Het is de tiende dag na Galungan. Weer een reden om te feesten. Het feest heet ditmaal Kuningan. De Galungan periode is een symbolische afspiegeling van de strijd tussen goed en kwaad en de belangrijkste functie van Kuningan is het vieren van de overwinning van het goede en het herstel van evenwicht en harmonie in de wereld. De geesten van de voorouders keren vandaag terug naar de hemel.
‘Kuning’ betekent ‘geel’ en dat is voor inwoners van Bali de kleur die grootsheid en uitmuntendheid symboliseert. ‘Nasi kuning’, rijst die geel gekleurd wordt met kunyit (geelwortel of kurkuma) is één van de verplichte offergaven en daaraan ontleent het feest zijn naam. De ceremonies vinden meestal plaats in familiekring, in de huistempel (sanggah of merajan). Families die nog niet gecremeerde verwanten hebben, die in afwachting begraven zijn op het kerkhof, brengen ook offers bij het graf. De gebeden worden uitgesproken voor 12 uur want op het middaguur vertrekken de geesten weer naar hogere sferen. En morgen? Dan ga je natuurlijk familie en vrienden bezoeken om hun een zalig en gelukkig Kuningan te wensen. < Alweer een vrije dag. Het merendeel van onze bouwvakkers zijn mensen uit Java en Lombok en dat zijn meestal moslims en geen hindoes zoals de Balinezen. Voor hen is Kuningan bijna zo vreemd als voor mij vermoed ik. Het geluid van de zaag- en polijstmachines en het getik van de hamers overstemt dan ook zonder enig probleem het geluid van de gamelan en het getinkel van de belletjes in het woudtempeltje aan de overkant van de sawah. De moslims zijn tenslotte pas terug van hun twee weken durende Idul Fitri (Suikerfeest) vakantie. Ja jongens, hoe gaat dat hier in godsnaam ooit gedaan zijn met bouwen!
Onze tuinman Nyoman, die overigens door iedereen Komang wordt genoemd, is voor de tweede keer vader geworden. Hij had al een zoontje van anderhalf. Daar kwam een broertje bij.
Op de 12de dag na de geboorte, werd er een upacara (ceremonie) gehouden. Het leek ons een goed moment voor het kraambezoek.
We maakten er dan maar gelijk ons eerste bedrijfsuitstap van. Met ons voltallig personeel, minus de gelukkige vader want die had z’n vrije dag, met z’n vijven dus, ging het richting Payangan, het dorp van Nyoman.
Na ‘The Mall’, moesten we linksaf had hij gezegd, eerste straat rechts en dan het vierde huis op de linkerkant. ‘The Mall’ bleek trouwens gewoon de pasar (traditionele markt) te zijn.
De trotse vader stond ons al in traditionele kledij op te wachten met baby in de armen.
Grootmoeder wilde trots poseren met haar nakomeling en probeerde een conversatie op gang te brengen. Wanneer je geen tanden meer hebt en naast Balinees alleen maar een paar woorden Bahasa Indonesia spreekt, is dat vanzelfsprekend niet evident. Het enige wat ik begreep was ‘cantik (mooi)’ toen ze mijn vrouw’s benen aanraakte. Tegen mij deed ze later, bij het afscheid nemen, ook een hele uitleg. Mijn benen liet ze met rust. ‘Cantik’ heb ik jammer genoeg niet gehoord maar ze lachte wel vriendelijk en ik ben nogal gauw tevreden.
Er was koffie, thee en koek terwijl in een hoek van het binnenpleintje de ceremonie verder ging. Een oude man, in het wit gekleed zat bij een tafel die vol stond met allerhande offergaven. Het bleek een onderpriester te zijn. Zoiets als een onderpastoor in de katholieke kerk zeker? Er vonden een aantal, voor ons onbegrijpelijke rituelen plaats. Ook Dewa, onze chauffeur begreep er niets van. Deze rituelen zijn namelijk van dorp tot dorp verschillend.
Op een bepaald moment stonden moeder met kind, vader en oma in een kring. Twee hadden een kleine kip in de hand die eerst werd gewassen. De derde droeg het vruchtbeginsel van een bananenboom, gewikkeld in een reep stof. Ze gaven elkaar dan een aantal keer die dingen door terwijl er gebeden werden uitgesproken.
Balinezen geloven in reïncarnatie. De nieuwgeborene wordt daarom gezien als een wedergeboren voorvader en tot 42 dagen na de geboorte als een kleine god vereerd. De vader wast na de bevalling de placenta tot alle bloed verdwenen is en stopt ze dan in een kokosnoot, samen met kruiden en wat kleine werktuigen. Dat alles wordt voor de inkompoort begraven en afgedekt met een gevlochten mand. Een kaars of lamp erin als bescherming tegen dieren en kwade geesten. Zo weet meteen ook de hele de buurt dat er een baby geboren is in dat bepaalde huis.
De moeder en de baby mogen tot 35 dagen na de bevalling de tempel niet betreden. Na 105 dagen, 3 maanden volgens de Balinese kalender, is er ‘Mekakulan’ een ceremonie tijdens dewelke een priester het haar van de baby afknipt om zo mooie haren tijdens de rest van het leven te garanderen. Ik vrees dat ze bij mij dat stapje hebben overgeslagen. De eerste 105 dagen mag de baby ook nooit de grond raken; tijdens de ceremonie worden de beentjes gezegend opdat het kind snel zou leren lopen. Het kind krijgt dan ook officieel een naam. Elke 210 dagen daarna wordt de verjaardag (otonan) gevierd.
