Van de paardentram naar de Dampoort tot de Hermelijn naar Flanders Expo
21-01-2008
Op. vervoer Gent (312)
De voormalige stoomtramlijn naar Wetteren is hier gedeeltelijk geëlektrificeerd en dat was voor de inwoners van Heusden meteen aanleiding tot een paar fraaie kiekjes, waarbij alle belangstelling gaat naar de twee-asser 9750 van de NMVB. Het traject tussen de Dampoort en Heusden werd als dusdanig ingereden op 16 januari 1931, doorgetrokken op 10 februari langs de huidige kleine stadsring tot de Heuvelpoort en verder langs de Hofbouw-, Park- en Clementinalaan naar het Maria-Hendrikaplein, met terugkeer langs de Astrid- en Fortlaan. Het gedeelte naar Laarne kwam pas klaar op 10 januari 1932, dat tot Wetteren "Kapellendries" op 15 maart. In afwachting daarvan en om misverstanden bij de reizigers te vermijden, werden de rijtuigen in die overgangsperiode voorzien van een houten bord waarop reeds de letter "W" stond, links het tweetalige "Gent - St-Pieter / Gand - St-Pierre" (nog net voor de nieuwe taalwet van 1932!) en rechts "Heusden". Herbergier Ch. Audenaert van "De Tramstatie" hoeft niets te veranderen aan zijn uithangbord. Al wie beschikte over twee benen, twee wielen of vier poten wou er bij zijn, het fiere trampersoneel op kop!
Net als bij de vorige prentkaart is deze opname te dateren in de zomer van 1931. We zien hetzelfde tramrijtuig 9750 met het voorlopige "koersbord" waarop enerzijds de letter "W" en anderzijds de bestemming "Heusden" te lezen staat. Het gehucht "Klaver" is te situeren in de huidige Meersstraat tussen de gemeenten Destelbergen en Heusden. Links van de tram bemerken we bomen die deel uitmaken van het kasteeldomein.
We nemen een flinke sprong voorwaarts in de tijd om te belanden in de periode na 1952, toen er al lang geen sprake meer was van twee-assertjes bij de NMVB. De prentkaart toont ons de terminus van de elektrische lijn "O" (Gent Sint-Pieter - Oostakker)aan "Oostakkerdorp", de huidige benaming voor de "Gemeenteplaats" of "Dorpplaats" van weleer.
Rijtuig 9747 heeft na het verlaten van de wijk Slotendries (Lourdes),de lange Gentstraat gevolgd, waarvan het eerste gedeelte thans nog nauwelijks terug te vinden is wegens de bouw van een brug over de aansluiting van de R4 op de Kennedylaan. Links van het rijtuig zien we de toegang tot de Gasthuisstraat, waarlangs de stoomtrams en later de spoorauto's aansluiting gaven naar Desteldonk en Zaffelare. Het enkel spoor splits zich hier op in een uitwijkspoor links en een kort eindje rechts tot aan het voetpad van de Bredestraat, net lang genoeg om er een tweetal goederenwagons te kunnen plaatsen. De tram heeft er zijn langste tijd opzitten. Op het laatst werd wel nog gereden met gloednieuwe rijtuigen die vanaf 1953 door de werkhuizen van de NMVB te Kuregem waren gebouwd. De 41 000, 41 001 en 41 002, 41 008 en 41 009 werden in het Gentse als type "N" ingezet. Van de zes lijnen die in 1930-'31 werden geëlektrificeerd waren die naar Oostakker en Lochristi de eerste die werden vervangen door een autobusdienst. Dit gebeurde vanaf 29 september 1957.
Prentkaart waarop de elektrische tram van de lijn naar Nevele te zien is in een voor de rest bijna verkeersvrije Baarledorpstraat met uiterst links de kerk.
