Het weer van de dag VOLKSHEILGE - OUDE VOLKSGEBRUIKEN-
02-02-2006
O. L. VROUW LICHTMIS !
Vandaag zo zegt men, gaat de metsers hun een oog open. Uiteraard duidt dit gezegde op het lengen der dagen die dit vanaf heden gevoelig beginnen te doen ! En dan O.L.Vrouw Lichtmis : Reeds in de 4de eeuw werd deze feestdag met processie gevierd te Jeruzalem. Men wil nochtans dat dit feest in 544 te Constantinopel werd ingevoerd ter gelegenheid der pest die er duizende slachtoffers maakte. Volgens sommige schrijvers is dit feest het verkerstenen der heidense Lupercale, wanneer de heidenen met fakkels de straten doorliepen. Paus Gelagius stelde dan te Rome, in het jaar 494, het feest ter ere van Maria's zuivering in, evenals de processie met kaarsen die voor de goddelijke dienst gewijd waren. Niets beter dan het licht kon de woorden van de kerk aan het volk verklaren : Lumen ad revelationem gentium; het licht aan de volkeren gebracht door Maria die de Zaligmaker ter wereld bracht. In een verder "blok" vertel ik nog wat over de "gewijde kaars" Maar nu eerst plaats maken voor een erg mooie spreuk, en toepasselijk op vandaag. Het was vroeger, en misschien nu nog wel op sommige plaatsen, de gewoonte dat men vandaag "koekepanne" bakte. Vandaar dit :
" Geen vrouwke is zo arm, of ze maakt vandaag haar panneke warm. "
Lees eens hoe het vroeger was, nu heeeel lang gelden : De gewijde kaars wordt bij ons volk in eer gehouden ; geen huis of het bezit een gewijde kaars die bij verschillende omstandigheden ontstoken wordt : 1° Als iemand moet berecht worden of op sterven ligt, geeft men hem de brandende kaars in de handen, om het licht van het Geloof te bedieden dat de zieke of stervende verlichten moet. - 2° Als iemand gestorven is, eer men hem kist, laat men enige druppels van de brandende kaars in de kist vallen, alsook enige druppels wijwater. -3° Als het dondert, sproeit men gewijd water in huis en ontsteekt men de kaars, geheel het huisgezin leest het S. Jans Evangelie of de Huiszegen. - 4° De eerste dag dat men een nieuw huis betrekt, laat men enige druppels van de kaars in de vier hoeken vallen. - 5° De landman zal ook enige druppels ervan in het midden en op de vier hoeken van de hoop zaaigraan laten vallen vooraleer te zaaien. Sommige gebruiken zijn nochtans niet vrij te pleiten van wangeloof, zo b.v. het gebruik dat bestaat op Lichtmis de kaars te ontsteken gedurende de hoogmis en daarna enige druppels te laten vallen in water om te voorzeggen hoe de tarweoogst zal zijn, namelijk, wanneer die druppels op een vlasbloem gelijken zal hij goed zijn. Op deze dag vierden de Kaarsgieters hun mesdag. Vroeger, wanneer enkel kaarsen ter verlichting dienden gaven de kaarsverkopers ene versierde kaars aan hun klanten Nog Wangeloof : Te beginnen met de vader tot aan het kleinste kind dat haren heeft, branden ze de gewijde kaars tot aan de lokken; van paard tot kat gaan z' het een voor een branden.- De mensen die heden bleek zien, zullen gedurende het jaar sterven. Die tijd van vroeger toch !!!!!!
Deze maand kreeg een hele reeks namen mee waarvan de meest gebruikelijke toch DOOIMAAND is. - Verder nog SCHRIKKELMAAND - SLIJKMAAND - SPROKKELMAAND wat zuiveringsmaand betekend. - KOEKEMAAND - PANNENKOEKENMAAND en KLEIN of KORT MAANDEKE
Februari staat duidelijk in het teken van het ontluikende lenteleven en de lengende dagen ! Een eerste weerspreuk dan :
"Geeft sprokkelmaand de winter niet, hij is voor Pasen in 't verschiet. "
En dan nog nog een erg mooi spreukske of gedichtje :
DOOIMAAND Al krassen kraaien zwart en zwaar, de merel leert opnieuw zijn lied; weer bloeit en stuigt de hazelaar, de lente nadert, wanhoop niet.