Tijdens één van de pauzes glipte Willy weg. Ze ging op verkenningstocht zei ze. Balinese families leven namelijk niet gewoon in een huisje met tuintje.
Verschillende generaties wonen bij elkaar. De zonen blijven met hun gezin thuis wonen; de dochters verhuizen na hun huwelijk naar de compound van hun man.
Het stuk land van Nyoman’s familie is 3500 vierkante meter groot en volgebouwd met huisjes, schuurtjes, open paviljoenen en tempeltjes. Hier en daar een boom of een tuintje.
Willy vond ik terug, in druk gesprek met een oudere zus van Nyoman. Die bracht haar later ‘daun pandan’, bladeren die je gebruikt om bijvoorbeeld pannenkoekjes een karakteristieke groene kleur en een typische smaak te geven.
Later volgden een aantal bewortelde scheuten van die plant en stukken suikerriet.
Voor we thuis waren had ze ongetwijfeld al uitgekiend waar ze die schatten ging planten.
We hadden een pak van 1 liter room in de koelkast (zie 'De roomhistorie') en dat stond er al een tijdje. Omdat ik Willy's dagelijkse 'Oom mau makan apa malam ini (Wat wil oom vanavond eten)?' verwachtte, zocht ik daarvoor een oplossing.
Stephan zou zeggen 'Wat kan het leven toch simpel zijn'!, en dat is ook zo.
De laatste fishing trip naar Jimbaran had onder andere een halve kilo scampi's (udang) opgeleverd. En er was bunga kol (van bunga = bloem en kol = kool). Willy zou rijst koken en 'cap cay bunga kol' maken. Gewokte bloemkool dus. Ik zou 'udang diabolik' doen, de Balinese versie van 'scampi's diabolique'. Dat had u goed opgemerkt.
Het resultaat van onze gecombineerde kookprestatie was lekker.
Zelfs A. was lovend en dan weet je dat je goed bent bezig geweest.
Tijdens het eten kreeg ik het flink op de heupen toen Willy, ondanks mijn vele uitspraaklessen, vroeg of we in België ook 'seapood' eten.
'Hoe vaak heb ik nu al gezegd dat je een "F" in het Engels ook echt als "F" uitspreekt Willy!' zei ik. 'Het is "seafood", niet "seapood", en ja, dat eten we ook in België; we eten nu toch ook seafood? En door een Belg gemaakt volgens een Belgisch recept?'
Neen, het was 'seapood' wat ze bedoelde en wat we nu aten was geen 'seapood'.
S. legde met handen en voeten uit dat alles wat in de zee leefde 'seafood' was. Vis, garnalen, mosselen, kreeft, udang,... allemaal seafood.
Willy bleef herhalen dat ze dat allemaal wel wist maar dat je ook seapood kon vinden in de tuin en dat je het kon eten. Erg lekker volgens haar. Het was trouwens Bahasa Indonesia zei ze, geen Engels.
De grote stelligheid waarmee ze bij haar standpunt bleef deed me enigszins twijfelen.
Nu is Willy, zoals de meerderheid van de Ambonese vrouwen, wel een 'kepala batu' van het hardste soort (kepala= hoofd, batu = steen, koppigaard dus). Ze kan trouwens ook met grote stelligheid iets verdedigen wat totaal niet klopt. Maar toch, deze keer leek het anders.
'En hoe schrijf je dat dan?' vroeg ik.
'S-I-P-U-T', spelde ze nadrukkelijk, al een beetje triomfantelijk.
Het woordenboek bracht raad.
'Siput' was 'slak'.
Zowel zeeslak als landslak. Het was dus wel en niet 'seafood'.
We waren er eindelijk in geslaagd het bovenste deel van de gasoven te laten branden. S. zou dan ook quiche maken voor het avondeten. Hoera!
Willy was iets minder enthousiast. Ze wist namelijk niet wat quiche was en wat ze niet kent wantrouwt ze. Nadat we haar hadden uitgelegd dat het een soort taart was met een hartige vulling draaide ze al wat bij.
S. gaf aan Willy door wat ze allemaal nodig had zodat ze, samen met Made, op de brommer naar de Bintang supermarkt kon.
Groenten, gehakt en room moesten gekocht worden, de rest hadden we in huis.
S. vroeg nog of Willy wist wat 'room' was. Ja, dat wist ze. Dat gebruikte je in taarten.
's Avonds tijdens het eten van de, tussen haakjes erg lekkere quiche, hoorde ik het verhaal over de Babylonische spraakverwarring.
Willy was van haar boodschappentocht teruggekomen met de groenten, het gehakt en een klein flesje rum.
Toen S. vroeg wat de bedoeling was van die rum antwoordde ze dat tante toch rum had besteld voor in de taart.
'Room!", zei S. 'niet Rum!'.
Na enige verduidelijking en raadpleging van het engels-indonesisch woordenboek, had Willy gezegd 'Oh, krim!'. 'Waarom zei tante dan niet gelijk krim (= cream)!'
Ik zat me te verkneukelen bij dit alles, en niet alleen om de spraakverwarring en de nog steeds verontwaardigde gezichten van beide partijen, stellig overtuigd van hun eigen gelijk.
Na het eten zei ik dan ook: 'En nu tijd voor een kopje koffie met een lekker glaasje rum!'
