewel de landbouwers in ’t algemeen meer naastenliefde zouden hebben kunnen tonen mag gezegd worden dat een groot getal zeer vrijgevig zijn geweest, en slechts de prijzen van het Komiteit gevraagd hebben. De Leuvensche bevolking zal daar best kunnen over oordelen.

In 1917 werd eene omhaling gedaan tusschen de leden van den Boerenbond, zij bracht 500 franken op. De opbrengst bestemd tot ondersteuning der kleine burgerij werd aan de geestelijke overheid gestuurd.

13. Twee dagen na den wapenstilstand 13 Nov 1918 kwamen hier de eerste duitsche troepen in groote massa voorbij, dit duurde tot 19 November. Iederen avond bleven er hier overnachten, de eersten droegen roode vlaggen en gingen in de grootste wanorde, de officiers hadden hunne kenteekens afgedaan en werden niet meer gehoorzaamd veel officieren hadden zelfs schrik van de gewone soldaten die hen onbeleefd en zelfs dreigend dierven antwoorden. De twee of drij laatste dagen was er nog orde in ’t leger, ’t waren de troepen die van het front terugkeerden – aan hunne spraak te hooren waren het keizerlijken of keizersgezinden, nochtans schenen zij allen met schrik bevangen om naar hun land weer te keeren.

Hun aard van stelen waarmede de duitschers bij hunnen inval bezield waren was bij hunnen terugtocht bijgebleven. Zoo stolen zij bij Em. Van Goidsenhoven een schoon paard; de landbouwer had binst de nacht gerucht gehoord, stond op en bemerkende dat zijn paard weg was nam aanstonds de richting van Thienen en vond gelukkiglijk zijn paard te Bautersem waar hij het na veel moeite eindelijk terug kreeg.

Bij Francis Struyf stolen zij een verken, bij Aug Overstyns eene koe – bij Karel Vercammen ging het zoo ver dat zij, terwijl de vrouw het bemerkte – in den kelder drongen en er een versch geslacht verken uit de kuip haalden. De vrouw die weerstand bood werd met den revolver bedreigd. Bij nog andere boeren namen ze eetwaren voor hunne paarden zonder dat zij er iets voor betaalden.

1ste November dus vóór den wapenstilstand werd van uit eenen voorbijrijdenden trein de koe doodgeschoten der zusters van Liefde. Deze stond in het park te grazen – bij onderzoek bleek dat zij door eenen duitschen kogel werd gedood.

14. 15 november: Nationale Feestdag werd bij eenige dorpelingen de Belgische vlag uitgestoken zonder dat de duitschers ze deden intrekken. Bij de intrede der Belgische en verbondene legers werd er algemeen gevlagd. Op 15 en 23 november werd het Te Deum plechtig gezongen. Al de gevangenen uit Holland en Duitschland zijn weergekeerd.

Ook van de uitwijkelingen is niemand achter gebleven.

Ter gelegenheid van de bevrijding van ons vaderland deed de EH. Pastoor een sermoon waarin hij bezonder drukte op de tusschenkomst van ’t Hert van Jesus als bezondere belooning der godsvrucht die de parochianen negen achtereenvolgende 1ste vrijdagen hadden getoond. Hij rekende dan ook op de dankbaarheid en verzocht de inwoners mild bij te dragen in den aankoop van eenen troon tot versiering van ’t beeld van ’t H. Hert op de 1ste vrijdagen, en van de 12 Beloften van ’t H. Hert voorgesteld op vaandels te dragen in de Processie. De rondhaling bracht de ronde som op van 700 franken het H. Hert van Jesus ter eere.

DGR

Edm De Groote

Pastoor

Al Seldeslachts A. V.d.Broeck

Gemeentesecretaris onderwijzer

M Uytvanck is waarschijnlijk Joseph François Benoit Van Uytvanck ° Leuven 25/07/1884, zoon van Benoit Van Uytvanck en van Marie Adolphine Hutsebaut.

