Ik ben René Schupp, en gebruik soms ook wel de schuilnaam utopia.
Ik ben een man en woon in Kerkrade (Nederland) en mijn beroep is Gepensioneerd.
Ik ben geboren op 02/01/1941 en ben nu dus 83 jaar jong.
Mijn hobby's zijn: Schrijven. Lezen, Muziek, Tai Chi..
FILOSOFIE:
Bij het recht om te zeggen wat je denkt, hoort de plicht om te denken over wat je zegt.
ENKA Breda; bedrijf van synthetische garens met ruim 1700 werknemers. De eerste wervingsacties waren reeds achter de rug. Op eigen initiatief een sollicitatie formulier opgevraagd; als zodanig ingevuld en verzonden. Enkele dagen later kregen wij huisbezoek van de personeelschef de heer Hoebink.
ONDERHOUD Tijdens het zeer prettige onderhoud met de personeelschef, gaf deze aan dat gemeente Breda een groot aantal nieuwe woningen beschikbaar had gesteld voor nieuwe ENKA werknemers; toen nog geheten de Algemene Kunstzijde Unie (AKU). In de laatste fase van toewijzingen kwamen alleen nog gezinnen in aanmerking met minimaal één kind. Voorzichtig werd gevraagd naar een mogelijke gezinsuitbreiding.
ALTERNATIEF Broer Sjaak was 15 jaar en werkzaam bij kruidenier Simon de Witt, zocht eveneens een andere baan. Als alternatief werd deze mogelijkheid besproken en positief ontvangen. Enkele weken later werd de verhuizing gerealiseerd. Blij met de baan en een prachtige woning, maar een emotioneel afscheid. Sjaak kwam in dienst van een jeugdafdeling. Hij miste zijn vrienden erg; kreeg enorm heimwee. Een half jaar later keerde hij terug naar Kerkrade.
CONTINU DIENSTEN In de wijk woonden veel werknemers van ENKA; zo ook een aantal Limburgers die via eerdere wervingsacties waren aangenomen. De werkzaamheden waren in volcontinu diensten; het waren lange dagen maar de lonen waren goed. Zeven aaneengesloten dagen werken; hierna drie dagen vrij. Ik was werkzaam als operator in de Twijnderij en tevens lid van de Bedrijfsbrandweer.
BEDRIJFSBRANDWEER Op het bedrijfsterrein bevond zich de brandweerkazerne met brandweerwagen met nodige inventaris. In elke ploeg zat een groep medewerkers die naast de productie tevens lid waren van de bedrijfsbrandweer. Elke woensdag na afloop van de vroege dienst, om toerbeurt instructie in de brandweerkazerne, maar ook op het bedrijfsterrein of aanwezige gebouwen.
Aangezien er in de productiehallen door de draaiende machines enorm lawaai heerste, waren oordopjes verplicht gesteld. Om die reden waren de leden van de bedrijfsbrandweer niet in bezit van oproeppiepers. Bij daadwerkelijke calamiteiten of oefeningen had de portier de opdracht om de TL verlichting in de hallen vijftien seconden te laten knipperen.
Een teken om zich onmiddellijk naar de brandweerkazerne te begeven. Het uitrukken van de bedrijfsbrandweer werd dan ook regelmatig beoefend. De ene keer was het om ´zogenaamde´ gewonden van het dak te halen, de andere keer was het een brandend olievat of pallet box. Uiteraard speciaal voor de oefening veroorzaakt. Als de sirene van de brandweerwagen loeide, stond het personeel van het administratie kantoor via de ramen toe te kijken.
In bepaalde gevallen werd de zuigkorf van de pomp in het ´Markkanaal´ gedropt. De pompbediende gaf vol gas waarna het waterfestijn kon beginnen. Nieuwsgierigen op de kade keken toe hoe de klus werd geklaard. Af en toe met een applaus. Binnen de organisatie van de brandweer de nodige opleidingen, als zodanig de vereiste diploma´s behaald: ´Brandwacht, Redder, EHBO en Reanimatie.´ Ook interne opleidingen gevolgd voor operator in de productie.
SPORT ENKA deed veel aan welzijn voor de medewerkers. Een prachtig aangelegd voetbalveld; werknemers uit Breda Noord hadden een elftal samengesteld met de toepasselijke naam BRENO. Aldus werd deelgenomen aan bedrijfscompetities en overige wedstrijden. Na verloop van tijd opstond er een kleine doorstroming van voetballers. Ook niet ENKA -werknemers werden toegelaten. De wedstrijden heerlijke ontspanning, soms met de nodige spanning of humor.
In het Bourgondische België speelde we een aantrekkelijke wedstrijd tegen onze Belgische collega´s. Winnen was echter niet zo belangrijk, het was meer bedoeld als een verbroederingsfeest. De echtgenote van een van deze collega´s had een kippenfarm; na afloop van de wedstrijd zaten we aan de rijk gevulde dis.
Bij een andere gelegenheid was het ENKA voetbalterrein reeds in gebruik. Om alsnog een geplande wedstrijd te kunnen spelen weken we uit naar Prinsenbeek. Een van onze medespelers had dit ´stadion´ gearrangeerd. De eigenaar stelde ons in de gelegenheid om op een hobbelig weiland te voetballen. Hij had er doelpalen op geplaatst en kalklijnen aangebracht. Hij was niet veeleisend, we hoefden er niet voor te betalen. Hij stelde het wel op prijs als we naar afloop een pilsje zouden drinken. In een schuur was een kantine ondergebracht. Zo gezegd zo gedaan; we maakten dan ook dankbaar gebruik van deze faciliteit in ´Bonanza stijl´.
Een van onze medespelers (Twan) stond bekend om de enorme boeren die hij kon laten. Na afloop van de wedstrijd stond ik mij in een koeienstal bij een van de troggen te wassen. Plotseling hoorde ik weer een enorme boer. Met het schuim in de ogen zei ik: "Twan, kun je dit nu echt niet laten." Ik kreeg echter geen reactie; toen ik mijn ogen opende keek ik in een paar enorme koeienogen.
HEIMWEE Inmiddels woonden wij twee jaar in Breda; in deze periode kwam moeder en schoonvader te overlijden. De geboorte van onze kinderen hebben ze helaas niet meegemaakt. Maandelijks gingen we in Kerkrade op familiebezoek. Zee verheugend voor alle partijen; als wij dan weer vertrokken zei schoonmoeder: "Jammer dat jullie weer moeten gaan en zo ver weg wonen." Het heimwee stapelde zich op.
In overleg met bedrijfsleiding werd mogelijkheid geschapen om over te stappen naar dochterbedrijf ENKA-GLANZSTOFF in Oberbruch Duitsland; werd wel op een wachtlijst geplaatst. Kort voor Kerstmis de resterende vakantiedagen opgenomen; weer op bezoek in Kerkrade. Een kennis tipte mij dat er in Duitsland een grote vraag was. Hierbij wees hij naar het standbeeld van de mijnwerker in Kerkrade.
FRÖLICH UND KLÜPFEL Deze firma was werkzaam in de Duitse mijnen. Middels springstof werden steen gangen gedreven. Wij waren weer thuis met goede verdiensten; echter met veiligheidsvoorschriften namen ze het niet zo nauw. Toen ik hierover opmerkingen maakte kreeg ik als antwoord: "Zeit ist Geld."
Inmiddels een oproep ontvangen om mij op datum en tijd te melden bij ENKA-GLANZSTOFF in Oberbruch; een nieuwe opleidingsgroep zou van start gaan. Mijn ontslagaanvraag werd door het mijnbedrijf niet in dank aangenomen; mij werd te kennen gegeven dat ik een termijn van zes weken moest uitwerken. Helaas kreeg ik op dezelfde dag van de ontslagaanvraag, een ongeval; werd hiervoor behandeld in het ziekenhuis van Bardenberg. Laat in de avond werd ik met een taxi thuis gebracht. Claire was inmiddels geïnformeerd; zat in spanning te wachten.
OBERBRUCH DUITSLAND (03-03-1969 t/m 12-04-1969) Enkele weken later begon ik daadwerkelijk bij ENKA-GALANZSTOFF. Met een groep nieuwelingen werd ik ingewerkt in de procedures; had hierbij wel het voordeel dat ik de technische werkzaamheden niet verleerd had.
Nadat wij ingewerkt waren werden we in ploegdiensten ingedeeld; elke dag werden we met pendelbussen opgehaald en gebracht; heen en weer ruim anderhalf uur. Interesse in de omgeving was er niet; meestal werd een dutje gedaan. De pauze in het bedrijfsrestaurant ; voor enkele Duitse Marken kon men een volledige warme maaltijd kopen.
De diensten op zondag bestonden uit 12 uur aaneengesloten in de productie. Vertrek bij donker en thuis bij donker; het waren lange dagen. De cultuur in het bedrijf was echt Duits; tegen het einde van een zondagsdienst was ik de handen aan het wassen. Plotseling stond een voorman naast mij en snauwde: "Herr Schupp; hier wird bis zur Dienstende gearbeittet."
KERKRADE - BREDA – PRINSENBEEK Tijdens een doordeweekse vroege dienst zag ik een excursie groep door de fabriekshal lopen. Al snel bleek dat het een groep van ENKA Breda betrof; enkelen waren verbaasd mij te zien en vroegen hoe het mij verging. Thuis vertelde ik over deze ontmoeting.
Of het zo moest zijn; enkele dagen na deze ontmoeting had ik een telefonisch onderhoud met personeelschef van ENKA BREDA. Wij hadden nog geen eigen telefoon; belde vanuit een telefooncel. Met betrekking tot het in te vullen belastingformulier deed ik navraag naar een loonverklaring. Tijdens dit gesprek vroeg de personeelschef mij eveneens hoe wij de terugkeer naar Kerkrade ervaren hadden. In het kort vertelde ik over het ongeval in de Duitse mijn; maar ook over de cultuurverschillen tussen Breda en Oberbruch.
Het waren nog gouden tijden; personeelschef bood mij aan om te overwegen om naar Breda terug te keren. De eerst vrijkomende woning zou hij voor ons reserveren. Ik gaf aan dat ik het met Claire zou bespreken. De rest van de dag en de nacht werd van gedachte gewisseld; voor en tegens afgewogen. De ellende van afgelopen weken; het ongeval in de mijn; de lange werk- en reistijden; het probleem dat Limburg niet veel te bieden had; en uiteindelijk advies van familie om de gelegenheid toch maar aan te grijpen.
Enkele dagen later opnieuw een telefoongesprek met de personeelschef. Deze gaf aan inmiddels een bestaande woning voor ons gereserveerd te hebben. De volgende dag werden wij aan station Breda met een taxi opgehaald om de woning te bezichtigen en om een vervolggesprek te houden. Met alle goede bedoelingen; de aangeboden woning bleek totaal uitgeleefd te zijn. Personeelschef gaf aan op korte termijn geen andere woning ter beschikking te hebben. Hij bood aan om de woning tijdelijk aan te nemen; vervolgens een toezegging om eerste keus te krijgen uit ruim zeventig woningen die in Prinsenbeek in aanbouw waren. Na zoveel ´goodwill´ was de keuze snel gemaakt.
Na een aantal maanden konden wij daadwerkelijk een prachtige hoekwoning betrekken. Heel veel dank aan de personeelschef: "Een man een man, een woord een woord". Inmiddels weer een aantal jaren werkzaam; gingen als vanouds regelmatig op familiebezoek in Kerkrade. Heimwee gevoelens waren gelukkig verdwenen.
ONZEKERE TIJDEN Het verdienen van een goede boterham was belangrijk; plotseling bleek dit een onzekere toekomst tegemoet te gaan. Op het terrein van kunstvezels bestond al enige tijd een internationale overcapaciteit. Niet alleen het AKZO-CONCERN ondervond daarvan de nadelige gevolgen, maar ook andere Europese producenten. De meesten werkten al enige tijd op een deel van hun capaciteit. De onzekere situatie bracht de directie van het concern er toe een saneringsplan op te stellen.
STRUCTUURPLAN Op 6 april 1972 bracht ENKA-GLANZSOFF een zogenaamd structuurplan in de openbaarheid. Dit plan van deze volle dochter van het chemieconcern AKZO sloeg in omvang en betekenis alle geruchten. In Nederland moesten de bedrijven in Breda (1750 man) en Emmercompascuum (500 man) dicht. In Duitsland lag het plan de fabriek in Wuppertal (3000 man) sluiten.
Het was vooral de sluiting van het zeer moderne bedrijf in Breda, die velen tot wanhoop bracht. Maar ook de reacties in Wuppertal waren heftig, terwijl ook elders de boodschap hard aankwam. Breda was een geval apart, het bedrijf draaide voortreffelijk. Tegen zulke lage productiekosten, dat het zelfs in een totaal bedorven markt nog winst kan maken. In 1971nog ruim 30 miljoen.
MEDIA AANDACHT Uiteraard had een en ander de nodige media aandacht. De pers wilde een artikel publiceren; met name over ´Limburgers´ die via wervingsacties door ENKA waren aangetrokken. Om hier een bijdrage aan te leveren werd verslaggever en fotograaf, door personeelszaken naar mijn persoon doorverwezen. Middels een interview thuis en in het bedrijf, maar ook begeleid naar een vakbondsbijeenkomst in congrescentrum ´Het Turfschip´ in Breda, werd onderstaand verslag in het regionale dagblad ´De Stem´ en in landelijke dagbladen gepubliceerd.