Willy keek me een beetje zielig aan en zei toen 'Tidak bisa (dat kan niet) oom.'
'Hoezo, dat kan niet!?' vroeg ik.
Bleek dat ze bij haar tweede shoppingronde het flesje rum van S. had moeten omruilen voor een familiepak toiletpapier.
Mijn vrouw keek me aan met een sardonisch lachje om de mond.
'Je wil toch vermageren', zei ze, 'dan is rum heel slecht: veel suiker en veel alcohol. Het was voor je bestwil, geloof me'.
Ik schreef al eerder over het Odalanfeest (de verjaardag) van de tempel bij ons in de straat.
Made, onze pembantu (huishoudster) wou ook graag haar offer gaan brengen in de tempel. Het is tenslotte vlakbij haar werkplek en ik vermoed dat het voor Balinezen dan zo hoort. Op de foto hiernaast ziet u Made uiterst rechts.
Mijn vrouw drong erop aan dat we ook zouden meegaan als teken van onze wil tot integratie in de lokale gemeenschap. Ze had al met Made afgesproken dat ze wat traditionele kledij kon lenen van haar moeder. Na de omkleedsessie, geregisseerd door Made, zag S. er bijna authentiek Balinees uit. In mijn ogen dan.
Ikzelf draag 's avonds, na het douchen, ook al een tijdje een sarong. Lekker fris en makkelijk en ik ben daar al aardig aan gewend. De eerste dagen is het natuurlijk een beetje raar. Je loopt als westerse man niet zonder een lichte gêne rond in een rok natuurlijk. Wanneer je geen Schot bent tenminste. Na een tijdje wordt het echter de normaalste zaak van de wereld. Dat alles in de beslotenheid van je eigen huis wel te verstaan.
Die gêne komt bliksemsnel terug bij het idee dat je, zo uitgedost, onder de mensen zal moeten komen. Het is natuurlijk een geruststelling dat die mensen allemaal een rokje aan hebben, maar toch.
En het stopte niet bij dat rokje, dat zou te gemakkelijk geweest zijn. Neen, ik moest over de eerste sarong nog een tweede, wat kortere versie. Die moest dan vastgemaakt worden met een soort sjaal en als klap op de vuurpijl moest ik een Balinees hoofddeksel op.
Ter verduidelijking: mijn sarong is in beige en roodbruine tinten, de tweede sarong (door Made meegebracht) was pistachegroen, de sjaal was felroze en het petje lilakleurig. En zo moet je dan de straat op! Modebewust ben ik niet echt. Of trap ik nu een open deur in ? Vermoedelijk wel, maar dat geeft niks. Ik wil niet beweren dat ik ‘s morgens erg veel tijd besteed aan het assorteren van mijn kledij. Maar zelfs ik besef dat het kleurenpalet van mijn outfit van weinig goede smaak getuigde.
Het was gelukkig al donker toen Made, haar vriend, mijn vrouw en ik op weg gingen naar de tempel.
Made met een gevlochten mand vol offertjes op het hoofd.
Bij de ingang van de tempel besprenkelde ze ons met water. Het bracht me een halve eeuw terug in de tijd, naar het wijwatervat dat vroeger aan de ingang van de (katholieke) kerken stond. Je hoorde je met het gezegende water te bekruisen vooraleer je de kerk inging.
Een compleet gamelanorkest zat duchtig van katoen te geven terwijl een priester, door een microfoon op een wel heel speciale manier een voorbede deed. ‘Speciaal’ voor mij dan. Even speciaal als het 'Urbi et Orbi' van de paus in Balinese oren zal klinken denk ik.
De offergaven werden tijdens een gebed gezegend en werden dan, tot mijn verbazing, gewoon terug mee naar huis genomen.
Geef gerust opmerkingen, signaleer fouten of suggereer verbeteringen. Ik heb de afgelopen weken mezelf namelijk een stoomcursus Dreamweaver, Adobe Flash, WS-FTP, Sothink SWF Decompiler en PSP opgelegd zodat ik de website vanaf nu zelf kan beheren. Via de firma die het tot nu toe deed ging alles hallucinant traag en verliep de communicatie, eufemistisch uitgedrukt, niet vlekkeloos.
Het was een beetje zoeken naar foto's die, ook na de verbouwingen, een correct beeld zullen geven van de realiteit.
We werken nog steeds toe naar de deadline van 1 oktober hoewel dat moeilijk te geloven is wanneer je dag in dag uit in de herrie en het stof zit, en het lijkt of er weinig vorderingen worden geboekt.
Naast het lawaai van de bouw mochten we ons recent ook verheugen in de feestelijkheden rond de verjaardag van de Masceti tempel in de straat.
Brommers en auto's overal, kraampjes met souvenirs en eetstalletjes, gezang en gamelan muziek en (te) luide aankondigingen door de microfoon die me sterk deden denken aan de blikken stemmen van de omroepers op een Belgische kermis. Een kruising tussen de Sinksenfoor en Scherpenheuvel op 1 mei, maar dan op een iets kleinere schaal natuurlijk.
Op de foto: dames in traditionele klederdracht, met offers op weg naar de tempel voor het Odalan (verjaardags)feest. De tempel is alle 210 dagen jarig. Ambiance verzekerd.
Saar en Willy keken al weken uit naar het moment waarop ze de grote papaja zouden kunnen plukken die daar parmantig hing te pronken. De boom staat op de grens tussen onze tuin en het rijstveld en helt over naar de kant van de sawah.
