De aflossing van Knobelsdorf en Falkenhayn. Naargelang de Franse druk op het front groter wordt geraken de Duitse troepen steeds meer en meer gedemoraliseerd. Het aantal overlopers neemt toe! Vele frontsoldaten zijn afgestompt door het voortdurende zien van lijken zonder hoofd, zonder benen, door de buik geschoten, met kapot geschoten voorhoofd, met een gat in de borst! Het grootste deel van de kadavers zijn niet meer herkenbaar ze liggen aan flarden geschoten, bleek en vuil, in de taaie geelbruine blubber die het slagveld bedekt. Een soldaat vertelt: 'wie dekking zoekt in een granaattrechter valt bovenop glibberige, in ontbinding verkerende lijken en moet met stinkende handen en stinkende kleding verder'.

Om de moraal te versterken geeft generaal von Lochow opdracht streng op te treden tegen deserteurs, lafheid en insubordinatie. Meerdere malen worden aan het front standrechtelijke executies uitgevoerd. Een soldaat vertelt: 'in het trommelvuur bestaat geen dapperheid meer: alleen maar zenuwen, zenuwen, zenuwen. Als iemand dagenlang aan zulke beproevingen wordt blootgesteld is hij niets meer waard als aanvaller of verdediger!'

Woensdag 23 augustus: In het Duitse hoofdkwartier te Stenay ontvangt men het bericht dat generaal von Knobelsdorf wordt vervangen. Hij krijgt de verantwoordelijkheid voor het mislukte Verdun-offensief, dat op een nederlaag dreigt uit te lopen, op zijn nek.De kritiek op opperbevelhebber von Falkenhayn neemt ook toe. Hij wordt aansprakelijk gesteld voor het feit dat de slag om Verdun, die de Fransen moest laten doodbloeden, in feite een vleesmolen is geworden die ook evenzeer de Duitse troepen heeft getroffen! Hierdoor zijn alle offensieve mogelijkheden verloren gegaan.

Als op zondag 27 augustus blijkt dat Roemenië zich aansluit bij de geallieerden in plaats van neutraal te blijven, ontstaat er een crisissituatie het Duitse oppercommando te Charleville-Mèzieres. De Duitse Keizer besluit dat bij Ludendorff en Von Hindenburg, die al hun waarde hebben bewezen aan het oostelijke front, de nieuwe opperbevelhebbers moeten worden. von Falkenhayn wordt naar Roemenië overgeplaatst.

De eerste maatregel van generaal Ludendorff, op aandringen van de Kroonprins, is het beëindigen van de Duitse gevechtsactiviteiten bij Verdun, maar de ingenomen linies mogen niet worden opgegeven. De Fransen denken nog lang niet aan het stopzetten van de strijd. Zij blijven aanvallen uitvoeren op de Duitse stellingen die vaak slecht verdedigbaar zijn en daardoor de Duitsers grotere verliezen opleveren dan de Fransen.

De derde Duitse aanval de strijd om Fleury

De Duitse legerleiding besluit nog éénmaal aan te vallen, om het front te consolideren tussen Fleury en de Thiaumont-fortificatie. Dinsdag 01 augustus.  De aanval wordt ingezet. De Duitse linkervleugel bereikt bijna fort Tavannes maar op de rechtervleugel wordt er geen succes geboekt. Tot zaterdag 12 augustus golft de strijd heen en weer maar er worden aan beide zijden geen successen geboekt. De Thiaumont-fortificatie wordt meerdere keren veroverd en heroverd. Op 12 augustus is ze weer in Duitse handen. Het gevechtsterrein is het gebied tussen fort Souville en de Froideterre-fortificatie dat veranderd is in een groot modderveld met granaattrechters waarin Fransen en Duitsers om beurten aanvallen en tegenaanvallen uitvoeren. Het slagveld is bedekt met doden en gewonden. Er Is geen sprake meer van een frontlinie. De troepen leven aan beide kanten in beestachtige omstandigheden. Er is zoals steeds een groot tekort aan drinkwater, munitie en voedsel. De verliezen zijn aan beide kanten enorm. Vanaf 06 september zal er een voorlopige rust intreden op het slagveld van Verdun

Het laatste Duitse offensief, de bezetting van Fleury

Het volgende grote Duitse offensief is gericht op het veroveren van het dorpje Fleury en de verovering van fort Souville. Van daaruit wil het Duitse leger dan doorstoten naar Verdun. Voordat de grote aanval plaatsvindt moeten de drie Duitse divisies die gelegen zijn tussen de Côte du Poivre en het fort Douaumont wel hun uitgangspositie versterken en daarbij de Thiaumont-fortificatie innemen. Dit is een klein fort met een gepantserde geschutstoren, dat op de heuvelrug vanuit een allesoverheersende positie veel schade toebrengt aan de Duitse troepen.

Donderdag 08 juni De aanval begint maar wordt afgeslagen. De volgende aanvallen op maandag 12 en dinsdag 13 juni leveren enige kleine successen op dat wil zeggen dat een aantal Franse versterkingen en mitrailleurposten in dit gebied worden ingenomen. De Thiaumont-fortificatie is nog steeds Frans bezit.

Woensdag 21 juni 15.50 uur Drie Duitse Legerkorpsen bestaande uit zes divisies, met in totaal 60.000 man, komen in beweging als voorbereiding op de geplande aanval die twee dagen later zal plaatshebben. Het inleidende bombardement levert minder verlies en beschadiging op dan algemeen verwacht wordt, maar het heeft wel weeral de Fransen gewaarschuwd voor de komende aanval. Hier en daar geven de Poilus zich over maar in de meeste gevallen worden de Duitsers opgewacht door mitrailleurvuur. Net zoals bij andere dergelijk aanvallen proberen Franse scherpschutters om de Duitse officieren uit te schakelen. Ook deze attaque is weinig succesvol. Enkel op de linkervleugel, tussen fort Vaux en fort Tavannes, worden er twee Franse versterkingen veroverd. Deze aanval is de voorloper van het grote offensief dat gepland is op 23 juni.

Op 22 juni om 22.00 uur krijgt de Duitse artillerie het signaal om te vuren, 230 stukken geschut schieten in totaal 110.000 gifgasgranaten af. Eén voor één verstommen de Franse kanonnen! Het gifgas schijnt zijn werk te doen. Bij deze aanval gebruiken de Duitsers wordt voor het eerst een nieuw soort gifgas gebruikt. Het is fosgeengas! Dit gas heeft een dodelijke uitwerking die pas na enkele dagen en onder afschuwelijke omstandigheden intreedt. Men rekent er op dat de Franse gasmaskers niet bestand zullen zijn tegen dit nieuwe gifgas. Het is door de Duitse geleerden zo getest op Franse gasmaskers dat het er deels doorheen gaat. Dit is voldoende om ernstige schade, aan het lichaam, aan te richten en degene die het inademde te doden

Vrijdag 23 juni, wordt zowel letterlijk als figuurlijk een gloeiend hete zomerdag. 06.00 uur de aanval begint 17 Duitse regimenten vallen aan in de rich­ting Fleury-Souville maar de aanval zal uitsterven op het Ouvrage de Froideterre. Het offensief is gericht op de verovering van het dorp Fleury en de inname van fort Souville. Van daaruit wil het Duitse leger dan doorstoten naar Verdun. Het fosgeengas heeft minder effect dan werd verwacht en de Duitse aanval stagneert al in een vroeg stadium. Het gas heeft wel de Franse geschutsbatterijen in het achterland tot zwijgen gebracht maar de voorste Franse linies hebben nauwelijks geleden onder de gasaanval. Om 9.00 uur komt de Franse artillerie weer tot leven. Zij richten hun vuur, net als de Duitsers, op het dorp Fleury waar Duitsers en Fransen man tegen man vechten om elke meter grond. Ondertussen is de versterking Froideterre veroverd en wordt de Franse commandopost in Quatre Cheminées belegerd en later veroverd. Aan het einde van de middag luwt de strijd. De hitte en de dorst eisen hun tol! De troepen raken uitgeput en hebben gebrek aan water en munitie. De aanval op fort Souville is volledig mislukt. Alleen de Thiaumont-fortificatie en het dorp Fleury wordt gedeeltelijk bezet. Dit dorp is nu een vooruitgeschoven positie in het Duitse front dorp. De aanval op Verdun is andermaal mislukt. De Duitse legerleiding is zeer teleurgesteld! Doch de Franse verdediging verkeert in deze periode in een crisissituatie. Verdun word ernstig bedreigd

De crisis bij de Franse verdediging: De Franse verdediging verkeert deze dag in een crisissituatie. In paniek vluchten Franse troepen door de straten van Verdun. In de stad legt men al verdedigingsloopgraven aan. Overal ziet men kermende soldaten op de grond liggen die enorme pijnen doorstaan, het zijn allemaal slachtoffers van het nieuwe gas. In paniek begint men met de evacuatie van legeronderdelen en voorraden. Elke coördinatie vanuit de legerleiding ontbreekt en niemand heeft nog enig overzicht van de situatie. Men overweegt zelfs, ook Pétain en Nivelle, de rechter Maasoever te ontruimen. Pétain gebruikt hiervoor als motief dat de Duitsers, bij een eventuele doorbraak, een groot deel van de totale Franse artillerie in handen zouden krijgen, wat een geweldige slag zou beteken voor de gevechtskracht van het Franse leger. Maar men durft het risico niet aan, dit vanwege de invloed die de ontruiming zou hebben op het moreel van het Franse volk. Het volk zou het opperbevel zeker verwijten dat de immense verliezen dan zinloos geweest zijn en dat het opgeven van Verdun een nederlaag is voor het gehele Franse volk. op het Hoofdkwartier heerst er ook een panieksituatie Joffre en De Castelnau zijn ten einde raad. Joffre belooft 's avonds om vier nieuwe divisies te sturen, dit ondanks het feit dat deze troepen nodig zijn bij het nakende offensief aan het Somme-front. Ook de weggestuurde Mangin wordt teruggeroepen.

Dat de Duitsers niet bij machte zijn een doorbraak forceren is te danken aan individuele acties van heldhaftige Franse officieren! Zij organiseren zelfstandig de verdediging aan het front. Maar ook de Franse artillerie, die zonder ophouden doorgaat met het spervuur dat de Duitsers vastpint in hun stellingen, helpt de benarde situatie redden.

Op 24 juni ontvangt het hoofdkwartier van het Duitse V^e Leger het verzoek zuinig te zijn met mensen, materialen en munitie. Het Duitse opperbevel verwacht immers een groot geallieerd offensief aan de Somme en het op 04 juni is een groot Russisch offensief begonnen aan het oostelijke front eist ook mankracht en materiaal op. Maar generaal von Knobelsdorf wil toch nog een allerlaatste aanval op Verdun inzetten. Het stopzetten van de aanvalsactiviteiten zou immers betekenen dat de Duitse troepen zich moeten terugtrekken omdat het tot dusverre veroverd terrein zeer moeilijk te verdedigen is. De vraag is echter hoe moet of kan men ooit die verschrikkelijke Duitse offers rechtvaardigen als het veroverde gebied terug vrijwillig wordt afgestaan? Maar voor het zover is zullen de Fransen op 25 juni een grote tegenaanval in zetten waardoor de Duitse voorbereidingen voor de geplande aanval zullen moeten worden uitgesteld.