DAGBLAD DE STEM "Ik was 25 toen aangekondigd werd dat de mijnen dicht gingen. Eerlijk gezegd was ik er niet zo rouwig om, toen met het werk te stoppen. Het is ontzettend slecht voor je gezondheid, dat had ik in mijn familie wel gezien. Ik heb niet afgewacht, daar hou ik niet van. Via de wervingsacties en eigen initiatief ben ik hier terecht gekomen. Het viel wel tegen in het begin. Het was ploegenwerk. Dat garandeerde me wel hetzelfde inkomen als ik in de mijn verdiende, maar het betekende ook dat ik zeven dagen achterelkaar moest werken."
"Ik ben hier heel goed ontvangen, maar na twee jaar zijn we toch weer weggegaan. Mijn moeder en schoonvader kwamen te overlijden en mijn vrouw kreeg heimwee. Het was hier ook heel anders werken hè. In de mijn was je redelijk zelfstandig. Je nam zelf de beslissingen. De mentaliteit was er anders. Vooral onder elkaar. Als je in een kritieke situatie je chef verrot schold, dan was dat boven de grond zo weer vergeten. Toch zou ik als ik nu mocht kiezen niet meer naar de mijn terug willen. Je onthoud er alleen de goede dingen van. De dagen dat je zes uur in het water lag te tikken tegen koollagen vergeet je maar."
"Toch zijn we alweer snel teruggekeerd naar Breda. Het werken in Duitsland, als een van de weinige Nederlanders op het bedrijf, het pendelen beviel mij toch niet. Ik moet zeggen ze hebben ons geweldig opnieuw opgevangen. We kregen tijdelijk een oudere woning, tot dat dit nieuwe in Prinsenbeek klaar was. Ik ben weer gaan werken als operator in de productie. Daarnaast ben ik lid van de Bedrijfsbrandweer."
"Als zo´n bericht komt als gisteren middels een expresbrief, voelt dat wel eigenaardig van binnen. Je hebt erg gespannen naar een beslissing toegeleefd en het valt toch nog tegen. Vooral dat ik er nog een paar tegenaan moet kijken zit me niet lekker. Van mij hadden we direct dicht gemogen, dan weet je waar je aan toe bent."
Thuis is het gesprek afgelopen. We gaan naar de fabriek. Met veel enthousiasme wordt er niet gewerkt. De secretaresse bij personeelszaken: "We werken de hele dag onder hoogspanning." Er blijken in één ochtend al tientallen aanbiedingen voor banen binnengekomen. Veel mensen komen op de personeelschef af om t vragen: "Wat moeten we doen, direct weg
Als we over het terrein lopen zegt de heer Schupp: "Snapt u nou dat zo'n bedrijf dicht gaat?" Dáár, die atoomvrije bunkers, vijf jaar geleden aangelegd. Noch maar kort geleden zijn er veertien nieuwe machines bijgekomen van een half miljoen het stuk. Dit is een super modern bedrijf." Via sluizen komen we van de ene afdeling in de andere.
Ontelbare spoelen maken een herrie, die officieel het dragen van oordoppen noodzakelijk maakt. De ENKA wierf in het zuiden arbeiders. "We dachten hier wat op te kunnen bouwen, nu kunnen we ergens anders weer opnieuw beginnen." BRON: Dagblad De Stem. Verslaggever Jan Reiff.
ROERIGE TIJD Inkrimping en bedrijfssluitingen geven de erbij betrokken werknemers altijd een morele dreun. De zekerheden vallen weg en pas als de broodwinning een onzekere zaak wordt merk je, hoe zeer het hele leven eigenlijk is ingesteld is op dat werken. Aan bedrijfssluitingen gaan altijd geruchten vooraf. Geruchten die tegengesproken worden. Daaraan ontlenen werknemers nieuwe hoop. En dan is het zover. De tent gaat dicht. De ontzetting volgt dan op het ongeloof. De Centrale Ondernemingsraad van het concern was al enkele malen duidelijk gemaakt, dat er iets moest gebeuren. De toekomst in de vezelindustrie zag er niet rooskleurig uit.
VAKBONDEN De vakbonden waren buitengewoon verontwaardigd over voorgenomen maatregelen, maar nog meer over de gevolgde procedure, die hen voor voldongen feiten stelde. Veel kritiek werd geoefend op het economische beleid van de raad van bestuur van de AKZO en op het negeren van de vakbonden bij de besluitvorming. Deskundigen kwamen tot de slotsom dat het niet vaststond dat sluiting van de ENKA fabrieken in Breda de beste oplossing zou zijn om uit de problemen te raken. Voorstel werd gedaan om een alternatief plan uit te werken.
ONDERNEMINGSRAAD Op 30 augustus 1972, wees ook de Centrale Ondernemingsraad van ENKA het structuurplan van de hand, nadat dit een week eerder al door de vakbonden was gedaan. Ook de vakbonden uit Duitsland en België verwierpen de plannen, en kondigden acties aan als AKZO toch aan zijn plannen zou vasthouden. Op 11 september1972, vond overleg plaats tussen de internationale vakbonden en de raad van bestuur van ENKA. Voor de vakbonden was het kernpunt het behoud van de werkgelegenheid; voor de ENKA-directie stond rentabiliteit centraal. Het verliep zonder tot resultaten te leiden.
BEDRIJFSBEZETTING De naam ENKA is onlosmakelijk verbonden aan de eerste bedrijfsbezetting in Nederland. Op maandag 18 september 1972 bezetten de werknemers van ENKA-Breda hun bedrijf uit protest tegen een structuurplan van het moederconcern AKZO. Dat wilde het winstgevende bedrijf in Breda sluiten. De bezetting werd gesteund door gezamenlijke Vakbonden en Ondernemingsraad. Op zaterdag 23 september werd de bezetting opgeheven nadat het structuurplan was opgeheven. Dat wilde het winstgevende bedrijf in Breda sluiten. In 1982 werd de fabriek alsnog gesloten, voorafgegaan door de vestiging in Emmercompascuum. In 2002 ten slotte viel het doek voor ENKA-Ede.
ACTIEVE DEELNAME Op 18 september 1972; om tien minuten voor twee in de middag, op het moment, dat de middagploeg de ochtendploeg afloste, werden in de fabriek van ENKA-Breda de vitale onderdelen, zoals de telefooncentrale, de telexkamers en de machines, bezet. In het ploegenrooster hadden we een keer per maand een vrij weekend. Bij die gelegenheid verbleven we met ons gezin vaker bij schoonfamilie in Kerkrade.
Op maandag 18 september 1972 zou ik dan weer beginnen aan het nachtdienst rooster van zeven dagen. Toen we in Breda op het station aankwamen, hoorden wij van omstanders dat de ENKA door personeel en vakbonden bezet was.
Nadat de bagage en kinderen thuisgebracht waren, begaf ik mij met de fiets naar de ENKA om poolshoogte te nemen. Er was een enorme toeloop van belangstellenden en de poort was gesloten. In en om de portiersloge; grote bedrijvigheid. Aan de binnenzijde stonden tientallen werknemers, leden van Vakbonden en de Ondernemingsraad. Met een aantal aanwezige ploeggenoten informeerden we naar onze status. Ons aanbod om met de reeds aanwezige bezetters de nacht in te gaan werd dankbaar aangenomen. Onze namen werden genoteerd om enkele uren later aan een spannende week te beginnen.
ROOSTERS Om schade aan bedrijfseigendommen en inventaris te voorkomen werden roosters opgesteld. Hiervoor was strakke discipline en organisatie noodzakelijk. Faciliteiten zoals slaapplaatsen, toiletten, voeding en ontspanning waren reeds geregeld. De eerste nacht werd ik met een aantal ploeggenoten aan de hoofdpoort en omgeving ingedeeld. Tot laat in de nacht bleef het een drukte van belang. Ik wist dat er ook gesprekken gaande waren met regeringsfunctionarissen.
HUMOR Gedurende deze nachtelijke ´passieve´ uren werden mijn oogjes enigszins klein. Om het in beeldspraak uit te drukken: ´De man met de hamer had toegeslagen´. Plotseling hoorde ik iemand een opmerking maken over bezoek midden in de nacht van ´Den Uyl´. Verrast antwoordde ik dat 'Joop´ toch niet zo laat op bezoek kwam. Er werd hartelijk gelachen en gewezen naar een uil die op een draad was neergestreken. Zo zie je maar dat humor overal te vinden is.
Na het verstrijken van deze eerste nacht, enkele uren slaap; kostbare zaligheid. Daarna enigszins verfrissen en een hapje eten in de bedrijfskantine. Ondanks de onzekerheid heerst er een prettige sfeer. Kaartjes werden gelegd; hier en daar een dambord of praatgroepen.
STEUN EN OVERLEG Intussen werd er druk overlegd tussen de leiding van AKZO, Vakbonden en Ondernemingsraad. De vakbondsbestuurders hadden tevoren duidelijk gemaakt, dat zij niet aan een bemiddelingspoging wilden deelnemen, omdat dit alleen door de bezetters kon worden beslist. De ENKA vrouwen deden eveneens van zich spreken. In grote getale togen zijn naar het ´Binnenhof´ voor een grote protest demonstatie.
Aan de hoofdpoort steeds een drukte van belang. Medewerkers uit het Duitse ´Wuppertal´ waren gearriveerd om eveneens hun steun en sympathie te betuigen; zeer verwarmend en emotioneel. Door het traliehek heen werden gesprekken gevoerd met belangstellenden en persdiensten. Naast het reeds eerder gehouden interview met de pers heb ik onder andere een gesprek gevoerd met Duitse collegae en TV interview met WDR.
BESLUIT Na dagen van onderhandelen en inspraak van ´Regering´ maakte de ´Raad van Bestuur van AKZO´ op 21 december 1972, bekend dat besloten was om het structuurplan in te trekken´. Het gejuich van de bezetters was tot aan de poort en wijde omgeving te horen. Op voorstel van de vakbonden en de actieleiding werd besloten de actie te beëindigden en de productie weer op gang te brengen.
BIJZONDERE DAG Op 23 september 1972 werd de bezetting metterdaad opgeheven. Om half tien in de morgen zwaaide de met bloemen getooide slagboom eindelijk weer open. Het traliehek, dat de buitenwereld vijf dagen hermetisch scheidde van de bezetters, rolde zwaar en traag opzij. ENKA bezetters veen hun verwanten in de armen. Mensen lachten en huilden. Het was gelukt en voorbij. Een succesvolle week, maar ook een emotionele dag; het was immers ook de viering van onze 'TROUWDAG'.
TENSLOTTE De strijd was gestreden; werkgelegenheid behouden. De sfeer was echter anders. In beginsel hadden reeds enkelen gebruik gemaakt van een ´voorlopige´ vertrekregeling. Echter vrij snel werden individuele regelingen ingetrokken. Het doel van vakbonden en ondernemingsraad was ´behoud van werkgelegenheid´, maar niet het bevorderen van vertrekregelingen. Uiteraard de keus om te blijven in nodige onzekerheid of alsnog te vertrekken. Voor velen een zoektocht naar enige zekerheid. Alhoewel; de toekomst anders zou leren.
17 december 1965: een zwarte bladzijde in de geschiedenis van Limburg. Toenmalig minister van Economische Zaken, Joop den Uyl, kondigde de sluiting van de mijnen aan. Veel is er over gezegd en geschreven. Enerzijds de nostalgie in zwart wit en anderzijds de inkleuring van zwart naar groen. Voor hen die de zware en ongezonde tijd daadwerkelijk hebben meegemaakt een beladen onderwerp. Uiteraard ook velen die terugverlangen naar de tijd van koempels met hun kameraadschap. Er was bestaanszekerheid, maar ook kommer en kwel. Wij zijn snel geneigd om nostalgie om te zetten in een verheven tijd. Witte boorden en geestelijkheid bepaalde vaak het lot. Normen en waarden vaak met de paplepel ingegoten.
OORZAAK EN GEVOLG Sluiting van de mijnen: voor ouderen met vele dienstjaren een bittere pil. Echter jongeren hebben tijdig kans gekregen om het zware en ongezonde werk te ontvluchten. Uiteraard werden offers gebracht. Huis en haard verlaten om elders een bestaan op te bouwen. Dat is de realiteit en minder romantisch als velen in huidige beleving veronderstellen. Verhalen vanuit diverse invalshoeken, uiteraard ieder met eigen ervaring. Motivatie en positieve instelling hebben bijgedragen aan persoonlijke ontwikkeling. Promoties en meerde verhuizingen waren het gevolg. Het viel niet altijd mee om weer eens te verhuizen. Vriendschappen en contacten elders opgebouwd, maar ook vertrouwde omgevingen. Elke keer weer deed afscheid nemen pijn. Een terugblik op ontwikkeling en ervaringen, al met al ook een geestelijke verrijking.
PERSOONLIJKE BELEVING Na het volgen van de OVS werd ik als 17½ jarige knaap geconfronteerd met het zware en ongezonde beroep van mijnwerker. In Limburg generaties lang het hoofdmiddel van bestaan. Persoonlijke beleving of andere wensen telde niet. Toegegeven; de mogelijkheden waren beperkt en de lonen waren hoog. De mijnsluitingen waren voor ouderen met vele dienstjaren een bittere pil. De jongeren kregen nieuwe kansen; gelukkig maar. Tussentijds zou echter nog het een en ander gebeuren. Uiteraard werden offers gebracht. Huis en haard verlaten om elders een nieuw bestaan op te bouwen. Dat is de realiteit en minder romantisch als velen in huidige beleving veronderstellen. Verhalen uit diverse invalshoeken; uiteraard ieder met eigen ervaring. Uiteindelijk goed terecht gekomen in de maatschappij.