Vandaar het sterke vermoeden dat de vorige rijpe vrucht, die plots was verdwenen, gestolen was door mensen die het veld bewerkten, achter ons huis. De steel van de zwembadborstel lag toen, slordig weggegooid, in de beplanting, net alsof de dieven gestoord waren in hun werk en haastig de aftocht hadden moeten blazen.
Willy waakte dan ook over deze papaja als een moederkloek over haar lievelingskuiken. Haast elke dag inspecteerde ze de rijpheid en besliste telkens weer nog een dagje te wachten voor de oogst. 'Rijpen aan de boom is beter', dixit Willy.
Dan stond ze plots in mijn bureau. De papaja was weg! Terwijl ze nota bene had zitten wieden op een meter of vijftien van de boom. Het moesten de mannen van de bouw geweest zijn volgens haar, dat kon niet anders.
Ik heb, vanuit mijn bureau zicht op de boom in kwestie. Hoe kon dat dan?
Zoals mijn landgenoot Hercule Poirot, de detective uit de boeken van Agatha Christie, probeerde ik het afgelopen uur te reconstrueren.
En ja, het was me inderdaad opgevallen dat er 4 of 5 jongens op het dak van onze nieuwbouw zaten toen ik voor een kleine boodschap mijn bureau verliet. Ze waren druk aan het praten en keken in de richting van Willy die onkruid aan het wieden was. 'Zo zo, Willy heeft succes!' had ik nog gedacht zonder er verder bij stil te staan.
Terugblikkend moeten die gasten op wacht hebben gezeten tot ik weg was uit mijn bureau en Willy met haar rug naar de boom zat ,om hun kompaan, vanop de uitkijkpost het groen licht te geven. Die moet achter het zwembad verstopt hebben gezeten. Van daar tot de boom is een metertje of zeven.
Trip, trip trip, hak, trip, trip, trip en bingo, binnen is de buit !
Zo moet het gegaan zijn.
Boze gezichten en geweeklaag was mijn deel voor de rest van de dag.
Ik werd gedwongen het papaja-incident bovenaan op het agenda te zetten voor de volgende werfvergadering met de architect en de aannemer. Op dat moment was het voorwerp van mijn klacht natuurlijk al lang in de magen van de daders verdwenen en was de misdaad niet meer te bewijzen.
Er hangen nog een aantal papaja's in verschillende staten van rijpheid aan de boom.
De volgende moet en zal voor ons zijn, so help me God!
Willy eet graag vis. Gelukkig maar want in Ambon stond er haast nooit vlees op het menu. Ze zorgde er voor haar broers die naar school gingen en stond dus ook in voor de aankopen en het koken van de maaltijden.
In de praktijk kwam dat erop neer dat ze naar de vismarkt ging en daar kocht wat goedkoop was. Samen met wat rijst en groenten was dat de dagelijkse hoofdmaaltijd.
Willy weet dus waarop je moet letten wanneer je verse vis koopt.
In Ubud is er wel een paar keer per week vis te koop in de Bintang supermarkt, maar die wordt op ijs aangevoerd uit het zuiden, en bij de versheid ervan kan je vragen stellen. Bovendien is de vis er duur.
Toen we voorstelden naar Jimbaran te rijden en daar verse vis te gaan kopen op de vismarkt van Jimbaran, was Willy vanzelfsprekend erg opgetogen.
Dewa, onze vaste chauffeur vanaf 1 augustus, reed ons er naartoe.
Via een tijdrovende stop in Kuta, op zoek naar gereedschappen allerhande in Ace's Hardware store, kwamen we rond een uur of vier aan in Jimbaran.
De vismarkt is een overdekte verzameling stalletjes allerhande, waar de aangevoerde vis op houten schragen wordt tentoongesteld. Het is er vrij donker en de geuren die komen aangewaaid, nog voor je de markt zelf bent binnengegaan, laten er geen twijfel over bestaan dat je bij een vismarkt staat.
Saar stelde voor om buiten te wachten met de coolbox. Wat attent van haar. Toch? Ik haalde een paar keer diep adem en volgde Willy en Dewa naar binnen.
Willy voelde zich onmiddellijk in haar natuurlijke habitat, dat kon je zo zien. Van stalletje naar stalletje flanerend, kieuwen optillend, naar de vissenoogjes kijkend en op de vissenbuikjes duwend, een professional aan het werk.
We kregen ook nog wat goede raad van de man die onze 'nasi bungkus' had gemaakt (zie vorige bijdrage) en die we daar toevallig tegen het lijf liepen. Willy kocht eerst een kilootje 'ikan momar', een vis uit de makreelfamilie. De vis werd door de verkoopster vakkundig schoongemaakt. Aan een ander kraampje kochten we een grote 'red snapper' en een iets kleinere 'white snapper'; vissen van rond de 1.5 kg per stuk. Ze werden voor ons in stukken gehakt en in plastic verpakt.
De vrouw bood dan nog een wat kleinere 'red snapper' aan.
Iedereen moest lachen toen ik zei: '...kalau gratis saya mau ambil' (wanneer het gratis is dan wil ik hem wel meenemen). Toen de vrouw daar met radde tong iets op antwoordde dat ik niet verstond ,moesten de anderen nog harder lachen. Ik heb dan maar wat schaapachtig mee gegrinnikt en veiligheidshalve niet gevraagd wat ze dan wel gezegd had.