Bijlage

Gevangenneming van Pater Raynerius Snel, minderbroeder (van het klooster te Leuven) door de invallende Duitsche Troepen te Lovenjoul, op Donderdag, den 27n Augustus 1914.

Verslag

Donderdag, 27 Augustus 1914, te ruim 9 uren ’s morgens, werden de Paters en Broeders van het klooster der Minderbroeders (Vlamingenstraat) te Leuven, door de bel der gemeente samengeroepen en hun werd door Pater Gardiaan aanzegging gedaan, dat al de inwoners der stad moesten vluchten, omdat de Duitsche militaire overheid had afgekondigd dat Leuven ging gebombardeerd worden. Op de vraag van eenige kloosterlingen: “waarheen moeten wij vluchten?” antwoordde Pater Gardiaan: “Naar Roosbeek (Thienen) op.”

Ik vroeg dan aanstonds aan Pater Gardiaan of ik naar de Zusters Clarissen-Coletienen (bij wie ik de biechtvader ben) mocht gaan, en zoo de zusters nog in hun klooster waren – daar dan mocht blijven. Pater Gardiaan stond mij aanstonds mijn verzoek toe.

Na eerst met de andere kloosterlingen de heilige speciën genuttigd te hebben, ging ik dan langs de Frederik-Lintstraat, de Vesaliusstraat en de Marie Theresiastraat tot in de Bogaardenstraat, waar ik echter het klooster der bovengenoemde zusters gesloten vond. Ik belde twee- driemaal aan, doch niemand kwam opendoen. Dan zei mij iemand van de geburen, dat de zusters allen reeds weggevlucht waren.

Daarop ging ik heen en zette mijn weg voort tot aan het begin der Maria Theresiastraat, d. i. aan het statieplein. Dit was ledig en afgesloten: het moet rond 10 uren geweest zijn toen ik daar aankwam. Met nog een 20 à 30 vluchtelingen, ging ik meer op rang, de een na de anderen, dan wel naast elkander, rechts den boulevard op naar de Thiensche Poort. Wij volgden het voetpad onder de boomen, daar de steenweg of staat versperd was door puinhopen van omvergevallen muren of neergekomen daken en schoorstenen. De huizen op den boulevard, te beginnen op de hoek de Maria Theresistraat, waren reeds grootendeels door den brand vernield, die zelfs nog niet gansch uitgedoofd was.

In de Maria Theresiastaart, tusschen de Blijde Inkomst- en de Bogaardenstraat, had ik een dood paard op straat zien liggen en op den Thienschen Boulevard lagen op de straat vvan den boulevard, langs den ijzerenweg, stonden op korte afstand van elkander, schildwachten met geladen geweer, gericht naar de vluchtelingen.

Aan de Thiensche Poort kwamen groote massa’s volk de stad uit, die den Thienschen Steenweg opgingen. Ik vervoegde mij bij hen, hopende onderweg dan wel mijne medebroeders aan te treffen? (Zie N.B. onder de bldzijd) Niet ver buiten de stad lag op den steenweg een dood paard, dat reeds in ontbinding verkeerde.

Welhaast zag ik eenige zusters Clarissen-Coletienen, die zuster Bonaventura, jubilarisse, in een stoel op rolletjes gezeten, voorttrokken. Wat verder ontmoette ik Eerw. Moeder Abdisse met 3 of 4 zusters bij haar. Al gaande kwamen mij eenige priesters voorbij, o.a. ook de ZZ. EE. Heeren Neyens en Tielemans, pastoor en oud-pastoor van Sint Jozefsparochie te Leuven. Terwijl zij voorbijgingen wisselden wij eenige woorden met elkander, maar dachten er toen niet aan, dat wij na een goed half uur later, te zamen zouden gevangen zijn.

