Of de 'schildersvlieg' genoemd. Vliegen hadden vaak een negatieve betekenis in de schilderkunst. In Vanitas-taferelen kwamen ze voor en stelden ze de vergankelijkheid en de aftakeling voor. In religieuze taferelen wezen ze veelal op het kwade. Halverwege 16de-begin 17de eeuw ontstond een andere betekenis. Schilders schilderden een vlieg soms op trompe d'oeil-taferelen en ook soms op portretten. Vliegen zijn moeilijk te schilderen en hiermee toonde de schilder zijn kunst in het fijnschilderen. Soms werden ze geschilderd als een soort grap. Als ze levensecht geschilderd was en ze werd op een opvallende plaats geschilderd, was ze soms bedoeld als een soort artistieke grap alsof er een echte vlieg op het schilderij zat.
En nu zie je ze bijna vliegen zeker? Tot slot nog deze vliegenwijsheid van G.C. Lichtenberg:De vlieg die niet gemept wil worden, zit het veiligst op de vliegemepper.
Jacques-Louis David: keizerskroning van Napoleon I
David kreeg van Napoleon opdracht om zijn keizerskroning te vereeuwigen op doek. Het kroning had in de Notre Dame kathedraal plaatsgevonden op 2 december 1804. Het doek werd nadien gemaakt en was af in 1807. Het werd een glorierijk schilderij zoals Napoleon verwachtte. Davis deed er beter aan op een goed blaadje te staan bij Napoleon. Enige jaren daarvoor zat hij een tijdlang in de gevangenis wegens zijn vriendschap met Robespierre en Marat. Uiteindelijk werd hem amnestie verleend. Het schilderij was dan ook eerder een propagandastuk. Aanvankelijk had David schetsen gemaakt waarbij de keizer zich kroonde (wat ook gebeurd is), maar een bevriend schilder Gérard fluisterde hem in dat het toch beter was om het moment te kiezen dat de keizer zijn vrouw kroont. Zo moet je geen 'zelfkroning' voorstellen. Het schilderij werd uiteraard gemaakt met tal van aanwijzingen voor de schilder, inzonderheid van Napoleon. Zo ziet het interieur van de kathedraal er bijzonder glorieus uit, wat het toen niet was. Trouwens het was toen bar koud en de aanwezigen rilden van de kou tijdens de vijf uur durende ceremonie. Maar er zijn een paar opvallende zaken gewijzigd die eerder van politiek belang waren. Hierbij een zeventaal opvallende ongerijmdheden (in de bijlage zie je de locatie op het schilderij) nr 1: Letitia Bonaparte, moeder van de keizer was niet aanwezig op de kroning vanwege een ruzie nr 2: de paus maakt een zegenend gebaar. In werkelijkheid heeft hij dat niet gedaan en heeft hij louter staan bidden. nr 3: Josephine was 42 jaar oud. De nieuwe keizerin moest er echter op het schilderij jeugdig en fris afgebeeld zijn. David liet haar dochter poseren om Josephine haar gezicht te schidleren. nr 4: Achter het gezicht van Napoleon, is het gezicht van Julius Cesar te zien. David had dit nageschilderd van een buste uit het Louvre. Doordat hij eerst een compositie gemaakt had waarbij de keizer zichzelf kroonde, was er een opening. Blijkbaar werd in overleg Julius toegevoegd bij het gezelschap. nr 5: kardinaal Caprara was in werkelijkheid verhinderd en had zich verontschuldigd. Nochthans staat hij op het schilderij. nr 6: de ambassadeur van Istambul is bijgeschilderd. Normaal mocht hij niet in de kathedraal binnen. nr 7: Wie bewust op het schilderij was weggelaten: de minister van politie, Fouché. Zijn reputatie ten tijde van de terreur had hem een té gehaat man gemaakt en het was beter dat hij hier niet gezien werd.
Antoon De Clerck (1923-2001) startte aanvankelijk in impressionistische stijl maar zou in de jaren '70 evolueren naar het hyperrealisme met soms invloeden van popart. Hij was zeer goed bevriend met Roger Raveel. Dit schilderij hangt in het SMAK in Gent.