Na nog een halve kilo gamba's was de coolbox bijna vol. Voor bovenop de vis werd extra ijs gekocht en de coolbox ging dicht. Mission accomplished. In het kader van onze studie van de toeristische attracties, moesten we natuurlijk vis eten op het strand van Jimbaran bij zonsondergang. Het is noodzakelijk dit zelf te hebben ervaren om later onze gasten hieromtrent met kennis van zaken te kunnen informeren. Dat is de officiële reden. Het was gewoon leuk met de voeten in het zand, bij valavond geroosterde vis te eten op het strand van Jimbaran.
Dat vraagt om een meiboom. Dat is althans zo in België en, naar we vernamen van onze architect, ook in bepaalde delen van Nederland.
Hier geen bak bier voor de metsers maar 'nasi bungkus', wat letterlijk betekent 'verpakte rijst'.
Er werden 95 rijstmaaltijden besteld, evenveel flesjes water en een grote hoeveelheid mandarijntjes als dessert.
Alle werklui waren uitgenodigd en rond 13u verzamelde iedereen zich op de werf om zijn lunchpakket in ontvangst te nemen.
De meesten verdwenen zo snel mogelijk naar een verborgen hoekje van de werf om daar, met een paar collega's, rustig te eten.
Er was rundvlees in saus, makreel (of een vis die daar erg op leek), bami, ei, pikante kip, kroepoek, nog een aantal ongedefiniëerde maar lekkere dingen en natuurlijk rijst.
Er wonen 80 arbeid(st)ers in een tentenkamp op een braakliggend terrein aan de overkant van onze straat, de overige 10 zijn Balinezen die elke dag naar huis gaan.
Van de 95 bestelde pakketjes bleven er maar 5 over. Made en Komang, onze twee personeelsleden waren nog niet eens aanwezig. Made omdat ze ceremonie had en Komang is na een speech over zijn werktempo niet meer komen opdagen.
Willy kon dus ongegeneerd en heel opgetogen 3 van de 5 resterende pakketjes meenemen.
'Eén voor Made, één voor Komang en één voor oom' zei ze.
Ze heeft zo van die vis gesmuld vanmiddag dat ze die drie dozen in gedachten al voor zichzelf heeft gereserveerd vermoed ik.
Willy was in october 2008 een maand in Ubud en had toen gemerkt dat je op Bali geen parang (hakmes) kan kopen waarmee je makkelijk kokosnoten kunt openen. Ze kocht er daarom eentje op Ambon, haar vader paste die eigenhandig aan en ze bracht het kleinood mee naar Bali.
'En alleen gebruiken voor kokosnoten!', had Saar nog zo gezegd.
Op de dag dat twee werknemers van de tuinaannemer de bomen kwamen snoeien, had Willy onze tuinman Komang gezien met haar parang zo bleek later.
's Avonds was die parang zoek.
Drama in huize Sabandari. Het leek verdorie wel of de kroonjuwelen gestolen waren! De twee externe tuinmannen waren ongetwijfeld de schuldigen. Of toch zeker één van hen. Er was immers niemand anders in de tuin geweest.
Oom moest praten tegen de boss van de tuinmannen, en tegen de architect! Haar geliefde parang was weg! Gestolen! Ontvoerd!
Ik zag haar denken 'My baby...!'
Dat laatste is misschien een ietsje overdreven.
In ieder geval werd de druk op schrijver dezes flink opgevoerd.
Tijdens de werfvergadering op dinsdag was de parang agendapunt nummer één. Joost, de architect, zou er werk van maken.
De volgende ochtend nog geen nieuws.
Dan arriveerden de tuinmannen...
Willy had de twee schuldigen onmiddelijk in de smiezen en haar ogen werden nog donkerder dan gewoonlijk. Ze keek in mijn richting en verwachtte actie. Dat kon ik zo zien.
Na een paar keer diep ademhalen en een korte pauze om de testosteron- en adrenalineniveaus te laten stijgen ging ik er resoluut op af.
Ze waren met z'n zevenen of achten, allemaal potige jonge kerels.
Na een speech in lagere school Indonesisch, doorspekt met Engelse woorden, was de probleemstelling duidelijk: 'Die parang moest en zou gevonden worden of er was tai*aan de keneker**!'
Na een korte pauze lieten ze me weten dat het de bouwvakkers geweest waren. Ze wisten van niks.
Des te bozer ik werd, des te vloeiender werd mijn Bahasa Indonesia en des te verder trokken Willy en Saar zich terug in de keuken.
Misschien speelde mijn gelaatsuitdrukking ook wel een beetje mee.
In ieder geval was de boodschap loud & clear:
'Parang tegen het muurtje achter de keuken voor 17u of ik zocht een andere tuinaannemer.'
Er volgde een vergadering op luide toon en toen stormden alle tuinmannen tegelijk naar beneden, naar de grens tussen tuin en sawah.
Na nog geen minuut voltrok het mirakel zich: de parang werd gevonden, tussen de struiken, het lemmet in de grond! Halleluja!
De zwarte piet ging naar Komang, onze eigen tuinman.
Die had het mes daar zeker verloren!
Maar ik mocht niet boos op hem zijn.
Was een verstrooide Komang de oorzaak van de hysterie?
Werd in de algemene commotie de parang 'gevonden' tussen de struiken?
Gaat het om een miraculeuze materialisatie?
Het kan me niet schelen.