Om de elektrificatie van Drongen tot Nevele te kunnen uitbreiden was een kapitaalsverhoging van 4 420 000 frank noodzakelijk. De Staat nam daar de helft van voor haar rekening, de provincie en de betrokken gemeenten zoals gebruikelijk elk één vierde. De NMVB promootte de zaak als volgt: "Niet alleen zal het verkeer zich vermenigvuldigen, men zal ook over latere diensten kunnen beschikken welke de gelegenheid zullen verschaffen zich met meer gemak te verplaatsen. Ook zal de uitbating geschieden bij middel van modern rollend materieel. In één woord, de elektrificatie zal een totale modernisering daarstellen voor de doorlopen streek." Vooral de beide Leernes geraakten het duchtig oneens. De burgemeesters merkten op dat er een verschil was ingetreden in de verhouding der aandelen en wensten een herverdeling op basis van de verhouding ten tijde van de stoomtram. Het bestuur van de Buurtspoorwegen deed een beroep op de "goede betaler" Drongen om als bemiddelaar op te treden, wat uiteindelijk lukte...
Motorrijtuig van de NMVB op lijn "N" met als eindbestemmingen "Gent St-Pieter" en "Nevele", hier aan de halte naast de abdij in Drongen. Meest opvallend zijn het lange uitwijkspoor, de afspanning "De Gouden Leeuw (bij O. Byn) met de wel heel lage luifel en een niet nader te identificeren persoon met een wit bord of pak aan de rand van de dreef...
De lijn werd zoals gebruikelijk in verschillende fasen geëlektrificeerd in dienst gesteld. Op 5 april 1931 tussen Gent-Sint-Pieters en Drongen, op 6 december tot Baarle, op 14 februari 1932 tot Sint-Martens-Leerne en vanaf 20 maart tot Nevele. Geen dag te vroeg volgens de krant "Het Volk", die in haar editie van 22 maart schamper opmerkte: "Als laatste in de rij is de lijn tot Nevele nu ook afgewerkt." Al bij al een wat onkiese sneer, vermits het baanvak tussen Laarne en Wetteren - "Kapellendries" pas vijf dagen eerder aan de elektrische tractie was overgeleverd geworden...
Een elektrisch tramrijtuig van de Buurtspoorwegen aan de tramstatie in de Reibroekstraat te Evergem. De plaats was tegelijk het eindpunt van de elektrische lijn en de aansluiting met de spoorauto's naar Kluizen, Ertvelde, Oosteeklo en Bassevelde (*autorails, in de volksmond "mazoetjes" genoemd omdat ze door die brandstof werden aangedreven). Let ook even op de brouwerskar uiterst links, waarvan het vermogen beperkt bleef tot 1 pk... In de kranten van die tijd kon men slechts met moeite specifieke kenmerken van de nieuwe motorrijtuigen achterhalen. Bij de indienststelling van de geëlektrificeerde lijn naar Lochristi op 1 november 1930 was er sprake van "materieel van het jongste type, op twee assen en op draaistellen". En verder: "Deze rijtuigen met groot vermogen zijn voorzien van vier motoren van elk 50 paarden en bieden aan het publiek een comfort dat het zal weten op prijs te stellen." Telkens ergens een nieuwe sectie werd ingehuldigd hield men het bij "rijtuigen van hetzelfde type als die naar Lochristi"... Eén der opvallendste nieuwigheden voor "Jan met de pet" waren de schuifdeuren. (uitgeverij"G. Van Moorlegem", Lokeren)
Prentkaart met de elektrisch aangedreven twee-asser 9914 in de Kapellestraat te Evergem. Het houten lijnbord bovenaan vermeldt de letter "E" en de beide eindpunten "Gent St.Pieter" en "Evergem". De bestemmingen werden niet langer in het Frans aangeduid.