We zien twee jongelui staan op de brug in Aalter boven de E5 (de huidige E40).Het schilderij is van 1973 en zoals je op het schilderij merkt is de brug van 1971. Het was dus heel modern. Ze kijken uit naar de nieuwe moderne tijd van toen: het opkomend kusttoerisme. Alleen: die wereld is vervangen door een wit vlak, waarmee de kunstenaar aangeeft dat die wereld voor leegte zorgt. Alleen de échte wereld wordt nauwkeurig en bijna fotografisch weergegeven: de jongeren, hun fiets en de brug zelf. Dit wordt nog benadrukt door hun slagschaduw. Ze zijn iemand.
Eén jongere went zich van deze droomwereld af en kijkt de toeschouwer aan, terwijl de andere jongere blijft gefascineerd staren naar de moderne wereld. Zelfs toen al voelde de kunstenaar aan wat de moderne tijden zouden brengen: vereenzaming. De schilder zelf noemde de techniek 'visuele hygiëne'. Het bestaande kreeg een fotografisch beeld, wat bedriegt een wit vlak...
De Franse schilder Jacques Linard (1597-1645) was zijn leven lang werkzaam in Parijs. Hij was geboren in Troyes maar trok op 23-jarige leeftijd naar Parijs waar hij voornamelijk stillevens en vanitas-werken schilderde, veelal de stijl van stillevens met gedekte tafels, fruitmanden of bloemen, een stijl die in Vlaanderen ontstaan was met als grote boegbeeld Clara Peeters.
Dit werk dateert uit zijn eerste jaren in Parijs en was vermoedelijk bedoeld om indruk te maken bij de adel. En dit lukte, want in 1631 werd hij benoemd tot Peintre et Valet de Chambre du Roi van Lodewijk XIII. Weet wel dat in aanzien stilleven-schilders lager in rang stonden. Met het meest aanzien waren degene die verheven thema's schilderden, dan de portrettisten, dan genretaferelen en landschappen en nadien stillevens. Zo was Caravaggio begonnen in zijn beginperiode als schilder van stillevens.
Deze titel is: 'Cinq sens et quatre elements avec objets aux armes de la famille de Richelieu'. Het is een alles-in-één werk: het symboliseert de vijf zintuigen, de vier aardse elementen én met vanitas-elementen. Even opsommen...
zintuigen: horen: de muziekinstrumenten en de partituur zien: de spiegel reuk: de bloemen smaak: het fruit voelen: de stamper en de doos met spaanderhout
de elementen: vuur: de vuurkorf aarde: groenten (wortelen) lucht: de blaasbalg water: waterkan met water
De speelkaarten en de paradijsvogel symboliseren het lot en verwijzen naar het vergankelijke en het tijdelijke. De iris links staat symbool voor moed en vastberadenheid, wat uiteraard duidt op Richelieu. Op de beker en waterkan staat het wapenschild van de familie Richelieu.
En mocht je de muziek erbij willen horen: Op de partituur staat het lied 'Amarilli, mia Bella' uit 1602 van de Italiaanse componist Caccini. De tekst is: Amarilli, mijn schoonheid, Geloof je niet, o mijn hart's zoete verlangen, Dat jij mijn liefde bent? Geloof het, en als angst je overvalt, Is het niet de moeite waard om te twijfelen. Open mijn borst en zie het geschreven in mijn hart: Amarilli, Amarilli, Amarilli is mijn liefde. Je kan het HIER horen, gezongen door de onnavolgbare Cecilia Bartoli
Op mijn zwerftocht op internet kwam ik dit grappig schilderijtje uit 1908 tegen van Remy Cogghe. De schilder was geboren in Moeskroen maar had zijn woonhuis in Tourcoing. Hij schilderde naast portretten ook genretafereeltjes en landelijke taferelen. Hier gaat het over het huispersoneel dat aan het gluren en het afluisteren is. Mevrouw heeft namelijk bezoek. Dat het een man is zie je op de stoel: de wandelstok en zijn buishoed.... Een ander schilderijtje in dat genre is 'De fouille van de douane'. Een duidelijk verschil in waardering voor hun kunstenaars tussen België en Frankrijk, zie je meteen tussen beide foto's: het geboortehuis in Moeskroen en zijn woonhuis in Tourcoing...