Wat verder, een half uur buiten de stad, rechts van den steenweg tegenover de gemeenteschool van Corbeek-Loo, op het gehucht genaamd “De Mol” is er een steenbakkerij. Ik zag daar op een berg leem bestemd om er steenen van te bakken - drie Paters Dominicanen, (ZZ/ EE. PP. Rolin, Parijs en Tuyaerts) die mij toeriepen dat zij als gijzelaars waren genomen en als ik goed verstaan heb, vroegen zij mij ook of ik ook geen lust had om bij hen te komen. Dààrboven, op die hoogte of dien leemberg, stonden nog al veel kanonnen, waarbij zich ook veel soldaten bevonden.

Nota bene. De Paters en Broeders zijn wel het klooster uitgegaan, maar nauwelijks buiten op straat zijnde, raadden de menschen, geburen vooral, hun aan toch maar niet te vluchten. Zij hebben dien raad gevolgd en zijn gelukkig thuis gebleven, want noch het klooster noch de kerk hebben iets te lijden gehad van het “zoogenaamde bombardement”, d.w.z. van de in de stad aangerichte verwoesting.

Een weinig verder, op een vlak stuk land, altijd rechts van den steenweg en gelijk met dezen, d.i. niet hooger of lager gelegen, waren ook vele soldaten gekampeerd. Eén van hen, dicht aan den steenweg staande, sprak mij aan en zeide, dat hij ook katholiek was en dat Leuven ging gestraft worden, omdat er ’s nachts te voren drie duitsche soldaten door de inwoners de hals waren afgesneden. Ik had er volstrekt niets van gehoord en het was ook niet waar; maar zoo iets moesten de duitsche officieren hun mannen wijsmaken, om hun laffe plunderingen en brandstichtingen, die zij te Leuven gingen aanrichten, te rechtvaardigen.

Ook hadden de Duischers afgekondigd, dat de stad Leuven zou gebombardeerd worden, doch op heel den weg naar Thienen heb ik dikwijls met aandacht, maar altijd te vergeefs geluisterd naar het schieten, dat natuurlijk hoorbaar moest zijn bij een bombardement.

Wederom wat verder, reed een groote autombiel, van Leuven komende voorbij, met zeker wel 10of 12 inzittende Duitsche officiers. Eenigen van hen mij ziende, balden, met furie op het gelaat, den vuist naar mij, alsof ik een plichtige was. Gelukkig bleef ik gerust en kalm denkende:” och, dat zijn zeker fanatieke protestanten, voor wie het priester of kloosterkleed voldoende is, om in woede te ontsteken.

Eindelijk te Corbeek-Loo gekomen, zag ik op den steenweg, zoover mijne oogen reikten, bijna niets dan Duitsche soldaten, die dáár een wacht hadden opgeslagen. Toen ik dan met de vluchtelingen op den veloweg gaande, een 100 passen of stappen Corbeek-Lo door was en mij op het grondgebied van Lovenjoul bevond, naderde mij op eens een officier en sprak:” Ga eens mede”. Gedwee en zonder tegenspreken ging ik met hem mede, te midden van den steenweg en misschien wat te dicht naast hem loopend, zei hij mij:” niet zoo dicht naast mij gaan”. Achter mij volgde een soldaat met geweer op den schouder.

Na den officier 70 à 80 stappen gevolgd te hebben, kwam ik aan een kleine boerderij of liever eenvoudige boerenwoning,nl. een huis met aanpalende stallen, zooals er op de dorpen in de gansche streek daar nog al veel gevonden worden. De Voorgevel van het huis, dat links van den steenweg stond, gaf hierop uit. In den zijmuur aan de linkerzijde, naar achter loopend, was eene deur, die toegang gaf tot een kleine schuur, ruim 4 meters lang op 2.60 m. breed. Dit schuurtje maakte deel uit van het huis, d.w.z. bevond zich onder één en hetzelfde dak met het huis? In die kleine schuur moest ik binnengaan; daarin werd ik, nochtans gansch onplichtig aan de beschuldigingen, eenigen tijd later door een Duitschen officier tegen mij en nog andere priesters, die er reeds waren, ingebracht, gevangen gezet, want aan den ingang stonden twee soldaten met geladen geweer op schildwacht.