Ik heb wel een aantal dingen geleerd:
er kan een emotionele band ontstaan tussen een mens en een parang;
boos worden helpt (soms);
boos zijn verhoogt tevens je vaardigheid in een vreemde taal of wekt althans die indruk;
mijn hart kan minder goed tegen stress dan vroeger;
de vrouwen in mijn huis hebben een grote mond, behalve als het erop aankomt.
Elke tempel op Bali viert zijn verjaardag twee keer per (Balinees) jaar. Om de 210 dagen dus. Het is de verjaardag van de ingebruikname van de tempel in kwestie. Die ceremonie heet Odalan en duurt drie dagen. De goden zouden tijdens deze feestelijkheden afdalen uit de hemel en worden geëerd met eten, drinken, gebed, dans en soms ook met hanengevechten. Vanuit mijn bureau kijk ik uit over de rijstvelden en aan de overkant ervan, half verscholen in een bosje, staat een kleine tempel. Op 16 juni was de laatste dag van de Odalanfeesten voor deze tempel. De feestvierders kwamen in hun mooiste kledij en voorzien van offers, achter elkaar lopend over het smalle paadje door de sawah. De tempel zelf was versierd met veel geel, wit en oranje.
Esther werd vriendelijk duidelijk gemaakt dat ze best even buiten op mij kon wachten. Ze droeg namelijk een korte broek, geen sarong en geen reep stof om het middel geknoopt en dat kan echt niet. Mijn lange broek en wellicht ook mijn grijze haren, of het gebrek daaraan, dwongen voldoende respect af om me rustig te laten rondlopen, met toestemming uiteraard.
De laatste tijd trek ik 's avonds, na het douchen, een 'sarong pelekat 'aan. Een sarong die door mannen wordt gedragen. Komang heeft me geleerd die op z'n Balinees te knopen. Willy bracht twee stuks voor me mee uit Ambon. Het merk is 'Gajah Duduk'. Dat merk heeft ze gekocht omwille van de goede kwaliteit vertelde ze. Ik denk eerder omwille van de naam. 'Gajah Duduk' betekent nl. 'Zittende Olifant'.
Willy is in Ambon gebeten door een hond voor ze naar Bali kwam. Ze had daar voor alle zekerheid een eerste injectie tegen hondsdolheid gekregen. De dader was namelijk onmiddelijk na zijn misdrijf afgemaakt en opgegeten zodat niet meer kon achterhaald worden of hij al dan niet besmet was met rabiës.
Gisteren, voor ons verkennend uitstapje naar midden Bali, gingen we daarom langs bij de Puskesmas (Pusat Kesehatan Masyarakat), het medisch centrum, in Ubud. Willy kreeg er een vervolginjectie. Het duurde erg lang maar Willy maakte ons, middels wegwuifgebaren, duidelijk dat we niet mochten komen informeren. Later bleek dat te zijn uit voorzorg tegen het toepassen van 'toeristenprijzen'. Mocht de verpleger hebben gezien dat Willy bij ons hoorde , dan zou de prijs ongetwijfeld een paar 100% gestegen zijn. De vreemdeling is loslopend wild waarop je vrijelijk alle pluimtechnieken mag toepassen. Toen Esther en Saar tijdens het wachten even een doosje crackers wilden kopen, werd daarvoor Rp 8000 gevraagd. Esther zag op een gelijkaardig pakje een stickertje met Rp 7000 en antwoordde daarom assertief met 'Tujuh ribu saja!', waarop de verkoper onmiddelijk akkoord ging.
We waren van plan er een nuttige dag van te maken. Een verkenningstocht voor een van de alternatieve trips die we onze toekomstige gasten willen aanbieden. Ik wilde zo veel mogelijk via landelijke weggetjes van Ubud naar Pacung ; het laatste stukje over de weg Denpasar-Bedugul, om dan de mooie rijstterrassen bij Jati Luwih te bezoeken.
Net voorbij Petang was er op een eerder steile helling plots geen asfalt meer. Alleen diepe putten, keien, grind en rotsachtige grond. Dewa probeerde er nog door te komen maar de motor brulde en de wielen slipten door. Saar begon te roepen dat hij moest stoppen en ze stapte samen met Willy in paniek uit. Ik maande Dewa aan voorzichtig achteruit te rijden tot op het asfalt.
We keerden terug naar het dichtsbijzijnde dorp en de GPS herberekende het traject. Pas later ontdekte ik dat het ding was ingesteld om de korste weg te zoeken; niet de snelste.
We bereikten de hoofdweg dan ook enkel na een tocht over enorm stijle en smalle weggetjes, langs diepe ravijnen en ettelijke haarspeldbochten.
Esther vertelde me dat Willy op een bepaald moment razendsnel haar geliefde gembersnoepjes uit hun plasticzak begon te schudden, vermoedelijk als laatste alternatief voor de reisziekte die ze voelde opkomen. Zodra we op de grote weg waren vroeg ze dan ook om een noodstop.
We stopten voor lunch bij het Pacung Indah restaurant in Batu Riti zodat iedereen de kans kreeg om op zijn positieven te komen na onze 'alternatieve route'.
Ik kreeg natuurlijk de collectieve woede van mijn reisgezellen te verduren en beloofde dan ook plechtig dat we de rest van de dag enkel nog provinciale wegen zouden volgen. Geen rijstterrassen of warmwaterbronnen en geen Batu Karu tempel. In plaats daarvan reden we naar de Pura Taman Ayun in Mengwi, een mooie watertempel. Hadden we tenminste nog iets gezien.
