27 aug 1958 Tom Lanoye (uitspraak: /lɑ'nwa:/[1]; Sint-Niklaas, 27 augustus 1958) is romancier, dichter, columnist, scenarist en theaterauteur. Hij woont en werkt in Antwerpen (België) en Kaapstad (Zuid-Afrika). Lanoye was de jongste zoon van een slager.[2] Hij bezocht in Sint-Niklaas het Sint-Jozef-KleinSeminarie College,[3] toentertijd nog een jongenscollege. Hij studeerde Germaanse Filologie en sociologie aan de Universiteit Gent. In die jaren was hij ook actief lid van het vrijzinnige Taalminnend Studentengenootschap (TSG) 't Zal Wel Gaan. Lanoye studeerde af op een scriptie getiteld De poëzie van Hans Warren. Hij publiceerde zijn eerste werk in eigen beheer, naar eigen zeggen: ‘zoals alle punkbands toentertijd deden: uit onvrede met de bestaande structuren, en om het vak van binnenuit te leren’.[bron?] Hij komt vaak op zowel radio als televisie, niet alleen in België, maar ook in Nederland. Verder treedt hij op in theaters met avondvullende bewerkingen van eigen romans of toneelstukken. Zijn provocerende uitspraken bezorgen Lanoye regelmatig publieke belangstelling. Hij identificeert zichzelf als atheïst. [4] Zijn literair werk is in meer dan vijftien talen gepubliceerd of opgevoerd. Sinds de vertaling van zijn roman Sprakeloos (La langue de ma mère, 2011) is hij ook doorgebroken in Franstalig België. Zes van zijn romans werden verfilmd, waarvan één, Het derde huwelijk, in het Frans (Troisièmes Noces). Op 20 januari 1996 lieten Lanoye en zijn Nederlandse partner René Los, onder grote mediabelangstelling, als eerste homo’s hun samenleefcontract inschrijven op een gloednieuw stadsregister. Een symbolische actie, bedoeld om de discussie rond het homohuwelijk te versnellen. Vanwege conservatieve tegenstand vond de ondertekening niet plaats in het beroemde stadhuis van Antwerpen, maar in het kabinet van de schepen (wethouder) van Burgelijke Stand en Emancipatie. Nadat België in 2003 als tweede land ter wereld (na Nederland) het homohuwelijk bij wet toeliet, trouwden Los en Lanoye officieel. Zonder pers, in het stadhuis. Vanaf 1981 tot 1982 vormde Tom Lanoye samen met James Bordello (= Peter Roose) een duo dat optrad als ‘de Twee Laatste Grote Poëtische Beloften Van Net Voor De Derde Wereldoorlog’. Ze traden op in Gentse studentencafés. Een jaar later nam het duo deel aan de Nacht van de Poëzie in Utrecht. Ook schreef Lanoye polemische stukken voor de tijdschriften De Zwijger, Propria Cures, Humo en ‘T Zwarte Gat — een studentenblad waarvan hij de hoofdredacteur was en dat maar vier nummers uitbracht. In 1985 verscheen zijn prozadebuut, de deels autobiografische verhalenbundel Een slagerszoon met een brilletje. Na een televisieoptreden in hetzelfde jaar bij Sonja Barendwerd hij een bekende Vlaming. Op zijn debuut volgde de prozawerken Alles moet weg (1988) en Kartonnen dozen (1991). Deze drie werken vormen samen De Wase Trilogie. In de statuten van de in 1992 opgerichte n.v. L.A.N.O.Y.E., het eenmansbedrijf van de schrijver, omschrijft hij zijn werk als 'alle vormen van teksten en schriftuur, zowel voor boeken, kranten, tijdschriften en andere drukwerken als voor toneelopvoeringen, cabaret- en zangvoorstellingen, dit alles onder eender welke vorm en in de meest ruime zin van het woord'.[bron?] In het buitenland[bron?] werd Lanoye opgemerkt als hedendaags dramaturg met zijn twaalf uur lange bewerking in verzen van acht stukken van Shakespeare, Ten Oorlog(1997). Ze ging in Duitse vertaling (Schlachten!) in première op de Salzburger Festspiele. In 1997 verscheen "Het Goddelijke Monster", het eerste deel van De Monster Trilogie. Later volgden "Zwarte Tranen" en "Boze Tongen". De trilogie werd i 2001 tot een televisieserie gemaakt.