Sommigen heeten de plaats, die ik een kleine schuur noem, liever een stal of een soort van stal, ja, een varkenskot. Wat er van zij of niet, de naam doet weinig aan de zaak. De plaats om een stal genoemd te kunnen worden, was er klein en vuil genoeg voor. Er lag stroo op den grond, dat er werd uitgespreid na de aankomst der eerste gevangenen. Nota: Den 30 n September 1914 zijn eenige Duitsche soldaten het huis komen in brand steken, te gelijk met nog andere woningen van Corbeek-Loo en Lovenjoul, omdat er tusschen dit dorp en Thienen schade was toegebracht aan den ijzerenweg en men de daders niet kon of liever niet wilde vinden. Belgische soldaten in uniform hadden bommen geworpen, maar der Duitschers wilden dat niet erkennen.

Het schuurtje of de stal is blijven staan; de deur, die er toegang toe gaf is thans toegemetseld. De plaats zelve dient nu tot slaapkamer aan de bewoners van het huis, dat heropgebouwd is voor zooveel; het woonvertrek aan de kleine schuur palende, een kleine

Vierkante kamer, is voorlopig hersteld.

Dààr, in het schuurtje, trof ik de hiernavolgende gevangenen aan: den Z. Eerw. Heer Neyens, pastoor van S. Jozefsparochie; den Z. Eerw. Heer Tielemans, oud pastoor; den Eerw. Heer Vertommen, onderpastoor derzelfde parochie, den Z. Eerw. Heer Kanunnik Lemaire, hooglerrar in de Christelijke Bouwkunst, aan de Hoogeschool; den Z. Eerw. Pater De Clerq, rector van het Seminarie van Scheut, te Leuven, met twee zijner medekloosterlingen, de EE. PP. Van Zuyt en Moves; den Eerw. Heer De Neuter, leerling aan het Groot Seminarie van Mechelen en Broeder Rodolphus, der Broeders van de Christelijke Scholen te Brussel.

Deze broeder, wien de Duitsche Soldaten in het schuurtje buiten zijn weten zijn geldbuidel hadden ontfutseld, zocht hem te vergeefs in het stroo, toen ik binnenkwam en daarom vroeg hij mij vriendelijk wat te willen blijven staan en niet verder tot tegen den muur te gaan.

Welhaast kon ik over het stroo heenstappen, maar aanstonds – ik leunde wat, daar ik vermoeid was, tegen de muur – kwam er een soldaat, ik denk een onderofficier, aan den ingang van onze gevangenis, ons alle,, priesters en kloosterlingen, - op bijtenden en snauwenden toon, gelijk de Duitschers dat kunnen – verwijten, dat wij het volk hadden opgestookt om op de Duitsche soldaten te schieten. Aan onbeschofte woorden, zooals “Schweinhünden”, “Schweien” en dergelijke ontbrak het den laffen held niet. “Bidt nu maar,” eindigde hij, “bidt maar tot God, want welhaast zult gij den kop afkrijgen.”

Wellicht vreesden de soldaten, die aan de deur op schildwacht stonden, dat M. Pastoor Neyens, die reeds, vóórdat ik in het schuurtje binnen gebracht was, vrijmoedig had geantwoord op de valsche beschuldigingen opnieuw zou beginnen te spreken; want één van hen snauwde dien Z. Eerw. Heer bijzonder, maar ook ons allen te zamen barsch en onbeschoft toe: “Kein Wohrt mehr!” Niemand heeft daarna nog tot de soldaten gesproken, allen bewaarden wij het stilzwijgen.