Zondag 25 juni: De Fransen zetten onverwacht, na een korte inleidende beschieting, een grote tegenaanval in. Hierbij wordt de Thiaumont-fortificatie bijna ingenomen. Ook in de daarop volgende dagen blijft het Franse leger aanvallen.

Zaterdag 01 juli: De gevechten aan de Somme beginnen. Er worden troepen, artillerie en vliegtuigen van het Verdunfront overgebracht naar de Somme. Daardoor loopt het Verdunfront gevaar om op de achtergrond te verzeilen. Dat wil echter niet zeggen dat de strijd daardoor minder hevig zal worden. Nog steeds wordt verbeten gevochten om Fleury en dit onder onbeschrijfelijke helse, vreselijke omstandigheden. Dag en nacht volgen beschietingen, aanvallen en tegenaanvallen elkaar daar op. Het dorp zou in de loop van de strijd zestien maal van bezetter zijn gewisseld. De omstandigheden zijn er erbarmelijk: drinkwater is niet beschikbaar, de dorpspomp ligt zwaar onder vuur. De soldaten halen 's nachts water uit granaattrechters waarin al dagenlang lijken drijven. Ook de Thiaumont-fortificatie wordt keer op keer bestormd en wisselt regelmatig van bezetter. De Duitse troepen blijven vooruitgang boeken, maar uiteindelijk zal ook de pas afgesneden worden. Vanwege de grote verliezen die het Duitse leger al geleden heeft zal Erich von Falkenhayn van zijn functie afgezet worden. Generaal Paul von Hindenburg zal hem opvolgen.

De tweede Duitse aanval: de strijd om fort Souville

De Duitse aanval zal plaatsvinden op een smal front, dit om het artillerievuur zo sterk mogelijk te kunnen concentreren. De hoofdaanval ligt tussen het Bois de Chapitre en Fleury en er wordt ook een aanval ingezet vanaf de linkervleugel die gericht is op het fort Tavannes. De aanval zal weer ingeleid worden met het afvuren van gifgasgranaten, hiervan zijn er 63.000 stuks beschikbaar. Tijdens deze beschieting zal weer, net als bij de aanvallen van 23 juni 1916, gebruik gemaakt worden van één van de dodelijkste gassen die tijdens de Eerste Wereldoorlog is gebruikt. Dit gas was de sterkste variant van het "groene kruis", ( groen kruis is het herkenningsteken aangebracht op de artilleriegranaten) dit betekende dat het chloor of fosgeen is. In dit geval is het fosgeengas. De op 07 juli geplande aanval moet echter wegens slecht weer worden uitgesteld tot 11 juli.

Op 11 juli. Om 00.00 uur begint het bombardement, maar het gifgas heeft weinig invloed op de Fransen. Zij zijn nu wel voorbereid en hebben de beschikking over goed werkende gasmaskers. Wanneer de Duitse aanvalstroepen in beweging komen, is het Franse vuur zo hevig dat er de grootste verwarring ontstaat: door het te smalle front raken aanvaltroepen en reservetroepen zonder coördinatie door elkaar. Eén van de bataljonscommandanten van het 3^e Regiment Jäger weigert de aanval verder door te zetten want het zou tot zinloos bloedvergieten leiden bij de onervaren nieuwelingen in zijn bataljon. Elementen van de Beierse Garde geraken tot boven op het fort Souville. Een ultieme Franse tegenaanval met waarachtige lijf aan lijf gevechten kan hen verdrijven.. De Duitsers boeken toch nog een succes, het dorp Fleury wordt eindelijk geheel ingenomen. Op 500 meter afstand ligt fort Souville. De bezetters van Fleury wachten op de reservetroepen die uit fort Douaumont moeten oprukken zodat er een doorbraak naar Verdun kan worden gemaakt. De reservetroepen verschijnen niet evenmin als de bevoorrading; er is zoals gewoonte een groot tekort aan munitie, eten en drinken.   De Fransen kunnen op het laatste moment versterkingen aanvoeren om de Duitsers tegen te houden. Er verschijnen ook Franse versterkingen op de Belville heuvelrug die onmiddellijk veldgeschut inzetten op Fleury, waardoor de Duitsers in dekking moeten.Er wordt nog een poging ondernomen fort Souville in te nemen maar ook die mislukt. Opnieuw is de Duitse aanval op Verdun mislukt. Als gevolg van de Slag bij de Somme worden de activiteiten aan het front  van Verdun verder getemporiseerd. De strijd aan het Verdunfront gaat weliswaar op kleinere schaal maar toch onverminderd door.  

Een soldaat vertelt: “…..modder, hitte, dorst, smerigheid, ratten, de zoetige geur van lijken, de walgelijke stank van uit- werpselen en de vreselijke angst. Het ziet ernaar uit dat we moeten aanvallen, en dat terwijl we al aan het einde van onze krachten zijn”….

Een soldaat vertelt” …..en in de zomermaanden die zwermen aasvliegen rond de lijken en dan die stank, die vreselijke stank. Als we loopgraven moeten aanleggen steken we knoflooktenen in onze neusgaten…”

De Duitse aanval op de linkervleugel mislukt. De Duitse troepen worden zo zwaar onder vuur genomen dat ze fort Vaux niet kunnen verlaten. Na een beschieting van acht uur is er een vuurpauze. Slechts de helft van de dan uitgerukte aanvalstroepen zien kans om de Batterie de Damloup te bereiken. Het aanvaldoel, de Laufée-fortificatie, wordt niet bereikt maar onderweg worden toch nog een paar versterkingen ingenomen. In plaats van door te breken naar Verdun, door het gat dat is geslagen bij Fleury, besluit de Duitse legerleiding de aanval te openen op het fort Souville waar een verdwaalde Franse compagnie het garnizoen toevallig heeft versterkt. Vanaf 01 juli is het fort dagelijks beschoten door de Duitsers in het totaal zou in deze periode meer dan 38.000 artilleriegranaten afgeschoten zijn.

Het Franse 217e regiment dat ten zuidwesten van de Batterie de Damloup ligt is door de aanval van de jagertroepen compleet verrast.

Onderofficier Bonfils verteld hierover:

 "Van de 35 Poilus, die ik bij de aflossing had, op de rechtervleugel zijn zij allen gevallen en liggen tussen het puin. Geheel automatisch haal ik het slijk van een aantal oude handgranaten die uit de omwoelde grond staken en doe een nieuw magazijn in mijn pistool.
De honger kwelt me niet, maar sinds lange tijd zijn mijn lippen niet door druppels vochtigheid opgefrist; ze zijn opgezwollen, net als mijn tong. Ik heb een afschuwelijke smaak van knoflook en lijken in mijn mond, een reuk, die zelfs in de kleding trekt. "Volhouden of sterven", had men ons opdracht gegeven, alvorens men ons naar de stellingen zond. Nu, wat dat volhouden betreft, we houden nog steeds stand. Maar leven we eigenlijk nog wel?
Wat zie ik? Een man, een officier springt waanzinnig van trechter naar trechter... Het is onze bataljonsadjudant, Valençon. Zijn gezicht is geheel verminkt.
Als hij mij ziet, komt hij naar me toe. Hij heeft zware verwondingen, zijn jas zit onder het bloed. Van pijnen gekweld bericht hij mij stotterend de gehele draagwijdte van de catastrofe, die over het VI. bataljon uitgebroken is.
Sinds gisteravond geen bevel meer. Geen van de uitgezonden ordonnansen is teruggekomen; de verbinding is door de beschieting volledig verbroken; de frontlinie is op meerdere plaatsen doorgebroken!...
Doordat hij het van de pijn niet meer uithoudt, verlaat hij mij en zegt, hij verzoekt, de tunnel te bereiken.
Nauwelijks is hij in de chaos van granaattrechters verdwenen, als ik al spijt heb, hem niet begeleid te hebben. Ik overwin dit gevoel bij de gedachte, dat we nog met zijn vijven zijn, met de leiding meegerekend. Die volhouden..."

Het Duitse Infanterie Regiment 99 (I.R. 99) valt het infanteriewerk V.L.L. 1. (door de Duitsers Infanterie-raum 780 genoemd) aan, dat door het Franse 217e regiment onder andere wordt verdedigd. V.L.L. 1. dient als versterking voor de Batterie de Damloup.
Een directe verovering van de bunker mislukt. Het infanteriewerk wordt uitgerookt. Door het verrassende effect wordt een heel bataljon van het 217e regiment, bestaande uit 1.300 man en 33 officieren, uitgeschakeld of gevangengenomen. De bataljonsadjudant, Valençon, wordt tijdens zijn tocht naar de tunnel van Tavannes gevangengenomen.

Door het wegvallen van het VI. bataljon van het 217e regiment ontstaat een bres waardoor de Duitse troepen doortrekken. Zij vallen het aan de rechterkant gelegen IV. bataljon van het 358e regiment onder majoor Roman in de rechterflank en van voren aan.

Majoor Roman vertelt:

