Iconografie is een tak in de beeldende kunst die zich bezighoudt met het zoeken naar de diepere betekenis van het werk. Het gaat er dus niet om of je een schilderij mooi vindt of niet. De vraag die je bij iconografie stelt is: 'Wat heeft de kunstenaar met het werk willen zeggen? En heeft hij meer willen zeggen dat dat hij geschilderd heeft, bvb door suggestie, symbolen,... 
Door deze vragen te stellen en de antwoorden te zoeken, heb je een veel bredere kijk op het kunstwerk en leer je ook de kunstenaar begrijpen. Het vergt veel opzoekingswerk en inlevingsvermogen in de cultuur, de tijdsgeest, symbolieken,... Maar dat maakt de zoektocht net zo spannend.
Over iconografie geef ik geregeld voordrachten en schreef ik een boek 'De Kunst van het Kijken'.

Een goede raad: klik eerst op de foto en bekijk het schilderij. Lees pas dan mijn bijhorende tekst.
Alvast veel lees en vooral kijkplezier! Willem

DEZE BLOG IS TIJDELIJK GESTOPT !!!
VERDERE BERICHTEN VIND JE OP DE FACEBOOKGROEP
'DE KUNST VAN HET KIJKEN (ICONOGRAFIE)

Dit satirisch schilderij van Bruegel de Jonge uit 1640 is wat men noemde een 'singerie'. Aangeklede apen met menselijke trekken symbiliseerden de hebzucht en de domheid van mensen. Hier gaat het over de tulpenmanie. Enige uitleg...

Hoewel Nederlanders kwelen van 'Tulpen uit Amsterdam', vergeten ze dat de tulp werd geïmporteerd door een Vlaming: de botanicus Carolus Clusius (of Charles d'ecluse of in het nederlands Karel Vanderschelden). Hij had in 1593 de eerste tulpenbollen toegestuurd gekregen om te bestuderen. Carolus Clusius was op dat moment botanicus in Leiden. De tupen hadden toen op de kelkbladen een rood vlammenmotief (wat later een ziekte van de plant bleek te zijn). Terzijde: Clusius zorgde ook voor de verspreiding van de aardappel, de snijboon, de iris en de narcis in onze streken.
De tulp werd bij de Nederlanders al snel een geliefde plant. Het was een nieuw koloniaal product en het toonde alzo de rijkdom. De bloem was dus iets voor de betere klasse. Maar het ging verder dan dat...
De tulp werd zo zeldzaam en gegeerd dat ze peperduur werden. Het hoogtepunt werd bereikt in de winter van 1636-1637. De prijzen gingen tot 1000 gulden en meer voor een tulp! Ter vergelijking: een gemiddeld jaarinkomen lag op ongeveer 150 gulden en Rembrandt vroeg voor een portretschilderij in die tijd 300-400 gulden. Het was een ware rage die veel speculanten aantrok. In de herfst kochten ze knollen op en werden die in februari doorverkocht aan de rijken. Maar in februari 1637 ging het mis: de prijzen zakten plots in elkaar. Blijkbaar was de grote rage plots verdwenen en bleven speculanten met hun knollen zitten. Honderden waren er door geruïneerd. Een mogelijke oorzaak was dat mensen adere problmen hadden: een nieuwe pestepidemie. De ziekte werd in die tijd ook aanzien als een straf van God voor de hebberigheid van de tulpenspeculanten. 
Maar de liefde voor de tulp is nooit verdwenen. Denk maar aan de jaarlijkse trekpleister eind maart in Keukenhof.

En wat is er op het schilderij te zien?Links dineren rijke apen onder een loggia. Een “koopman” in een groene wambuis staat op het punt om een nieuwe zakendeal te doen. Een aap gekleed in oranje gekleed heeft zijn hele fortuin geïnvesteerd in een tulp en vooraan het schilderij zit een boekhoudkundige aap tulpenbollen af te wegen met goud. Rechts slaat een aapvrouw en haar man, die duidelijk al zijn geld heeft uitgegeven aan tulpen, terwijl achter haar iemand in een zakdoek huilt. Een groep apen gekleed in rode mantels op de achtergrond hebben blijkbaar een waardevolle tulp gestolen; rechts vechten teleurgestelde speculanten met elkaar. Rechts op de voorgrond wordt een aap die zijn geld heeft weggespeculeerd naar de rechter geleid en in de rechteronderhoek urineert een andere aap op de duurste tulpensoort.