PENNINGNUMMER Mijn penningnummer 3207 van de OVS werd gewijzigd naar het nummer 1901. Tot de leeftijd van 18 jaar hadden wij een afzonderlijk kleed- en bad lokaal. Hierna moesten wij ons onder de "volwassenen" voegen en kregen het definitieve penningnummer. Aan het ophalen en inleveren van deze penning was het loon gekoppeld. Zegge en schrijven kreeg ik penningnummer 1 (één); ik vond dit wel grappig.
MILITAIRE DIENST Mijnwerkers waren in principe vrijgesteld van militaire dienst; echter hiervan heb ik geen gebruik gemaakt. Als vrijwilliger ging ik naar de speciale opleiding van het ´Korps Commando Troepen´. Pittige tijd; discipline en karaktervorming door grenzen te verleggen. De ´Groene Baret´ was de basis en rode draad voor verdere levensloop; tevens sleutel tot succes.
BELEVING Ondanks de zware opleiding heb ik deze tijd vele malen prettiger ervaren dan mijn ondergrondse jaren als sleper en houwer. Het zware en ongezonde werk; maar ook het verstoken zijn van daglicht, kwelde mij zeer. Na mijn militaire diensttijd wilde ik aanvankelijk naar de Politieschool. Echter om diverse redenen tot aan de sluiting van de mijnen ondergronds werkzaam gebleven. Kort vóór de mijnsluiting bezocht een vakbondsleider de mijn voor een excursie. Zijn beschrijving van deze excursie moge voor zich spreken...!!!
EXCURSIE
"Eerst jaagt men met de lift naar de 800 meter verdieping. Ik kreeg een beklemmend gevoel op de borst. Mijn oren begonnen te suizen. Als men beneden aankomt staan er natuurlijk geen antracietwanden gereed, waaruit de mijnwerkers met een pikhouweel de stukken antraciet kappen. Neen, dan begint eerst een tocht door een lange, tochtige benauwde gang. Door deze gang rijden treinen die de kolen naar de schacht transporteren.
Belangrijke personen laten zich wel eens graag in zo'n treintje fotograferen. Zo van: hier ben ik dan, honderden meters onder de grond, zelfs zwart van de kolen. Meestal staan die persoon er dan lachend op. Ontspannen heet dat. Maar het huilen staat je nader dan het lachen als je die twee of drie kilometer lange gang achter je hebt gelaten en op handen en voeten kruipt door een pijler, waarin je haast niet kunt ademhalen.
Waar je plat moet liggen, of op je zijde, om je tussen een woud van stempels door te wringen. Die stempels houden het antracietplafond op zijn plaats. Honderden; de enige steun om de zaak niet in elkaar te laten zakken. Ik ben bang geweest in die ruim 200 meter lange, schuin oplopende pijler van 60 cm hoogte. Ik moest er over benen van andere mijnwerkers kruipen. Zwarte, tot het hemd toe bezwete mannen, die de koollagen loswoelen. Die dan zorgen dat de stukken brandstof op de transportband komen.
Die werken in wolken zwarte stof en die bijna alle slachtoffer worden van longaandoeningen. Ik wilde ze tellen, de stempels in die nauwe gang, maar bij tien ben ik opgehouden, omdat mijn aandacht alleen was geconcentreerd op de voor mij uit kruipende gids, die ik in het oog wilde houden.
Ik voelde mij zó verschrikkelijk alleen in die zwarte duisternis, soms minuten lang geklemd tussen twee stempels, die mijn ongeoefend lichaam niet doorlieten. Als ik vastzat of de kabel van de lamp bleef haken achter een uitsteeksel had ik de neiging om te gaan schreeuwen. Soms verbeeldde ik mij dat ik geen lucht meer kon krijgen.
Het enthousiasme waarmee ik de mijnwerkersgroet ´Glück Auf´ in het begin beantwoordde, was gauw verdwenen. Ik zag er eenvoudigweg geen kans meer toe. Het werd een onverstaanbaar gemompel, gesmoord in kolengruis onder mij, waarin ik soms met mijn gezicht terecht kwam. Af en toe gleden mijn benen weg in een waterpoel, mijn knieën schuurden over stukken antraciet, mijn vingers schrijnden door de beschadigde huid, waarin de kolensplinters venijnig prikten.
De helm, die ik in het begin van de tocht zo joyeus had opgezet, heeft tientallen malen mijn schedel gered. Niet alleen door het vallend gesteente op te vangen, maar ook om weerstand te bieden, aan mijn voortdurend botsen tegen de uitsteeksels van de steunbalken. Het was soms of ik de controle over mijn lichaam kwijt was. Ik bonkte van de ene stempel tegen de andere.
Mijn lichaam sopte van het zweet. Mijn handen kon ik niet gebruiken om het vocht van mijn gezicht te wissen. Die handen waren slechts twee kolenknoesten. Meter voor meter won ik terrein.´Glück Auf´, ik hoorde het niet meer. Achter mij geruis van vallend kolengesteente.´Glück Auf´.
God wat is twee honderd meter lang. Die gang, die eindeloze gang van stof, hitte en duisternis; van kolengruis, stempels, honderden stempels waar je tussendoor wringt en die ik vervloekte omdat ze in de weg stonden naar een spoedig eind van deze tocht. Dat eind is gekomen, maar vraag niet hoe. Ik ben aan het kolenfront geweest. Eenmaal maar nooit meer...!!!"
BROOD DER NATIE In nauwelijks vijftig jaar beleefde Limburg zowel het absolute hoogtepunt als de tragische neergang van de Nederlandse mijneconomie. Een ontwikkeling die diepe sporen heeft nagelaten in de Limburgse gemeenschap. Een tal van zaken zijn onbekend gebleven: arbeidsverhoudingen in de mijnen; de relatie van de rooms-katholieke geestelijken tot de mijndirecties en hun gevecht tegen het opkomend socialisme; de onveiligheid in de mijnen; collaboratie en verzet in oorlogstijd; de stabielere sociale verhoudingen in de jaren van wederopbouw. Ingrijpend in de Limburgse samenleving is de sluiting van de mijnen geweest. Kompels; zwoegend in stof en zweet, voor een brandstof die ooit het brood der industrie werd genoemd.’
GLÜCK AUF Werkgelegenheid, van vader op zoon; ongezond en zeker niet schoon. Mijnen werden onrendabel; de omstandigheden miserabel. Gebakken wordt ons dagelijks brood; overal, daarom geen nood. Verknocht aan stad of streek; huis en haard lieten we in de steek. Behoud van werk het lot; verhuizingen verliepen vlot. Naar hier, naar daar, naar waar; al met al; soms heel erg zwaar.
Aanvankelijk werkzaam geweest in de mijnbouw. Ingrijpend waren de gevolgen van bedrijfssluitingen; ruim 60.000 mensen kwamen op straat te staan. Limburg had geen of weinig vervangende werkgelegenheid. Voor de ouderen een bittere pil; echter jongeren hebben tijdig kans gezien het zware en ongezonde beroep te ontvluchten. Limburgers verknocht aan stad of streek; elders was de vraag naar personeel groot. Noodzakelijke verhuizingen en omscholing voor behoud van de boterham.
Na mijn werkzame periode en de vervroegde uittreding uit het arbeidsproces, mij enkele jaren bezig gehouden met kracht- en conditietraining op de sportschool ´La Vita Sana´ te Venlo. Daarnaast kennis gemaakt met Yoga; mogelijk voor velen een mooie en nuttige beoefening. In mijn persoonlijke beleving werd dit helaas als passief ervaren. Derhalve overgestapt naar het beoefenen van Tai Chi en Qi Gong voor senioren.
GESCHIEDENIS De geschiedenis van Tai Chi Chuan is een eeuwenoude beweegkunst die is opgebouwd uit houdingen die in elkaar overgaan tot een langzame vorm, het beoefenen hiervan leidt tot ontspanning van lichaam en geest; is niet aan leeftijd gebonden. Tai Chi is een oud Chinees systeem van oefeningen en is terug te voeren op de Dao filosofie, die ongeveer 4000 jaar geleden ontstond.
VITALE ENERGIE Chi is de levenskracht of vitale energie die de kosmos vervult en voortdurend via kanalen genaamd meridianen door ons lichaam stroomt. Middels Tai Chi vindt men weer aansluiting bij deze universele natuurlijke energiestroom en daardoor ook de energiestroom in onszelf. De bewegingsleer is gebaseerd op de eeuwenoude filosofie van Yin en Yang.
YIN YANG Yin en Yang staat voor het grote natuurlijke evenwicht tussen lichaam en geest, doen en denken, spanning en ontspanning, gevoel en verstand. Men verkrijgt niet alleen meer energie en vitaliteit, ook kan men allerlei lichamelijke en geestelijke klachten verminderen of genezen. Tai Chi werkt positief op de verhoging van weerstand en ondersteuning van het afweersysteem.
QI GONG Uitspraak: tsjie ghong is een onderdeel van de Chinese leer, die men zich aanleert, om de lichamelijke en geestelijk gezondheid te behouden en te verbeteren. Oefeningen zijn meestal opzichzelfstaande oefeningen waarbij men de lichaamsdelen volgens een voorgeschreven patroon beweegt. De nadruk wordt gelegd op ademhalingsoefeningen. Middels Qi Gong oefeningen poogt men deze balans te onderhouden of te herstellen.
In 1955 kwam ik via enkele vrienden van de ´OVS´ bij het jeugdelftal van Chevremont. Als rechterverdediger; fel en gemotiveerd. Lange Sjeng; mij vaak gecorrigeerd. Kaffeberg; de basis voor sportieve vorming. Wekelijkse training gevolgd door fanatieke wedstrijden op zondagmiddag. Aanvoerder Nico (B); deelde gul zijn tabletjes druivensuiker. Of was het doping?
SCHORSING De wedstrijd tegen Roda JC; nooit vergeten. Martin (G) van de tegenpartij, had van te voren aangekondigd om snelle Heinz (R) te zullen vloeren. Tijdens de wedstrijd voegde hij de daad bij het woord. Uiteraard werd mijn onstuimige reactie hierop niet goed gekeurd. Van het veld gestuurd en enkele weken langs de lijn. Elkaar uit het oog verloren en in 2015 een ontmoeting met Martin. Gekluisterd aan een scootmobliel en noodzakelijke zuurstof. Het incident uit jonge jaren besproken; uiteraard vanuit andere optiek. Martin is helaas enkele weken later overleden. Dat hij moge ruste in vrede.
TWEEDE JAAR (1956) In dit jaar kregen wij een vierdaags bezoek van een club uit Sauerland. De sportvrienden werden ondergebracht bij gastgezinnen. De eerste dagen wandelingen in Kerkrade of omgeving; maar ook naar het zwembad Erenstein. Wij hadden veel plezier, vooral door onze gangmaker Huub (M).Op zaterdag de wedstrijd, die onder veel belangstelling door ons werd gewonnen met 3-1. Aansluitend een gezellige feestavond; de Duitse sportvrienden zongen een sportlied. Reeds na het eerst couplet hadden we de melodie te pakken en zongen uit volle borst mee. Winnen of verliezen was nu niet meer zo belangrijk; vriendschapsbanden werden gesmeed.
SPORTLIED Wir haben das Spielchen verloren; Wir haben das Spielchen verloren. Ja, unser Tormann, der Gar nicht viel kan; Der hat uns das Spiel verloren.
Wir haben das Spielchen verloren; Wir haben das Spielchen verloren. Ja, unser Verteidiger, die laufen mit Weiber; Die haben uns das Spiel verloren.
Wir haben das Spielchen verloren; Wir haben das Spielchen verloren. Ja, unser Mitleufer, das sind ja die Seufer; Die haben uns das Spiel verloren.
Wir haben das Spielchen verloren; Wir haben das Spielchen verloren. Ja, unser Stürmer, das sind ja die Würmer; Die haben uns das Spiel verloren.
DERDE JAAR (1957) In dit brachten wij een tegenbezoek van vier dagen met de jeugdelftallen A1 en A2. Wij gingen met de trein; in Keulen moesten wij overstappen. In ons coupé zat een leuk blond meisje met prachtige blauwe ogen. Enkelen wilden haar met het Limburgs dialect in de maling nemen. Het meisje bloosde en zei: "Ich verstehe kein Wort!"
AANKOMST Via Olpe aankomst in het plaatsje Meggen. Welkom geheten door een ontvangstcomité. Hierna werd ons in het gezellige dorpsrestaurant een warme maaltijd aangeboden. Na deze maaltijd vertrokken wij te voet de bergen in. Tijdens deze tocht lieten enkelen hun jodelkunsten horen.
BLOKHUT Na een half uurtje naderden wij een gigantisch grote blokhut. Omringd door dennenbomen; geraniums stonden in volle bloei. Muzikanten stonden ons op te wachten. Het geheel leek het decor van een vakantiefilm. Het werd een zeer gezellige avond, waarbij wij wel aan het Duitse bier moesten wennen. Na enige uren gingen wij te bed; enkelen met vreselijke hoofdpijn...!