"Het terrein, dat het bataljon houden moet, strekt zich uit van de Ravin des Fontaines (bekend als dodenravijn), waar de linkerflank met een bataljon van het 7^e regiment in verbinding staat, tot de steenbrug ten westen van fort Vaux. Nergens een schuilplaats, nergens een loopgraaf. Alleen de ene trechter op de andere.
Plotseling om 4u45 wordt het artillerievuur naar voren gelegd. Op het oorverdovende lawaai volgt volledige stilte. Nu komt de aanval!... Iedereen eruit, ieder op zijn post. Na het barsten en knallen van granaten wordt het nu een waanzinnige schietpartij, het geknetter van het machinegeweer neemt dit over, een groots schouwspel.
Bij de schuilplaats staand hoor ik de aanvalsgolven, maar ik zie ze niet vanwege de gesteldheid van het terrein.
Over ons bataljon ben ik terstond gerustgesteld. Het slagen of mislukken van een aanval openbaart zich binnen enkele minuten, of zelfs seconden. Ik kan mijn linie niet zien, doordat de afzonderlijke silhouetten in de wirwar van granaattrechters verdwijnen, maar ik zie ze niet terugwijken en dat is het belangrijkste; ze houden stand. Het ratelen van onze machinegeweren is daar nog een bewijs van.
Men moet zo een moment beleeft hebben, om het ongewone genoegen te begrijpen, die bij zo een zekerheid door je stroomt. Zij wordt spoedig daarop door ordonnansen bevestigd, die door de compagnieleider werden gestuurd.
Deze ordonnansen! Wat een kerels, zijn dat! En wat een helden, zonder het zelf te weten.!
Één van hen, Sourdais, ordonnans van de 15^e compagnie, is volledig elektronisch, gehypnotiseerd door de slag. Op het moment van een aanval schiet hij met zijn kameraden, schreeuwend, in het rond zwaaiend, iedereen aanvurend, om vervolgens rechtop op de borstwering te staan, zonder op de kogelregen te letten. Hij loopt van het ene einde van een compagnie naar de andere. Dan als de aanval afgeslagen is, haast hij zich, om de leider in te lichten om vervolgens een order naar mij te brengen. Nauwelijks heeft hij mij in een koortsdroom de zaak verteld, als hij mij voorstelt, daarheen te gaan om te kijken... en zonder mijn antwoord af te wachten, loopt hij weer weg.
Het bataljon van het 7e regiment, dat aan mijn linkerkant is en dat de rechtervleugel van het Bois des Vaux- Chapitre gekregen heeft, is ook niet van de stellingen geweken. De linkervleugel van VI. bataljon, dat met mij in verbinding staat, heeft ook stand gehouden. Ik ben erg blij, bij de zekerheid, dat de Duitse aanval op alle stellingen mislukt is!...
Het wordt nog beter, men brengt mij drie gevangenen, die in hun tempo tot in onze linies doorgelopen zijn. Ik verhoor één van hen en vraag hem, of de Duitsers nog steeds denken Verdun in te nemen. "O nee, antwoord hij op een toon, die hopeloos klinkt. We weten dat er nog vijf betonmuren te nemen zijn. Dat is teveel! We komen daar nooit doorheen!" Ik hoed mezelf, hem van zijn mening af te brengen. Vijf betonmuren, grote god! Hoe kom je daarbij? We hebben geen goede afweerstelling meer, niets.
Nadat dit genoegen voorbij is, haast ik mezelf, overste Chanson in te lichten, die iedere seconde aan ons denkt, of ik zijn order wel heb gehad.
Ons genoegen is echter maar van korte duur. Allereerst, omdat de verliezen door het artillerievuur en door de aanval zeer hoog zijn.
En dan horen wij, dat de aanval van de Duitsers op Fleury, Sainte Fine, Souville, succesvol was.
In de loop van de voormiddag zie ik geheel foutloos voor het eerst duidelijk achter mij links, dan rechts achter mij Duitse vuurpeilen opstijgen en ik begrijp... dat de aanval in het zuiden eveneens slaagt... waarschijnlijk ben ik ingesloten. Maar ik hou deze ontdekking voor mezelf, daar ik het onnodig vind, het bataljon te verontrusten. Wanneer we ingesloten zijn, zullen wij ons verdedigen, totdat we allen gewond of dood zijn. Daartoe ben ik bijna vastbesloten. Maar de terugtocht beginnen, nooit! Me overgeven, nog minder!"

In de tunnel van Tavannes zit assistent-arts Louis Baros. Baros vertelt:

"Dinsdag, 11 juli 1916. Tunnel van Tavannes. De Duitsers dringen ons terug en dringen tot voor de grote zaal. Van alle kanten komen geschrokken mensen, verwarde gewonden; allen vluchten ze naar de tunnel terug; verschrikkelijke scènes worden aan ons beschreven; de Duitsers vallen massaal aan, werpen handgranaten en zetten vlammenwerpers in, overal slaan granaten in. Vele granaten exploderen geluidloos, waarop een fles breekt, en daarbij een zeer vluchtig, zwaar ruikend gas vrijlaat, dat stekend op ogen en keel werkt en een brandend gevoel in de longen opwekt.
Plotseling is er een schreeuw te horen: "Gas!" Een kruidige geur naar bittere amandelen maakt zich kenbaar, dringt in de kelen en de longen. We zetten snel onze gasmaskers op, maar het is al te laat, de ogen tranen, de neus brand en in de keel jeukt het ondraaglijk. Het was al een verstikkende lucht in deze tunnel, die lucht had ons nu nog bevallen. Gewonde en verwarde soldaten vluchten verder terug, vele storten zich in de tunnel, ze hoesten, braken, bijna stikkend door het gas, zijn verstoord, hun ogen puilen uit, bij enkele komt schuim uit de mond, een fale bleekheid is op hun gezicht te zien.
Het Duitse spervuur op de beide uitgangen van de tunnel is heftig. Al naar voren gebrachte reserves ondersteunen de schommelende linies....
Geniesoldaten bereiden alles voor, om de tunnel op te blazen, wanneer de vijandelijke opmars voortduurt.

Door een ontstane bres stoten de Jagers door tot op enkele meters van de oostelijke ingang van de tunnel van Tavannes. Het Duitse I.R. 143 dat naast I.R. 126 ligt weet ook een stuk door te stoten naar "Batterie 6-2 de Bourvaux". Nadat enkele "Stielhandgranaten" in de ingang zijn verdwenen, geeft de uit 250 man bestaande Franse bezetting zich over. Het Duitse I.R. 143 krijgt het bevel om aan te vallen tot onder de tunnel van Tavannes, maar doordat er maar een aanvalsgroep van ongeveer 50 man kan worden samengesteld besluit men niet verder aan te vallen. De Batterij wordt dan ook op de verdediging ingericht en de gewonden worden in één van de ruimtes neergelegd. In dezelfde ruimte liggen ook Franse gewonden die door een Franse arts worden verzorgd. De Franse arts helpt ook de Duitse soldaten. In de namiddag vallen de Fransen aan en met succes wordt de batterij herverovert. Alle Duitse soldaten in de batterij worden hierbij gevangengenomen.

Aan de linkerzijde is aanval begonnen de om 04u55 . Dit is de hoofdaanval die uitgevoerd zal worden door het Duitse I.R. 140 en het Bayerse infanterie Leib Regiment. Het doel van de aanval is de verovering van fort Souville. Ook hier heeft de Franse artillerie het bombardement overleefd. I.R. 140 verliest, die eerste minuten, bijna al haar officieren. De gevechten gaan onder andere om het dorp Fleury, dat bij het begin van de dag al voor de helft in Duitse handen is. De eerste aanval verstomt in Frans (machine)geweervuur. Maar uiteindelijk lukt het de Duitsers toch om ten oosten van het Franse 217e regiment tussen het dorp Fleury en het Ravin des Vignes door te stoten.
Twee Franse bataljons die opdracht hebben de Fransen te komen ondersteunen lopen verkeerd en worden zodoende door de Duitsers met vlammenwerpers in het nauw gedreven.

Gevecht aan de rechter Maasoever en de strijd om fort Vaux

Op de rechteroever begint de slag pas op woensdag 8 maart; het aanvaldoel is fort Vaux. Deze aanval is twee dagen uitgesteld omdat de Duitsers, vanwege de abominabele terreinomstandigheden, de grootste moeite hebben om hun artillerie in stelling te brengen. De Fransen hebben intussen de overgebleven forten weer voor honderd procent bemand en hun verdedigingslinies versterkt. De linies bij fort Vaux zijn op dit moment de sterkste stellingen aan het front. Aan Duitse zijde overweegt men even om een speciaal demontabel berggeschut in te zetten. Het idee wordt verworpen want voor het transport van 12 stukken heeft  men 1.200 man nodig en meer dan 900 paarden. Een dergelijke karavaan zou onder de heersende barre weersomstandigheden te kwetsbaar zijn.

Woensdag - 8 maart De aanval op de rechteroever begint op gebruikelijke wijze, eerst trommelvuur van de artillerie waarbij ook gasgranaten worden gebruikt en daarna volgt een massale infanterieaanval. Het V^e Reserve Legerkorps onder generaal von Guretzky en het III^e Legerkorps onder generaal Von Lochow moeten de aanval uitvoeren. Fort Vauxligt schijnbaar voor het grijpen maar tussen Hardoumont en Fort Vaux loopt een 100 meter diep dal. Op de bodem van dit dal ligt het dorp Vaux dat doorsneden wordt door een beek die in het westen uitmondt in een grote vijver. De aanval loopt onmiddellijk vast door het hevige vuur van de Fransen vanuit de hoger gelegen verdediging van fort Vaux. Toch krijgt het V^e Reserve Legerkorps de opdracht om opnieuw in de aanval te gaan. Deze Duitse nachtaanval kent een onverwacht succes omdat de Fransen geen aanval meer verwachten en worden overrompeld. Het dorp Vaux is in Duitse handen en de troepen zijn gevorderd tot de verdedigingslinies halverwege de hellingen van het fort. Aan Duitse kant ontaardt de aanval echter in een rotzooi. In de stikdonkere nacht raken compagnieën verdwaald, officieren verdwijnen en elke communicatie ontbreekt. De Duitse troepen zijn gedwongen zich in te graven om zich te beschermen tegen het goed gericht vuur vanuit de Franse linies. In de loop van de volgende ochtend krijgt het Duitse 64^e Infanterie Regiment opdracht om het naast het fort gelegen Bois Fumin te bezetten, zogezegd omdat fort Vaux al in Duitse handen zou zijn. De geruchtenmolen begint te draaien. Men meldt zelfs dat er Duitse infanteristen boven op het fort te zien zijn en men meent een rood gele Duitse vlag op het fort te zien wapperen. In de loop van de ochtend komt de volgende telefonische mededeling: 'heb met drie compagnieën fort Vaux bereikt’, dit wordt verkeerdelijk geïnterpreteerd als: 'heb fort Vaux ingenomen'.Dit bericht gaat de wereld in en generaal Von Guretzky ontvangt de hoogste Duitse onderscheiding, de Pour le Mérite. Als blijkt dat het bericht incorrect is moet het de volgende dag herroepen worden. Alom wordt gesproken over een beschamende vertoning. Het III^e Legerkorps onder generaal Von Lochow moet deze mislukking te niet doen en krijgt bevel om het fort Vaux onmiddellijk en definitief in te nemen. Het ondenkbare gebeurt: twee regimentscommandanten leggen het bevel naast zich neer: 'een aanval zonder artillerie ondersteuning op de flanken is immers zinloos'. Het reservekorps van generaal Von Guretzky wordt daarna aangewezen om het fort aan te vallen en dit eveneens zonder de onmisbare artillerieondersteuning. Deze zinloze aanval wordt een bloedige afslachting.

Zaterdag 11 maart: De troepen van het III^e en XVIII^e Legerkorps worden eindelijk afgelost. Een ooggetuige verteld: De mannen zijn volledig uitgeput. De verliezen worden geregistreerd, doden, gewonden, vermisten, nerveuze wrakken, zieken, uitgeputte mannen. Bijna iedereen, lijdt aan dysenterie. Door een uiterst gebrekkige bevoorrading vanuit het achterland zijn ze verplicht om hun noodrantsoenen van gezouten vlees te gebruiken, hun dorst lessen ze met water uit de granaattrechters. Ze worden ondergebracht in het dorp Vill^e  waar nagenoeg elke verzorging ontbreekt. Ze moeten er hun eigen onderkomens bouwen en krijgen een beetje cacao om de diarree te stoppen. De latrines, houten balken boven open kuilen, zijn dag en nacht bezet, de kuilen liggen vol slijm en bloed.

