Een pakjesavond was voor de Tweede Wereldoorlog geen algemeen verschijnsel. De crisisjaren speelden daarin een grote rol. De toenemende welvaart na de oorlog bood echter meer ruimte voor een geefcultuur, een geschenkenfeest in het kader van het oer-Hollandse Sinterklaasfeest. Het schoentje zetten (in West-Friesland stoeltje zetten; een gebruik identiek aan schoentje zetten, waarbij de schoen vervangen werd door een stoel)] op pakjesavond was in veel gezinnen vlak na de Tweede Wereldoorlog gebruikelijk. Dit ceremonieel was omgeven door een sfeer van geheimzinnigheid.
Sinterklaas transformeerde echter gaandeweg van onzichtbare magische brenger van wonderbaarlijke gaven tot een opa-achtige kindervriend, die de kinderen met zijn zwarte pieten thuis met een zak vol cadeautjes bezocht.
Ouders gaven hun kinderen in eerste instantie veel zelfgemaakte cadeaus en later gekochte cadeautjes. Ook grote bedrijven zoals de Hoogovens, Shell en anderen, maar ook volksbonden zorgden ervoor dat de kinderen van hun werknemers of leden met Sinterklaas iets kregen.
Pakjesavond is er al lang niet meer alleen voor kinderen. Volwassenen geven elkaar, meestal anoniem, geschenken, al dan niet voorzien van een Sinterklaasgedicht of verpakt als 'surprise'. Vaak wordt door middel van lootjes trekken anoniem bepaald voor wie men een cadeautje moet kopen.
Pakjesavond is vooral een Nederlands fenomeen. In België kent men zoiets niet. Daar wordt gebruikelijk de ochtend van de zesde december uitgekozen als pakjesochtend. Hierbij worden dan ook geen liedjes gezongen.
O, kom eens kijken, wat ik in mijn schoentje vind. Alles gekregen van die beste Sint. Een pop met vlechtjes in het haar, een snoezig jurkje kant en klaar, drie kaatseballen in een net en een letter van banket. O, kom er eens kijken, wat ik in mijn schoentje vind. Alles gekregen van die beste Sint.
Een vroege afbeelding van de knecht van Sint Nicolaas, hier nog niet gekleed als een page. (Jan Schenkman, 1850)
Zwarte Piet is de hulp van Sinterklaas. Zwarte Piet is te herkennen aan het feit dat hij zwart of bruin geschminkt is en aan een soort pagepakje uit de zestiende of zeventiende eeuw. Verder heeft Zwarte Piet een kapsel van zwarte krullen.
Volgens de traditie komt Zwarte Piet tijdens het Sinterklaasfeest in december de cadeautjes brengen. Hij klimt door de schoorstenen van de huizen wanneer de mensen slapen. Dit kan een reden zijn waarom Zwarte Piet 'zo zwart als roet' is.
De herkomst van zwarte Piet is omstreden, er bestaan dan ook verschillende ideeën over: hij was oorspronkelijk een demon die door de heilige gedwongen werd goede daden te verrichten, of juist een voorchristelijke godheid die zich moest onderwerpen aan de christelijke sint. Volgens sommigen gaat hij terug op een Moors knechtje en is zijn huidkleur daaraan te danken. Anderen zeggen dat dit hetzelfde is, want de Moor was volgens sommigen de duivel. In andere landen is de Moorse variant onbekend, hier is de helper van Sinterklaas meestal een duivel (bijvoorbeeld Krampus) en het personage werd pas sinds de kerstening als kwaadaardige duivel afgeschilderd.
Vanuit christelijk perspectief is Piet de bedwongen satan, plaatsvervanger van de overwonnen Wodan, of diens helper Nörvi, de zwarte vader des nachts, die ook een roe droeg (als vruchtbaarheidssymbool). Een duivel als knecht van Sinterklaas is nog duidelijk te zien in de Oostenrijkse Sinterklaastradities. Hier wordt Sinterklaas begeleid door een Krampus of een Percht die behoorlijk angstaanjagende duivelse uiterlijkheden hebben en luidruchtig door de straten slepen met kettingen.
Een wat vriendelijker verhaal is dat de heilige Nicolaas op een slavenmarkt in Myra eens een Ethiopisch jongetje met de naam Piter (afgeleid van Petrus) aantrof. Sint kocht de jongen vrij en uit dankbaarheid bleef hij de Sint nabij. Zo komt Zwarte Piet volgens sommigen aan zijn negroïde trekken, hoewel enkelen bij voorbaat aannemen dat een verband bestaat met een koloniaal verleden.