KUSSENGEVECHT Gezamenlijk op de eerste verdieping; een grote zaal. De leiders van onze twee elftallen hadden een afzonderlijke kamer. Nauwelijks gelegen, vloog er een kussen rond en toen was het hek van de dam. Er werd gestoeid dat het een lieve lust was en kussens vlogen van links naar rechts. Toen uiteindelijk een van de leiders ons maande om stil te zijn, waste iedereen zijn handen in onschuld. Dat eerste kussen, waar kwam dat toch vandaan...?
DORPSBEZOEK De volgende dag waren vrij in onze beweging. Hiervan maakten wij gebruik om het dorp beneden in het dal te verkennen. Op het marktplein was een demonstratie van stuntmensen die met motors over een steile kabel reden; heel indrukwekkend. Hierna bezochten wij nog enkele gezellige kroegen.
DAGTOCHT De volgende dag stralend mooi weer. Wij hadden een leuke dagtocht door de prachtige natuur van Sauerland. In ´Attendorn´ bezochten we de druipsteengrotten. Toen wij uit de bus stapten, liepen enkele schamele geklede kinderen op ons toe en bedelden om wat kleingeld. De gids gaf de raad om de broekspijpen om te slaan, omdat de gangen vochtig waren. Het bezoek in de grotten was indrukwekkend; het natuurverschijnsel had grillige vormen aangenomen. Met een beetje fantasie kon men in bepaalde vormen heel mooie figuren zien.
ONDERGRONDS MEER Op een gegeven ogenblik kwamen wij bij een ondergronds meertje met kristalhelder water. De bodem was bezaaid met muntstukken. De gids vertelde ons dat het geld ten behoeven kwam aan liefdadige instellingen. We gooiden een muntstuk in het water; met een stille wens. De bustocht werd vervolgt; wij daalden een zeer steile helling af. Heel diep in het dal was een prachtig blauw meer, waar wij de rest van de dag zouden verblijven. Samen met enkele anderen ging ik een kano huren. Men maande ons wel om voorzichtig te zijn, het meer was plaatselijk erg diep.
REISGEZELSCHAP Na een tijdje peddelen hoorden wij muziek; afkomstig van een plezierboot. Achter op de reling zat een accordeonist. Wij zwaaiden naar het vrolijke gezelschap. Terug bij de kade was het gezelschap inmiddels ook aangekomen. De accordeonist bleek de bekende Sjeng (H) uit de Koestraat te zijn. Zij waren onderweg met busonderneming ´Van der Biesen´ uit Kerkrade. Onze vertrektijd begon eveneens te naderen; snel kochten wij nog enkele ansichten en souvenirs aan de souvenirshop.
DE WEDSTRIJD De volgende dag was het moment waar wij voor gekomen waren; voetbal. Wij hadden geen gebrek aan belangstelling. De plaatselijke krant had ons bezoek bekendgemaakt en ook supporters waren ons nagereisd. De eerste wedstrijd van het jeugdteam(A2). Een van de jeugdleiders Nico Lenzen, wilde graag mee doen. Daar ik zijn schoenmaat had vroeg hij of hij mijn plaats mocht innemen. De volgende wedstrijd mocht ik dan met het jeugdteam (A1) spelen. Hier was ik wel voor te vinden. Langs de lijn kwam ik in gesprek met een aardig Duits meisje Marita Weber. Wij wisselde onze adressen uit, de wedstrijd was voorbij voordat ik het wist en eindigde in gelijke stand 1-1.
DOELPUNTEN Nadat ik met de jeugdleider de schoenen weer had verwisseld, trad ik vervolgens met het eerste jeugdteam in het veld. Ik had even tijd nodig om in te spelen. Vrij spoedig wist ik de Duitse buitenspeler in zijn aanval te stoppen. Hierna was voor mij het ijs gebroken. Het was een spannend duel; de stand was intussen 1-1 geworden. Tijdens een felle aanval van onze tegenstander maakte ik een verdedigingsfout. Helaas gingen we de rust in met een verliesstand van 2-1. Na enkele morele schouderklopjes gingen wij er na de rust flink tegenaan. Eveneens aanmoedigingen van meegereisde supporters ; uiteindelijk wonnen wij de wedstrijd met 3-2. Gelukkig maar; want dat zelfdoelpunt zat mij niet lekker...!
FEESTAVOND Het einde van de dag werd gevierd met gezellig samenzijn in het dorpsrestaurant. Net zoals in het voorgaande jaar werd door alle partijen het inmiddels bekende lied gezongen: "Wir haben das Spielchen verloren...!"
NAWOORD Tot 1958 ben ik bij de club gebleven. De wedstrijden; steeds weer een beleving. Heel veel dank aan sportvrienden, leiders, én vooral onze trouwe supporters. In datzelfde jaar hebben enkele dapperen; Hub (M), Heinz (R) en Nico (B), nog een fietstrip gemaakt naar het mooie Sauerland. Onze keeper Mai (E) werd geronseld; na vervulling van militaire dienstplicht, vertrok hij definitief naar Sauerland. In beginsel als vaste ´keeper´ en later als jeugdtrainer. Uiteraard ieder met eigen herinneringen.
Men moet de feesten vieren zoals ze vallen, een bekende uitspraak. In iedere wijk, dorp, stad of familie is wel elke dag een reden om iets te vieren. Of dit nou een verjaardag, naamdag, of een jubileum is, maakt niks uit. Naast de algemene feesten nemen in het Kerkelijk jaar, een aantal gebeurtenissen een belangrijke plaats in.
SCHEIDSLIJN Ondanks een formele scheidslijn tussen Kerk en Staat, hadden beide instituten een dominante positie binnen de samenleving. Met name het Katholieke Zuiden stond erg onder invloed van Kerk en Katholieke Volkspartij (KVP). Het gezin werd gezien als de hoeksteen van de samenleving; normen en waarden werden opgelegd. Alles wat er buiten viel was een ´Heiden´ of een ´Rooie Rakker´. Decennia lang stond het dogma van hel en vagevuur centraal.
PASEN Pasen is het belangrijkste christelijk feest in het liturgische jaar aan het eind van de Goede Week. Christenen vieren deze dag vanuit hun geloof dat Jezus is opgestaan uit de dood; de derde dag na Zijn kruisiging. In de loop der jaren zijn er veel non-religieuze culturele dingen erbij gekomen, waardoor het een belangrijk feest voor de wereld is geworden. Pasen valt altijd de eerste zondag na de volle maand na 21 maart. Andere christelijke feestdagen zoals Vastenavond, Aswoensdag, Hemelvaart en Pinksteren zijn allemaal vaste dagen voor of na Pasen.
KINDERCOMMUNIE Een van de mooiste tradities in ons leven is de kindercommunie. Na wekenlange voorbereiding uiteindelijk de dag waarnaar men als kind had uitgekeken. In de beleving van de communicanten de mooiste dag van het leven. Onder begeleiding van muziek in processie vanaf het schoolplein naar de kerk. Jongens in blauw matrozenpakjes met korte broek; de meisjes in prachtige witte jukjes. Met een bloemenkrans of strik in het haar; ze leken wel op engeltjes. Thuis werd feest gevierd; koffietafel met diverse soorten vlaaien.
Meestal waren de vlaaien thuis voorbereid en op houten draagvlonders naar de bakkerij gebracht om af te bakken. Dat was wel zo voordelig. Uiteraard was bij dit belangrijke feest de familie uitgenodigd; communicanten kregen aandacht en ontvingen bescheiden geschenken. Het spaarvarken werd geleidelijk aan gevuld. Terwijl familie na de koffietafel aan de borrel zat in afwachting van het koud buffet; speelden communicanten hun spel op straat.
SACRAMENTSDAG Het rooms-katholieke hoogfeest dat de tegenwoordigheid van Christus in de eucharistie centraal stelt. In de meeste katholieke landen wordt het gevierd op de tweede donderdag na Pinksteren. Op deze dag gaat de processie uit waarbij de pastoor het Allerheiligste Sacrament in een gouden monstrans door de straten van de parochie draagt. Aan weerszijde van de ruim drie kilometer lange route waren betonnen houders gedropt. Enkele uren voor de processie werden deze houders door padvinderij en overige vrijwilligers van vlag en wimpels voorzien. Het uiteindelijke doel van de route was de abdij van Rolduc waar in de openlucht een eucharistieviering plaatsvond.
RUSTPUNTEN Tussentijds werd op een aantal rustpunten een gebed uitgesproken; al met al een gebeuren van ruim drie uur. Velen werden behoorlijk misselijk omdat men nuchter ter communie diende te gaan. Op diverse plaatsen waren prachtige versieringen op het wegdek aangebracht. Historische tekeningen met inkleuring van bloemen en koffiegrond. De pastoor liep met een geheven Monstrans onder een hemel welke door vier mannen gedragen werd. Als de stoet passeerde knielden de toeschouwers. Van de prachtige kunstwerken bleef niet veel meer over; pastoor en zijn gevolg waren er dwars over heen geschuifeld; eeuwig zonde.
KERSTMIS Voor de een is het genieten van samenzijn met familie, vrienden of bekenden. Voor de ander is het een tijd van bezinning, al dan niet vanuit spirituele of religieuze levensovertuiging. Elk jaar wéér nieuwe voornemens en onze beste wensen. Elk jaar wéér symbool voor Licht in de duisternis. Metafoor; diepere betekenis dan de Kerstboom of Arrenslee. Geboorte van het Kind; schitterend moment; teken van een nieuw begin.
Tijdens onze kinderjaren werd onze fantasie gestimuleerd. Spelenderwijs vertrouwd geraakt met het verschil tussen goed en kwaad. Het is geen toeval dat legenden en verhalen uit de overlevering tot onze verbeelding spreken. Vaak zogeheten ijkpunten over de wijze over hoe we in het leven staan. Moge het Licht van Kerstmis reflecteren in ons hart en de weg wijzen naar een betere wereld.
BEZINNING Kerstmis Samen vieren Elk jaar opnieuw Gloria in Excelsis Deo Engelenzang
Donkere dagen, lange nachten. Tijd van geven en verwachten. Tijd van kaarslicht en van mensen. Die elkaar het allerbeste wensen.
Vreugdevolle dagen; Zingeving, Spiritueel. Geloof, Hoop en Liefde; Universeel. Utopia; Droom en Ideaal. Vrede op Aarde voor Allemaal.
Ook wel ´Vastenavond´ genoemd, is van oorsprong een Katholiek feest, dat ook heidense wortels heeft en gevierd wordt in de drie dagen voorafgaand aan Aswoensdag. Volgens de traditie duurt het feest van zondag tot dinsdagavond. Om middernacht vangt de vastentijd aan van 40 dagen tot Pasen.
VOLKSFEEST Wat Vastenavond is, valt aan buitenstaanders nog wel uit te leggen. Maar het gevoel van Vastenavond, dat is een heel ander verhaal. Het laat zich moeilijk in woorden vangen, is alleen te bevatten voor wie zich eraan over geeft, erdoor mee laat zuigen. En dan voldoen woorden maar matig. Vastenavond is een feest waarvan je alleen volop kunt genieten als je alle zintuigen het hunne geeft. Om te ervaren wat carnaval is, moet je het horen, zien, ruiken, voelen en proeven.
OPTOCHTEN Maandelijkse voorbereidingen voor de grote optochten, waarbij stadsprinsen vanuit hun versierde wagens met het snoepgoed of anderszins strooien. Eveneens een schouwspel de kinderen die er achter aan lopen om met rijk gevulde buit thuis te komen. Groepen of individuele personen nemen de politiek of plaatselijke aangelegenheden op de korrel. Uiteraard gaan er ook groepen of individuele personen mee; zo maar voor de gijn. Onze wijkkapper was eveneens toneelkapper; heel wat creaties heeft hij onder handen genomen. Zo ook met carnaval; het was dan een drukte van jewelste. Onder zijn vaardige handen veranderde hij de dagelijkse gezichten in clowns, cowboys, indianen, en wat dies meer zij.
KLONE KONKOER KIRCHROA Elke stad met zijn eigen traditie; Venlo de 'Boerenbroeloft´, en Kerkrade zijn eigen ´Klone konkoer´. Aanvankelijk uitsluitend klonen, die onder begeleiding van accordeon en schellenboom van kroeg tot kroeg trokken. Vanaf de vroege ochtend tot in de late avond. In latere jaren, een bonte mengeling van feestende mensen, die van heinde en verre de markt bezoeken. Enorme decibels vanaf het muzikantenpodium en een hossende menigte.
ASWOENSDAG En dan is er, onherroepelijk de dag waarop het allemaal voorbij is. Tijd om de confetti uit de kraag te kloppen en de draad van het alledaagse weer op te pakken. Een mooie Vastenavond heeft net als een haring, een kop en een staart. En als het op is, dan is het op.
ASKRUISJE Zoals niet iedereen de essentie van Vastenavond begrijpt, zo zal ook de essentie van het askruisje velen ontgaan. Dat is van alle tijden. Als kind vroeg je niet naar het hoe en waarom. Het ritueel hoorde er gewoon bij. Als we vroeger het askruisje stiekem weg stonden te poetsen, gingen de ouderen naar de kroeg voor het traditionele haring happen. Zij die nog geen kruisje hadden werden door de kastelein bij wijze van grap van een askruisje voorzien. In de loop der jaren heb ik mij in vele uitmonsteringen uitgedost: "ALAAF… ALAAF… ALAAF…!"