Wat Carolus Clusius allemaal niet teweeg bracht. Een beeltenis van hem kan je zien in een gevelversiering in Gent van het huis 'Den Ram' in de Hoogpoort. Het huis moet een tijdlang een apotheek zijn geweest en is versierd met de beeltenis van twee Vlaamse botanici: Carolus Clusius en Rembert Dodonaeus (of Dodoens).

Eeuwenlang was het voor schilders een uitdaging om diepte te creeëren in hun werken. Schilderen gebeurt nu eenmaal op een plat vlak, dus twee dimensies. Het onderwerp drie dimensies geven vraagt kunde. Eigenlijk wordt ons oog bedrogen door de illusie dat er ee nderde dimensie is. Nog sterker is de kunst van M.C. Escher, waarbij hij zelfs onmogelijke figuren tekent, zoals deze.

In dit genre kunst vond ik op internet een heel speciale kunstenaar: de Engelsman Julian Beever. Wij spreken van plankierkaarters, wel hij is een trottoirschilder. Zijn werken zijn de meest indrukwekkende creaties op gebied van 3D. Hier een overzicht van zijn werken op zijn website...

En ja, terug komt de etymoloog in me boven. 'Plankierkaarters' was ooit een spotnaam die de rijken gaven aan het gepeupel. Het betekende zoveel als 'losers'. Mensen hadden vroeger de gewoonte om voor hun huis op de 'plankier' met de vrienden of buren te zitten kaarten. In de ogen van de rijken waren het slappelingen. 
En 'plankier' zelf komt van het oud Picardisch woord 'planquier', wat een stenen omranding (trottoir) was van een woning. Niet te verwarren met het Franse 'planchier', dat een houten planken vloer betekende. 'Trottoir' komt dan weer van het Franse 'trotter' wat lopen, draven, voortschrijden betekent. Nederlanders spreken dan weer van 'stoep', wat opstapje betekent, bij ons beter gekend als 'de zulle'. En die 'zulle' komt dan weer van het middelnederlands 'sulle' dat komt uit het Latijn 'Solium', wat zitplaats betekent.
Doch dit geheel terzijde, zulle!...

Of de 'schildersvlieg' genoemd.
Vliegen hadden vaak een negatieve betekenis in de schilderkunst. In Vanitas-taferelen kwamen ze voor en stelden ze de vergankelijkheid en de aftakeling voor. In religieuze taferelen wezen ze veelal op het kwade.
Halverwege 16de-begin 17de eeuw ontstond een andere betekenis. Schilders schilderden een vlieg soms op trompe d'oeil-taferelen en ook soms op portretten. Vliegen zijn moeilijk te schilderen en hiermee toonde de schilder zijn kunst in het fijnschilderen. Soms werden ze geschilderd als een soort grap. Als ze levensecht geschilderd was en ze werd op een opvallende plaats geschilderd, was ze soms bedoeld als een soort artistieke grap alsof er een echte vlieg op het schilderij zat.

Enkele voorbeelden:
-Antonio Moro: portret van Catharina van Castilië (vlieg op de zakdoek)
-Crivelli: Maagd met kind (religieuze betekenis)
-Petrus Cristus: portret van een kartuizer (als trompe l'oeil op de kader onderaan)
-Meester van Frankfurt: zelfportret met vrouw

En nu zie je ze bijna vliegen zeker?
Tot slot nog deze vliegenwijsheid van G.C. Lichtenberg:De vlieg die niet gemept wil worden, zit het veiligst op de vliegemepper.