Volgens het Meertens Instituut was Zwarte Piet oorspronkelijk niet zwart, maar blank. Hij heette Jan de Knecht. In Duitsland heeft Sinterklaas ook maar één knecht. Hij heet daar Knecht Ruprecht en is van oorsprong blank. Frankrijk kent ook maar één blanke knecht van Sinterklaas, genaamd Le Père Fouettard.
Volgens een andere theorie was Piet oorspronkelijk een Italiaanse schoorsteenveger.
Een andere mogelijkheid van de herkomst van Zwarte Piet ligt in de Germaanse god Wodan. Wodan reed op zijn witte schimmel, Sleipnir, door de lucht en was aanvoerder van de Wilde Jacht. Hij werd altijd vergezeld van de twee zwarte raven; Huginn en Muninn. De raven luisterden, net als Zwarte Piet, aan de schoorsteen om Wodan over de goede en de slechte daden van de stervelingen te vertellen.
Vergelijk ook de berserker, het lichaam was geheel zwart geverfd en men droeg dierenhuiden. De berserker heeft de eigenschap van Odin om in een vogel, vis of wild dier te veranderen en te vliegen.
Ook de knechten van Sinterklaas in andere landen zijn vaak als duivel afgebeeld (soms met hoorns van dieren (bokken)), bijvoorbeeld de Krampus, dit komt overeen met de onderdrukking van de voorchristelijke godheden. De eens almachtige godheid werd als knechtje of slaaf van de Sint beschouwd, een manier om de heidense bevolking te kerstenen.
De Scandinavische kerstbok (Julbocken) (de naam verwijst naar het Yule of joelfeest) lijkt qua uiterlijk veel op de Krampus; de Finse Kerstman Joulupukki stamt van de Julbocken af. De Jólasveinar geven, net als Zwarte Piet, geschenken tijdens de periode rondom Yule. Ook bijvoorbeeld Cernunnos, de gehoornde, droeg een gewei.
Vergelijk Zwarte Piet ook met de bontgeklede Franse harlekijn (naar Hellequin), vaak met zwart (half)masker, die ook wel als aanvoerder van de Wilde Jacht wordt aangevoerd. De Italiaanse Befana is ook met roet besmeurd en brengt cadeautjes door de schoorsteen.
Hier is de helper van Sinterklaas een duivel (bijvoorbeeld Krampus) en het personage werd pas sinds de kerstening als kwaadaardige duivel afgeschilderd.
Vorig maand, hier ver vandaan, Las een oude man, in zijn grote boek. “Wat had er weer in al die brieven gestaan ?” “Pieten ! Pak die stoelen daar in de hoek, en help me hier even, te bedenken : Voor ieder lief kind, een leuk cado ? Wat zal ik hen allemaal schenken ?”
Elk kindje, hoe klein ook, Kwam voor in het boek. Er werd gewikt en gewogen, van zus en van zo, onderwijl dronken ze koffie met koek. Achter iedere naam, kwam een schitterend cado, Ook jouw naam kwam voor, In het boek van de Sint. Ooooh …….. ik denk dat ik wat hoor !!! Ga maar gauw kijken, wat je in je schoentje vindt.
Sinterklaas komt eraan en wat is er plezieriger dan zelf lekkere speculaas te bakken
Sinterklaas komt eraan en wat is er plezieriger dan zelf lekkere speculaas te bakken
1 kg zelfrijzende bloem 300 gram fijne suiker 300 gram donkere kandijsuiker 4 eieren 500 gram boter (laten mals worden, niet smelten) 1/2 pakje vanillesuiker 1 eetlepel kaneel 1 eetlepel speculoos kruiden 1 tipje maagzout (bicarbonaat) 1 mespunt zout amandelen naar believen 1/2 glas water
Bereidingswijze voor Speculaas
Doe alles in een mengkom en kneed dit gedurende ong 15 min, tot alles goed gekneed is. Een nacht laten rusten op een koele plaats, nog een tweede keer bewerken met de hand.
Dan het deeg uitrollen tot een lap van ongeveer 1 cm dikte , en daar dan vormpjes uitdrukken. Er zijn daar speciale vormpjes voor. Men kan er ook een omgekeerd glas voor gebruiken enz...
Verwarm de oven op 175 graden, en laat vervolgens ongeveer 20 minuten bakken.
Tip. Men kan nog geschaafde amandelen op het deeg leggen alvorens te bakken.