Volksfeest met vermakelijkheden voor jong en oud; pleinen ingericht met attracties. Feestvierende mensen komende van heinde en verre. Schiettent, reuzenrad, carrousel, rups, botsauto´s; maar ook suikerspin of andere lekkernijen. Touwtjes trekkraam; frutseltje of grote beer.
KOFFIE EN GEBAK Kermis in het centrum van Kerkrade; vervolgens in omliggende plaatsen. Gebruikelijk dat men op de koffie en borrel ging bij de familie waar op dat moment kermis was. In de wijk waren diverse grote gezinnen. Als er kermis was of iemand de communie deed, werden de broden en vlaaien thuis voorbereid en op grote houten platen naar de bakkerij gebracht om af te bakken. Dit was wel zo voordelig.
CARROUSEL De meisjes zaten in de kettingcarrousel in de stoeltjes voor de jongens. Tijdens het draaien van de molen, werden de stoeltjes van de meisjes van achter vastgepakt en met een voet met kracht naar voren geschoten. Het geschreeuw van de dames was niet van de lucht.
BOTSAUTO Stoer tegen elkaar knallen; aan de zijkant stonden meisjes vol bewondering toe te kijken en wachtte op een uitnodiging om mee te mogen rijden. Een oudere blonde jongen reed quasi nonchalant over de baan; een been bengelend buitenboord. Hij gedroeg zich alsof hij al jaren het rijbewijs had. Manoeuvreerde van links naar rechts en wist meestal een botsing te ontwijken; in ieder geval had hij succes bij de meisjes. Met een aantal vrienden wisten we hem echter diverse malen klem te rijden. Met een rood hoofd van kwaadheid stapte hij uiteindelijk uit.
SCHEEPSGONDEL Steeds weer een uitdaging; in heen en weer gaande bewegingen de hemel tegemoet. In bovenwaartse richting rechtop staand; achterwaarts door de knieën. Totdat men op eigen kracht het tentdoek raakte en de gondel door bedienend personeel werd afgeremd middels een hefboom. Uiteraard niet geschikt als men te veel gegeten of gedronken had
RUPSBAAN Voor heel veel kinderen en volwassenen de favoriete attractie. De golvende bewegingen die je vlinders in de buik bezorgen, de spanning om de kwast te vangen voor een extra gratis rit. Hoogtepunt voor verliefde stelletjes, wanneer plotseling de kap over de wagentjes gaat. Het ideale moment om die lang gedroomde zoen te geven.
SCHIETTENT Schieten op de witte aaneengeregen staafjes; om uiteindelijk een papieren roos te vergaren. Maar ook schieten op het midden van de schietschijf; voor een rechtstreekse flitsfoto.
Strenge witte winters; bevroren ramen, ijspegels aan de dakspanten, maar ook koude lakens. Stoeien in de sneeuw; schaatsen op de vijvers in de omgeving. Sleeën op de omliggende hellingen; sneeuwbalgevechten en wat dies meer zij…
SNEEUWPRET Na schooltijd genoten wij door met onze sleeën van de hellingen af te dalen. In de buurt was een zeer steile helling. Aan het einde van de helling, kon men evenwijdig aan de spoordijk, nog een tiental meters door sleeën, tot aan de tramtunnel. De afdaling was een sensatie, maar de klim naar boven.
WEILAND Om deze reden waren wij toch vaker te vinden op de kleinere helling van boer (B). In dit weiland was een prachtige glooiing die doorliep tot aan de rand van het stadspark. Het was er altijd erg druk en een heel gezellige sfeer. Zelfs de oudere jeugd en ouders waren er te vinden.
AUTOBUS In de Erensteinerstraat woonde familie (G). Door een ernstig mijnongeval was de vader invalide. Zij hadden een groot gezin: de smid had voor hen een speciale slee gemaakt. Met acht personen kon men hierop plaats nemen; wij noemden deze slee dan ook de 'autobus'.
ROMANTIEK Als de maan aan de hemel stond en de sterren flonkerden; vrienden en vriendinnen samen op één slee. Knus tegen elkaar; vlinders in de buik. Eerste kusjes; het waren spannende ervaringen.
SCHAATSEN Op de bevroren vijvers van Rolduc konden de schaatsers hun beste beentje voorzetten. Echter velen waren niet in het bezit van deze luxe. Desondanks was het steeds erg druk en werden schaatsbewegingen vlijtig geoefend. Vallen kon men ook zonder schaatsen!
FORNUIS Het fornuis vond ik in de winter een uitdaging; op de gloeiende platen liet ik sneeuwballen dansen. Het schouwspel leek veel op de stervende zwaan...!
Liggend in een weiland tussen paardenbloemen en de koeienvlaaien. Kauwend op een grassprietje of zoekend naar een klavertje vier, dromen over de toekomst. Met volle gloed glansden de korenvelden in het gouden zonlicht.
BLOEDNEUS Het was een prachtige zomerse dag. Met een aantal vriendjes was ik in het stadspark aan het spelen. Omdat het zo warm was hadden wij onze bovenkleding uitgedaan. Tijdens een stoeipartij liep Jan (K) een bloedneus op. Stoer smeerde Jan enkele bloedvegen op zijn borst. Terwijl ik met een stokje steekbewegingen maakte begon Jan vreselijk te schreeuwen. Op het fietspad reed een man voorbij; ontdaan smeet deze zijn fiets neer en kwam in paniek aanlopen.
FIETSEN Op een andere keer hadden wij fietsen gehuurd voor een uitstapje. Vanuit de verte kwam ons een verliefd wandelend stel tegemoet. Vlug werden enkele fietsen over elkaar gelegd. Jan (K) en Jan (B) gingen er kreunend naast liggen. De anderen zwaaiden om hulp. De man kwam toesnellen en riep: "Ik ben EHBO'er!" Hierop grepen wij snel onze fietsen, de man hevig scheldend achterlatend.
KOPJE ONDER Wederom hadden wij fietsen gehuurd voor een trip naar Valkenburg. In het Geuldal werd gepauzeerd. Terwijl ik in de Geul ging zwemmen, zaten Jan (K) en Laurens (D) aan de oever om een boterham te eten. Het was erg prettig om met de waterstroom mee te drijven. Maar even later stroomopwaarts viel erg tegen. Nadat ik zo een tijdje met het water geworsteld had, wilde ik terug naar de kant. Ik werd echter door de stroom gegrepen en ging kopje onder.
PANIEK Allerlei beelden gingen door mij heen; toen ik boven kwam schreeuwde ik om hulp. Weer ging ik kopje onder; wat een paniek. Ik dacht dat mijn longen zouden barsten. Toen ik weer boven kwam zag ik in een flits tegen de oever een boom. Terwijl ik weer schreeuwde, greep ik mij vast aan een laaghangende tak. Door het gewicht boog de tak door, maar ik bleef vasthouden en schreeuwde nogmaals om hulp. De twee aan de kant hadden inmiddels ontdekt dat het ernst was en trokken mij aan de kant. Wat een opluchting.
ZWEMBAD Het gemeentelijk zwembad was gelegen in de Anstelvallei; in de volksmond zwembad Erenstein. In beginsel waren de openingstijden voor dames en heren gescheiden. Een uitvloeisel van Katholieke structuren. In een later stadium werd gemengd zwemmen toegestaan. Steeds druk bezocht; enerzijds om lekker te zonnen, anderzijds om leden van het andere geslacht in hun badpakken te aanschouwen. Geleidelijk aan werden de badpakken steeds kleiner; de pijn aan de ogen steeds groter. De tijd van koketteren en bruin bakken, springen van de duikplank en het nuttigen van meegebrachte boterhammen, ligt ver achter ons. In 1999 werd het zwembad gesloten.
Op zes of zevenjarige leeftijd stond ik aan de rand van het pierenbadje. Met de handjes stoer in de zij vroeg ik aan een oudere jongen of ik hier kon duiken. Uiteraard werd mij dit ten strengste afgeraden.
De meisjes speelden hun typische spellen met pop en kinderwagen, touwspringen of hinkelen. Maar verstoppertje speelden wij gezellig samen: "10, 20, 30, ......100, wie niet weg is, is gezien!"
LIESJE (H) Vaker ging ik met haar wandelen of nam haar mee achter op de fiets en zong: “Mijn achterband is wel wat zacht, maar spring maar achterop…!" Zo fietste ik een keer met haar naar de kermis in Eygelshoven. Met enorme vaart reden we de steile helling naar beneden. Daarna in de geheimzinnige rups. De tweede keer was gratis, omdat ik de pluim van het koord had getrokken. Daarna een lekker ijsje en weer terug naar huis. Echter nu was het een behoorlijke klim naar boven.
FILMKUS Liesje had een film gezien met Dean Martin in de hoofdrol. Zij was helemaal in de ban van die filmkus. Zij wilde deze kus met mij oefenen; echter door de lichte buiging kwamen wij bijna ten val. Gelukkig hield ik haar stevig vast. Helaas wilde die filmkus toch maar niet lukken; elke keer als wij het over wilde doen, schoten wij in de lach! Wij zijn elkaar uit het oog verloren. Na vele omzwervingen enkele jaren geleden teruggekeerd naar Kerkrade; tijdens een trieste samenkomst hebben wij elkaar weer ontmoet. Vanaf dat moment zijn contacten weer opgebouwd.
VAYA CON DIOS Bijpraten of herinneringen ophalen. Jeugdherinneringen maar ook diepgaande gesprekken; veel is boven komen drijven. Wij namen elkaar in vertrouwen; haar persoonlijk levensboek is in mijn bezit. Liesje is enkele jaren geleden helaas overleden. Moge deze laatste reis haar de rust geven waarnaar ze zo lang op zoek was.
GERTIE (K) Zij had kort blond haar en was met haar zwarte lakschoentjes en witte sokjes een lieve verschijning. Van haar heb ik het allereerste kusje gehad. Af en toe kwamen we elkaar tegen in de winkel of op een terras. Uiteraard veel lachen bij het ophalen van onze herinneringen. Helaas op vrijdag 16 augustus 2013 op indrukwekkende wijze afscheid genomen van Gertie. Aanwezigheid van familie, vrienden en bekenden. Ieder voor zich met eigen herinneringen. Moge het kaarsje voor haar blijven branden.
MARJAN (W) Zij had al op jonge leeftijd prachtige welvingen. Regelmatig daagde zij uit; rende dan giechelend weg om zich te verstoppen achter een boom of in een portiek. Zij liep expres niet hard genoeg; ze wilde zó graag vastgepakt worden. Dat was doodeng en griezelig, maar ook heel opwindend. Heb haar nooit meer ontmoet; heb wel vernomen dat ze sterk aan de drank was en op vrij jonge leeftijd is overleden.
MARIEKE (Z) Zij woonde in het nieuwe gedeelte van de Nassaustraat. Zij was lid van de turnvereniging; regelmatig vertoonde zij haar kunstjes. Evenwichtsoefeningen, balancerend op linker of rechterbeen. Alom genoot zij grote bewondering. Ik vond haar heel leuk; ze had lang haar, gevlochten in een lange vlecht. Vaak stoeien en ravotten in de speeltuin. Haar vader keek glimlachend toe terwijl hij rustig zijn pijp rookte. Ik was een jaar of veertien; zij ongeveer twaalf jaar. In de vroege vijftiger jaren emigreerde zij met haar ouders naar Australië. Paletboxen bij de voordeur met hun nieuwe adres in rode letters: FORT WILLIAM QUEENSLAND-AUSTRALIA. Hun vertrek naar die verre wereld heeft diepe indruk op mij gemaakt.
ANNIE (S) Ruim 25 jaar hebben wij naast elkaar gewoond. In haar ouderlijk gezin was Annie de jongste; in ons gezin ik de oudste. Vandaar een sterke broederlijke zorg voor Annie. Wij groeiden op in de Koestraat; een eenvoudige omgeving. Geen materiële rijkdom; wel grote sociale saamhorigheid. Er werd gelachen en gehuild, maar ook gezongen. Normen en waarden vanzelfsprekend.
IN MEMORIAM Ruim 38 jaar ben ik uit Kerkrade weggeweest; werkomstandigheden de oorzaak. Onze contacten werden minder; maar elke verjaardag hingen wij aan de telefoon. Bijpraten of herinneringen ophalen. Annie was mijn hartsvriendin. Veel hebben wij met elkaar gedeeld; als kleuter, als tiener, maar ook als volwassene. Vaak namen wij elkaar in vertrouwen; soms met een lach, soms met een traan. Bij haar overlijden (2006) heb ik op verzoek van familie stil gestaan bij onze vriendschap middels ´IN MEMORIAM´.
INTERNE HUWELIJKEN Toen de meisjes uit de buurt verkering kregen met jongens uit andere wijken of dorpen werden deze als indringers beschouwd. Wij voelden dan ook weemoed als weer een meisje definitief vertrok. Maar de natuur doet zijn werk; als jongens uit de buurt elders verkering kregen was het precies hetzelfde. Echter veel jongens en meisjes binnen de wijk konden het goed met elkaar vinden. Het is dus niet zó verwonderlijk, dat er diverse huwelijken binnen de gemeenschap plaatsvonden.
Elke week stonden er een aantal ketels op het fornuis om de wasteil te vullen. Terwijl er een aantal meisjes uit de buurt op brei les kwamen kreeg ik een schoonmaakbeurt. Echter van de een op andere week wilde ik niet meer aangestaard worden en ging niet meer in mijn blootje...!