David kreeg van Napoleon opdracht om zijn keizerskroning te vereeuwigen op doek. Het kroning had in de Notre Dame kathedraal plaatsgevonden op 2 december 1804. Het doek werd nadien gemaakt en was af in 1807.  Het werd een glorierijk schilderij zoals Napoleon verwachtte. Davis deed er beter aan op een goed blaadje te staan bij Napoleon. Enige jaren daarvoor zat hij een tijdlang in de gevangenis wegens zijn vriendschap met Robespierre en Marat. Uiteindelijk werd hem amnestie verleend.
Het schilderij was dan ook eerder een propagandastuk. Aanvankelijk had David schetsen gemaakt waarbij de keizer zich kroonde (wat ook gebeurd is), maar een bevriend schilder Gérard fluisterde hem in dat het toch beter was om het moment te kiezen dat de keizer zijn vrouw kroont. Zo moet je geen 'zelfkroning' voorstellen.
Het schilderij werd uiteraard gemaakt met tal van aanwijzingen voor de schilder, inzonderheid van Napoleon. Zo ziet het interieur van de kathedraal er bijzonder glorieus uit, wat het toen niet was. Trouwens het was toen bar koud en de aanwezigen rilden van de kou tijdens de vijf uur durende ceremonie. 
Maar er zijn een paar opvallende zaken gewijzigd die eerder van politiek belang waren. Hierbij een zeventaal opvallende ongerijmdheden (in de bijlage zie je de locatie op het schilderij)
nr 1: Letitia Bonaparte, moeder van de keizer was niet aanwezig op de kroning vanwege een ruzie
nr 2: de paus maakt een zegenend gebaar. In werkelijkheid heeft hij dat niet gedaan en heeft hij louter staan bidden.
nr 3: Josephine was 42 jaar oud. De nieuwe keizerin moest er echter op het schilderij jeugdig en fris afgebeeld zijn. David liet haar dochter poseren om Josephine haar gezicht te schidleren.
nr 4: Achter het gezicht van Napoleon, is het gezicht van Julius Cesar te zien. David had dit nageschilderd van een buste uit het Louvre. Doordat hij eerst een compositie gemaakt had waarbij de keizer zichzelf kroonde, was er een opening. Blijkbaar werd in overleg Julius toegevoegd bij het gezelschap.
nr 5: kardinaal Caprara was in werkelijkheid verhinderd en had zich verontschuldigd. Nochthans staat hij op het schilderij.
nr 6: de ambassadeur van Istambul is bijgeschilderd. Normaal mocht hij niet in de kathedraal binnen.
nr 7: Wie bewust op het schilderij was weggelaten: de minister van politie, Fouché. Zijn reputatie ten tijde van de terreur had hem een té gehaat man gemaakt en het was beter dat hij hier niet gezien werd.

Antoon De Clerck (1923-2001) startte aanvankelijk in impressionistische stijl maar zou in de jaren '70 evolueren naar het hyperrealisme met soms invloeden van popart. Hij was zeer goed bevriend met Roger Raveel. Dit schilderij hangt in het SMAK in Gent.

We zien twee jongelui staan op de brug in Aalter boven de E5 (de huidige E40).Het schilderij is van 1973 en zoals je op het schilderij merkt is de brug van 1971. Het was dus heel modern.
Ze kijken uit naar de nieuwe moderne tijd van toen: het opkomend kusttoerisme. Alleen: die wereld is vervangen door een wit vlak, waarmee de kunstenaar aangeeft dat die wereld voor leegte zorgt. Alleen de échte wereld wordt nauwkeurig en bijna fotografisch weergegeven: de jongeren, hun fiets en de brug zelf. Dit wordt nog benadrukt door hun slagschaduw. Ze zijn iemand.

Eén jongere went zich van deze droomwereld af en kijkt de toeschouwer aan, terwijl de andere jongere blijft gefascineerd staren naar de moderne wereld. Zelfs toen al voelde de kunstenaar aan wat de moderne tijden zouden brengen: vereenzaming.
De schilder zelf noemde de techniek 'visuele hygiëne'. Het bestaande kreeg een fotografisch beeld, wat bedriegt een wit vlak...