De eerste aanval op rechter oever is mislukt

Zondag 19 maart: Het leger op de rechter Maasoever wordt gereorganiseerd: de drie Legerkorpsen worden samengevoegd tot één Legerkorps (Angriffsgruppe Ost) en staan onder de leiding van generaal von Mudra (een vestingspecialist). De strijd om het fort Vaux gaat door. de Duitsers boeken kleine successen maar hun verliezen zijn enorm. In de voorste linies is men niet meer gewillig om aan te vallen. Divisiegeneraal Von Bahrfelt meldt aan het hoofdkwartier: 'een aanval door de X^e Divisie is uitgesloten. Mijn mannen zijn volledig lusteloos en volkomen uitgeput'. Dit bericht bereikt ook de opperbevelhebber von Knobelsdorf. Deze moet uiteindelijk zwichten voor de druk van zijn officieren. De aanval op fort Vaux wordt opgeschort dit tot dat er verse troepen zijn aangevoerd. Generaal Von Bahrfelt wordt uiteraard vervangen.

Vrijdag - 14 april De 50^e Infanteriedivisie komt het V^e Reserve Legerkorps bij fort Vaux versterken. Eind april zijn alle voorbereidingen getroffen voor de voortzetting van de slag. Generaal von Mudra is ondertussen vervangen door generaal von Lochow als bevelhebber van Angriffsgruppe Ost. Hij was tot nu commandant van het III^e (Brandenburgse) Legerkorps, de veroveraars van fort Douaumont. Von Mudra waarschuwt hem zich niet te laten verleiden tot overhaaste offensieven want die zullen leiden tot nog meer zinloze offers. De volgende grote aanval wordt vastgesteld op zondag 7 mei, de geboortedag van de Kroonprins. De codenaam luidt: mei-beker ('Maibowle').

Bij de Duitse legertop begint men zich ernstig zorgen te maken over de slechter wordende kwaliteit van de fronttroepen. De Duitsers hebben immers de gewoonte om hun divisies aan het front te brengen in een sector waar zij dan maandenlang verblijven. De verliezen worden aangevuld met jonge soldaten, vaak niet ouder dan 18 jaar, zonder enige frontervaring. De compagnieaanvoerders smeken hun officieren om ervaren soldaten als aanvulling te zenden want die onervaren kinderen hebben aan het front meestal geen schijn van kans.

De Fransen hebben onder Pétain een ander systeem, hun divisies worden ingezet aan het front en na kortere tijd in zijn geheel vervangen door verse divisies. Dit zogenaamde Noria-systeem heeft als voordeel dat de divisies veel minder uitgeput zijn dan die van de Duitsers. Op deze manier is de betrokkenheid van de Fransen bij de Slag om Verdun zeer groot. Ongeveer 70 procent van de Franse troepen hebben kennis gemaakt met de 'vleesmolen van Verdun'. Aan Franse zijde ontstaat in de loop van april een crisissituatie in de legerleiding. Joffre verwijt Pétain een te voorzichtige en verdedigende houding. Wanneer Pétain ook nog eist dat zijn divisies een langere rustperiode krijgen komt Joffre tot de conclusie dat daardoor het geplande zomeroffensief aan de Somme in gevaar zou komen. Pétain word weggepromoveerd naar een hogere functie als opperbevelhebber van de Legergroep Midden waartoe ook Verdun behoort. Zijn vervanger vanaf 01 mei is generaal Robert Nivelle, hij staat bekend als een meedogenloze vechtjas met een voorkeur voor de frontale aanval “l’ attaque á outrance”. Eén van zijn ondergeschikten, zijn rechterhand, is generaal Charles Mangin, een keiharde frontgeneraal, die al bevelhebber aan het Verdun-front is geweest als commandant van de V^e Divisie en die door zijn nietsontziende aanvalsdrift bekend staat als ”Le Boucher “(de slachter). Mangin ziet het heroveren van het fort Douaumont als zijn voornaamste taak.                                                                     

 Der deutsche Heeresbericht:

Der Steinbruch südlich Haudromont genommen

Großes Hauptquartier, 19. April.
Westlicher Kriegsschauplatz:
Östlich der Maas nahmen unsere Truppen in Vervollständigung des vorgestrigen Erfolges heute nacht den Steinbruch südlich des Gehöftes Haudromont. Ein großer Teil seiner Besatzung fiel im erbitterten Bajonettkampf, über 100 Mann wurden gefangengenommen, mehrere Maschinengewehre erbeutet. Ein französischer Gegenangriff gegen die neuen deutschen Linien nordwestlich des Gehöftes Thiaumont scheiterte. Kleinere feindliche Infanterieabteilungen, die sich an verschiedenen Stellen der Front unseren Gräben zu nähern versuchten, wurden durch Infanterie- und Handgranatenfeuer abgewiesen.
Deutsche Patrouillen drangen auf der Combreshöhe in die feindliche Stellung vor und brachten 1 Offizier und 76 Mann gefangen

Maandag 01 mei: De beschieting van fort Vaux wordt ingezet. De Duitse legerleiding wil voordat de aanval op het fort begint, liever eerst de Franse linies in het Bois de la Caillette opruimen omdat van daaruit de aanvallers zwaar gehinderd zullen worden bij de bestorming. Het Hoofdkwartier beslist echter dat eerst fort Vaux moet worden aangevallen. Op zondag 7 mei blijkt de Duitse aanval opnieuw mislukt; het Franse artillerievuur, geleid door kabelballonnen en vliegtuigen is te hevig, de Duitsers worden weer terug gedreven. Ook de op die dag ingezette aanval op de Thiaumont-fortificatie mislukt door het zware Franse artillerievuur. Er is die dag geen Duitse luchtbescherming aanwezig; de vliegtuigen zijn niet opgestegen om de Fransen niet op het spoor te zetten van een verrassingsaanval. Door het hevige Franse verzet nabij het fort Vaux, in het Bois de la Caillette en in de Thiaumont-fortificatie maar ook door de catastrofe van 08 mei in het fort Douaumont, is de operatie “Mei-Beke” al van in het begin gedoemd om te mislukken!

Zaterdag 13 mei: Er is een stafbijeenkomst van de Duitse legerleiding. Men komt er tot de conclusie dat de beide divisies van het III^e Legerkorps nog beschikken over voldoende kracht om een korte aanval uit te voeren. Maar eerst moeten er versterkingen komen en men besluit ook te wachten op de aanvoer van een nieuwe soort gifgasgranaten. De aanval op de rechter Maasoever wordt voorlopig opgeschort en de aanval wordt nu vooreerst geconcentreerd op de linker Maasoever. Bij deze bespreking bepleit de Kroonprins het volledig staken van de aanval op Verdun maar von Knobelsdorf wil echter doorgaan. De reactie van de Kroonprins duidelijk en luidt: “Ik geef dat bevel niet! Als het hoofdkwartier dat beveelt moet ik gehoorzamen, maar de verantwoordelijkheid wijs ik uitdrukkelijk van de hand”.

Uiteindelijk beslist opperbevelhebber von Falkenhayn op woensdag 17 mei dat de aanval moet worden verlegd van de rechteroever naar de linkeroever. Maar eerst moet de Thiaumont-fortificatie worden ingenomen omdat van daaruit alles aan het Duitse front in elkaar geschoten wordt. Ook Fort Vaux moet in dezelfde aanval worden veroverd.

Maar voordat de Duitsers kunnen aanvallen ondernemen de Fransen, tot grote verwondering van de Duitsers, een tegenaanval op fort Douaumont. Van dinsdag 16 mei tot en met zondag 21 mei wordt het fort hevig beschoten met zware kalibers en met gifgasgranaten. Op maandag 22 mei vallen twee regimenten onder bevel van generaal Mangin het fort aan. De Fransen zien kans de bovenkant te bezetten (elementen van de 5^e D.I. ) en zelfs om hier en daar het fort binnen te dringen. De Franse artillerie verlegt het vuur tot voor het fort zodat de Duitsers geen versterkingen kunnen aanvoeren. De Duitsers verleggen nu ook hun artillerievuur dit tot achter het fort waardoor de Fransen nu geen voldoende versterkingen meer kunnen aanvoeren. Het Duitse vuur is zo hevig dat van een Franse aanvalscompagnie van 200 man er slechts 40 het fort weten te bereiken. Twee dagen lang wordt er verbitterd gevochten. De Franse geraken numeriek in de minderheid, omdat er tijdens de aanval toch Duitse versterkingen in het fort zijn aangekomen. De Fransen raken door hun munitie heen en nadat de Duitsers een zware mijnenwerper op het fort laten vuren wordt de strijd in een verschrikkelijk handgemeen beslecht. Slechts een paar Fransen keren terug naar Verdun.

De Franse tegenaanval is uitgevoerd onder leiding van generaal Mangin. Mangin die zelfs halverwege de strijd wereldkundig heeft gemaakt dat het fort in Franse handen is gevallen moet die mededeling later herroepen. De overhaaste aanval is slecht voorbereid geweest. Mangin heeft zijn complete regimenten naar voren gejaagd op een zeer smal front en ook al zijn reserves ingezet. Hierdoor is tijdens de aanval in de Franse linies een gat ontstaan van 500 meter breed waardoor het Franse front ernstig verzwakt is. De Franse troepen worden letterlijk in de pan gehakt, meer dan 1.000 Fransen worden gevangen genomen en er is geen enkele compagnie meer in reserve. Generaal Mangin wordt door zijn commandant Pétain van zijn functie ontheven. (naar het schijnt biedt Mangin zelfs het voorstel aan om weer als gewoon soldaat te dienen.) De mislukte aanval heeft zeker een demoraliserende werking op de Franse troepen en worden er daarna meerdere gevallen van insubordinatie gemeld.

Een neutrale persoon geeft het volgende commentaar: “…dat ze in het kader van deze wereldoorlog betrokken zijn bij een gebeurtenis waar over 100 jaar nog met afschuw en ontzetting zal over worden gesproken. Het is deze Hel van Verdun. Sedert 100 dagen - dag en nacht - wordt daar met de grootste hardnekkigheid en verbittering gevochten om elke meter grond tussen de zonen van twee Europese cultuurvolkeren. Het is de meest helse massamoord uit onze geschiedenis……'

Donderdag 01 juni: Na een langdurig inleidend bombardement en de inzet van een groot aantal vlammenwerpers veroveren de Duitsers eindelijk het Bois de la Caillette. Ook het Bois Fumin dat vlak achter het dorp Vaux is gelegen wordt grotendeels veroverd maar dat gaat wel gepaard met zware verliezen. Eén van de loopgraven ligt zo vol met doden en gewonden dat de aanvallers al over de borstwering moeten rennen om verder te komen. De grote winst van deze aanval is dat de Duitse troepen voor fort Vaux niet langer vastgepind liggen door het flankerend Franse vuur vanuit het Bois de la Caillette en het Bois Fumin. De Duitse aanval richt zich hierna op fort Vaux, een middelgroot fort dat normaal een garnizoen telt van 250 man maar waar nu 600 man aanwezig zijn. De commandant is majoor Sylvain Raynal. Hij vermoedt dat de grote aanval zal beginnen. In de morgen regent het granaten op het fort. Hij telt 1.500 tot 2.000 inslagen per uur.

07 juni, de verdedigers van het fort Vaux geven zich over na een heldhaftige weerstand onder leiding van Cdt. Raynal. Pogingen het fort te heroveren lopen uit op zinloze slachtpartijen.