SPELEN Leuke spellen werden gespeeld; voetballen, bokspringen of tikkertje. De jongens organiseerden hardloopwedstrijden om het woningblok of hielden hoepelwedstrijden. We gebruikten hiervoor de velgen van oude fietswielen. Deze werden dan met een stok op gang gehouden. Dat was een hele kunst; je moest precies weten waar je zo'n velg raakte en hoe hard, om te zorgen dat je in een rechte lijn bleef.
BRAMEN PLUKKEN Vaak gingen we bramen plukken. De handen en armen vol schrammen en de gezichten zwart van het bramen eten. Maar we namen ook bussen vol bramen mee naar huis. Die werden dan eerst in zout water gelegd om te ontwormen. Daarna deed moeder ze op een bord waar ze suiker over strooide.
BOOMGAARDEN Tegen de tijd dat fruit rijp was waren we vaker in boomgaarden te vinden. Het fruit was lekker en zo zorgden we voor de conditie van de boer. Tegen de spoordijk groeide een aantal wilde appelbomen; de appels waren gratis maar smaakten erg wrang.
SCHRIKDRAAD Uren lang konden we spelen in een bos of op de straat. We pikten suikerbieten van het land. Ook waren we vaker te vinden in de belt of plukte varens in een bos. Bij kasteel Erenstein gingen we stekelbaarsjes of kikkers vangen. Bij het spel wie het verste kon plassen, plaste we tegen een draad. Dat was wel even schrikken.
KENTEKENS Met een stel vrienden zat ik op een bank aan de voet van de Wijngracht. Af en toe kwam ons vanuit de tunnel een auto tegemoet. We deden het spel van autoherkenning. Hilmar (C) bleek al gauw de kampioen van het stel; reeds vanuit de verte kon hij merk en type benoemen.
VAN MIJ Na een tijdje begon het spel te vervelen en zochten we een nieuwe uitdaging en speelde het spel: ´Ze is van mij´. Ieder kreeg een nummer en daarmee correspondeerde de meisjes of vrouwen die aan onze bank voorbijkwamen. Toen ik aan de beurt was kwam vanuit het Stift een oude non aangelopen. Zij liep helemaal krom; een wandelstok hield haar op de been. Ik was meteen genezen…!!!
FIETSEN / BROMFIETS In onze eenvoudige arbeiderswijk waren wij (nog) niet in het bezit van een fiets of een bromfiets. In de regel werd op zondagmiddag een fiets gehuurd bij een fietsenhandelaar. Wij maakten tochtjes naar de Brunssummerheide of Valkenburg.
Ook kon het gebeuren dat wij de fiets op eenvoudige wijze ombouwden tot de bromfiets van de dag. Een plastic spatel of bierviltje werd met een aantal wasknijpers aan het frame bevestigd. De spaken van het ronddraaiende wiel zorgden voor een klepperend geluid. Bij stilstand werd het bromgeluid serieus nagebootst; brum, brum, brum......
Ouderen leunden tegen deurposten of zaten op de stoep. Zij keken naar de gebeurtenissen die zich op straat afspeelde. Voetballende jeugd, touwtje springen of soms het passeren van een auto. Tafels werden buitengezet; er werd gekaart, gelachen en gezongen. Regelmatig klonk er muziek van accordeon, klarinet of trompet.
VERMAAK Veel luxe was er niet na de wederopbouw. Als men in het bezit was van een radio mocht men zich gelukkig prijzen. Massaal luisterde Nederland naar de hoorspelen van ´Familie Doorsnee´ en ´Paul Vlaanderen´, maar ook naar ´De Bonte Dinsdagavondtrein´ met het duo ´Snip en Snap.´ In een later stadium werd het televisie. Alras werden de avonden verstoord door vele buurtgenoten die kastje kwamen kijken. Elke avond de kamer vol mensen die niet uitgekeken raakten op het wonder van de techniek. Wat het programma ook bracht, alles was goed, als er maar beeld was.
BUURTVERENIGING Door het bestaan van een buurtvereniging werden vele leuke activiteiten gepleegd. Urenlange wandelingen in het voorjaar of de gezellige toneelavonden in het najaar. Actrices en acteurs waren er in de wijk genoeg te vinden. Hoofdacteur Wiel (K) senior scheef de stukken zelf. Opvallend in deze was dat hij in elk stuk kwam te overlijden. Echter in elk volgend stuk stond hij gezond en wel weer op de planken. Men noemde hem vanwege zijn charmante verschijning ook vaak 'Clark Cable'.
ENGEL Alweer speelde hij weer een van zijn beroemde sterfscènes. Via een luik in het plafond werd een levende engel Maria (D) aan een touw neergelaten. Nadat de engel enkele troostende woorden had uitgesproken werd zij weer omhoog getrokken. Met de bedoeling dat ze tenslotte via haar ellenbogen door het openstaande luik zou worden getild. Echter ondeugende jongens grepen verkeerd. Bewust of een ongelukje; wie zal het zeggen?
SINTERKLAAS Voor de goed heilig man stond de schoen met wortel klaar in de hoop op vervulling van onze bescheiden wensen. Angstig keek ik om mij heen toen de ´Sint´ met zijn ´Zwarte Pieten´ in de kamer verscheen. Toen een van de Pieten moeder in de zak wilde stoppen schreeuwde ik verschrikkelijk. In latere jaren herkende ik in de Sint de bekende mijnheer (S) uit de Prins Hendrikstraat.
JAARWISSELING Wie kijkt er niet gefascineerd naar de nachtelijke hemel als luide knallen een flonkerende zee van kleurrijke lichtjes aankondigen. Vuurwerk hoort bij Nieuwjaar als eieren bij Pasen. Vuurwerk zoals we het heden ten dage kennen was nog geen traditie. Wel hevige knallen met donderbussen. Stroopblikken met carbid; aan de onderzijde een gat geslagen. Carbid nat spugen, brandende lucifer aan het gat...Boem! De oliebollen smaakte heerlijk; maar het carbid stonk verschrikkelijk.
BRANDWEER EN POLITIE Buiten de wijk woonde een sportieve politieagent. Als we in de staat aan het voetballen waren, trapte hij graag een balletje mee. Vaker riep hij: "Opzij...,opzij..., daar komt een politieagent." Hij had een oudere neef; die was werkzaam bij de Mijnpolitie. Echter deze was niet zo sportief, maar een echte bromsnor
BROMSNOR Met een aantal vrienden bevonden we ons in de boomgaarden van Roduc. Wij deden ons te goed aan het fruit toen oom agent met zijn fiets op het verharde grindpad voorbij kwam. Hij stapte af en beval ons uit de bomen te komen. Aangezien we niet snel genoeg waren, deed hij heel stoer met een hand op de heup. "Als jullie niet opschieten, schiet ik jullie een kogel in de kont." Een van de jongens begon hard te lachen en riep: " Dat kan helemaal niet, want in de patroontas zitten de boterhammen."
ZWAAILICHT De politie had nog geen zwaailicht nodig, verplaatste zich in het algemeen met de fiets. In ieder geval waren we hen meestal te snel af. De brandweer deed waarvoor ze waren, en dus haalde men de kat zelf uit de boom. Met andere woorden: Men keek de kat uit de boom. Commandant van de brandweer was tevens sportinstructeur. Als judoka zwarte band stond hij regelmatig op de mat. Van hem heb ik de eerste grepen geleerd.
WIJKELFTAL Vele goede voetballers waren er in de wijk te vinden. In diverse samenstellingen voetbalden wij tegen andere wijken. Een van onze trouwste supporters was Louki (H). Hij had vanaf zijn zesde jaar kinderverlamming en zat helaas in een rolstoel gekluisterd. Via een actie waarbij de krant was ingeschakeld, werd bij de winkeliers gecollecteerd. Zo konden wij Louki op korte termijn met een zwart-wit televisie blij maken!
WIJKKAPPER Kapper van Dijk woonde aan de Zonstraat; hij knipte en scheerde de hele wijk. Het was er altijd erg druk. De kapper was van alles op de hoogte wat er in de wijk gebeurde. Mensen liepen ook binnen als het knippen nog niet nodig was. Zo bleven ze op de hoogte van het laatste nieuws; het was een sociaal gebeuren.
KNIPBEURT Ik zat een keer op mijn beurt te wachten; acht mensen waren nog vóór mij. Geleidelijk aan werd het aantal vóór mij minder maar het aantal achter mij nam toe. Kort voordat het mijn beurt was, kwam vader binnen. Echter toen ik even later aan de beurt was, liet ik vader mijn plaats innemen. Uiteraard moest ik nu wederom wachten; ditmaal zes personen. Intussen ging het nieuws mijn linker oor in en rechts er weer uit.
VISBOER Elke donderdag had de visboer een vaste gewoonte om bij het einde van zijn route, café Rolduc te bezoeken. Het was algemeen bekend dat hij graag een borrel lustte. Voor de jeugd een ideale gelegenheid om een aantal visjes van zijn kar te pikken. Hij zal ze wel niet gemist hebben; keek dubbel als hij weer naar buiten kwam.
GROENTEBOER - SLAGER EN IJSCOMAN De groenteboer kwam langs met paard en wagen. De slager niet die had daar de slagersknecht voor, op de nóg meer bekende bakfiets. De slager zelf slachtte zelf en kocht daarom het levende vee zelf in. De ijscoman was niet weg te denken uit het straatbeeld. Klanten en klantjes genoeg; ondanks dat hij een sigaret in de mond had en geen tijd om de as tijdig af te tikken.
DUIVENSPORT Elke Zondags rond het middaguur moesten wij rustig zijn. Door de duivenliefhebbers werd de thuiskomst van de duiven afgewacht. Hier waren flinke bedragen op ingezet. Winnende duif die tussen losplaats en duivenhok de snelste tijd had afgelegd. Middels een zogeheten duivenklok werd de tijd gemeten. Voor de duivenmelker een kunst om de gemerkte ring van de duif tijdig te klokken.
De wijk was omgeven met weilanden, boomgaarden, akkers en korenvelden. In een weiland, langs een beukenhaag, bevond zich een drinkput voor het vee. Vaak liepen wij achter de koeien aan of omgekeerd. In de boomgaarden waren wij te vinden als het fruit rijp was. De boer zat dan ook vaker met de hooivork achter ons aan. Aardappelen rapen (zuumeren); traditie en een gunst. Als de boer de akker machinaal gerooid had mochten wij het land op; zakken vol. We koesteren onze herinneringen; ieder op eigen wijze. Wie herkent het niet; onze kinderjaren. Lekker ravotten, klimmen in de bomen, springen over een sloot, voetballen, dansen in de regen of rommelen met een stokje in een waterpoel.
KLEINE WERELD Wij leefden in een kleine wereld; iedereen kende elkaar. Lief en leed werd samen gedeeld. Door huwelijk, verhuizingen of anderszins zijn vele vrienden en vriendinnen aan het oog onttrokken. Desondanks maken zij een groot deel uit van belevingen op jeugdige leeftijd. Met weemoed denk ik terug aan die kleine wereld; intussen is er veel veranderd. Het was met name die oude vertrouwde omgeving die zo'n diepe indruk achterliet. Helaas; het gezellige straatbeeld met de sociale cultuur van weleer is niet meer. De ziel is verloren geraakt. Ach, wat woar ´t vruier sjun in ós kollenie...!
KOESTRAAT Door het centrum van de wijk liep de Koestraat; in de volksmond ´Kouwstats´. Dit was de naam van een eertijds nabij de hoek Koestraat en Erensteinerstraat gelegen hoeve, waarvan de naam op de hele buurtschap is overgegaan. De ingang van de hoeve lag aan de Erensteinerstaat. In 1771 komt de naam voor als 'Koyestaert' en in 1783 als 'Kuhstatz'. Op 12 december 1919 werd de naamgeving 'Koestraat'.
NASSAUTRAAT De straat is genoemd naar het huis van Oranje Nassau. Tijdens de bezetting had zij van 1942 tot 1944 de naam Sweelinckstraat. Na het kruispunt Koestraat en Erensteinerstraat ging de straat over in de een kort stuk Nassaustraat. Aan de linkerkant drie- en aan de rechterkant vijf huizen. In het tweede huis met nummer zes, woonde mijn Peettante Marie (H). Deze straat eindigde bij de weilanden waar de koeien stonden te grazen. Als de koeien het weiland hadden afgegraasd, werd door de boer de poort open gezet en de koeien via de Nassaustraat en Erensteinerstraat naar een lager gelegen weiland gedreven. Her en der verspreid lagen dan de koeienvlaaien. Tussen het weiland en een boomgaard liep een smal paadje. Verliefde stelletjes stonden vaak in het In het zogeheten ´Strontpaadje´ te scharrelen. Naamgeving: 28 juni 1922 (van verlenging: 28 april 1950).
ERENSTEINERVELD Het bouwrijp maken van het Erensteinerveld was een grote verstoring van onze leef en droomwereld. Bulldozers reden heen en weer om grond te verplaatsen. Het paadje werd de nieuwe Nassaustraat. Her en der verspreid lagen de betonnen rioleringsbuizen. Nadat wij aan deze nieuwe situatie gewend waren, bleek het toch een verruiming te zijn van onze speelwereld.