Ondertusschen had ik lij op den grond tegen den muur nedergezet, niets anders denkende dan dat ons laatste uur geslagen was. Ik biechtte aan een Pater missionaris van Scheut, die naast mij zat en den rozenkrans biddende bereidde ik mij tot den dood.

Een tien minuten later daarna werd eerst de Z. Eerw. Heer Kanunnik Noël, hoogleeraar in de Wijsbegeerte aan het Instituut S. Thomas en een weinig later nog de Eerw. Heer Kerstrens, onderpastoor van S. Antonius’parochie, bij ons in de kleine schuur binnengebracht. Daarop kwam er een soldaat zien en na ons geteld te hebben, sprak hij luid op: “Twaalf stuks! Twaalf koorden!” Toen zeide de Z. E. Heer Kanunnik Lemaire tot zijn collega, den Z. E. Heer Kanunnik Noël:” Mon cher, on va nous pendre”.

Daar de Z. E. Heer een reiszak in de hand droeg, sprak hij tot de soldaten, die aan den ingang van onze gevangenis stonden;” Als ik hier moet blijven, wilt dan mijne moeder roepen, eene Dame, die op den steenweg staat, opdat ik haar mijn reiszak kan afgeven”. Of de soldaten Madame Noël hebben geroepen weet ik niet, maar eenige oogenblikken nadat Mr Kanunnik zijn verzoek gedaan had, kwam zij vergezeld van een officier, dat het te verwonderen was, dat men hier haar zoon en de andere priesters tegenhield en gevangen nam; een duitsche officier te Leuven had nochtans gezegd, dat allen, ook de priesters, vrijen doortocht hadden langs den steenweg naar Thienen op.

De officier zei in het Duitsch, dat wij verdacht werden van spionage en beschuldigd van het volk opgestookt te hebben om op de Duitsche soldaten te schieten. Hij vroeg vervolgens aan de twee heren Kanunnikken, die vooraan het dichtste bij de deur stonden, wie zij waren en wat zij deden. Zij antwoordden geleerden te zijn en noemden de vakken, welke zij leeraarden; zij haalden ook de namen aan van eenige Duische hoogleeraren, die zij kenden. Op de beschuldigingen tegen hen en ons allen ingebracht, gaven zij ten antwoord (steeds in het Duitsch sprekende) dat zij persoonlijk volstrekt niet hadden opgestookt om op de Duitsche soldaten te schieten, om de eenvoudige reden, dat zij, hoogleeraren zijnde, bijna niet in aanraking komen met het volk en de overige Heeren, hier gevangen, hebben het volk evenmin ertoe aangezet; het zijn allen vreedzame priesters en eenigen zelfs hebben hun onderhoorige geloovigen, zowel in de kerk als daar buiten, vermaand de kalmte en de rust te bewaren tegenover de Duitsche troepen.

Toen de twee Heeren Kanunnikken nog voortspraken, zeiden zij o.a. ooké Een Duitsche Officier te Leuven heeft ons verzekerd, dat wij vrijelijk en ongehinderd konden vluchten langs den steenweg naar Thienen”. Wij allen, die in de kleine schuur zaten, bevestigden hun gezegde met gezamenlijk nog al luide te zeggen;” Ja, ja, dat is ons te Leuven door een Duitsche Officier verzekerd!”

En zoo was ons proces gewonnen, ik bedoel, onze gevangenschap in die zoogenaamde stal ten einde: de officier liet ons allen los en vrij gaan, om voort te vluchten. Eenigen van de soldaten, die in groot getal op den steenweg stonden, ons uit het schuurtje ziende komen, wilden ons opnieuw tegenhouden, maar toen wij hun zeiden dat een officier ons in vrijheid had gesteld, mochten wij onzen weg voortzetten.

Dit verslag, door mij zelven opgesteld in de maand Februari van het jaar 1915, verklaar ik door mijne handtekening in alle deelen waar en echt te zijn.