" Ik heet Februarius naer Februs, Koud en vorst, en zoo der zonneschijn niet straelde op de korst, die ik op 't water maek : Ik zou den moed verliezen, mijn aert is streng, ik zou den Pot aen 't vuur bevriezen. "
Numa die deze maand bij den Roomschen kalender voegde deed ze, volgens sommigen, door reinigingsfeesten vieren. Onze voorouders behielden de beteekenis van dien naam wanner ze de maand Reinigingsmaand noemden. De meest vlaamsche namen zijn : Sprokel-,schrikkel-,blijde-,dooi-,korte-,lichtmismaand. De oude benaming Hornung = razernij, wijst op de baldadigheden die bij de heidenen in het begin der maand plaats grepen. De Saksen noemen ze Koekenmaand, zinspelend op het offer toen aan de Zon gebracht. Ook de oude Vlamingen spraken van Sellemaand : eene zeele is onder andere een gietkoeke, plattekoek, eene vla. Sellemaand beteekend pannekoekmaand. Thans nog worden er pannekoeken gebakken op Lichtmis. De reden waarom Februari maar 28 dagen telt, wordt ons aldus verklaard : Julius Caesar bracht de verandering aan den kalender en gaf de maanden 30 of 31 dagen, aan de maand Februari 29. Aan de zevende maand gaf hij er 31, en noemde ze naar zijn naam Julius. Keizer Augustus die zijn naam ook wilde hechten aan een maand, nam de achtste, doch vond er slechts 30 dagen. Hij voegde er een bij en ontnam deze aan Februari, die toch reeds onregelmatig was. Van toen telde het kort maandeke slechts 28 dagen. Tot slot nog een stukje wangeloof : Kinderen in Februari geboren blijven meestal klein.
Vandaag gaan we januari begraven en morgen wordt februari geboren. Het kort maandeke met een pak aan mooie weerspreuken, en.....we zetten weer een stap korter richting lente ! ! ! De laatste weerspreuken van deze maand dan :
" In januari veel regen en snee, doet bergen, dalen en bomen wee. "
Wat dat betreft zitten we dus erg goed want regen en snee hebben we bijna niet gezien deze maand.
" Als 't in de vorstmaand mistig is, wordt de lentemaand heel fris. "
Mistig was het helemaal niet, dus...op naar een mooie lentemaand. Ik durf nu al een mooie lente voorspellen, en....een erg mooie maand juli ! ! !
De H. Aldegondis, van Maubeuge(Fr.), zuster der H. Waldetrudis, muntte uit door hare zuiverheid. Ten einde aan de liefde van een ontuchtigen vorst te ontsnappen, stichtte zij eene abdij te Maubeuge en bekwam van God lichamelijke kwellingen : zij kreeg een afgrijselijke kanker die ze verduldig verdroeg en waaraan zij in 680 stierf. Te Zwevezele(W-Vl.), te Deurle en Mespelaere(O-Vl.), wordt de heilige gediend tegen den kanker. In deze laatste plaats bijzonderlijk wordt ze van heinde en verre vereerd. Op de beeldekens die men aanplakt ter gelegenheid der octaaf, leest men :
Alle die ghebreken van ruppen ofte zweren van cancker ofte vier, en hulpe begheeren, dat hy tot Mespelaer Ste Aldegonde groet, en zoecke deur dezelve genezinghe ende boet.
Te Zwevezele wordt de verheffing der relieken der heilige gevierd den derden Zondag van September. Zij wordt er gediend tegen de pest, kanker, koortsen, hoofdpijn, doovigheid, lamheid, zweerende borsten en alle zweerend vuur.
Deze maand komt er nog 1 weerheilige op bezoek en die doet dat morgen al met name Sint-Aldegonde. En wat die ons te vertellen heeft is niet direct het beste nieuws maar dat leest u morgen dan wel. Vandaag doen we het met de volgende spreuk.
" In januari ziet men liever een wolf, dan een ploeg in het veld. "
Maar of we die wolf ook gaan zien ??? Ik denk beter van niet !
Emebertus was de broeder der HH Gudula, Reinildis, Pharaïldis en Ermentrudis; hij werd geboren te Ham bij Aalst. Bisschop van kamerijk stierf hij op bezoek aan zijne familie, getroffen door de koorts, tegen dewelke hij nu gediend wordt (715). Alhoewel Carloman, de groote keizer van het Westen in de officiëele heiligenrij niet opgenomen is, wordt hij in sommige streken, vooral langs de Maas, als gelukzalige vereerd. Nog altijd is Karel de Groote een groot figuur bij het volk, en dikwijls zien wij hem met zijne ridders optreden in den volksgeliefden Poesjenelkelder. Heden zijn de Poesjes fel aan 't kwijnen, alleen in 't Vlaamsche land mag de stad Antwerpen er op roemen dit oude poppenspel bewaard te hebben, tot genot der kinderen die hunne centen gaarn verteren in 't Kelderke, aan 't oud Vleeschhuis.
Hoe zal 2006 zijn op weergebied ? Wie stelt zich die vraag al eens niet ? En wie kan er een juist antwoord op geven ? Waarom dan eens geen weerspreuk geloven en deze eens serieus nemen ?
" 't Begin en 't eind van januaar, tonen het weer voor 't ganse jaar. "
Ziezo, zo simpel en eenvoudig is het antwoord. Nu maar afwachten of die jaren lange ervaringen ons ook de waarheid vertellen. ? ? ?
