Het weer van de dag VOLKSHEILGE - OUDE VOLKSGEBRUIKEN-
07-11-2005
H. Willebrordus, BB.
Vandaag vereren men de H. Willebrordus en de volkskundige kalender vertelt ons 't volgende : Geboren in Noord-Humberland en monnik te Ripon werd hij door Paus Sergius naar Holland gestuurd. Hij was de eerste bisschop van Utrecht, predikte het geloof en stierf te Echternach in Luxemburg waar ieder jaar, op derden Sinxendag, de eigenaardige dansprocessie plaats heeft. Te Viersel(Antw.) wordt de heilige aanroepen tegen den kinkhoest, daar komt men bijzonderlijk beewegen den eerste Zondag van den Vasten. Te Wulpen(W-Vl.) bestaat eene wonderbare bron die hij deed ontspruiten. Men komt er water putten tegen de koorts en heeten brand. Te Berchem(Antw.) wordt ook een S. Willibrondputke bezocht waar de heilige eene kapel bouwde. Wat er momenteel nog rest van dit alles is ook mijn een vraagteken.
De H. Leonardus wordt op bijzondere wijze vereerd te Huyssingen en Zoutleeuw, alwaar hij aanroepen wordt tegen de lamheid en rhumatisme, en door de vrouwen in barensnood. Algemeen is de aanroeping voor de gevangenen. Door zijne machtige voorspraak bij Clodowich, bekwam Leonardus, zooals den H. Remigius, zijn leermeester, het voorrecht de gevangenen te verlossen wanneer de koning in of door de stad Reims kwam. Bij zijne reis in Aquitanië, genas hij meermaals de kreupelen en lammen. Toen hij vernam dat de koningin in stervensgevaar was bij den barensnood, begaf hij zich naar het paleis, stortte eene vurige bede ten hemel, en wanneer hij bij de lijderes kwam beviel ze zonder moeite. Tot belooning aanvaardde hij slechts grond om eene kapel en klooster te laten bouwen.
Omdat ik het echt mooi vind, wil ik u mee laten genieten van de dichtkunst ener P. de Haas.
November is in 't generaal Een stil en dromerig verhaal. Een maand die met zacht weer ons zegent, en nat is zonder dat het regent. 't Weer is doorgaans nog al knap, de zon raakt in gevangenschap. Tocht tracht ze er nog door te boren, en komt om 11 uur even gloren. Wordt dan in nevelen vocht en zacht, des middags weer naar bed gebracht. De 2de helft komt enkele malen, ons op een echte vorst onthalen. Dat komt de boeren op verliezen, daar bieten in de grond bevriezen. Gewoonlijk loopt het niet zo'n vaart, de winterjas wordt nog gespaard.
Tot daar een korte dichterlijke beschrijving van hoe november kan zijn.
De volkskundige kalender vertelt verder nog....De oorsprong dier wijze van vereering en van hare aanroeping vinden wij in een deel van het leven der heilige. Odrada had veel te lijden van hare stiefmoeder die haar zelfs de liefde van haar vader ontnam. Zeker jaar dat de echtelingen, van adelijke afkomst, op 15 Augustus, het feest der kerkwijding te Millegem gingen bijwonen, werd het Odrada ontzegd de plechtigheid bij te wonen. Op haar smeeken stond het haar vader toe wanneer ze een der wilde paarden die in het bosch liepen kon bestijgen.Toen de stoet der huisgenooten vertrokken was, nam zij twee stukjes hout, maakte er een kruis van, nam zadel en toom en trok naar het bosch. De wilde dieren kwamen tam toegelopen, de maagd zadelde er een, nam een lindetakje om het aan te zetten, en vertrok naar Millegem. Vooraleer aan te komen naderde zij den stoet van haar vader, die, bij het zien zijner dochter een wonder vermoedde. Knielend wachtte hij haar af en vroeg vergiffenis om zijne daad; de stiefmoeder ook, in hare dochter een beschermend kind Gods aanschouwende, bad om vergiffenis.Samen nu vervolgden ze hunne bedevaart. Vooraleer den tempel binnen te treden, hing Odrada het kruiske aan het paard en stuurde het terug; zij plantte het lindetakje in den grond, en, o wonder, aanstonds schoot het wortel en begon te groeien.Terwijl Odrada bad, overviel haar een geweldigen dorst, bij zoover dat ze dreigde in bezwijming te vallen. Water nochtans was er niet te vinden.(Millegem ligt op eene hoogte en was een dorre zandberg) Betrouwvol stuurt ze eene bede tot God en voor hare voeten ontsprong eene fontein. Zoo werd Millegem eene vermaarde bedevaartplaats welke heden nog aanhoudend bezocht wordt.