Bij de vlindertuin van Wana Sari kwamen we om 10 voor vijf aan. Sluitingsuur: 5 uur. De vlinders blijken actief te zijn in de voormiddag. Om vijf uur was er niks meer te zien.
Dat kon er ook nog wel bij.
Naar huis dan maar.
Nog even gestopt bij Naughty Nuri's warung voor margarita's en ribbetjes van de barbecue.
Thuis: douchen om de rook van Nuri's weg te spoelen en dan slapen.
Eén van onze 150 jaar oude frangipanibomen, die voorlopig was ingekuild, werd uitgegraven en met inzet van mankracht op zijn defintieve plek gezet.
De -satu, dua, tiga!!!'s- waren niet van de lucht.
Dat betekent trouwens -van-a-één, van-a-twee, van-a-drie!- maar dat had u natuurlijk al lang begrepen.
De frangipaniboom wordt in Indonesië 'kemboja' genoemd en heeft witte, roze of gele bloemen. Je ziet vaak mensen lopen met een bloem achter het oor. Ook de beelden van de goden worden op die manier versierd.
In Polynesië draag je een bloem achter je rechteroor wanneer je een partner hebt. Ben je op zoek, dan draag je de bloem achter je linkeroor. Volgens Dewa, die vanaf 1 augustus bij ons in dienst komt als chauffeur, dragen de Balinezen bloemen achter het oor alleen maar om er mooier uit te zien. Wanneer de bloem in kwestie vers is heeft het inderdaad wel wat.
Later op de dag, wanneer ze rondlopen met een in elkaar geschrompeld stukje vegetatie achter het oor, lijkt het of ze een kwaadaardig gezwel hebben, verschillend van kleur naar gelang de gebruikte bloem. Creepy, vooral bij taxichauffeurs.
Toen ik nog niets afwist van deze rare gewoonte heb ik een aantal keer, hele taxiritten lang, gebiologeerd zitten kijken naar de oren van taxichauffeurs.
Je zit tenslotte achter die man en dan valt dat ding achter het oor extra op.
Of de mensen er mooier van worden laat ik in het midden.
Ik pas in ieder geval. Maar ja, 'Al draagt een aap een gouden ring, ...'
Ik schreef eerder over de near-collision tussen Komang’s hoofd en een vallende kokosnoot. Na een aantal beklimmingen van de eerste klapperboom hield de jongen, die alle bomen zou leeghalen voor 5000 Rupiah per boom, het voor bekeken. Het had net geregend en de stam was te glad zei hij toen.
Dat is intussen een tiental dagen geleden.
Tijdens de werfvergadering vandaag heb ik gevraagd dat de tuinaannemer een mannetje zou voorzien die dit klusje kan klaren.
Je mag geen risico lopen.
Kokospalmen zijn killers.
Een paar jaar geleden werd er iemand gedood door een vallende kokosnoot in een dorpje op het Balinese platteland. Een familielid, dat een offertje kwam leggen onder die zelfde boom, ter nagedachtenis van de overledene, onderging hetzelfde lot.
Zoiets verzin je niet.
Een kokosnoot weegt tussen 2 en 4 kilo en komt uit een 25 meter hoge palmboom gevallen met een snelheid van ongeveer 80 km per uur . Dat geeft een serieuze deuk in je auto en een dodelijke klap op je schedel. Volgens George Burgess, de directeur van ‘International Shark Attack File’ aan de Universiteit van Florida, waren kokosnoten verantwoordelijk voor de dood van 150 mensen wereldwijd in het jaar 2000, 15 maal meer dan de sterfgevallen toegeschreven aan haaien.
De dood-door-kokosnoot tol ligt vermoedelijk nog veel hoger omdat de meeste ongevallen gebeuren in afgelegen gebieden en nooit worden gerapporteerd.
De westerse kalender is gebaseerd op de omlooptijd van de aarde rond de zon, afgerond 365 dagen. In sommige oosterse landen gebruikt men een maankalender die rekent met de rotatietijd van de maan rond de aarde (29 dagen, 12 uur en 44 minuten). Doe dat maal twaalf en je hebt een jaar volgens de lunaire kalender.
Bali zou Bali niet zijn mochten het hier niet anders toegaan. Men hanteert het Wuku systeem, met een week (7 dagen) als basis. Er zijn 30 weken in een cyclus (oton) en twee otons in een jaar. Een oton is dus 210 dagen en een Balinees jaar 420 dagen. Onwillekeurig moet ik bij het horen van die terminologie aan Star Trek en de Klingons denken vaak waan je je hier ook op een andere planeet.
De Balinese kalender wordt vooral gebruikt voor religieuze doeleinden. De priesters bepalen aan de hand ervan de meest geschikte dag voor een bepaalde ceremonie of handeling.
Omgerekend naar de zonnekalender vind u hierna een overzicht van de meest geschikte dagen in april 2009 voor het uitvoeren van een bepaalde taak. We zijn uit België vertrokken op 20 april, toegekomen op 21 april en aan de slag gegaan op 22 april. Dat zit dus wel goed. Zo toch even checken wat de beste dag is om in juni naar de kapper te gaan.
Mijn kantoor zit tussen twee slaapkamers in en heeft een prachtig uitzicht over het zwembad en de rijstvelden. Ik geniet er elke dag van zolang het nog mijn kantoor is. Zodra alle verbouwingen klaar zijn, wordt deze ruimte namelijk de bibliotheek en muziekkamer. Ik verhuis dan naar een kleinere ruimte, uit het zicht van de gasten. Je wil die mensen tenslotte niet het idee geven dat ze de hele dag door begluurd worden. Lijkt me niet zo goed voor de zaken.