De Franse schilder Jacques Linard (1597-1645) was zijn leven lang werkzaam in Parijs. Hij was geboren in Troyes maar trok op 23-jarige leeftijd naar Parijs waar hij voornamelijk stillevens en vanitas-werken schilderde, veelal de stijl van stillevens met gedekte tafels, fruitmanden of bloemen, een stijl die in Vlaanderen ontstaan was met als grote boegbeeld Clara Peeters.

Dit werk dateert uit zijn eerste jaren in Parijs en was vermoedelijk bedoeld om indruk te maken bij de adel. En dit lukte, want in 1631 werd hij benoemd tot Peintre et Valet de Chambre du Roi van Lodewijk XIII. Weet wel dat in aanzien stilleven-schilders lager in rang stonden. Met het meest aanzien waren degene die verheven thema's schilderden, dan de portrettisten, dan genretaferelen en landschappen en nadien stillevens. Zo was Caravaggio begonnen in zijn beginperiode als schilder van stillevens.

Deze titel is: 'Cinq sens et quatre elements avec objets aux armes de la famille de Richelieu'. Het is een alles-in-één werk: het symboliseert de vijf zintuigen, de vier aardse elementen  én met vanitas-elementen. Even opsommen...

zintuigen: 
horen: de muziekinstrumenten en de partituur
zien: de spiegel
reuk: de bloemen
smaak: het fruit
voelen: de stamper en de doos met spaanderhout

de elementen:
vuur: de vuurkorf
aarde: groenten (wortelen)
lucht: de blaasbalg
water: waterkan met water

De speelkaarten en de paradijsvogel symboliseren het lot en verwijzen naar het vergankelijke en het tijdelijke. De iris links staat symbool voor moed en vastberadenheid, wat uiteraard duidt op Richelieu. Op de beker en waterkan staat het wapenschild van de familie Richelieu.

En mocht je de muziek erbij willen horen:
Op de partituur staat het lied 'Amarilli, mia Bella' uit 1602 van de Italiaanse componist Caccini.
De tekst is:
Amarilli, mijn schoonheid,
Geloof je niet, o mijn hart's zoete verlangen,
Dat jij mijn liefde bent?
Geloof het, en als angst je overvalt,
Is het niet de moeite waard om te twijfelen.
Open mijn borst en zie het geschreven in mijn hart:
Amarilli, Amarilli, Amarilli is mijn liefde.
Je kan het HIER horen, gezongen door de onnavolgbare Cecilia Bartoli

Op mijn zwerftocht op internet kwam ik dit grappig schilderijtje uit 1908 tegen van Remy Cogghe. De schilder was geboren in Moeskroen maar had zijn woonhuis in Tourcoing. Hij schilderde naast portretten ook genretafereeltjes en landelijke taferelen.
Hier gaat het over het huispersoneel dat aan het gluren en het afluisteren is. Mevrouw heeft namelijk bezoek. Dat het een man is zie je op de stoel: de wandelstok en zijn buishoed....
Een ander schilderijtje in dat genre is 'De fouille van de douane'.
Een duidelijk verschil in waardering voor hun kunstenaars tussen België en Frankrijk, zie je meteen tussen beide foto's: het geboortehuis in Moeskroen en zijn woonhuis in Tourcoing...