Wat heb jij in je schoen gelegd een wortel en wat hooi
Wat heb jij in je schoen gelegd een wortel en wat hooi Wat heb je in je klomp gedaan voor het paardje ook wat strooi We hopen dat de Sint het ziet en dat hij komt met Zwarte Piet Want vader heeft gezegd Sinterklaas komt altijd met zijn knecht
Volgens een Franse legende maakte Sint Nicolaas drie dode scholieren levend die in een pekelvat bewaard werden.
Drie scholieren van voorname afkomst waren op weg naar de stad waar zij zouden gaan studeren. Op hun tocht door een afgelegen streek vonden zij 's avonds onderdak in een herberg. De waard, die vermoedde dat zij veel geld aan gouden munten bij zich hadden, vatte het plan op hen die nacht te vermoorden. Zodra hij zijn sinistere plan ten uitvoer had gebracht, sneed hij de lichamen van de scholieren in stukken en legde de brokken vlees, net zoals men dat deed bij het slachten van varkens, in een pekelvat.
Door een engel gewaarschuwd klopte Sint Nicolaas daags daarop bij de herberg aan, vroeg om onderdak en bestelde een maaltijd. Bij de keuze van het vlees wees Nicolaas de waard op zijn misdaad en verlangde van de waard dat hij hem het pekelvat met de aan stukken gesneden jongelingen toonde. Staande bij het vat, gebood Nicolaas de waard de planken deksel eraf te halen. Daarop vouwde hij zijn handen, bad tot God, en zegende de drie jongelingen. Aldus wekte hij hen tot leven. De drie scholieren gingen rechtop staan en dankten God. De waard viel op zijn knieën, vroeg om vergiffenis en bekeerde zich ten goede.
Half november arriveert Sinterklaas in België en Nederland. Hij vaart met zijn stoomboot een willekeurige havenstad binnen en brengt zijn pieten, paard en vele kadootjes mee. De dag dat Sinterklaas aankomt, is altijd een groot feest. Duizenden kinderen staan samen met hun ouders te wachten op de goedheiligman. De burgemeester van de stad ontvangt hem hartelijk, en dan vertrekt Sinterklaas voor een rijtoer door de straten. De kinderen die niet bij de intocht aanwezig zijn, kunnen het feest via de televisie volgen. Als later die dag de kindertjes weer naar huis gaan, begint de drukke tijd voor Sint en zijn Zwarte Pieten. 's Avonds kunnen de kinderen hun schoen voor de open haard zetten. Meestal leggen zij ook wat lekkers voor het paard neer. 's Nachts gaat de Sint te paard, samen met de Zwarte Pieten, de daken op. De pietjes hebben een grote zak vol kadootjes mee, die ze allemaal afleveren bij de juiste schoorsteen, want ieder kind heeft een verschillend verlanglijstje. Maar ze moeten wel heel lief zijn geweest, anders gaan ze mooi mee in de zak naar Spanje. Overdag gaat Sinterklaas naar scholen, ziekenhuizen of bedrijven. Als het dan uiteindelijk 5 december is, sluiten de winkels 's avonds wat eerder en kan het heerlijk avondje beginnen. Soms bonst Zwarte Piet hard op de deur om vervolgens een grote zak kadootjes achter te laten en snel naar het volgende adres te gaan. De meeste Nederlanders vieren deze feestelijke avond thuis of bij familie. Vaak wordt de tafel gevuld met traditionele lekkernijen zoals banketletters, chocoladeletters, pepernoten, speculaas, marsepein en suikergoed. Ook wordt er dan warme Glühwein gedronken. Voor de kinderen is er warme chocolademelk. De gedichtjes worden voorgelezen en de kadootjes uitgedeeld. De dag erop is Sint Nicolaas zijn drukke tijd weer voorbij en geniet hij nog een weekje hier voor dat hij en zijn pieten terug naar spanje vertrekken.dan bereidt hij zich weer voor op het volgende jaar
Hoe komt het toch dat iedereen denkt dat Sinterklaas uit Spanje komt? Hij is er tijdens zijn leven waarschijnlijk nog nooit geweest, maar het zou te maken kunnen hebben met de geschiedenis. Van 1568 tot 1648 was er oorlog tussen Spanje en Nederland. Toch was er veel handel tussen beide landen. De Nederlanders ruilden goud en zilver voor kruiden en sinaasappels ('appeltjes van Oranje'). Spanje was in die tijd een rijk land waar veel luxe artikelen en lekkers vandaan kwam. Dus dachten de mensen dat Sint-Nicolaas daar zelf ook vandaan kwam. Bovendien is Sint-Nicolaas ook de beschermheilige van de zeevaarders, die toen natuurlijk met hun boten de handelswaar uit Spanje haalden en dus door hem werden beschermd.