Op 25 juli 1928 werd tussen de ETG en de NMVB een overeenkomst afgesloten over de elektrificatie van de buurtlijnen, die bovendien alle hun terminus zouden bekomen aan het Sint-Pietersstation. De ETG liet buurttrams toe op sommige lijngedeelten, nieuwe gemeenschappelijke deeltrajecten moesten worden aangelegd met gemeenschappelijke kosten, her en der waren ontdubbelingen noodzakelijk en de NMVB was bereid voor haar rekening enkele ontbrekende verbindingen aan te leggen. Volgens de planning moest alles klaar zijn begin 1930. Dat was net iets te hoog gegrepen maar toch konden op 1 november de secties tussen de Palinghuizen en Lovendegem enerzijds en de Dampoort en Lochristi anderzijds met elektrische drijfkracht in gebruik worden gesteld. Op 16 december was dat ook het geval tussen de Dampoort en Oostakker. Precies één maand later was het traject Dampoort - Heusden aan de beurt. Een nieuwe dienst met elektrische rijtuigen werd vanaf 10 februari 1931 ingericht op de lijnen van Heusden, Lochristi en Oostakker, waarbij de terminus werd verlegd van de Dampoort naar het Maria-Hendrikaplein. Nieuwe trams van de lijnen Nevele, Zomergem en Evergem bereikten het Sint-Pietersstation respectievelijk op 5 april, 3 mei en 6 augustus 1931. (uitgeverij "Nels" & René Govaert, Evergem)
Het dorpsplein aan de Hundelgemsesteenweg in Merelbeke. Rechts "De Tramstatie" ook te zien op de foto bij het eerste rubriekje van deze aflevering. Een lang uitwijkspoor aldaar maakte het mogelijk met het motorrijtuig te manoeuvreren. Een tramstel bestaande uit een trolleyrijtuig en twee aanhangwagens waaronder de 53, is zopas samengesteld en staat klaar om de terugreis naar Gent aan te vatten. De reizigers "zijn gezeten", de ontvanger is klaar om in actie te treden. De tram is nog voorzien van twee lantaarns, wat er kan op wijzen dat de prentkaart dateert van voor mei 1902, toen de bepaling van kracht werd dat vooraan nog slechts één lantaarn voor de nodige verlichting moet zorgen in plaats van door twee opzij, tenware dit op rijtuigen van de NMVB niet van toepassing was. Op de 53 is het wapenschild van de Buurtspoorwegen goed zichtbaar op de groene beplating met gele sierlijntjes. (uitgeverij "Wwe. Dooreman")
Aan de tweede loopbaan van de stoomtram Gent-Zuid - Merelbeke kwam op 1 december 1901 een einde na de volledige elektrificatie van de lijn. Meteen goed voor een primeur in Oost-Vlaanderen, want nooit eerder waren hier trolleytrams in actie. Op het stadsnet moest zelfs gewacht worden tot 20 maart 1904, toen een dergelijk rijtuig met sleepwagen als een soort kermisattractie pendelde tussen het Zuidstation en het Sint-Pietersplein, feit waarop de historische tramstoet rond het thema "Honderd jaar elektrische tram in Gent" op 12 september 2004 zich steunde. Een tramstel, gevormd uit een tot trolleyrijtuig omgevormde twee-asser van de reeks 200 - 204 en aanhangwagen 51 uit de reeks 50 - 54, rijdt ter hoogte van de Van Goethemstraat langs de Hundelgemsesteenweg in de richting van Ledeberg. Heel wat gevels en daken zijn heden nog duidelijk herkenbaar. Het huis rechts bij voorbeeld, dat thans wel werd gerenoveerd. En op de hoek naast de modieus uitgedoste kinderen en een uit de kluiten gewassen haag is intussen een nieuwbouw opgerezen.
De eerste elektrische trams, van stroom voorzien via een bovenleiding, verschenen in juni 1894 op de lijn Brussel - Sint-Genesius-Rode - "Kleine Hut". Rijtuigen aangedreven door accumulatoren werden in Oostende ingezet vanaf juni 1897. De "N.V. Elektrische Tramwegen van Gent" die als voornaamste doelstelling had het totaal verwaarloosde paardentramnet door een moderner tractiemiddel te vervangen, wist dus van wanten wat de mogelijkheden van uitbating betrof. Aangezien het stadsbestuur tegen een storend en bovendien niet ongevaarlijk dradennet was, werd geopteerd voor accurijtuigen. Het net werd zoals alom bekend is op die wijze uitgerust bij de aanvang van 1899. De stoomtram had intussen op 16 januari 1898 zijn intrede gedaan op de buurtlijn tussen de Eggermontstraat te Ledeberg en Merelbeke. Nadat de Gentse maatschappij de lijn van de NMVB in pacht had genomen, werd op 1 juli 1899 de stoomtram vervangen door 5 elektrische van het accutype, genummerd van 200 tot 204. Al spoedig bleken die niet in staat het vijf kilometer lange traject af te leggen wegens de vroegtijdige uitputting van de batterijen. Bovendien was het stelsel niet geschikt voor het slepen van aanhangwagens. De stoomtram werd reeds in november weer van stal gehaald in afwachting van de elektrificatie van de lijn door middel van trolleys. De prentkaartfanaten zullen het schokkend beeld van dit verknoeid exemplaar niet waarderen, maar het fraai ingekleurd plaatje is voor tramhobbyisten dan weer heel interessant doordat het een onberispelijk beeld geeft van de accumulatorentram 200 aan de terminus van de buurtlijn Gent-Zuid - Merelbeke op het Graaf van Vlaanderenplein.