2. DE UITPUTTINGSSLAG

De Duitse doorbraakpoging is mislukt. Er ontstaat een zeker evenwicht dit komt vooral dank zij de aanzienlijke ver­sterking van de Franse artillerie. De verliezen aan Duitse zijde worden belangrijk en evenaren de Franse, en dat is zeker niet de bedoeling!!

Om het Duitse offensief te redden blijft er maar één mogelijk­heid over en dit is  de uitbreiding van het front over de linker Maasoever om zodoende de Franse versterkingen te verspreiden en het voordeel van de Duitse (zware) artillerie ten volle te benutten (groter front = grotere afstand). Indien men succes heeft zou dit een rechtstreekse bedreiging voor de Franse aanvoerlijnen kunnen vormen. De Duitsers willen de hoogten 304 en Le-Mort-Homme veroveren.

 De aanval op de linkeroever wordt uitgevoerd door het VI^e  Duitse Reserve Legerkorps. Gelijktijdig wordt op de rechteroever de aanval op fort Vaux ingezet. Het belangrijkste aanvalsdoel op de linkeroever is een heuvel genaamd Le Mort-Homme (hoogte 295 meter), dit is een waardevolle uitkijkpost voor de Franse artilleriewaarneming. Als Le Mort-Homme eenmaal genomen is kan dan de aanval worden ingezet op het Bois Bourrus waar de Franse artillerie is geconcentreerd. De aanvalsvoorbereidingen zijn aan de Fransen niet onopgemerkt voorbijgegaan en er liggen op 6 maart dan ook vier Franse divisies in de verdedigingslinies.

Gevecht aan de linker Maasoever

Maandag 6 maart - De aanval begint met een zwaar inleidend artilleriebombardement, dat komt terecht  op de onervaren Franse 67^e divisie die de eerste verdedigingslinie inneemt. De Duitse aanval met twee divisies tussen Béthincourt en Forges begint. De Duitsers trekken vrij moeiteloos de Maas over nabij Brabant en Champneuville. Er is wel Frans artillerievuur vanuit Bois Bourrus maar dit heeft weinig effect omdat de artilleriegranaten niet tot ontploffing komen want ze stranden in de moerassige bodem. De Franse verdediging is ontmoedigd en verzwakt. Aanvankelijk maken de Duitsers goede vorderingen maar de Fransen verdedigen Le Mort-Homme hardnekkig en de Duitsers ondervinden steeds meer hinder van flankerend artillerievuur vanaf een nabijgelegen heuvel, Côte 304. Daarom besluit de legerleiding eerst Côte 304 te veroveren.tegen de avond zijn de dorpen Forges en Regneville in  Duitse handen. Ook het westelijke gedeelte van de heuvelrug Côte de l'Oie is in Duitse handen.

Dinsdag 7 maart: De Duitsers stoten door naar het Bois de Corbeaux en veroveren dit  onder de dekking van hun artillerie. De Franse verdediging begint te wankelelen en tegen het einde van de dag hebben meer dan 3.000 Fransen zich overgegeven. Le Mort-Homme lijkt nu wel binnen handbereik te liggen.

Woensdag 8 maart: Vroeg in de ochtend zetten de Fransen met  een tegenaanval in. De Duitsers hebben hun op 7 maart veroverde posities nog niet geconsolideerd en daardoor valt in de loop van de ochtend het Bois de Corbeaux weer in Franse handen. De geplande Duitse aanval op Le Mort-Homme wordt afgelast en de Duitsers worden in het defensief gedrukt.

Donderdag 9 maart: Een Duitse aanval op Le Mort-Homme wordt ingezet vanaf Béthincourt maar de Fransen hebben hun verdedigingslinie weer ingenomen en slaan de Duitse aanval af.

Vrijdag 10 maart : De Duitsers weer woest ten aanval en heroveren het Bois de Corbeaux , dit ten koste van zware verliezen. In de hierop volgende dagen ontspint er zich een dagenlange durende strijd die voortdurend heen en weer golft. Elke aanval wordt beantwoord met een tegenaanval. Niets of niemand wordt gespaard. Uiteindelijk stabiliseert het front zich rond de lijn Béthincourt - Cumières. De verliescijfers na deze periode zijn voor de beide partijen enorm! Er zijn 89.000 Fransen dood, gewond of vermist en 82.000 Duitsers gewond, gedood of vermist.

Dinsdag 14 maart: Opnieuw zetten de Duitsers een grootscheepse aanval in op Le Mort-Homme. Maar de oprukkende Duitse hoofdmacht wordt onder moordend vuur genomen door de Franse kanonnen en dit vanaf de nabijgelegen heuvel Côte 304. Daar is een grote Franse artillerieconcentratie samengebracht. Wanneer de Duitse aanval, met grote verliezen, vastloopt op de hellingen van Le Mort-Homme besluit de Duitse legerleiding de aanvalsconcentratie te verleggen naar Côte 304. Die wordt vanaf nu beschouwd als de sleutel tot de verovering van Le Mort-Homme.

Maandag 20 maart: De Duitse hoofd- aanval wordt nu ingezet vanuit het westen al over de frontlijn Malancourt - Avocourt.

Bij Avocourt wordt er snel doorgestoten naar het Bois d' Ávocourt waar de Franse 29^e  divisie is gelegen die  er volledig in de pan wordt gehakt. Boze tongen spreken zelfs over verraad van Franse zijde, over- lopers zouden de Franse stellingen hebben verraden aan de Duitsers. Er worden 3.000 Poilu’s krijgsgevangen gemaakt, onder hen een brigadegeneraal en twee regimentcommandanten. In Frankrijk beschouwt men deze nederlaag als een nationale ramp.

Hierna concentreren alle gevechten zich rond het Bois d'Avocourt, vanaf 21 maart wordt er zwaar gestreden om elke meter grond. Dit gaat gepaard met grote verliezen langs beide kanten. Het is een ware slachting, de weersomstandigheden zijn verschrikkelijk slecht. Het regent hevig, vele gewonden verdrinken in de blubber. Soldaten raken hun schoeisel kwijt in de zuigende leembodem. Kannonen en mortieren zakken tot aan hun assen in de bodem en kunnen niet meer verplaatst worden. Hele bataljons worden afgemaakt, soms tot de laatste man, door verdekt opgesteld Frans mitrailleurvuur. De Franse artilleriebeschietingen zijn net zo hevig als de Duitse. Op 23 maart wordt de strijd voorlopig gestaakt. Eind maart wordt vanuit het noorden een Duitse aanval ingezet op Côte 304. De dorpen Malancourt  (31 maart), Haucourt (5 april) en Béthincourt (8 april) komen in Duitse handen. Côte 304 blijft echter in Franse handen.

Aan beide zijden worden er gevallen van oorlogsmoeheid gemeld. Duitse en Franse eenheden weigeren de loopgraven te verlaten, insubordinatie komt nu veelvuldig voor. Troepen geven zich vrijwillig over. Het einde van het menselijke uithoudingsvermogen lijkt bereikt te zijn!

Zondag 9 april - De Duitsers gaan hun aanvalstactiek veranderen. Ze hebben besloten om tegelijkertijd op beide Maasoevers aan te vallen. Op de linkeroever worden Côte 304 en Le Mort-Homme simultaan aangevallen. Generaal Von Gallwitz krijgt het commando over alle troepen op de linkeroever ('Angriffsgruppe West'). De Duitsers werpen extra materieel en manschappen in de strijd. Aan de Franse kant zijn er op dat moment nog nauwelijks reservetroepen beschikbaar. De aanval begint weer met een zware inleidende beschieting (men telt  vijf inslagen per minuut). De gehele top van Le Mort-Homme is gehuld in rook en stof. De Duitse aanval boekt terreinwinst. Met een groot verlies aan manschappen bereiken ze de lagere top van Le Mort-Homme. De hogere top is een paar honderd meter verder gelegen, een top die 30 meter hoger is dan de eerste top (hoogte 265 en hoogte 295). De Duitse linies liggen nu onder aanhoudend vuur vanaf de Côte 304.,De strijd golft de hele dag heen en weer tussen deze beide heuveltoppen. Het is een gruwelijke strijd. Langs beide kanten worden compagnieën gedecimeerd. Een Franse compagnie van 165 man keert terug van het front met 35 man. Eten en drinken is dagenlang niet beschikbaar, gewonden worden niet afgevoerd, doden worden niet begraven.

De Duitsers slagen er alweer niet in om Le Mort-Homme en de Côte 304 in te nemen. De Fransen houden heldhaftig stand. Pétain vaardigt de volgende dag zijn beroemde dagorder uit: 'Courage! On les aura!'. ( een uitspraak die uit een frontblaadje afkomstig schijnt te zijn.)

Vanaf de Côte 304 voorkomen de Fransen met hun artillerievuur, geleid vanuit kabelballonnen en vliegtuigen, dat de Duitsers artilleriestellingen en waarnemingsposten inrichten. De Duitse infanteristen kunnen zich nauwelijks ingraven want hun stellingen liggen dag en nacht onder spervuur. Een ooggetuige schrijft: “al spoedig zijn er meer en meer verliezen. In stille berusting wacht elke soldaat stompzinnig op de granaat die voor hem bestemd is. En overal is er geschreeuw en gekreun, geloei en geknetter, vuil en bloed, dood en sterven”.

Generaal Von Gallwitz slaagt er nu in om zijn opperbevelhebber von Knobelsdorf ervan te overtuigen dat het zinloos is Le Mort-Homme te bestormen voordat de Côte 304 definitief is veroverd. In de periode na 09 april regent het 12 dagen achtereen. De troepen staan er letterlijk tot over hun knieën in het water. Niemand heeft nog een droog uniform aan het lijf. Na deze regenperiode volgen er Franse tegenaanvallen waardoor de Duitsers van de hellingen van Le Mort-Homme verdreven worden. Inmiddels zijn de voorbereidingen voor de aanval op Côte 304 begonnen. Generaal Von Gallwitz, een artillerie-officier, besluit om de zaak op grootschalig manier aan te pakken. 500 zware kanonnen nemen een front van nauwelijks twee kilometer breed onder vuur.

Woensdag 3 mei: Op deze hete dag begint een beschieting die met de grootst mogelijke intensiteit 36 uur aanhoudt. De Fransen troepen lijden verbijsterende verliezen. Aan het front is het een absolute chaos, mannen worden er levend begraven en dagenlang is er geen eten of drinken. Overal liggen er gillende gewonden die niet verzorgd kunnen worden. Er hangt een ondraaglijke geur van rottende lijken, men spreekt over meer dan 10.000 gesneuvelden. In de nacht volgend op de tweede dag wordt de Côte 304 bestormd en veroverd op de volledig murw gebeukte Fransen. Daarna duurt het nog drie dagen, met verbeten man tegen man gevechten, voordat Côte 304 definitief in Duitse handen is. De beschietingen zou zo hevig geweest zijn dat Côte 304 in de loop van de tijd zeven meter lager zou zijn geworden.