Vandaag vereren men de H. Odrada, M. Ik laat de volkskundige kalender aan 't woord en die vertelt : Deze heilige is de heilige der Kempen. Jaarlijks komen van den eersten Zondag vóór Allerheiligen tot acht dagen daarna, duizende Kempenaren naar Baelen, de geboorteplaats der heilige, alwaar ze water gaan scheppen uit het Odradaputje te Scheps, om van oogziekten en andere kwalen verlost te zijn. Er bestaat eene bedevaart van Baelen(A) naar Millegem die plaats grijpt voornamelijk bij aanhoudende regens of droogte. Deze bedevaart geschiedt op aanvraag van het gemeentebestuur, en, onder het bidden van den rozenkrans, gaan de pelgrims langs Moll, waar de deken den zegen geeft met het Allerheiligste, gaan dan voort, gevolgd van een aantal inwoners van Moll, naar Millegem, waar de H. Mis gecelebreerd wordt. Na een weing rust, keeren ze al biddende terug.
In de volkskundige kalender vond ik 't volgende over deze heilige. Hij was de moedige verzorger der pestlijders te Milanen in 1576, werd in geheel België bijzonderlijk aanroepen als beschermheilige tegen de pest. In 1616 werd ter eere van dien heilige te Brugge dicht bij de S.Donaaskerk, eene kapel gebouwd die in 1620 door Mgr. Triest werd gewijd. Er waren daar ook twee broederschappen ingericht, eene in de kapel, en eene bij de geschoeide Carmelieten.
Wegens een panne (geen Internet verbinding) kon ik er gisteren jammer genoeg niet zijn. Gelukkig is dit probleem rapper opgelost dan aanvankelijk voorzien en zijn we er weer ! Hopelijk voor een zeer lange tijd, stipt iedere dag weer op tijd.
Naar een oud volksgeloof keeren heden de zielen naar hunne oude woonplaats op aarde weer. De Huilende wind op dit tijdstip wordt vaak aanzien als het gedaver van den zielenwagen die door het ruim rijdt, en de klagende wind bediedt het smeeken der zielen om uit het vagevuur verlost te worden. Vandaar de volkszeg : Sluit de deur niet te rap, er zou een zielke kunnen tusschen zitten. Op wangeloof berust ook, het gebruik den eersten koek die men bakt in de asch te laten vallen; het schijnt wel een overblijfsel van de offerbroden aan de geesten. In de Kempen hoorde men vroeger veel spreken van zwarte hanen die driemaal kraaiden op het dak van de menschen die gedurende het jaar moesten sterven.
Wat vroeger, nu heel lang geleden, gebruikelijk was op deze dag, laat ik u de volkskundige kalender vertellen, want wie beter dan hij, kan het zich nog herinneren ? Op Allerzielen worden, vroeger meer, zielebroodjes gegeten. Deze dragen een kruiske en worden al heet en warm gegeten. Te Antwerpen doet men veel safraan in den deeg om de gele kleur eraan te geven " de vlammen van het vagevuur." In Limburg worden de Kruiskensbroodjes gewijd en nuchter gegeten, nadat men een gebed tot lafenis der Zielen gebeden heeft. In West-Vlaanderen noemt men ze Zielkoeken, Zielbroodjes, Cadetjes. In sommige streken luidde men de klokken gedurende 24 uren en de luiders mochten dan 's anderdaags bij de inwoners, van huis tot huis gaan bedelen.