Vandaag vereren men de H. Joannes Chrysostomus en van of over hem vertelt de Volkskundige kalender 't volgende : Als Patriarch van Constantinopel gebruikte hij zijne welsprekendheid tot het verdedigen van het Geloof. Hij werd door de keizerin Eudoxia tot tweemaal toe verbannen en stierf in ballingschap (467). De overlevering meldt dat eene bie in zijn mond kwam rusten toen hij nog kind was, en er honing uit vloeide waardoor zijn woord zoet als honing werd. Daarom wordt hij door de bieënhouders tot patroon gekozen. Om zijne welsprekendheid wordt hij door de redenaars als beschermheilige aanroepen.
In de Volkskundige kalender vond ik nog een heel oude weerkunde, toepasselijk op vandaag, en die wil ik u zeker niet onthouden.
Sint Pauwelsbekeeringe met den zonneschijn, is goed voor vruchten, kooren en wijn.
Dits sinte Pauwelsdach, mi dinct als hi sinc cappe droeghe binct Soe hopemen der goeden tyt, tvolc es daer of zeere verblyt, ende van eenen goeden oexte in hopen.
Op dezen dag leveren de vier winden, omtrent middernacht een hevigen strijd op het kruispunt van vier wegen; de wind, die op klokslag 12 uur heerscht, blijft gedurende het jaar.
Uit de Volkskundige kalender voor u gelezen : Te Galmaarde bij Geraardsbergen deelt men de S. Pauwelsbroodjes. Het was de gewoonte dat een man, die boven zijn kleeren een wit hemd had getrokken, te paard de straten van het dorp en der naburige dorpen doorliep en kleine bolletjes van roggemeel met zout onder het volk uitstrooide, hij zegde : " Zout, ik werp u uit met de hand die God mij verleent heeft. " De boeren verzamelden die bolletjes en gaven ze als een krachtig behoudmiddel tegen allerlei besmetting hun stalvee te eten. Het recht om S. Pauwel te verbeelden werd verpacht. Dit geschiedde ter herinnering eener gebeurtenis van 1382. Toen heerschte er eene veepest die veel slachtoffers maakte; de arme dorpelingen wisten niet wat aanvangen, toen op S. Paulusbekeeringsdag een man te paard verscheen, die er zeer eerbiedwaardig uitzag en in 't wit was gekleed. Hij doorliep het dorp en de omstreek en deelde aan koe- en schaapherder kleine witte koekjes uit tegen de ziekte, welke als bij tooverslag verdween. Men denkt dat het S. Paulus zelf is die gekomen was. Heden worden de S. Pauwelsbroodjes na de mis gewijd en aangewend tegen het steken der aardappelen en het zwart in het graan. Om 1 uur Vergadert de jeugd, de S. Pauwelsbende. De leden zijn gekleed met witte broeken en in hun hemdsmouwen, het hoofd bestrooid met tarwebloem, gewapend met een houten sabel; zij scharen zich rond het Pauwelspaard : een strooienpaard opgesmukt van kop tot teen. Dan gaan zij naar de S. Pauwelskapel, zingen S. Pauwelsliedekens en trekken dan naar de herbergen.
De stand van de maan laat geen goed nieuws verstaan ! We zijn aan het laatste kwartier bezig en een weerspreuk leert ons :
" Vorst met afgaande maan, houdt bijna zeker aan. "
En aangezien die vorst er is ???? Morgen komt Sint Paulus op bezoek en die heeft ons ook weer belangrijk nieuws te vertellen ! ! ! Zeker komen lezen dus.
Laat mij begionnen met een heel oud gezegde uit de Volkskundige kalender : Dits de dacht van sinte Vincente Deerste mestdach van den jare, heetmen verre ende nare. De H. Vincentius, bisschop van Saragosse(Spanje) werd op wreede wijze gemarteld : men verscheurde zijn lichaam en goot zout in zijne wonden. Hij wordt aanroepen tegen de ziekten der ingewanden en de koorts. Te Maarke(O-Vl.) is er een kapelleke, waar men gaat dienen tegen de maagziekten. - Te Eecloo, waar hij de patroon is der kerk, wordt hij nog vereerd tijdens de octaaf. De stad en het omliggende werd dikwijls door moeraskoorts geteisterd, waartegen men dien heilige hier aanriep. Benevens de koortslijders nemen de ooglijders hun toevlucht tot het gewijd S. Vincentiuswater dat in de kerk uitgedeeld wordt. Tot aan den Franschen tijd, was er op het kerkhof een put waarvan het water, onder de aanroeping van den H. Vincentius jaarlijks gewijd werd. Ieder jaar hadden er twee processiën plaats : de kleine op zijn feestdag, wanneer het beeld en de reliek rond de stad werden gedragen; de groote, den derden sinxendag, die geheel het grondgebied van Eecloo omvatte. De groote processie onderbleef tijdens de beroerten der 16e eeuw, de kleine verviel onder het Fransch bewind. Heden wijdt men de S. Vincentiusbroodjes tegen de koorts, deze broodjes dienden vroeger tot het bewijs der bedevaart, zooals nu nog de bedevaartvaantjes. Een gebruik : De jonge meisjes beginnen heden eene noveen ter eere der H. Maagd om een goeden echtgenoot te bekomen.