ERENSTEINERSTRAAT Genoemd naar het in de nabijheid gelegen kasteel Erenstein. Vóór 1363 is dit stein (versterkt stenen huis) in het bezit gekomen van de adellijke familie Van Ederen, die zich voortaan Van Ederenstein noemde. De naam ging over op het kasteel en werd verkort tot Erenstein. Van ca. 1900 tot 1975 werd het meestal Oud-Erenstein genoemd, waarbij het voorvoegsel Oud- diende ter betere onderscheiding van de hoeve Nieuw-Erenstein. Aan deze straat lag eertijds de boerderij Kouwsjtats (Koestraat). Naamgeving: de naam bestaat van oudsher.
CLAUSSTRAAT Genoemd naar prins Claus, geboren in 1926 te Dötzingen (D) als jonkheer van Amsberg. Op 10 maart 1966 huwde hij te Amsterdam met prinses Beatrix. Van 1919 tot 1982 heette deze straat Prins Hendrikstraat. Naamgeving: 28 februari 1982.
Naburige straten, genoemd naar andere leden van het Koninklijk Huis zijn: Emmastraat, Prinses Beatrixstraat, Prinses Irenestraat, Prinses Margrietstraat, Prinses Marijkestraat, Julianastraat, Prins Bernhardstraat en Wilhelminastraat. Verder liggen nog in de buurt: Koningsweg, Koninginnestraat, Oranjeplein en Oranjestraat.
WIJKFEEST (1975) Drie weduwen die het langst in de Koestraat en omgeving woonden legden de eerste steen: 1921 Stichting van deze woonwijk, 1975 vernieuwing van deze woonwijk.
Met vaardige hand werd in 1975 de eerste steen gelegd van de nieuwbouw in de te renoveren wijk Koestraat, Nassaustraat. Erensteinerstraat, Emmastraat. Het ceremonieel werd verricht door de dames Hundscheidt-Schupp, Wienen-Stevens en Wnuck-van Ewijk. Zij waren het langst onafgebroken woonachtig in genoemde wijk.
In totaal werden ter plaatse 73 woningen gesloopt waarvoor 83 nieuwe woningwetwoningen in de plaats kwamen. De eerste steenlegging waarvoor alle betrokken bewoners waren uitgenodigd, vormde de eerste aanzet voor een wijkfeest dat in een feesttent werd gehouden om de bewoners bij de wijkvernieuwing te betrekken.
Opgroeien in eenvoudige omgeving. Geen materiële rijkdom; wel grote sociale saamhorigheid. Burenhulp heel normaal. Er werd gelachen en gehuild; maar ook gezongen. Normen en waarden vanzelfsprekend.
De OVS was een bedrijfsschool. Het doel van deze school was om jongens op te leiden voor het mijnbedrijf. Vanaf veertienjarige leeftijd kon men toegelaten worden. De opleiding duurde drie jaar. Aantrekkelijke opleiding; geen huiswerk en een kleine vergoeding van 12 gulden per week. Dat was al een aardig zakcentje. Om die reden was de keuze dan ook snel gemaakt.
EERSTE JAAR (1955) Op 6 januari 1955 begon ik aan de opleiding; deze was gebaseerd op het principe van de scouting. Veel aandacht voor normen en waarden, discipline, sport en natuur. Bij het hijsen van de vlag werd steeds de OVS-wet opgedreund.
OVS-WET Op mijn eer kan men vertrouwen. Ik wil trouw blijven aan ouders, leiders en land. Ik wil ridderlijk zijn. Wat ik doe, doe ik goed. Ik wil spaarzaam zijn. Ik blijf opgewekt onder alle omstandigheden. Ik wil een beschermer zijn van de natuur. Ik wil gehoorzaam zijn zonder tegen te spreken.
VAKANTIE Mijn vakantie in 1955 bij opa en oma van der Linden in Maassluis op de Zuiddijk 68. Een grote familie met 14 kinderen. Aanvankelijk woonden zij in de Sandelijnstraat; een smalle straat met kleine woningen. Via een steegje kwam men uit aan de Zuidvliet. Enkele jaren na de oorlog kochten zij een huis op de Zuiddijk. Via de voorzijde had men een ruime blik over de lager gelegen woningen. De tuin aan de achterzijde lag eveneens op een lager niveau. In de kamer was een soort muurkast en via een steile trap kwam men in de werkkeuken en de daarachter gelegen tuin. In de tuin stonden een aantal konijnenhokken; regelmatig reed opa op zijn bakfiets om groenvoer te plukken of hout te sprokkelen. Vaak stond er konijnenbout op tafel. Ook niet te vergeten de bergen aardappelen die geschild moesten worden om al die hongerige monden te voeden.
Wie van neven of nichtjes herkent het niet: "Rijstepap met zelfgemaakte bessensap. Maar ook het lekkere witbrood besmeerd met echte boter en rietsuikerstroop." Heerlijk, jammie jammie.Tijdens deze vakantiemaand kwam neef Karel uit Den Haag, in de weekeinden op bezoek. Samen aan het havenhoofd keken we naar de zeeschepen die voorbijkwamen. Mijmerden over de verre zeereizen van onze opa.
Wij speelden tikkertje met kinderen uit de Sandelijnstraat. Een van de meisjes trok mijn bijzondere aandacht. Het was een knappe verschijning en ik probeerde regelmatig haar aandacht te trekken door haar aan te tikken. Zij was een nichtje van mijn moeder. In latere jaren was Feija Moerman enige tijd werkzaam als serveerster in een kroeg aan het havenhoofd van Maassluis.
TWEEDE JAAR (1956) Het tweede jaar gingen we eerst één dag per week werken in diverse bovengrondse afdelingen. Dit werd opgevoerd tot drie maal per week. In colonne marcheerden de jongens van de school ´Beerenbos´ naar het Mijnbedrijf aan de ´Nieuwstraat´. Deze tocht van ongeveer 2½ km ging via een landweg dwars door de weilanden en akkers van de abdij.
STEMPELS LOSSEN Bij het lossen van houten stempels uit spoorwagons hielden we onderling wedstrijd wie de meeste stempels kon dragen. Door ex-ondergrondse mijnwerkers werden de stempels op maat gezaagd, in kolenwagens geladen en ondergrond afgevoerd. Ex-ondergrondse mijnwerkers hadden reeds stoflongen opgelopen; werden bovengronds geplaatst en deden lichte werkzaamheden. Zij hadden dit dan ook dubbel en dwars verdiend. Bij gelegenheid liep ik wel eens naar de afdeling waar vader inmiddels werkte, om hem te begroeten.
GRENSLIJN Aan de Nieuwstraat stonden tientallen woningen waarin mijnwerkers woonden. Het was een grauwe staat; in het midden van de straat bevond zich een hoge afrastering. Zo werd Nederlands van het Duits grondgebied gescheiden. Regelmatig waren er patrouilles van Nederlandse Douaniers of Duitse Tolbeambten om het smokkelen te voorkomen. Uiteraard was de grenslijn niet van toepassing voor het ondergronds mijnbedrijf. Het concessiegebied liep tot ver in Duitsland.
DAKPANNEN Door het bouwbedrijf van de mijn werden van de woningen de dakpannen vervangen. Door de school werden enkelen van ons uitbesteed om dakpannen van een vrachtwagen te lossen om ze hierna aan de dakdekkers aan te reiken. Met drie man stonden we verdeeld op de ladder; de pannen werden onderling doorgegeven. Ik stond bovenaan en elke keer als ik de dakdekker een aantal pannen aanreikte zei deze: "Dank je wel..., dank je wel..., dank je wel"!
STEENAFVAL Nabij de school was een onmetelijke steenberg. Jaar na jaar was het steenafval aangevoerd dat uit de kolen was geschift. Door de vele mijnverzakkingen werd dit gesteente nu teruggewonnen. Door een grijper werd het gesteente op een transportband gestort; naar een breekinstallatie getransporteerd en vervolgens ondergronds afgevoerd. De pijlers die inmiddels afgebouwd waren, werden nu door middel van een enorme hoogdrukmachine en pijpenstelsel, met water en gruis dicht gespoten.
KOFFIE Laurens (D), zat achter de kraanmachinist in een soort vliegtuigstoel. Elke keer als de machinist de grijper had gevuld en deze boven het transportband had gedraaid, moest Laurens aan een koord trekken waardoor de grijper zich opende. Het leek ons erg leuk en we benijdde hem.
Daar men reeds geruime tijd met de afgraving bezig was, had zich een tiental meters hoger een soort steen gletsjer gevormd. Plotseling begon de steenmassa te schuiven. De kraanmachinist zag dit, sprong uit de kraan en riep: "De berg komt omlaag". Laurens schrok, maar kon niet meer op tijd uit de kraan komen.
De machinist rende terug naar de kraan en greep naar de koffiekan die naast de voorstoel stond. Laurens aan zijn lot overlatend rende hij wederom weg. Even later werd de kraan door de steenmassa grotendeels bedolven. Nu was er niemand meer die Laurens benijdde. Met man en macht werd gewerkt om hem te bevrijden; hetgeen na een tiental minuten lukte. Nadat Laurens van de schrik was bekomen werd hartelijk gelachen om de machinist, die zijn koffiekan boven alles stelde. Vaker werd deze dan ook geplaagd met: "Koffie.....koffie.....!"
DERDE JAAR (1956) Het derde jaar gingen we eerst één dag per week ondergronds. Dit werd opgevoerd tot drie maal per week. Vooraf hadden wij een excursie waarbij oudere mijnwerkers ons in de maling namen. Om stoer te doen naar de jongere opleidingsgroepen hadden we ons goed zwart gemaakt. In een opbouwende frequentie was men vertrouwd geraakt met ondergrondse en bovengrondse werkzaamheden. Vervolgens ging men op de leeftijd van minimaal 17½ jaar in vast dienstverband ondergronds in de functie van sleper. Afhankelijk van prestatie werd je bevorderd tot hulphouwer. Uiteindelijk werd je via verdere opleiding bevorderd tot houwer. Uiteraard scheelde dat een behoorlijke duit in het loonzakje.
De ambachtsschool was gelegen aan het ´Old Hickoryplein´ in Kerkrade. Het plein is genoemd naar de 30e infanterie divisie 'Old Hickory' van het XIX korps van het 9e Amerikaanse leger. Dit legeronderdeel bevrijdde Kerkrade-West op 17 september en Kerkrade-Oost op 5 oktober 1944.
EERSTE SEMESTER September 1954 ging ik naar de ambachtsschool in opleiding voor constructiebankwerker. Maar al spoedig zou blijken dat ik verkeerd had gekozen. Het eeuwig durende vijlen aan de werkbank vond ik maar een saaie aangelegenheid. Het huiswerk interesseerde mij in mindere mate dan verwacht werd. Vriendjes op de OVS hadden geen huiswerk en speelden ongedwongen op straat.
Echter van de lessen van onze Engels leraar heb ik bijzonder veel genoten. Hij kon zo melig doen; had hierdoor de bijnaam ´Wollie´. Enkele befaamde uitdrukkingen: "Professor huppel de pup......, leest u eens verder!" "Dank u hoog geleerdheid, stopt u maar!" "Kuiken, had je maar veren, dan kon ik je plukken!" "Jij zit als een meelzak in de bank! Is je vader soms molenaar?" "Zeg vent, dit is geen drinkbak voor kamelen!"
Zo had hij nog een tiental uitdrukkingen; die hij dan ook ieder leerjaar herhaalde. Echter die leerjaren gingen aan mij voorbij. Na een aantal maanden werd vastgesteld dat ik daadwerkelijk een verkeerde keuze had gemaakt Aangezien ik wel een sterk taalgevoel had kregen mijn ouders het advies om mij naar de MULO te laten gaan. Ik zag dat (toen) niet zitten; wilde dolgraag naar de "OVS", de vakschool van het mijnbedrijf. Moeder was hier niet zo gelukkig mee, echter liet mij vrij in de keuze...!
De katholieke jongensschool St. Lambertus was gelegen achter het stadhuis in het centrum van Kerkrade. Het schoolplein was door een muur gescheiden van het oude St. Jozefziekenhuis. Aan de voorzijde was een hekwerk, waarnaast de woning stond van conciërge Notermans. Achter deze woning stond het oorlogsrestant van wat eens het patronaat was geweest. Op een podium stond een oude gammele piano. Tijdens het speelkwartier jengelden we naar lieve lust. Maar de leerkrachten stuurden ons steeds weer weg. Kennelijk hielden ze niet van klassiek.
JAREN (1947-1954) In principe zaten de kinderen uit betere kringen in de voorste banken en kregen de meeste aandacht. Ik vond dat niet erg, want vanaf de achterste banken kon men beter proppen schieten. Door hun strenge tucht werden de onderwijzers wel eens verwenst. In hun doelstelling 'baat het niet, dan schaadt het niet' zijn zij zeker geslaagd. Het was de eerste bijdrage in onze ontwikkeling die zeker geen 'zoden aan de dijk' heeft gezet.
EERSTE KLAS (1947) Toen moeder mij aan juffrouw Savelsberg overdroeg, huilde ik tranen met tuiten. Het leed was echter gouw geleden. Ondanks dat de juf erg streng overkwam was ze ook wel aardig. De leesplankjes van vroeger en het monotone ritme als de klas gezamenlijk de woordjes opdreunde: "Aap...Noot...Mies...." Het was een hele beleving; de basis van ons lees en schrijfvermogen…!