We verlaten het stoomtramtijdperk met een prentkaart die ons terugbrengt naar de allereerste buurtspoorlijn in Oost-Vlaanderen. "Daags na de ondertekening van het Koninklijk Besluit is de tramdienst ingericht tussen de Begijnhofbrug (*Rabot) te Gent en "Het Motje" aan Zomergem-kanaal, met stelplaats langs de Brugsevaart te Mariakerke. De reis leidt over Evergem-Rabot, "Bierstal" en Lovendegem en duurt 49 minuten. Er zijn vijf afreizen per dag in beide richtingen. De reizigers moeten zich minstens vijf minuten voor de vertrekuren aan de statieplaatsen bevinden. De prijs van Gent naar Zomergem en vice-versa is 1 frank in eerste en 70 centiemen in tweede klasse." ("Gazette van Gent" - 23 november 1886) In het verslag van de NMVB over het eerste werkjaar werd het reizigersverkeer zeer bevredigend genoemd. "Maar het goederenverkeer kan slechts behoorlijk gerealiseerd worden en zich ontwikkelen, wanneer de brug aan "Het Motje" over het Schipdonkkanaal zal toelaten tot in het dorp van Zomergem te gaan." Op 31 juli 1887 vierde de gemeente de voltooiing van de brug en de komst van de stoomtram aan de kerk. We lezen daarover in "De Gentenaar" van 1 augustus: "Mede door het schoon weder lokte het feest een menigte vreemdelingen, bijzonderlijk Gentenaars. Geheel het dorp was bevlagd. Aan een menigte huizen waren jaarschriften aangebracht. Ook op geheel de doortocht van de tram waren huizen en hofsteden met vlaggen versierd. De overheden van de gemeenten Mariakerke en Lovendegem verwelkomden de heer minister ridder de Morreau, verscheidene volksvertegenwoordigers en senatoren van Gent, de heer gouverneur en griffier van de provincie en de arrondissementscommissaris aan de statie van hun gemeente en namen dan hun plaats in..." De prentkaart toont de aankomst van de stoomtram aan de kerk van Zomergem, waarbij net de helft wordt ingenomen door het huis van "Slagter en koopman A. De De Moor" Rechts van het konvooi de traditionele figuranten. Op 20 april 1898 bekwam de pas opgerichte "S.A. Tramways Electriques de Gand" de concessie en reeds op 2 oktober werd de lijn uitgebreid tot Ursel.
"Zie daar komt de stoomtram uit Wetteren weer aan!..." Even situeren is meen ik niet ongepast. De tramstatie van Destelbergen bevond zich waar thans de Reinaertweg aansluit op de Dendermondsesteenweg. Beide wegen zijn intussen brede en erg drukke verkeersaders geworden en hebben een ontgoochelend effect voor wie op zoek gaat naar de landelijke rust en charme die het plaatje hier uitstraalt. Het konvooi heeft voordien Laarne en Heusden doorkruist en begeeft zich nu naar Sint-Amandsberg. (uitgeverij "Preaux" - Aghlin)
Een fotografisch document dat iedere waarachtige buurtspoorwegfanaat moet doen likkebaarden en natuurlijk past in de "Hall of Fame" van de verzameling "Arrivée du tram"! We bevinden ons in het centrum van Wetteren, op wat toen nog de "Vennemansdriesch" werd genoemd. Ik onthoud me gelukkig van een gedetailleerde beschrijving. Zijn die gasten toevallige voorbijgangers, door de fotograaf als figuranten "ingehuurd" of is hier meer aan de hand? Het vrouwvolk is duidelijk in de minderheid. Het stoomtrampersoneel weet dat hun plaats op de locomotief is. Opname van 1902 of later dus...