Het kantoor heeft, voor en achter, grote schuifdeuren en daarnaast verticaal geplaatste ramen die bovenaan scharnieren zodat je ze, met behulp van haakjes, onderaan twintig centimeter naar buiten kan duwen en vastzetten in die kiepstand. Deuren en ramen zet ik ’s morgens tussen zeven en half acht open zodat het binnen lekker koel wordt.
Het massief houten bureau staat majestueus in het midden van de ruimte, een moderne, simililederen directiefauteuil, een erfenis van de vorige eigenaar, erachter. Je voelt je wel het heertje als je daar zit. De inrichting doen we later. Voorlopig moet ik het dan ook stellen zonder bureaulamp, kapstok of prullenmand. Een zwart plastic zakje, met tot op de helft teruggerolde randen staat naast mij op de grond, en doet dienst als geïmproviseerd vuilnisbakje. Er komen wel betere tijden.
De 's-fobie' van mijn vrouw is intussen een publiek geheim. Vandaag was het dan zover. Met de handen voor de mond kwam ze mijn kantoortje binnen, een beetje bleekjes, met grote ogen en trillende stem zei ze ‘Ik heb een slang gezien! … op de trapjes naar het eetkamerpaviljoen, bijna boven…’. Ze dacht dat het een takje was maar plots schoot het weg in de planten.
Gewapend met een plastic parasolletje ging ik erop af. Een ander wapen kon ik zo gauw niet vinden. De machoman, de jager, de beschermer. Onverschrokken, adrenaline door de aderen, parasol omgekeerd in de hand. Het handvatje klaar voor de dodelijke klap.
Made, de huishoudster, houten bezem in de hand, kwam mee zoeken. We zagen het diertje al snel tussen het groen wegschieten; een klein beestje van nog geen potlood dik en misschien 25 centimeter lang.
Net na dit incident kwamen Esther en Willy thuis van hun bezoek aan Ambon, dus de aandacht was afgeleid en de rust keerde weer. Ik probeerde Saar ervan te overtuigen dat het allemaal niks voorstelde en dat die diertjes banger waren van haar dan zij van hen. Eerder die dag had ik gesproken met iemand van de firma Rentokil om te bekijken wat we konden doen tegen allerhande ongedierte. De man had me aangeraden aan de kant van het rijstveld een muurtje te (laten ;-) metsen van een halve meter hoog en er bovenop touw te bevestigen, gemaakt van de harige vezels van de palmboom. Dat gebruiken de Balinezen als traditioneel middel om slangen te weren. De grove structuur van de vezels schuurt tegen hun huid en daar houden ze niet van.
’s Avonds probeer ik zo lang mogelijk in mijn kantoortje te werken met ramen en deuren open. Om de muggen buiten te houden brand ik een wierookstokje, doordrenkt met neemolie (spreek uit ‘niemolie’) en citronella. Het vult de kamer met een zwoele oosterse geur. Daardoor komen de flashbacks . Terug naar de jaren zestig en de meisjes met hun lange jurken uit India met ingeweven spiegeltjes en patchouliparfum. Jongens die dunne en soms ook minder dunne sigaretjes rolden in bruine cafés met Jimi Hendrix of Canned Heat op de achtergond.
Maar ik dwaal af. Ik bestudeerde de verlenging van ons lease contract toen ik het hoorde. Een ruisend, schuivend geluid, ergens links voor me op de grond, aan het oog onttrokken door het bureau. Ik ging instinctief rechtop zitten, voeten van de grond. Het was even stil en dan was het schuifelende, slepende geluid er weer. Ik dacht aan wat ik Saar eerder die dag geruststellend had gezegd. Door het briesje dat via de open deuren naar binnen kwam, voelde ik de haartjes op mijn armen rechtop staan. Het geluid leek zich te verplaatsen naar de hoek van de kamer, het verst bij me vandaan. ‘Dit is niet meer leuk’, dacht ik. ‘… en dit is beslist geen uit de kluiten gewassen regenworm zoals vanmorgen! Afgaand op het geluid is dit een kanjer van een paar meter lang.’
Ik stond op het punt op te staan uit mijn stoel en 'kalmpjes' via de achterdeur veiliger oorden op te zoeken, toen het geschuifel in volle snelheid mijn kant op kwam , achter de linkerkant van mijn bureau. De ogen gefixeerd op de grond, naast de hoek van het bureau wachtte ik af, voeten nog wat verder opgetrokken, hart bonzend in de keel. Dan kwam het om de hoek, de zwart glimmende, driehoekige punt … van het plastic zakje dat dienst doet als tijdelijke prullenmand. Bij het schoonmaken van de kamer moet het naast het bureau terecht zijn gekomen, aan het zicht onttrokken. De wind deed het over de grond schuiven, soms een paar centimeter soms wat in het rond tollend, dan weer vooruitgejaagd door de wind. Ik ga toch maar een tijdelijke prullenmand aanschaffen. Een stevige, die op zijn plaats blijft.
Ik schreef eerder over de near-collision tussen Komang’s hoofd en een vallende kokosnoot. Na een aantal beklimmingen van de eerste klapperboom hield de jongen, die alle bomen zou leeghalen voor 5000 Rupiah per boom, het voor bekeken. Het had net geregend en de stam was te glad zei hij toen.