Michelangelo had het niet zo hoog op met het Vaticaan. Het kwam. zelfs tot een ruzie tussen de paus Julius II en de beeldhouwer. De paus had een immense grafkapel besteld bij Michelangelo. Hiervoor moest een veelheid aan beelden gemaakt worden, waaronder het bekende 'Mozes' beeld in het Vaticaan. Echter de paus zat krap bij kas en de betalingen bleven uit. Michelangelo had bestellingen van carrara marmer betaald en schreef herhaaldelijk hierover aan de paus. Uiteindelijk pakte Michelangelo de koffers en vluchtte naar Firenze. Enkele jaren later werd het geschil bijgelegd en vroeg de paus hem voor de fresco's in de sixtijnse kapel, waarvoor hij 3000 dukaten zou krijgen.
De reden dat hij de opdracht kreeg, was omdat de paus en zijn raadgevende beeldhouwer Bramante dachten dat hij de mist zou ingaan. Michelangelo was een beeldhouwer, geen schilder.
In die plafodschilderingen zitten diverse verwijzingen dat hij het niet zo hoog op had met de paus. Op de linkerfoto schiilderde hij Julius II als de profeet Zacherias, met achter hem twee engelen. De ene maakt met de hand een 'fica' gebaar achter zijn rug, wat vandaag bij ons iets is als een middelvinger opsteken. Ook heeft hij de paus afgebeeld als karikatuur in de scepter van Boaz heeft Boaz (foto midden).
Maar wie het hardst te verduren kreeg was de ceremoniemeester van de paus, Biagio Martinelli da Cesena. Hij werd door Michelangelo in de hel geschilderd, terwijl een slang toehapt in zijn familiejuwelen (foto rechts). Toen de ceremoniemeester ging klagen bij de paus moet die gezegd hebben: 'Had je in het vagevuur gezeten, kon ik nog een woordje voor je doen. Maar in de hel heb ik niets te zeggen'...
Tenandere: wat je vandaag ziet is anders dan toen. In 1564 werden alle figuren in de kapel 'aangekleed'. Voordien waren de figuren naakt. Ook hadden er nog meer figuren opgestaan dan nu als het aan Michelangelo lag. De Paus begon echter te zagen dat de schilderwerken maar bleven duren en daardoor begon Michelangelo de figuren groter te schilderen.

Een schilderijtje dat dezer dagen wel past met de nakende verkiezingen. Jozef Geirnaert stamde uit een begoede familie uit Eeklo die naar Gent kwam wonen. Jozef zou gaan wonen in de St Jansstraat, een straat aan het huidige St Baafsplein aan de kant van de Lange kruisstraat. Hij schilderde vooral genretaferelen en historiestukken in neoclassicistische stijl zoals David in Frankrijk.
Hier zien we dus een kiesbureau in Gent in 1830 in een wel zeer romantisch kader. Maar waarover gingen die verkiezingen?

Ze waren uitgeroepen door het Voorlopig Bewind en gingen door op 3 november van dat jaar. Hoewel de radikale republikeinen aan de basis lagen van de opstand die leidde tot onafhankelijkheid, werd hun eis tot algemeen stemrecht niet ingewilligd. (de vonk tot de opstanden kwam wel van de Brusselse aristocraten nav een opera, maar de strijd nadien werd beslecht door het gepeupel). Dat zorgde voor veel ongeregeldheden op die eerste kiesdag. In de plaats was er een kiescijns.
Je moest een bepaald bedrag aan belastingen betalen (dat verschilde naargelang de regio) om te mogen stemmen. Bovenop moest je 25 jaar oud zijn. Was je van de betere klasse, dan was je zowieso kiesgerechtigd (artsen, priesters, notarissen, edelen, officieren,...) en moest je niet aan de cijns voldoen. Deze laatste groep heette de capaciteitskiezers.
Het kwam er op neer dat op een bevolking van 4.100.000 mensen er in totaal 46.099 mochten stemmen! Daarvan waren er 7.670 capaciteitskiezers. Uiteindelijk zouden er 30.000 hun stem uitbrengen, wat 0,75% van de bevolking was.
De uitslag? In steden waren Belgischgezinde, aristocraten en ook orangisten (die ijverden voor terug aanhechting met Nederland) verkozen.
Katholieken en unionisten (liberalen en katholieken die samenspanden tegen Nederland) scoorden ook goed. Maar de republikeinen, die uiteindelijk alles bewerkstelligd hadden, behaalden maar 10% van de stemmen.
Het moge duidelijk zijn dat die 'stem van het volk' toen louter stem was van de Franstalige rijke burgerij en de Kerk. Het zou nog tot 1919 duren voor een algemeen stemrecht voor mannen verkregen werd en in 1949 verkregen vrouwen dit (in 1920 hadden vrouwen dit verkregen voor de gemeenteraadsverkiezingen, met uitzondering van prostituées en overspelige vrouwen die gestraft waren geweest)... 
Het bespaarde de verkozenen alvast één ding in vergelijking met vandaag: ze moesten het gepeupel geen mooie beloftes doen voor de verkiezingen, want ze konden toch niet stemmen.