P. fr: Raynerius Snel, minderbroeder

P.S. Daar er reeds 9 heeren geestelijken in de kleine schuurt waren toen ik er binnengeleid werd, zoo kan ik niets zeggen over de be- en mishandelingen hun vóór mijne komst door de Duische soldaten aangedaan. Ziehier echter wat mij door hen zelven verhaald is: “Allen”, zegt de Z.E.P? De Clercq, rector, allen zijn wij afgetast geworden en mij hebben zij mijne agenda, identiteitspapieren en mijne pennemes afgenomen”.

De Z.E. Heer Tielemans, oud Pastoor, alsook Br: Rodolphus van de Chr: Scholen, zijn nog al op brutale wijze behandeld. Zij hoorden zich door de soldaten toesnauwen;” Schweinen, gaat daar liggen op den grond” en dan hebben zij hem, behalve een kostelijke snuifdoos en een klein pennemes, hangende aan zijn horlogeketting, nog de som van 5020 franken ontvreemd. Aan Br: Rodolphus ontfutselden zij zijn geldbeurs, ongeveer 30 franken inhoudende.

De Eerw: Heer De Neuter, seminarist, werd ook afgetast, maar niets afgenomen; hij kreeg op de linkerkaak een zoo duchtigen slag met de hand van een soldaat, dat hij suizebolde of sterren zag. Hij had gezegd dat men hem reeds afgetast had en dat was te veel: hij moest zwijgen...

Eén van de twee Paters van Scheut had een valies bij zich, waarin nogal veel vijf frankstukken staken. De soldaat door wien de Pater onderzocht werd, door het geld verblind, nam eerst één stuk, dan nog een tweede en misschien nog een derde. Daarna kwamen andere soldaten op hunne beurt elk ook één of meer vijffrankstukken uit de valies nemen…

Aan den Z.E. Heer Neyens, pastoor, ontnamen zij eerst zijn zilveren zakuurwerk en eene som van 6340 franken. De soldaten waren allesbehalve vriendelijk in den Eerw. Heer af te tasten; zij wierpen hem meermalen het woord “Schwein” naar het hoofd, alsnog beschuldigden zij hem voornamelijk het volk tegen de Duitsche soldaten opgestookt te hebben. Eerwaarde wedersprak hem door te zeggen, dat hij juist het tegenovergestelde had gedaan nl. zijne parochianen trachten in kalmte te houden. Hij voege erbij: “Verschillende Heeren hier tegenwoordig kunnen het getuigen, dat ik rust en kalmte aan mijne toevertrouwde kudde heb aanbevolen”. Maar welhaast riep een Duitsche soldaat, die bij de deur stond, hem toe:” Kein Wohrt mehr!” En de Heer Pastoor heeft toen gezwegen.?

De twee EE: HH: Neyens en Tielemans hebben toen zij terug thuis waren, het hun ontstolen geld, te meer daar het hun niet toebehoorde, maar voor goede werken en noodlijdenden bestemd was, teruggevraagd aan den Duitschen Generaal Gouverneur Baron von Bissing. Deze heeft dan door Duitsche rechters een onderzoek doen instellen, waarop al de gevangenen, behalve Mr Kan. Noël, de twee Paters van Scheut en de Broeder Rodolphus, omdat zij Belgie hebben verlaten, zijn verschenen. Ik heb natuurlijk niets kunnen zeggen over de ontvreemding van die twee sommen geld, tenzij hetgeen ik gehoord had, omdat ik er niet bij tegenwoordig was, toen dat geld werd afgenomen.

Na het onderzoek werd aan de Heeren Pastoors geantwoord, dat het niet genoegzaam bewezen was, dat Duitsche soldaten hun dat geld hadden ontnomen en dat die soldaten meer moesten aangeduid zijn, wilden zij kunnen rekenen op teruggaaf.