Door J. Schenkman (1806-1860) Illustraties P. van Geldorp Uitgave van Vroom & Dreesmann
Voor het eerst uitgegeven ca. 1850/1860.
Wanneer dit beroemde platenboek over Sint Nicolaas voor de eerste maal door de firma Vlieger te Amsterdam werd uitgegeven, is niet meer precies na te gaan. Het zal "omstreeks den eersten wereldoorlog" zijn geweest. Het boek roept ons terug naar de tijd toen onze grootouders nog kinderen waren. De omstandigheden zijn wel volslagen veranderd, maar de voorstelling van Sint Nicolaas is dezelfde gebleven.
Sinterklaas is weer in het land! dat las ik vandaag in de krant. hij komt weer cadeautjes brengen, maak je maar geen zorgen. het wordt alvast een hele mooie tijd, dat is zeker feit! maar dan gaat hij weer terug, wat gaat de tijd dan vlug! maar zover is het nog niet, daarom zingen we nog geen afscheidslied.
Vannacht is hij weer geweest de lieve man die niemand vreest op zijn mooie witte schimmelpaard trok hij door straat in helse vaart ook Piet was er zoals elk jaar weer bij en was zoals altijd heel vrolijk en blij hij liep over al de daken heel stilletjes in het midden van de nacht ze brachten veel lekkers en speelgoed met zich mee en zo was elk kind s'morgens weer heel tevree
lieve sinterklaas sinterklaas het is bijna tijd dat u niet alleen langs de huizen rijd maar ook gezellig binnen treed in ieder huis groot of klein zal u heus altyd welkom zijn ieder kind zal vol verwachting op u wachten ach na al die jaren weet u allang wat u bij de mensen thuis kunt verwachten voor ieder kind groot of klein wordt het ieder jaar weer een groot gezellig festijn ieder schoentje wordt gezet ook op u paardje wordt goed gelet zwarte piet met al zijn streken doet ieder jaar weer iets gekkers maar een ding doet ie elk jaar weer strooit in iedere hoek iets lekkers sinterklaas u mag gerust weten wij zijn u niet vergeten ook al hangen de winkels nu al vol van u concurrent u bent en blijft diegene die elk kind groot of klein nog steeds verwent dus kerstman of niet sinterklaas vergeet niemand niet
Op de hoge hoge daken Zit Sint met zijn pieten Hoor de kinderen beneden zingen Piet zegt we moeten naar beneden springen Dat is hoog zegt de Sint Ik breng mijn paardje eerst naar de stal Piet begrijpt de hint Jullie Pieten gaan de kinderen maar verwennen Kijk wie lief is geweest Pieten gluren door het raam En zien daar kinderen zingend staan Opeens een geroffel op het raam Zou de deur nog open gaan Piet gooit het snoepgoed in het rond Kinderen vallen op de grond Er wordt nog harder gezongen Sinterklaasje kapoentje Gooi wat in mijn schoentje Gooi wat in mijn laarsje Dank je Sinterklaasje
Sinterklaas heeft een hele speciale manier om zijn kadootjes te geven. In de nacht bestijgt hij zijn paard en rijdt over de daken, gevolgd door zijn Pieten. De Pieten hebben de kadootjes in een zak op hun rug. Bij ieder huis klimmen ze door de schoorsteen naar beneden en laten kadootjes bij de haard achter.
Om in de stemming te raken kunnen kinderen hun schoen zetten (één schoen, geen twee) voor de haard. Dit doen ze op de zaterdagavonden tussen de intocht en vijf december. Het hoeft geen klomp te zijn (maar het mag wel). De schoen of klomp wordt gevuld met hapjes voor het paard, bijvoorbeeld een plukje hooi en een winterwortel. Daar wordt een verlanglijst aan toegevoegd. Dit is de lijst van kadootjes die de eigenaar van de schoen graag wil krijgen. Er wordt een sinterklaasliedje gezongen
's Nachts klimt er een Piet door de schoorsteen om het voer voor het paard en de verlanglijst om te ruilen voor speculaas, pepernoten of iets dergelijks. ltijd wordt ook een klein kadootje achtergelaten. In centraal verwarmde huizen komt Piet als door een wonder langs de warmwaterbuizen naar beneden.
Volgens geschiedkundigen stamt het ritueel van schoenen zetten af van het germaanse hooioffer aan de goden. De klomp zou een symbool kunnen zijn van de wassende maan, een vruchtbaarheidssymbool.