Eindelijk is de weg naar Le Mort-Homme vrij. Ook hier wordt er nu weer een zwaar bombardement ingezet. Le Mort-Homme lijkt op een vulkanische uitbarsting. De lucht en de aarde trillen onder de duizenden exploderende artilleriegranaten. Aan beide kanten heerst er chaos. Aan de Duitse kant liggen er op een gegeven moment dertien regimenten zonder enige leiding of coördinatie in de linies. Verkenningsvliegtuigen melden een stofkolom van 800 meter hoogte. De Fransen bieden er koppig verweer maar zij moeten op het einde van de maand mei het hoofd buigen. Le Mort-Homme is nu eindelijk in Duitse handen. Ook de dorpen Cumières en Chattancourt worden nog ingenomen. Eindelijk na drie maanden onafgebroken strijd is het Bois Bourrus nu toch bereikt. De Duitse en Franse legers zijn totaal uitgeput, niet alleen de Franse, maar ook de Duitse regimenten bloeden dood in de strijd.

Kaarten

De Tien Geboden voor de Franse soldaat

Bovenstaande teksten zijn ontleend aan een Franse propagandakaart uit 1915 (hieronder  afgebeeld)

                   
                  De Duitse voorbereidingen

In het grootste geheim worden de Duitse voorbereidingen getroffen. De plannen zijn zelfs nauwelijks bekend bij de overige legeronderdelen. De voorbereidingen van wat zij later Die Hölle von Verdun, de hel van Verdun, zullen noemen draaien op volle toeren. Het Duitse aanvalsplan is erop gericht de Franse frontlinie volledig te verpulveren met het aanwezige veldgeschut en de zware houwitsers. Het langeafstandsgeschut zal alle aanvoerwegen onder vuur houden zodat de Fransen geen versterkingen zouden kunnen aanvoeren. De vuurkracht van 1.225 Duitse kannonen en 152 zware mortieren is geweldig, plus er ligt voor zes dagen munitievoorraad bij de kanonnen. Dit komt neer op een totaal van 2.500.000 stuks die zijn aangevoerd door 1.300 munitietreinen.

In het grootste geheim worden de Duitse voorbereidingen getroffen. Hele dorpen in de bezettingszone worden geëvacueerd om plaats te maken voor de aanvalstroepen, dit zijn

vijf Legerkorpsen bestaande uit tien divisies met in totaal 150.000 man. Wegen en spoorlijnen voor de aanvoer worden aangelegd. Er worden onderkomens gebouwd, geschutsemplacementen aangelegd en het zware geschut word aangevoerd. Het aanvalsgebied met een frontbreedte van 13 kilometer zal er worden bestookt door meer dan 1.200 stuks geschut. De plannen zijn zelfs nauwelijks bekend bij de overige legeronderdelen. Alle activiteiten worden onmiddellijk gecamoufleerd en afgeschermd door een verdedigingslinie van vliegtuigen (voor het eerst in de militaire geschiedenis). De weinige Franse verkenningsvliegtuigen kunnen, ook al gehinderd door het slechte weer, geen waarnemingen verrichten en wat zij aan waarnemingen binnenbrengen word door de Franse staf als onbelangrijk terzijde gelegd. 

De Duitsers bouwen, als een nieuw tactisch onderdeel van het aanvalsplan, speciale onderkomens, 'Stollen', voor hun aanvalstroepen. Deze zijn gelegen  op enige afstand van de frontlijn. Hier kunnen de aanvallers in beschermde positie wachten tot het moment van de aanval. Voordien werden er altijd aanvalsloopgraven aangelegd maar die  waren meestal duidelijk zichtbaar  vanuit de lucht. Dit trok dan artillerievuur aan en leidde vaak nog voor de aanval tot grote verliezen. 

De situatie aan Franse zijde

Verdun is een garnizoensplaats in de Région Fortifée de Verdun (RFV).De stad is gelegen aan de rivier de Maas. Verdun is omringd door een dubbele ring (grootste diameter 50 km.) van 20 grote forten en 40 middelgrote fortificaties in een bijna ondoordringbaar heuvellandschap bedekt met bossen dat doorsneden wordt door diepe kloven en ravijnen en waar de Maas dwars doorheen stroomt.

In de buitenste fortengordel liggen o.a. fort Vaux en het dominante fort Douaumont. Fort Douaumont is de hoeksteen van de verdediging en torent uit boven de gehele streek, het is gelegen op bijna 400 meter hoogte. In de binnenste fortenring liggen o.a. fort Souville, fort Tavannes,  dichter bij Verdun ligt fort Belleville, fort St. Michel, fort Moulainville en fort Belrupt. De forten zijn gebouwd in een soort sandwichconstructie van gewapend beton van twee meter dikte, bedekt met een laag aarde waarboven weer twee meter gewapend beton is aangebracht. In de grootste forten kan een detachement soldaten van 500 man worden gehuisvest. De bewapening bestaat uit enkele zware 155 mm kanonnen in hefbare geschutstorens en mitrailleurs van zwaar kaliber. De forten zijn omringd door betonnen fortificaties voorzien van machinegeweren voor flankerend vuur en onderling verbonden door loopgraven. 

De verdediging van Verdun is sinds het begin van de oorlog echter ernstig verwaarloosd. Het Franse opperbevel beoordeelt in de loop van 1915  de forten als niet langer bruikbaar omdat het zware Duitse geschut eenzelfde soort Belgische forten in 1914 aan stukken heeft geschoten. De Franse forten worden ontdaan van hun kanonnen en de bezetting is slechts minimaal. De kanonnen, voor zover ze verplaatsbaar zijn, worden afgevoerd om bij offensieven elders ingezet te worden. Ook de verdedigingswerken rond Verdun zijn ernstig verwaarloosd. Vaak is de frontlijn niet meer dan een greppel en zijn de tweede en derde verdedigingslinies zelfs niet aanwezig. Verbindingsloopgraven en prikkeldraadversperringen zijn vaak nog niet aangelegd. Ook de bewapening van de Verdun-sector is minimaal. Er zijn maar 270 stuks geschut beschikbaar en dan nog met te weinig munitie.  Er zijn  niet meer dan 34 Franse bataljons beschikbaar op het moment dat de aanval word ingezet. De Duitsers kunnen 72 bataljons inzetten, bestaande uit ervaren frontsoldaten.

Er is nochtans herhaaldelijk gepleit voor versterking van de linies, vooral wanneer het langzaam duidelijk word dat de Duitsers een aanval voorbereiden. Ook de Franse generaal Herr, de bevelvoerder van Verdun, pleit herhaaldelijk voor versterking van de linies, vooral wanneer uit berichten van gevluchte burgers en gedeserteerde Duitse soldaten  duidelijk blijkt dat de Duitsers een aanval voorbereiden. Het Franse hoofdkwartier te Chantilly,  onder leiding van opperbevelhebber Joffre, heeft geen aandacht voor de problemen: 'Verdun vormt geen aanvalsdoel' is hun oordeel. Ook kolonel Emile Driant, de later beroemd geworden verdediger van het Bois de Caures, protesteert tegen de verwaarlozing van de Verdun-linies. Hierbij wijst hij op het tekort aan manschappen en 'vooral prikkeldraad'. Het rapport ontlokt bij Joffre een legendarische woedeaanval maar leidt desondanks niet tot de versterking van de linies. Pas op het allerlaatste moment, wanneer het meer dan duidelijk is dat de Duitsers iets van plan zijn, komt de stafchef van het Franse leger, generaal De Castelnau, de sector Verdun bezoeken. Hij geeft eindelijk opdracht de verdedigingslinies te versterken maar er zijn te weinig manschappen beschikbaar en materialen als prikkeldraad kunnen niet vlug genoeg worden geleverd. Het werk vordert slechts langzaam. Er worden ook twee divisies ter versterking gestuurd, die precies op 12 februari, de datum van de geplande aanval, in Verdun zullen aankomen. 

In een periode van de oorlog, waarbij de geringste actie tegen een eenvoudige veldverd ediging onmiddellijk een zware tol aan levens en materiaal eist, kan het op z'n minst eigenaardig lijken om een sterk gefortifieerde regio zoals Verdun aan te vallen.  Doch diverse redenen zorgen  ervoor dat Verdun wordt uitgekozen. Nog in vredestijd voor de oorlog in 1914 uitbreekt, bestuderen de Duitsers al zorgvuldig een aanval op Verdun. De architect van deze veldslag is de Duitser generaal Erich von Falkenhayn. Hij is de opvolger van Von Moltke, dit na diens inzinking na het mislukken van het Schlieffen Plan. Omdat het front vast zit is von Falkenhayn pessimistisch over de toekomst van het Duitse leger door de Britse zeeblokkade kunnen geen goederen worden geïmporteerd naar Duitsland, daarom moet alles gerantsoeneerd worden. Duitsland kan het in deze positie niet lang volhouden. Om zichzelf uit deze benarde positie te halen, wil Von Falkenhayn een belangrijke bondgenoot van Groot-Brittannië uitschakelen, namelijk Frankrijk. Het hele aanvalsplan, dat als codenaam “Gericht”, is gebaseerd op het demoraliseren van het Franse leger door het te laten doodbloeden ('weissbluten') . Het ligt in de lijn der verwachtingen dat Frankrijk zich snel zal overgeven, want het zit aan de grenzen van haar uithoudingsvermogen . Wat drijft de Duitsers om Verdun uit te kiezen als middelpunt van de hele aanval? Naast de psychologische overwegingen is er ook een militaire overweging om juist deze plaats te kiezen als oorlogsdoel. Verdun is namelijk gelegen in een uitstulping in de frontlijn waardoor het gevechtsterrein halfcirkelvormig omringd is door de Duitsers die daardoor een groot voordeel hebben bij de artilleriebeschietingen.

De stad is niet van strategisch belang, maar heeft een rijke militaire geschiedenis. In de Frans-Pruisische Oorlog was Verdun het laatste fort dat viel. De Fransen zullen dus kost wat kost de stad in handen houden om een herhaling van de geschiedenis te voorkomen. Verdun bewaakt ook de noordelijke toegang tot de Champagne-vlakte en daarmee de toegang tot Parijs. In 1914 heeft Verdun standgehouden tegen de aanvallen van de Duitsers en de forten hebben toen zelfs de beschietingen van de Dikke Bertha’s doorstaan. Maar gedurende de loop van de oorlog kent von Falkenhayn al vlug de zwaktes van de sectoren.  Hij weet maar al te goed dat de fortengordel rondom de stad deels ontwapend is. (o.a. vanaf 15/10/1915 verwijdering van 43 zware- en 11 lichte batterijen). De Maas en bijkanaal liggen in de rug van de Fransen. De Duitsers hebben tevens het enorme voordeel van de aanvoerlijnen, ze beschikken o.a over veertien spoorlijnen, tegenover de Fransen slechts 1 (Le Meusien, 880 ton per dag). De Duitsers zijn quasi zeker dat het Franse leger Verdun TEN KOSTE VAN ALLES zal verdedigen, EN DAT IS OOK DE BEDOELING! Von Falkenhayns is van plan om een betrekkelijk smal front zeer intensief te beschieten met artillerie, waarna de infanterie het verwoeste gebied kan oversteken en die dan zonder veel verliezen kan bezetten. Het geschut kan dan naar voren verplaatst worden en zo kan dan het hele proces opnieuw begonnen worden. Op 24 december 1915 word de defnitieve beslissing genomen Verdun aan te vallen. De codenaam voor deze actie is: 'Operatie Gericht' (in het Duits betekent Gericht: tribunaal, vonnis en ook: terechtstelling).