In de volkskundige kalender wordt november als volgt voorgesteld :
" Ik wierd November, dat is 't negenste, genaemd, en of ik d'elfste ben nog heet ik onbeschaamd de negenste; ik eet de groente van de boomen, ik maek de nachten lang, en doe den slaeper droomen."
De negenste maand der Romeinen wordt in ons land meest " Slacht - en Offermaand genoemd. Dat wijst op het plengen van offers, van dankzegging ter ere der goden van het heidendom. De boer slachtte deze maand zijn varken, stak het in de kuip en was zo voorzien van zijn eten voor de winter. Vroeger was het wel altijd de gewoonte dat hij een "zende" deed aan de pastoor en aan de eigenaar van zijn akkers. Dit was een vrijwillige gift in vervanging der oude tienden (Dîmes)
Een nieuwe maand, en nieuw geluid, een ander weer ! ! ! Geen enkele maand die zoveel benamingen meekreeg als november : SLACHTMAAND is wel het meest gebruikelijke voor deze maand en dat is te wijten aan het feit dat er vroeger op iedere boederij een varken geslacht werd. Verder noemt men deze maand ook nog SMEERMAAND dat in verband met de vele teerfeesten die in deze maand plaatsvinden. Heel gebruikelijk is ALLERHEILIGENMAAND. Verder spreekt men nog van : ZIELTJESMAAND - JACHTMAAND - BLOEDMAAND - WINDMAAND - WINTERMAAND - NEVELMAAND en LOEFMAAND, dit laatste is een oude betekenis voor "dol", wat er op wijst dat deze maand onbestendig dol kan zijn.
Vandaag vereren men de H. Quintinus en de volkskundige kalender vertelt over deze heilige dat hij Romein van geboorte was. Hij kwam naar Galië het geloof verkondigen, bijzonderlijk in het Noorden. Om de talrijke bekeeringen die hij bewerkte werd hij door Rictovarius wreedelijk gemarteld. Vaneen getrokken zoodat de beenderen kraakten en ontwricht waren, de nagels aan handen en voeten met scherpe elsen gestoken, de schouders doorboord met priemen, zoo werd hij met vetstoffen overgoten en in brand gestoken, daarna onthoofd. Zijn lichaam werd in de Somme geworpen. Te Brugge en Kortrijk wordt hij aanroepen en gediend tegen maagpijn en het water, elders ook tegen ontwrichte ledematen. Te Imde bij Wolverthem aanroept men de heilige tegen het flerecijn. Hier wordt het graan dat men offert in drie dorpen gebedeld. Ook hier weer, weet ik niet dat er ook nog maar iets rest van deze oude tradities.
Zoals ik gisteren al zei valt er op Allerheiligen zoveel te vertellen, en daarom geef ik ook vandaag nog een stukje mee. Uit de volkskundige kalender las ik nog 't volgende : Te Brugge plachten de kleermakers heden, dank aan eene stichting van den Heer Gruuthuuse, dertien armen te kleden en gezamelijk de mis bij te wonen in de O.L.Vrouwkerk. Te Diest stond er vroeger op de hoogte van den Kluisberg, eene kapel ter eere van Alle Heiligen opgericht, nu staat ze aan den voet van den heuvel, en menig bedevaarder die de "kaarskensprocessie" te Scherpenheuvel bijwoont, gaat er bidden en dieren offeren : konijnen, duiven of schapen. In Oost-Vlaanderen heeft men de begankenis naar Nederzwalm, dorp dat in den volksmond meest Allerheiligen genoemd wordt. Of er heden van dat alles nog iets rest, is zeer de vraag.