Daarna hebben de Eerwaarde Heeren nogmaals hun geld teruggevraagd en het dan tot den laatsten cent weergekregen, wellicht meenen zij, omdat zij dezen, hun tweede brief sloten met de hiernavolgende volzin: “Wanneer men de geschiedenis van den oorlog zal schrijven, is het goed, dat men wete, dat wij, nadat ons dringend verzoek van schadevergoeding is verworpen, zijn voortgegaan op te komen tegen de hatelijke handelwijze, waarvan wij de ongelukkige slachtoffers zijn.” Quand on …. qu’après le rejet de notre requête de dommages et intérêts, nous avons continué à protester contre l’acte odieux, dont nous sommes les malheureux victimes.

Andere bijlagen

Aantal communieën in 1913, ’14, ’15, ’16, ’17, ‘18

Parochie Lovenjoul

1913 – 8485

1914 – 9100

1915 – 14300

1916 – 15100

1917 – 15200

1918 – 27000: Dit hoog getal komt voort wegens de beide kloosters bestaande uit 18 kloosterlingen en een zestigtal ouderlingen hier toegekomen begin 1918.

Op een postkaart gericht aan :

Zeer Eerw. Heer Laenen

Archivist

Bisdom

Mechelen

Eerw. Heer Kanunnik

In antwoord op uw geeerd schrijven van 2 Nov. Laat ik u weten dat op 19 aug 1914 geen burgers gedood werden in Lovenjoul. Een zekere Verreydt is doodgeschoten geworden tegen Lovenjoul op den grond van Bierbeek, verder heb ik van geen gedoode burgers in mijne parochie gehoord.

J. F. Verboven

Pastoor

Lovenjoul

Lovenjoul 19 Feb. 1918

Zeer Eerw. Heer Deken

Als gevolg op het schrijven van zijne Eminentie heb ik de eer u volgende inlichtingen te verschaffen

1° Er berust eene klok in de kerk van den H. Lambertus te Lovenjoul.

2° -

3° Zij draagt als jaartal “Gegoten 1732”.

4° Gewicht: moeilijk om schatten men denkt 400 à 425 kilos

5° Toon: La Bémol

6° Versierd door eene Heilige Familie

7° Meet 72 cm hoogte en 78 centim diameter.

8° Als opschrift draagt zij buiten het jaartal 1732 Burgemeester Petrus de Spoelbergh – Pastoor Nys.

Ziedaar, zeer Eerw. Heer Deken, de inlichtingen die ik er u kan over verschaffen. Ik bied u met dezen mijne eerbiedigste groeten

Edm. De Groote

Pastoor

Verslag van Haasrode

Parochie van Haasrode (O.L.Vrouw) – Gemeente Bierbeek

Bouwstoffen betrekkelijk de geschiedenis der kerke van België gedurende den groote oorlog.
Parochie O.L.V. Haesrode
Haesrode, Prov. Brabant Arrond. Leuven Gem. Bierbeek heeft betrekkelijk weinig door den oorlog geleden.
De bevolking was gedurende de eerste dagen van de oorlog redelijk kalm, de goddelijke diensten werden beter bijgewoond, er waren meer biechten en communiën. Het rozenkransgebed werd elken avond goed bijgewoond in de kerk. Later werd het rozenhoedje elken dag gebeden na de mis; dir werd onderhouden gedurende gansch den oorlog en nu wordt dit gebed nog elken dag gedaan, uit dankbaarheid.
Bij den inval der Duitschers op 18 Augusti 1914 had het grootste deel der bevolking zich verstoken in de omliggende bosschen. Slechts zeven duitsche soldaten zijn op verkenning doorgetrokken. De groote massa troepen is langs Bierbeek (centrum) en over het uiteinde der parochie langs Park Heverlee doorgereisd. Er is dien dag geene schade veroorzaakt.
Den 26 augusti is door eenige duitsche soldaten welke in autowagens doorreden, een huis afgebrand, rede onbekend.
In de dagen der verwoesting van Leuven, den 25 Aug. begonnen, hebben ruim 3000 inwoners dezer stad gedurende acht dagen in Haesrode verbleven.