Opname van een stoomtramkonvooi aan het station van de staatsspoorweg in Wetteren. "Het leggen van de buurtspoorweg van Gent naar Zele en Hamme is ver gevorderd. Reeds is hij afgewerkt van Hamme tot dichtbij Zele en van die laatste gemeente tot omtrent vier kilometer van Gent, nauwelijks een goed half uur bollen buiten de Dampoort. Men mag dus veronderstellen dat hij binnen een week of vier geheel zal toeliggen en dat men begin november de treinen er reeds zullen rijden. Voor het verkeer naar Destelbergen, Heusden, Laarne, Kalken, Overmere, enz. is deze nieuwe buurtspoorweg van groot belang". Zo stond het te lezen in de "Gazette van Gent" van 1 augustus 1890. De opening had uiteindelijk plaats op 17 april 1891. Wetteren bleef grotendeels in de kou staan, aangezien slechts het gehucht "Kapellendries" werd bediend. De doortrekking naar het station werd niet toegestaan wegens de slechte staat van de brug over de Schelde en het zou nog een tiental jaren duren alvorens een nieuwe brug werd gelegd. De opening van het baanvak "Kapellendries" - station was slechts op 1 mei 1902 een feit. In 1903 werd de exploitatie door de "S.A. des Vicinaux des Flandres" overgedragen aan de "S.A. de Transports urbains et vicinaux. Tussen de "Heirnisse" en de Dendermondsesteenweg had de lijn een gemeenschappelijk traject met de lijn naar Oostakker en Zaffelare.
Fraaie opname van een stoomlocomotief en twee types van aanhangwagens voor reizigers ter hoogte van het oud-gemeentehuis in Desteldonk. De plek is probleemloos terug te vinden. Uiterst rechts, in de richting van de huidige molenromp (* hier buiten beeld), bevonden zich uitwijksporen waar goederen en vee konden worden gelost en geladen. De prentkaart is duidelijk iets recenter dan de meeste andere uit de "stoomtramreeks", wellicht uit de jaren dertig van de vorige eeuw.
Twee maanden na de opening van de eerste stoomtramlijn in het Gentse tussen de Begijnhoflaan en "Het Motje" aan Zomergem-Kanaal, vermeldt de "Gazette van Gent" op 18 februari 1887: "We vernemen uit goede bron dat de stoomtram van Gent naar Oostakker en Desteldonk bepaald aangenomen is. De lijn begint op het Oefeningsplein aan de Dampoort, loopt de Toekomststraat door, over de Dendermondsesteenweg voorbij de kerk (*van het Heilig Hart), door de Verbindingsstraat, Molenstraat, Schoolstraat en Antwerpsesteenweg tot op het plein voor het gemeentehuis van Sint-Amandsberg. Van daar verder langs het kerkhof naar "Slotendries" in Oostakker." Verder op 29 augustus: "Eindelijk is men op het grondgebied van Sint-Amandsberg begonnen aan het leggen van de stoomtram Gent - Oostakker - Desteldonk - Zaffelare. Men schijnt voornemens te zijn het bijzonderste deel te leggen van Sint-Amandsberg naar Oostakker-"Lourdes". Ten slotte op 11 december: "Het staatsblad "Le Moniteur" kondigt het ministerieel besluit van 9 december af, waarbij het ontwerp en plan voor het aanleggen van de buurtspoorweg naar Zaffelare wordt goedgekeurd. Deze lijn ligt reeds van Gent tot aan Desteldonk en binnen weinige dagen zal de exploitatie in aanbesteding gelegd worden. Het goedkeurend besluit komt waarlijk op tijd!..." De stoomtram reed voor het eerst op 6 mei 1888. De lijn werd uitgebaat door de "Société Anonyme des Transports Urbains et Vicinaux". (stoomtram te Lourdes, uitgeverij "De Graeve", Gent)
Plompe stoomtram met schouw ontmoet ranke dame met hoed. Een groter contrast is moeilijk te vinden... We bevinden ons in Drongen, ter hoogte van de dreef en het plein aan de abdij, rechts buiten beeld. De aanleg van de lijn Gent-Rabot - Drongen - Nevele - Ruiselede werd een lange lijdensweg. Reeds op 12 augustus 1905 vroeg de NMVB de vergunning aan voor de aanleg van de lijn Gent-Rabot - Drongen - Nevele - Ruiselede. Grote vertragingen kwamen voort uit moeilijkheden door verscheidene gemeenten veroorzaakt aangaande het lijntracé en de traagheid in de briefwisseling. Drongen zelf hield lang vast aan de onaantastbaarheid van de mooie dreef. De doortocht door de gemeente en het bouwen van een viaduct over de spoorlijn Gent - Oostende vormden moeilijke vraagstukken. Verder waren er problemen om de beide Leernes te bevredigen en met de inkom en uitrit in Nevele... Uiteindelijk werd de lijn te Drongen feestelijk ingehuldigd op juni 1909. Vanuit Gent liep het tracé langs de Begijnhoflaan, de Nieuwe Wandeling, Einde Were en "Het Brughuizeken" aan de Leie. Ook hier verliep de uitbreiding in verschillende fasen: op 15 oktober 1910 tot Baarle, vanaf 20 november tot Sint-Martens-Leerne, tot Vosselare op 26 december en uiteindelijk tot Nevele vanaf 28 januari 1911.