Naast Ten oorlog volgden andere bewerkingen van klassieke toneelstukken: Mamma Medea (vrij naar Euripides), Mefisto for ever (vrij naar Klaus Mann) en Atropa. De wraak van de vrede (vrij naar Euripides, Aeschylus, George W. Bush, Donald Rumsfeld en Curzio Malaparte). Die laatste twee stukken vormen begin en slot van De triptiek van de macht van regisseur Guy Cassiers. Ze werden in diens enscenering beide uitgenodigd op het Festival d’Avignon, dat in 2011 het duo opnieuw
uitnodigde. Bloed en rozen, hun historische stuk over Jeanne d’Arc en Gilles de Rais stond vijf avonden in de prestigieuze Cour d’Honneur van het Palais des Papes, voor in totaal 10.000 toeschouwers. Van 2003 tot 2005 was Lanoye stadsdichter van Antwerpen, de eerste Belgische stad die een dergelijke functie openstelde. In deze functie schreef hij een gedicht dat geprint op een groot banier aan de zogenaamde Boerentoren, ‘Europa’s eerste wolkenkrabber', werd gehangen. Het gedicht is een liefdesverklaring van die toren aan middeleeuwse toren van de O.-L.-Vrouwenkathedraal. Later schreef Lanoye als 'respons' van de kathedraaltoren een klankgedicht dat werd ingezongen de volkszangeres La Esterella, met wie hij vaker samenwerkte. (Op haar uitvaart in 2011 sprak hij in diezelfde kathedraal een begrafenisrede voor haar uit). In 2007 werd Lanoye in Nederland als eerste Belg bekroond met de Gouden Ganzenveer voor zijn oeuvre en kreeg hij een eredoctoraat van de Universiteit Antwerpen. Eind 2009 verscheen zijn roman Sprakeloos, die handelt over de dood van zijn moeder - een amateuractrice die, na een beroerte, haar spraak verliest. De roman werd één van meest geprezen werken: het verscheen op de shortlists van de Gouden Uil, de Libris Literatuur Prijs, de AKO Literatuurprijs en won het de Gouden Uil Publieksprijs weg. In 2011 wordt het boek andermaal genomineerd, ditmaal voor de Boek-Delenprijs, die 'het Leesclub-boek van het Jaar' bekroont. Sprakeloos wordt dat jaar bekroond met de Henriette Roland Holst-prijs. In 2012, drie jaar na verschijning, eindigt Sprakeloos op de derde plaats bij een verkiezing van de meest populaire Vlaamse klassieker, na Louis Paul Boons De Kapellekensbaan (1953) en Van den vos Reynaerde (13e-eeuws epos). Op verzoek van de Stichting CPNB schreef Tom Lanoye in 2012 de novelle Heldere hemel als Boekenweekgeschenk. Tom Lanoye was de vierde Belgische auteur van het Boekenweekgeschenk, Hubert Lampo (1969), Marnix Gijsen (1978) en Hugo Claus (1989) gingen hem voor. Het was de eerste maal dat een Boekenweekgeschenk ook in Vlaanderen werd verspreid. Begin 2016 bundelt en bewerkt Lanoye zijn meest spraakmakende speeches en polemieken in de bundel Revue Lanoye. Filippica. Het boek bevat onder andere de artikelen die Lanoye wijdde aan een sindsdien beruchte zaak van Antwerps politiegeweld: de zaak-Jonathan Jacob. Op een twee weken durend festival in Oostende, waarbij diverse liefhebbergroepen aan de slag gaan met toneelstukken van hem, stelt Lanoye in mei ook zijn eigen muziekgroep voor: Bloednoot ©, een ‘impro-jazz-lit-trio’ met bassist Nicolas Rombouts en percussionist Teun Verbruggen. Hun enige spelregel luidt: ‘Wij repeteren nooit’. In 2017 kwam de verfilming van Sprakeloos uit in Vlaanderen en Nederland, geregisseerd door Hilde Van Mieghem en met als hoofdacteurs Stany Crets en Viviane De Muynck. Ook de Nederlanders Halina Reijn en Hans Kestings spelen een bescheiden rol. Stany Crets speelde eerder ook al een hoofdrol, toen