9. b. De goddelijke diensten zijn altijd gepleegd zonder onderbreking; de Duitschers hebben geen gebruik gemaakt van de kerk.
c. De lezing van den beroemden herderlijken brief van zijne Eminentie kardianaal Mercier, is uitzonderlijk verboden geweest als ook eenmaal de processie van het H Sakramen. Voorts werd de eeredienst zoo binnen als buiten de kerk, gedurende gansch den oorlog, volgens gewoonte gepleegd.
d. Bijwonen der diensten en naderen tot de HH. Sakramenten in’t begin van den oorlog beter; later zooal volgens den gewonen trant. De plechtige communie der kinderen gelijk buiten den oorlog.
g. Geene werklieden of dienstplichtige werden ontvoerd. Doch eenige honderden dienstplichtigen en andere burgers hebben op het einde van den oorlog, bij hunnen doortocht in de parochie, nachtverblijf en voedsel ontvangen; ook honderden hoornbeesten uit het noorden van Frankrijk en uit het zuiden van Belgie weggevoerd. Alzoo had onze bevolking aan afbeeldzel van hetgeen haar te wachten stond, zoo de oorlog nog eenige tijd zou duren.
h. Gewone ondersteuningswerken door het komiteit.
i. Boeten, uitbuiting der bevolking, gelijk in het algemeen overal, niets bijzonders te melden.

10.Getal soldaten opgeroepen: 37, waaronder vele jonge gehuwden. Hebben vrijwillig dienst genomen 3: Aug. Goemans, Herman Vinckx en Arthur Page. Deze laatste, eerst krijgsgevangene in Holland, na den val van Antwerpen, heeft hij bij de eerste gelegenheid het belgisch leger vervoegd. Gesneuveld 3. Arthur Page, Theophiel Verhoeven, Victor Dupont – In Holland gestorven.
Jeroom Nackaerts Henri Declercq, na den val van Veurne krijgsgevangen in Duitschland, door gebrek verzwakt naar Zwitserland overgebracht, en eenige dagen na het sluiten van den wapenstilstand, in Frankrijk overleden.
Vergelijkende tafel der huwelijken, geboorten sterfgevallen
1913 : 10 47 24
1914 : 4 51 24
1915 : 3 36 19
1916 : 6 25 15
1917 : 9 28 16
1918 : 6 26 42
Nota voor de geboorten: verscheidene jonge gehuwden in ‘t leger
Voor de sterfgevallen; 1918 groot deel sterfgevallen ter oorzake der Spaansche koortsen.

11. Geene huiszoeking werd gedaan in de kerk - de opname der groote klok is geschied - eene kleine klok, wegende omtrent 30 k gegoten in het jaar 1553, was weggeborgen zoo haast er spraak was van in beslagname der klokken. Toen werd ook het meest koper der kerk verdoken.
13. Een peerd werd medegenomen in verwisseling van requisitiebon zonder weerde.
14. Er zijn geen belgische troepen in de parochie doorgetrokken. Enkel zijn er eenige honderden fransche soldaten gehuisvest geweest; bij hunne intrede luidde de groote klok, waren de huizen bevlagd. Godsdienstige plechtigheden volgens voorschriften der geestelijke overheid.

Bovenvermeld verslag echt verklaard door:
Beirinckx pastor te Haesrode Bierbeek
Ch Loonbeek schepen der wijk Haesrode Bierbeek
W De Ridder hoofdonderwijzer Haesrode Bierbeek

Getal communiën in
1913 ’14 ’15 ’16 ’17 ’18
8758 14542 11974 11345 10014 9336

Aantal kinderen tot de plechtige communie toegelaten in:
1913 ’14 ’15 ’16 ’17 ’18
32 30 38 28 29 34
Den Eerw. Heer Beirinckx
Pastoor te Haesrode