Massale belangstelling voor de klaarstaande stoomtram naar Gent. Die dag was er in Lochristi duidelijk wat aan de hand. Het toekijkend publiek varieert van soldaten en gendarmen links tot een groep enthousiaste schoolkinderen en hun begeleiders rechts. Als een kapitein op zijn pakketboot staat de machinist van het tramstel fier te pronken in zijn stuurcabine, bewust van zijn functie. Een zomers schoolreisje? De inhuldiging van de lijn in augustus 1903? Het doet er niet toe, even verpozen bij deze schitterende opname moet kunnen volstaan...
Zicht op de tramstatie te Bassevelde, noordelijke terminus van de lijn uit Gent-Rabot, Wondelgem, Evergem, Ertvelde en Oosteeklo, ten tijde van het stoomtijdperk. Links het dienstgebouw, in het midden een gesloten goederenwagon en de rijtuigloodsen. Rechts het waterkasteel en een reizigerskonvooi dat klaar staat voor de afreis naar Gent. Eens te meer eist de fotograaf de aandacht op van groot en klein, man en vrouw, reizigers en trampersoneel. (uitgeverij "Albert")
Reeds in aflevering 3 rubriekje 27 was een stoomtram te zien in de dorpskern van Ertvelde. Toch is er nog plaats voor een tweede fotografisch document, al is het maar voor de sfeer van de "Belle Epoque" die er van uitstraalt. De aankomst van die briesende en stampende vuurduivel, aangekondigd door de door merg en been dringende geschreeuw van de stoomfluit, schudde elk landelijk dorp langs de lijn bruusk uit zijn slaap. Menige buurspoorlijn werd alzo de onbetwistbare voorloper van de "nieuwerwetsche tijd" en vooral op economisch gebied de navelstreng tussen de "grote stad" en het platteland. Ertvelde lag op het traject van de allerlaatste stoomtramlijn die in het Gentse werd aangelegd en van Bassevelde leidde over Oosteeklo, Kluizen, Evergem en Wondelgem. Een eerste gedeelte tussen Bassevelde en Wondelgem werd ingehuldigd op 6 juli 1910 en op 10 augustus hadden daaromtrent grote feestelijkheden plaats in Evergem. De pachtende maatschappij was de "Société Anonyme de Transports Urbains et Vicinaux", tevens uitbaatster van de lijnen naar Oostakker-Zaffelare, Wetteren-Hamme, Lochristi en Drongen-Nevele. Na de laatste afbraakwerken voor de aanleg van de Frans Van Ryhovelaan kon de stoomtram vanaf 10 december door de Wondelgemstraat naar de Rabotstatie en de Begijnhoflaan rijden. De totale lengte van de lijn bedroeg 25,6 kilometer.
Drie-asser 325 met aanhangwagen uit de reeks 65-72 geparkeerd op het Emiel Braunplein, richting Klein Turkije, klaar om de rit langs lijn 4 naar het Sint-Pietersstation aan te vangen. Foto uit 1958, kort voor de afbraak van de huizenrij. Rechts een gedeelte van het belfort.
NOG VEEL MEER OVER HET GENTSE OPENBAAR VERVOER!!!
Bekijk ook het blog "MIVG" van Dany !!!! ________________________________________