De aanval wordt vastgesteld op 12 februari 1916. Het V^e Duitse leger wordt belast met de uitvoering hiervan. Dit leger staat in naam onder het bevel van de Kroonprins Frederick Wilhelm maar in werkelijkheid neemt zijn stafchef generaal Schmidt von Knobelsdorf de beslissingen. 

Tijdens de voorbereidende besprekingen zijn er twee belangrijke geschilpunten: 1/ De leiding van het V^e leger wenst een aanval in te zetten op de beide Maasoevers tegelijk. Maar von Falkenhayn beweert hiervoor onvoldoende manschappen te hebben en daarom moet de aanval beperkt worden tot de rechter Maasoever en met een relatief geringe inzet van tien Duitse divisies. 2/ Er blijkt ook een misverstand te bestaan betreffende de opdracht van het leger. De legerleiding meent Verdun zo snel mogelijk te moeten veroveren terwijl Falkenhayn in zijn orders spreekt van 'een offensief in de buurt van de Maas, in de richting van Verdun'. Wat hij beoogt is de vernietiging (het 'leegbloeden') van het Franse leger en niet in de eerste plaats de verovering van Verdun. Er zal echter toch een rechtstreekse aanval op Verdun ingezet worden, dit omdat von Falkenhayn denkt dat de troepen meer gemotiveerd zullen zijn bij een aanvalsoorlog dan bij een langdurige uitputtingsslag. Om de volledige controle over de gebeurtenissen in eigen hand te houden worden alle reservetroepen onder direct bevel van von Falkenhayn zelf geplaatst en niet onder het bevel van de Kroonprins.

Donderdag 24 februari - De Duitsers brengen frisse aanvaltroepen in de strijd. Deze worden fel beschoten door de Franse kanonnen die zich op de linker Maas oever bevinden. De linkeroever wordt niet door de Duitsers aangevallen, dit is één van de punten van kritiek tegen het plan van von Falkenhayn die uitsluitend op de rechteroever wil aanvallen. Ondanks de hevige Franse beschieting slagen de Duitsers er in om Côte 344 in te nemen, evenals het Bois de Fosses, het Bois de Chaume en het dorp Ornes. Tegen het einde van de dag wordt de toestand uiterst kritiek want ook de 2^e verdedigingslinie is verloren gegaan. Maar gelukkig zijn
er juist vandaag z aflossingen aangekomen, het XXe Legerkorps onder generaal Balfourier gaat het XXXe Legerkorps van generaal Chrétien vervangen. De manschappen worden koud, moe en hongerig van de geforceerde dagmarsen direct in de oorlogshandelingen geworpen..De Fransen verliezen het bois des Caurrières en de Duitsers naderen nu de omgeving van het fort Douaumont.

Bevel van Joffre: "De résister sur la rive droite de la Meuse, au nord de Verdun. Tout chef qui donnerait un orde contraire serait traduit en conseil de guerre" !

Het Franse Hoofdkwartier in Chantilly ontvangt ondanks de crisissituatie in Verdun toch gunstige berichten. De Duitse aanval zou verzwakken en er zouden tegenaanvallen worden ingezet. 's Avonds belt de bevelhebber van de Centrale Legergroep, generaal Langle de Cary, hij brengt een zeer somber verslag uit. De stafchef van Joffre, generaal De Castelnau, adviseert onmiddellijk om het Tweede Franse leger onder leiding van commandant Philippe Pétain als versterking naar Verdun te zenden. Hijzelf vertrekt meteen naar Verdun, met de nodige volmachten op zak om er de noodzakelijke maatregelen te kunnen nemen. Hij was begin februari op verzoek van generaal Herr al in Verdun geweest en had daar toen een aantal provisorische verdedigingsmaatregelen getroffen.

Vrijdag 25/02. De slag woedt verder en de Fransen trekken zich, soms ongecoördineerd en in paniek, steeds verder terug. Desondanks vorderen de Duitsers toch minder snel dan verwacht. Maar op 25 februari zal het ongelooflijke gebeuren! De Duitsers zullen het onneembaar geachte fort Douaumont bezetten, dit is het allerbelangrijkste fort in de verdedigingslinie! Het fort Douaumont zal eerloos in Duitse handen vallen. Het dorp Douaumont zal pas definitief vallen op 04/03. ( Kapitein Charles De Gaulle, de latere Franse President, zal er krijgsgevangen genomen worden). Het fort valt roemloos in Duitse handen en dit om reden dat de toegangen tot het fort slecht verdedigd zijn omdat de Franse troepen zich terugtrekken. Het ongelooflijke gebeurt, vier pelotons van het III ^e (Brandenburgse) Legerkorps zien kans om, onafhankelijk van elkaar, het onneembare geachte fort te bezetten. Het blijkt dat het fort minimaal is bezet met 56 Franse reservisten. Kort tevoren is er nog een bevel uitgegaan om een legereenheid ter versterking naar het fort te sturen maar iemand is vergeten het bevel door te geven! Deze misvatting van het Franse opperbevel zal in het verloop van de hierna volgende maanden naar schatting aan tenminste 100.000 Franse Poilus het leven kosten. De verovering van Fort Douaumont heeft zeker directe gevolgen op het slagveld. De Franse 37^e Afrikaanse Divisie (bestaande uit de gevreesde Zouaven die zogezegd nooit krijgsgevangenen maken en Marrokaanse Tirailleurs) die is belast met de verdediging van de lijn gelegen tussen Champneuville - Vacherauville en het dorp Douaumont, verwacht nu fort Douaumont gevallen is dat de Duitsers zullen doorbreken. Zij vrezen dat zij door een tangbeweging zullen worden afgesneden van Verdun en daarom  trekt deze divisie zich zonder directe noodzaak terug op Côte de Belleville, de laatste heuvelrug voor Verdun. Verdun ligt binnen handbereik van de Duitsers; maar zij hebben het niet in de gaten dat de stellingen zijn verlaten en zij maken dan ook geen gebruik van de geboden gelegenheid.

Dorf Douaumont von deutschen Truppen genommen

Auf den Höhen östlich der Maas säuberten wir nach kräftiger Artillerievorbereitung das Dorf Douaumont und schoben unsere Linien westlich und südlich des Dorfes sowie der Panzerfeste in günstigere Stellungen vor. Über 1000 Gefangene und 6 schwere Geschütze wurden eingebracht.
Unsere Flieger belegten im Festungsbereich von Verdun französische Truppen erfolgreich mit Bomben.

Het Duitse offensief

In de nacht van 11 op 12 februari 1916 worden de Duitse troepen in stelling gebracht maar door de slechte weersomstandigheden zal de aanval op het allerlaatste moment worden de aanval afgelast. De infanteristen liggen met duizenden in hun 'Stollen' te wachten op het beginsignaal. Het is hard gaan sneeuwen en regenen, het vriest, de wind wakkert aan tot stormkracht en het zicht is zeer beperkt. De Duitse manschappen moeten voor een groot deel, in uiterst primitieve omstandigheden, in hun 'Stollen' blijven. Deze zijn niet ingericht voor een lang verblijf. De Stollen zijn niet verwarmd en lopen onder water. De algemene conditie van de troepen verslechtert van dag tot dag, veel Duitse militairen lijden aan maag- en darmklachten vanwege de kou en het slechte eten. Na negen dagen ontberingen zijn de weersomstandigheden voldoende verbeterd zodat het sein voor de aanval kan worden gegeven.

Waarschijnlijk heeft dit respijt Frankrijk gered van de nederlaag, de twee Franse divisies die op het allerlaatste moment ter versterking aan het Verdunfront zijn toegewezen kunnen tengevolge het uitstel nog in stelling worden gebracht en ook kan men er in allerijl nog defensieve verbeteringen  aanbrengen. Op 21 februari 1916, een week na een overleg dat Joffre en de Britse generaal Haig hadden over een mogelijke aanval bij de rivier de Somme, beginnen de 1225 Duitse artilleriekanonnen om twaalf minuten over zeven in de ochtend met de aanval. Het artilleriebombardement begint over het gehele Verdunfront, zowel aan de linker- als aan de rechterzijde van de Maas over een frontbreedte van 40 km. Ook Verdun zelf wordt hevig gebombardeerd; de burgerbevolking wordt geheel geëvacueerd. De aanval zelf begint op de rechter Maasoever met het zwaarste bombardement dat tot dusverre ooit in een oorlog was uitgevoerd. Het zal meer dan negen uren duren en zal het meest verschrikkelijke zijn dat men tot dusverre had aanschouwd. Gemiddeld slaan elke minuut veertig zware granaten in.

Een Franse verbindingsofficier van de artillerie schrijft over de beschietingen in zijn dagboek: “De hele dag zitten we ineengedoken. We moeten onze schuilplaats verlaten en ons verstoppen in een grote krater. Overal om ons heen liggen gewonde en stervende soldaten, die we niet eens kunnen helpen. De volgende dag, wanneer de artilleriebeschietingen gestopt zijn, trekken speciaal getrainde Duitse stoottroepen, uitgerust met handgranaten en vlammenwerpers, op richting de vijandige stellingen.

VERDUN maandag, 21 februari 1916

• 04 uur, een zware 380 mm artilleriegranaat ontploft boven de stad.
• 07u12, de stad wordt opnieuw beschoten

·      07u15, de  Franse stellingen en forten in de regio van  Verdun worden bestookt door de Duitse artillerie 

 Vanuit zijn PC in het Bois Des Caures rapporteert Lt. Col. Driant : “Le bombardement à comencé à 07u20.”   