JETSES De prachtige wandplaten van ´Jetses´ maar ook de latere leesboekjes van ´Ot en Sien´ maakten een diepe indruk. In zijn illustraties legde Jetses vast hoe men vroeger leefde, woonde en werkte. Hierdoor kon ik de wereld aanschouwen en ook mijn fantasie een plaats geven.
TWEEDE KLAS (1948) De onderwijzer van deze klas was meester Caumans. Deze kon heel streng kijken; echter toen wist ik nog niet dat hij een glazen oog had. In deze klas mocht ik mij van mijn ouders abonneren op het prachtige weekblad ´Taptoe´. Wat heb ik toen genoten van die prachtige strips van ´De Verstrooide Professor´.
DERDE KLAS (1949) De onderwijzer van deze klas was meester Dahlmans. Hij was een goede voetballer en was aanvoerder van ´SV Bleijerheide´. Deze club was in 1923 ontstaan uit een fusie van Sparta Bleijerheide en Geel Zwart. Tijdens mijn schooljaar werd ´SV Bleijerheide´ kampioen. De meester stond in de krant met de kampioensbeker in de handen. De meester was zo trots als een pauw en wij hadden die dag echt feest. Hij trakteerde ons op speculaas en siroop die in een emmer water werd aangelengd. Hij was een zeer sympathieke leraar. Later werd hij overgeplaatst naar Spekholzerheide waar hij hoofdonderwijzer werd. In 2015 overleden op 95 jarige leeftijd.
WELPEN In deze periode kwam ik bij de welpen; een afdeling van de padvinders. Het clubhuis was een groot wit gebouw en gelegen in een weiland aan de rand van het centrum van Kerkrade. In dit weiland werden leuke spellen gedaan. Bij slecht weer vertoefden wij in het clubhuis. Onze Akela was erg leuk; vaker maakte we ruzie om wie naast haar mocht zitten. Maar helaas ze was al vergeven aan de Hopman van de verkenners.
VIERDE KLAS (1950) De onderwijzer van deze klas was meester Bemelmans. Hij was erg muzikaal; tijdens zangles begeleidde hij met zijn mandolinebanjo. Aan de achterkant zat een koperen knop. Als men ondeugend was zwaaide hij hiermee en deelde tikken uit. Menige deuk in onze hoofden.
Naast mij zat Wim (S). Hij was erg verwaand en een klikspaan. Zijn vader was medisch directeur van het ziekenhuis in Kerkrade. Tijdens een les natuurkunde keken wij door een microscoop. Wim, die sneeuwwitte haren had moest een haar op het plaatje leggen. Door de microscoop leek dit haar erg vuil. Wim werd hiermee nog enige tijd geplaagd.
In de klas zaten twee broers; Jan en Mathieu van (L). Zij woonden in een van de spoorhuisjes bij het station. Hun vader werkte bij het spoor. Door een overplaatsing naar Weert moesten ze verhuizen. Het waren zeer sympathieke jongens; ik vond hun vertrek dan ook erg jammer.
Jan (B), was de belhamel van de klas; waarschijnlijk lag dit aan zijn rode haarkleur. Wij hadden aardrijkskunde, waarbij een film werd vertoond over de Betuwe. Jan en ik waren wat rumoerig ; voor straf moesten wij op de knieën voor het bord. Echter zodra het licht uit ging, kropen wij een stukje terug om toch maar niets van de film te missen Na afloop van de film zaten wij natuurlijk mooi braaf voor het bord geknield. De meester merkte op: "Eigen schuld dat jullie de film hebben gemist, volgende keer beter opletten!" Over opletten gesproken...!
De meester was jarig. Op de markt bij bakkerij van der Weijden hadden wij als cadeau een taart gekocht. Dat vond meester Bemelmans erg leuk. Die dag werd weer gezongen; "Lang zal hij leven, lang zal hij leven!" Gelukkig werden nu geen tikken uitgedeeld.
Na schooltijd mocht Mathijs (E), en ik de taart bij de meester thuis brengen. Wij vonden dat een hele eer. Thuis liet de meester ons in een glazen bak witte muizen zien. Zij hadden rode oogjes en het was leuk om deze beestjes bezig te zien. Na een glaasje limonade gedronken te hebben, keerden wij huiswaarts.
Onderweg kwamen we Robert, de oudste zoon van de bakker tegen. We riepen naar hem dat de meester de taart lekker vond. Vrolijk zwaaiend met zijn armen en luid jodelend liep Robert door de straten. Wij moesten er om lachen; helaas beseften wij toen nog niet dat Robert aan een spierziekte leed.
VIJFDE KLAS (1951) De onderwijzer van deze klas was meester Schmitz. Hij was lid van het St. Lambertus kerkkoor en had een prachtige bariton stem. Tijdens het zingen trok hij altijd een scheve mond, hetgeen letterlijk en figuurlijk een komisch gezicht was. Helaas wist ik toen nog dat hij dit had overgehouden als krijgsgevangenen tijdens de oorlogsjaren.
Hij was ook dirigent van het jeugdkoor. Hij zocht nieuwe stemmen. Ik had mij opgegeven en moest een zangtest doen. Nadat ik uit de zangbundel "Kun je nog zingen, zing dan mee", een keuze had gemaakt zong ik "Hopsa, Heisasa..." Nadat ik amper twee regels gezongen had, zei de meester: "Stop maar, met die bromstem kan ik niets beginnen!"
Natuurlijk was ik erg teleurgesteld. Onderweg naar huis stond op de hoek Wijngracht bij café-restaurant ´De Kroon´, een chauffeur van een koelwagen koelblokken te lossen. Hij had een leren schort aan. Met een haak trok hij ijsblokken uit de koelwagen, legde het blok op zijn schouder en bracht dit naar de tapkast. Toen ik met enkele vriendjes stond toe te kijken, sloeg hij met de haak enkele stukjes van het ijsblok en gaf die aan ons en zei: "Hier jongens, dit is goed voor jullie stem...!"
ZESDE KLAS (1952) De onderwijzer van deze klas was meester Frantzen. Hij was de hoofdonderwijzer en erg streng. Als men niet oplette of een streek uithaalde, kreeg men een flink pak slaag. Hij ramde dan zo met zijn vuisten, dat de naast zittende een toegift kreeg. Als men hierop reclameerde zei hij: "Dan is dit voor de volgende keer...."!
Meester Frantzen hanteerde regelmatig een lange aanwijsstok. Zowel voor het aanwijzen van plaatsen op de landkaart als bij andere gelegenheden. Tijdens een les natuurkunde hadden we het over geleiding van geluid. Om een en ander te demonstreren hield de meester het ene einde van de stok bij het oor van een leerling en aan het andere einde zijn vestzakklokje. Terwijl hij naar ons knipoogde vroeg hij de jongen of hij het klokte al hoorde tikken. Toen deze ijverig ja knikte, hadden we dikke pret. Echter op een andere keer werd minder gelachen; een van de leerlingen kreeg een enorme mep met de aanwijsstok, waardoor de stok in tweeën brak.
Enkele vriendjes zoals Jan (K), en Frans (M), moesten de zesde klas overdoen; er was geen brugklas en volgens het leerstelsel waren ze te jong om de school te verlaten. Vaak ging ik met Jan bij Frans thuis spelen. Frans woonde naast een fietsenzaak aan de rand van het Mücherveld. Tijdens de bebouwing van dit veld, hadden we aan de bouw wat planken georganiseerd. Hiervan hadden we in de tuin een hut gebouwd. Voor de hut deden we aardappelen poffen waarna het heerlijk smullen was.
Later toen het ouderlijk huis van Frans werd afgebroken, verhuisde zijn familie naar het nabij liggende Chevremont (Geitenberg). Een oudere tante verhuisde mee, ze had al een hoge ouderdom. Regelmatig zei ze tegen ons: "Jongens, als ik nog zo jong was als jullie, dan ging ik naar Canada in het hartje van Amerika." Hierbij lege ze heel sterk de nadruk op CANAAAAADA.
BRUGKLAS (1953) In dit jaar was ik met enkele anderen aan de beurt om de zesde klas over te doen. Er was nog steeds geen brugklas. Dit in tegenstelling met de school te Chevremont. Enkele vriendjes uit andere straten gingen daar naar school. Een vreemd verschijnsel deed zich voor. Bijvoorbeeld de ene kant van de Erensteinerstraat ging naar de school van Kerkrade en de overkant ging naar de school van Chevremont. Typische grensgevallen......!
Het tweede jaar in dezelfde klas interesseerde dan ook maar matig, temeer daar het een formaliteit betrof. Ik wilde naar de ambachtsschool, maar was te jong volgens het leerstelsel. Veelal werd ik aangewezen met Jan (B), om klusjes op te knappen. Vaker moesten wij volgetekende schoolmuren met een sopje afwassen.
Achter in de klas stonden twee kisten; één met verzameld zilverpapier en één met spullen en stripboekjes, die de meester tijdens de lessen of het speelkwartier had afgenomen. Regelmatig moesten wij onder het afdak van de speelplaats het zilverpapier gaan afbranden. De opbrengst van het rest ´zilver´ was bestemd voor de ´Missie´. Tijdens deze klus verhuisden de stripboekjes van ´Dick Bos´ uit de andere kist van eigenaar...!
GODSDIENST Gedurende de jaren op de basisschool kregen we wekelijks onderricht van kapelaan Friederichs. Zijn donderpreken stonden wijd en zijd bekend. Als men het huiswerk niet kende nam hij geen blad voor de mond. Ook deelde hij rake klappen uit. Vóór zijn lesuur werden op de speelplaats de catechismus nog eens goed doorgenomen. Maar het was moeilijk om aan zijn strenge normen te voldoen
De school was een groot gebouw; in het midden een brede hal. Aan weerszijden van de hal bevonden zich de klaslokalen. Via een brede trap, overloop en twee zijwaartse trappen kwam men op de bovenliggende verdieping. In het midden van de overloop stond een levensgroot Mariabeeld. Hiernaast stonden twee vergulde kandelaars met versierde kaarsen. In de Mariamaand namen we bloemen mee van thuis. Hiermee werden de traptreden vol gelegd. Alle klassen verzamelden zich in de hal, waarna de kaarsen werden aangestoken. Afwisselend werd gebeden en gezongen; en toen werden we braaf…!
MIDDAGPAUZE Tijdens de middagpauze werd er een stevige partij gevoetbald in de straat. Echter niet op vrijdag, dan was er weekmarkt. Dan gingen we eerder naar school om maar niets van de markt te missen. Het was een lust om bij de koopmannen fruit te bietsen, of wat ze terzijde hadden geschoven omdat het enigszins verrot was. Het slechte stuk beten we er dan uit en zo kwamen we aan de vitaminen.
AANDACHT Ik schreeuwde om aandacht. Tijdens ruzie op het schoolplein had ik een bloedneus opgelopen. Huilend liep ik naar huis. Onderweg zei een oudere dame: "Ocherm, heeft de meester jou geslagen?" Deze opmerking nam ik voor waar aan en vertelde thuis dit verzonnen verhaal. Met deze leugen om bestwil kreeg ik wel de verlangde aandacht. Echter na de aangifte op het politiebureau kwam natuurlijk het berouw na de zonde. Dit is me vaak verweten....!
VERKEERSBRIGADIER Op de markt moesten we de kinderen veilig over loodsen. In het begin hield een politieagent toezicht of we het wel goed deden. Toen hij later zijn duim opstak voelde wij ons apetrots. Echter nadat hij verdwenen was, keken we vaker naar boze mensen die hun middelvinger opstaken als we plotseling de stopbordjes omhoog deden...!
In het Hollandia theater werkte een leuke tweeling; ´s avonds wezen ze plaatsen aan en liepen in het donker voorop met hun zaklampen. Overdag deden ze het onderhoud. Terwijl we de leerlingen veilig naar de overkant brachten, keken we toch ook stiekem naar die mooie benen als die passeerden.
SCHOOLBEL Na het dagelijks speelkwartier werden wij door middel van de schoolbel tot de orde geroepen. Meestal werd het lieverdje van de klas hiertoe aangewezen. Deze stond dan driftig met de koperen schoolbel te zwaaien. Helaas werd ik nooit aangewezen. Op een keer hadden we ons weer in rijen verzameld met ons gezicht richting schoolmuur. De hoofdonderwijzer sprak ons heel streng toe: "Vanaf morgen gaat er een claxon; eerste signaal verzamelen, tweede signaal mondjes dicht, derde signaal rustig naar jullie klassen. De bel wordt niet meer gebruikt." Mijn hoerageroep werd niet in dank aangenomen; sterker nog de meester werd heel driftig en stuurde mij naar huis: "Je hoeft niet meer terug te komen...!"
OVERGANGSFASE Ontdaan liep ik naar huis. Vader ging naar school om te informeren wat ik uitgevreten had. De meester gaf toe impulsief gehandeld te hebben doordat de klas uit een aantal rebellen bestond. Echter over het algemeen deed ik wel mijn best, mocht de volgende dag weer terugkomen. Overgangsfase naar LTS: allerlei vervelende karweitjes. Stond dan voor de ramen van de lagere klassen gekke bekken te trekken.
Schooljaren in de vlucht; leerkrachten, strenge tucht. Indien men niet wilde horen; flinke draai om de oren. Hard het houten liniaal; op de vingers was hun taal. Geraniumpotten echt waar; in de handen o wat zwaar. Normen en waarden met de paplepel ingegoten. Steeds weer het vermanende vingertje.
Ik ben René Schupp, en gebruik soms ook wel de schuilnaam utopia.