aan de zijde van Peter Van Den Begin, in de allereerste Lanoyeverfilming Alles moet weg (1996), in een regie van Jan Verheyen en gebaseerd op Lanoyes gelijknamige romandebuut. Sprakeloos, de film wint op het Filmfestival van Oostende de Telenet Publieksprijs (2017). In 2017 koopt het Luikse productiehuis Frakas de filmrechten voor een Franstalige verfilming van Het derde huwelijk. Troisièmes Noces wordt uitgebracht in 2018, geregisseerd door David Lambert en met o.a. Bouli Lanners en Rachel Mwanza in de hoofdrollen. Het theaterwerk van Lanoye bestaat uit meer dan twee dozijn stukken. Meestal gaat het om typische ensemblestukken, voor meer dan zes, in sommige gevallen meer dan vijftien acteurs. Het kan gaan om oorspronkelijke stukken, zoals het absurde De Jossen, waarin alle personages ‘Jos’ heten, of om adaptaties zoals De Russen: een zes uur durende Tsjechov-bewerking die Lanoye schreef op vraag van Ivo van Hove (Toneelgroep Amsterdam) en waarin hij twee jeugdwerken van Tsjechov (Ivanov en Platonov) in elkaar schrijft, met inbegrip van vele nieuwe scènes.
In de lente van 2015 voerde Lanoye een heuse theatertrilogie ten tonele. Eerst een bewerking van Shakespeares King Lear, voor Toneelgroep Amsterdam en regisseur Eric de Vroedt: Koningin Lear, met de Vlaamse Frieda Pittoors in de hoofdrol. Daarnaast een muziektheaterscript à la Bertold Brecht voor regisseur en hoofdrolspeler Josse de Pauw — een coproductie van KVS (Brussel), NTGent, Théâtre National (Bruxelles) en de Flat Earth Society (Gent) van componist Peter Vermeersch. De tekst verscheen gratis bij de krant De Standaard, in een oplage van vele tienduizenden. Tot slot het al gemelde GAZ In de herfst van 2017 ging bij Zuidpool (Antwerpen) Lanoyes bewerking van Christopher Marlowes Edward II in première, in een regie van Jorgen Cassier. Het stuk geldt als het eerste koningsdrama uit de Angelsaksische literatuur en handelt over de homoseksuele vorst Erward II en diens favoriet Gaveston. Lanoye schreef de bewerking op vraag van Zuidpool en gaf ze de langste titel uit zijn oeuvre mee: De felomstreden kroon en deerniswekkende dood van koning Edward II & zijn favoriet jonkheer Gaveston, onder wiens betovering hij zich afkeerde van zijn koningin en kroonprins, tot steeds grotere woede van de verzamelde adel en het voor de rest onwetende gewone volk (vrij naar Chr. Marlowe). De voorstelling toerde rond in Nederland en Vlaanderen, in dezelfde periode als waarin Lanoye tourde met zijn bijna twee uur durende bewerking van Ten oorlog(genaamd Solo Ten Oorlog), exact twintig jaar nadat Ten Oorlog in première was gegaan te Gent, in regie van co-bewerker Luk Perceval en gespeeld door de legendarische Blauwe Maandag Compagnie (Jan Decleir, Els Dottermans, Wim Opbrouck, Vic De Wachter, Jacob Beks, …) Tot het theaterwerk van Lanoye behoren ook zijn solo’s: geënsceneerde teksten van hemzelf, opgezet als toneelproducties, met licht- en klankregie, en meestal gespeeld in theaters in België en Nederland. Hij leest daarbij voor uit zijn werk. Het optreden kan echter niet worden gezien als een lezing, maar eerder als een literaire onemanshow. Van Sprakeloos op de planken maakte Lanoye een tweetalige Frans-Nederlandse productie, fifty-fifty in de beide talen, en telkens met boventiteling van de gesproken tekst in de andere taal. Na vijf uitverkochte voorstellingen in Théâtre National (Bruxelles) tourde de voorstelling in de herfst van 2013 door Franstalig België.