De eerste slag om Verdun, van februari tot december 1916, kan onderverdeeld worden in drie periodes:

1.      Het Duitse offensief van 21/02 tot 06/03/1916.

2.      De eigenlijke uitputtingsslag van 06/03 tot september 1916

3.      Het Frans tegenoffensief oktober tot december 1916.

1. HET DUITS OFFENSIEF

Op maandag 21 februari is het zover, de aanval wordt ingeluid met een nooit eerder gezien artilleriebombardement. ( latere schattingen laten zien dat er op een rechthoek van 500 bij 1.000 meter 80.000 zware granaten gevallen zijn.) Het bombardement is zo hevig dat versterkingscompagnieën soms 8 uur nodig hebben om 3 kilometer vooruit te komen. Een strook van 22 km, van Malancourt tot aan de vlakte van de Woëvre ondergaat het Duitse "Trommelfeuer". Het gaat er vreselijk aan toe! De Franse loopgraven worden compleet verpulverd, telefoonlijnen en geschut volledig vernield. Mannen worden letterlijk aan stukken gescheurd, ze raken bedolven onder de aarde of verdwijnen in het niets bij een voltreffer. Eeuwenoude bomen worden volledig ontworteld en in hun takken hangen menselijke resten. Het lijkt alsof de wereld vergaat. Deze vuurzee duurt meer dan negen heel lange uren. Rond 05 uur gaan drie Duitse legerkorpsen over tot de aanval, tussen Brabant en Ornes, dit is een front van 10 km. De aanval op het Bois d'Haumont wordt ingezet door het VIIe Duitse Legerkorps, het Bois de Caures wordt aangevallen door het XVIIIe Duitse Legerkorps en het Bois de l'Herbebois door het IIIe Duitse Legerkorps. De Duitsers verwachten dat al het menselijke leven verdwenen zal zijn maar tot hun verrassing is het bombardement minder effectief geweest dan verwacht en wordt er van alle kanten hardnekkig en heldhaftige tegenstand geboden. Overlevenden van de Franse 51^e en 72^e D.I.( 51^e en 72^e Infanterie divisie) bieden er de eerste en heldhaftige weerstand De Duitsers gebruiken bij deze aanvallen voor het eerst vlammenwerpers als aanvalswapen. In het bois des Caures proberen de resten van het 56^e  en 59^e  B.C.P. (56^e en 59^e Bataljon jagers te voet) stand te houden. Teruggebracht op 400 man (van 1500) en onder bevel van Lt. Col. Driant ondergaan zij een overmacht van één tegen tien. Als de avond valt is het Bois de Caures (verdedigd door kolonel Driant en zijn Chausseurs) en het Bois de l'Herbebois nog steeds in Franse handen, de Duitse oorlogsmachine hapert. Op de avond van de 21^e februari is enkel het bois d'Haumont in Duitse handen. Dit is een terreinwinst van amper 1200 meter. De Duitse aanval had hier onbelemmerd kunnen doorstoten naar de dorpen Brabant en Samogneux, maar als de toestemming daartoe wordt gegeven is het reeds te donker om verder te gaan en moet de opmars worden gestaakt. Het Franse Hoofdkwartier in Chantilly reageert zeer lauw en het beschouwt de Duitse aanval als een lokale en onbelangrijke gebeurtenis.

Dinsdag 22/02. De helse beschieting begint opnieuw, nog intensiever dan de dag voordien. Ook de linker Maasoever en de sector van de Woëvre (de rechterkant van de Verdun – sallient ) wordt hevig beschoten. ‘s Middags hernemen de Duitse troepen hun aanval. De Duitse aanval concentreert zich nu op het dorp Haumont en het Bois de Caures waar kolonel Driant na zware gevechten wordt omsingeld. Driant sneuvelt, de laatste overgebleven Chausseurs trekken zich, strijdend, terug op het dorp Beaumont. Het dorp Brabant komt zwaar onder Duits vuur te liggen en de Fransen besluiten ’s avonds om tot de evacuatie over te gaan. Aan het einde van de middag zijn het dorp Haumont en het Bois de Caures geheel in handen van de Duitsers. Van de verdedigers van het dorpje Haumont, mannen van het 364e R.I. ( Infanterie regiment), overleven 6 officieren en 50 soldaten het gevecht ...Het Bois de l'Herbebois is echter nog steeds in bezit van de Fransen die hevig tegenstand bieden. Het Franse Hoofdkwartier reageert nog steeds niet: uit de rapporten die binnenkomen, blijkt nog steeds niet dat men de ernst van de situatie onder ogen ziet.
Woensdag 23 februari – Vandaag is er weer zwaar gevochten. Het dorp Brabant valt in Duitse handen dit ondanks de felle tegenstand geboden door het Franse 351^e Infanterie Regiment dat zich nu terugtrekt op Samogneux. De strijd om het Bois de l'Herbebois gaat in alle hevigheid door. De Franse tegenaanval op het Bois de Caures wordt afgeslagen. Vanuit het nabijgelegen Bois de Wavrille vallen de Duitsers vanaf de flank het Bois de l'Herbebois aan. De Franse 51e divisie trekt zich terug maar ze laten de Duitsers toch hevig bloeden bij het innemen van het Bois de Fosses. De strijd om Samogneux is verbeten maar het dorp is nog altijd in Franse handen, maar voor hoe lang nog? De Fransen worden teruggedrongen tot de lijn Samogneux - Beaumont - Ornes. De toestand is kritiek:! De Fransen zijn nu verdreven uit hun eerste verdedigingslijn en hun zwakke tweede en derde verdedigingslijnen zijn geheel verdwenen. Er is nagenoeg niets meer wat de Duitsers nu nog kan stoppen. Op het Franse hoofdkwartier wordt het hen eindelijk langzamerhand duidelijk dat de situatie ernstiger is dan men aanvankelijk dacht. Joffre stuurt een van zijn staf- medewerkers naar Verdun om de situatie ter plekke te beoordelen

Einbruch in die französische Front nördlich Verdun

Vorstoß in 10 Kilometer Breite und 3 Kilometer Tiefe - Über 3000 Franzosen gefangen

Großes Hauptquartier, 23. Februar.
Westlicher Kriegsschauplatz:
Auf den Maashöhen dauerten die Artilleriekämpfe mit unverminderter Stärke fort.
Östlich des Flusses griffen wir die Stellungen an, die der Feind etwa in Höhe der Dörfer Consenvoye-Azannes seit anderthalb Jahren mit allen Mitteln der Befestigungskunst ausgebaut hatte, um eine für uns unbequeme Einwirkung auf unsere Verbindungen im nördlichen Teil der Woevre zu behalten. Der Angriff stieß in der Breite von reichlich 10 Kilometer, in der er angesetzt war, bis zu 3 Kilometer Tiefe durch. Neben sehr erheblichen blutigen Verlusten müßte der Feind mehr als 3000 Mann an Gefangenen und zahlreiches noch nicht übersehbares Material ein.
Im Oberelsaß führte der Angriff westlich Heidweiler zur Fortnahme der feindlichen Stellungen in einer Breite von 700 und einer Tiefe von 400 Meter, wobei etwa 80 Gefangene in unserer Hand blieben.
In zahlreichen Luftkämpfen jenseits der feindlichen Linie behielten unsere Flieger die Oberhand. Oberste Heeresleitung

Bodemvondsten tonen aan  dat er in de prehistorie al sprake is van menselijke activiteit in de omgeving van Verdun. Primitieve overblijfse­len getuigen van activiteiten rond de Maasstad.Al in de derde eeuw voor Christus vestigen Galliërs zich in Verdun, dit binnen een versterking. De naam Verdun stamt dan ook uit die tijd en betekent “sterke vesting”. Verdun ligt tegen een heuvelrug aan de oevers van de Maas, dit is een strategische ligging die de geschiedenis van de stad sterk zal bepalen.

Na de nederlaag van de Galliërs tegen de Romeinen breidt Virodunum Castrum (= Verdun, de legerplaats) zich gestadig uit in zijn rol als handelscentrum voor de streek. De Romei­nen brengen de inwoners van Verdun voorspoed. De stad wordt een distributiecentrum voor de verre omgeving. De Rue Mazel herinnert ons nog aan,die vroegere tijd, de naam van de straat is een afgeleide van macellum of macellus hetgeen levensmiddelenhal betekent. Tot op de dag van vandaag is er in de  Rue de Ru, het verlengde van de Rue Mazel, een overdekte markt waar levensmiddelen en andere marktartikelen verkocht worden .De voorspoed van de stad werkt als lokaas op Attila de Hun die in het jaar 450 na Christus tevergeefs de stad probeert in te nemen. Het lukt hem niet om de stad te veroveren maar de landerij­en en de bebouwing eromheen worden wel met de grond gelijkgemaakt. De veroveringstocht van de Hunnen zorgt voor een volksverhuizing binnen Europa.

Verdun wordt nu een deel van het Frankische Rijk en wordt vervolgens opgenomen in het Karolingische Rijk. Karel de Grote is naamgever van deze dynastie. Tot de dood van Lodewijk de Vrome, Karels jongste zoon, zal het immense Karolingische Rijk stand hou­den. In 843 besluiten de drie erfgenamen van Lodewijk, door middel van het Verdrag van Verdun, het voormalige rijk van Karel de Grote in drie stukken op te delen. Verdun ligt in het gebied dat Lotharius 1 toegewezen krijgt. Reeds in 855 sterft hij. Zijn rijk wordt  nu ook opgedeeld door zijn drie zonen. Verdun komt onder heerschappij van Lotharius Il en zal dit blijven tot aan zijn dood in 869. Vanaf dat jaar zal het bisdom Verdun een tijdlang onder Franse en een tijdlang onder Germaanse heerschappij vallen.

Na 925 breekt een periode van duidelijkheid aan. De Duitse keizer Hendrik de Eerste neemt Lotharingen, waar Verdun deel van uitmaakt, op in het Heilige Roomse Rijk (= het Germaanse Rijk, het latere Duitsland). Meer dan zes eeuwen zal Verdun Duits zijn, pas vanaf 1552 wordt Verdun opnieuw Frans grondgebied. Dat jaar lukt het de Fran­se koning Hendrik II de bisdommen Verdun, Toul en Metz in zijn invloedssfeer te krijgen. De Vrede van Munster, in 1648, bevestigt dat deze steden nu definitief bij Frankrijk horen.

…..Ze hadden een beruchte heuvel veroverd, ze hadden in loopgraven en gaten gestaan die nu eens Frans en dan weer Duits waren, loopgraven en gaten die soms helemaal vol lagen met Duitse en Franse lijken in verschillend stadium van ontbinding, eens levende mannen die bij duizenden om het bezit van deze, reeds voor een gedeelte uit lijken bestaande heuvel hadden gevochten, een gevecht waarna ook zij, broederlijk verenigd, lagen te rotten….. 
(Georges Blond – Verdun)

Op 4 augustus 1914 breekt de Eerste Wereldoorlog en tegen het einde van datzelfde jaar is de oorlog vastgelopen in een onbewegelijke loopgravenoorlog. In 1915 worden vele pogingen ondernomen om een beslissende doorbraak te forceren. Deze inspanningen  mislukken echter allemaal en ze leveren alleen maar afschuwelijke verliescijfers op. Beide partijen zijn ervan overtuigd dat het jaar 1916 hun de beslissende overwinning zal opleveren. Duitsland denkt deze te bereiken bij Verdun. De geallieerden willen deze overwinning realiseren met een gezamenlijke Frans-Britse actie aan de Somme!

Verdun is het symbool geworden van de verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog, van de zinloze slachtpartijen, de eindeloze opoffering van mensenlevens in de strijd om een paar vierkante kilometer grond. Verdun is het symbool van de totale vernietiging!

Het verhaal over de Slag bij Verdun gaat over verschrikkingen en zinloosheid van de loopgravenoorlog, de vleesmolen van Verdun die ontaardt in een 'Materialschlacht' waarin de mens tot moes wordt vermalen door de Koningin van het slagveld, de artillerie.
We kunnen ons nauwelijks iets voorstellen bij de gruwelen van het slagveld van de Hel van Verdun , het strijdtoneel waar mannen rondkruipen in een wereld zonder enig houvast . En indien ze overleven, hoe kunnen ze blijven geloven in het leven wanneer ze de verschrikkingen ervan onder ogen hebben gezien? Hoe kan deze bestialiteit ooit nog samengaan met het normale leven, met schoonheid, liefde en levenslust?