Michelangelo had het niet zo hoog op met het Vaticaan. Het kwam. zelfs tot een ruzie tussen de paus Julius II en de beeldhouwer. De paus had een immense grafkapel besteld bij Michelangelo. Hiervoor moest een veelheid aan beelden gemaakt worden, waaronder het bekende 'Mozes' beeld in het Vaticaan. Echter de paus zat krap bij kas en de betalingen bleven uit. Michelangelo had bestellingen van carrara marmer betaald en schreef herhaaldelijk hierover aan de paus. Uiteindelijk pakte Michelangelo de koffers en vluchtte naar Firenze. Enkele jaren later werd het geschil bijgelegd en vroeg de paus hem voor de fresco's in de sixtijnse kapel, waarvoor hij 3000 dukaten zou krijgen. De reden dat hij de opdracht kreeg, was omdat de paus en zijn raadgevende beeldhouwer Bramante dachten dat hij de mist zou ingaan. Michelangelo was een beeldhouwer, geen schilder. In die plafodschilderingen zitten diverse verwijzingen dat hij het niet zo hoog op had met de paus. Op de linkerfoto schiilderde hij Julius II als de profeet Zacherias, met achter hem twee engelen. De ene maakt met de hand een 'fica' gebaar achter zijn rug, wat vandaag bij ons iets is als een middelvinger opsteken. Ook heeft hij de paus afgebeeld als karikatuur in de scepter van Boaz heeft Boaz (foto midden). Maar wie het hardst te verduren kreeg was de ceremoniemeester van de paus, Biagio Martinelli da Cesena. Hij werd door Michelangelo in de hel geschilderd, terwijl een slang toehapt in zijn familiejuwelen (foto rechts). Toen de ceremoniemeester ging klagen bij de paus moet die gezegd hebben: 'Had je in het vagevuur gezeten, kon ik nog een woordje voor je doen. Maar in de hel heb ik niets te zeggen'... Tenandere: wat je vandaag ziet is anders dan toen. In 1564 werden alle figuren in de kapel 'aangekleed'. Voordien waren de figuren naakt. Ook hadden er nog meer figuren opgestaan dan nu als het aan Michelangelo lag. De Paus begon echter te zagen dat de schilderwerken maar bleven duren en daardoor begon Michelangelo de figuren groter te schilderen.
Een schilderijtje dat dezer dagen wel past met de nakende verkiezingen. Jozef Geirnaert stamde uit een begoede familie uit Eeklo die naar Gent kwam wonen. Jozef zou gaan wonen in de St Jansstraat, een straat aan het huidige St Baafsplein aan de kant van de Lange kruisstraat. Hij schilderde vooral genretaferelen en historiestukken in neoclassicistische stijl zoals David in Frankrijk. Hier zien we dus een kiesbureau in Gent in 1830 in een wel zeer romantisch kader. Maar waarover gingen die verkiezingen?
Ze waren uitgeroepen door het Voorlopig Bewind en gingen door op 3 november van dat jaar. Hoewel de radikale republikeinen aan de basis lagen van de opstand die leidde tot onafhankelijkheid, werd hun eis tot algemeen stemrecht niet ingewilligd. (de vonk tot de opstanden kwam wel van de Brusselse aristocraten nav een opera, maar de strijd nadien werd beslecht door het gepeupel). Dat zorgde voor veel ongeregeldheden op die eerste kiesdag. In de plaats was er een kiescijns. Je moest een bepaald bedrag aan belastingen betalen (dat verschilde naargelang de regio) om te mogen stemmen. Bovenop moest je 25 jaar oud zijn. Was je van de betere klasse, dan was je zowieso kiesgerechtigd (artsen, priesters, notarissen, edelen, officieren,...) en moest je niet aan de cijns voldoen. Deze laatste groep heette de capaciteitskiezers. Het kwam er op neer dat op een bevolking van 4.100.000 mensen er in totaal 46.099 mochten stemmen! Daarvan waren er 7.670 capaciteitskiezers. Uiteindelijk zouden er 30.000 hun stem uitbrengen, wat 0,75% van de bevolking was. De uitslag? In steden waren Belgischgezinde, aristocraten en ook orangisten (die ijverden voor terug aanhechting met Nederland) verkozen. Katholieken en unionisten (liberalen en katholieken die samenspanden tegen Nederland) scoorden ook goed. Maar de republikeinen, die uiteindelijk alles bewerkstelligd hadden, behaalden maar 10% van de stemmen. Het moge duidelijk zijn dat die 'stem van het volk' toen louter stem was van de Franstalige rijke burgerij en de Kerk. Het zou nog tot 1919 duren voor een algemeen stemrecht voor mannen verkregen werd en in 1949 verkregen vrouwen dit (in 1920 hadden vrouwen dit verkregen voor de gemeenteraadsverkiezingen, met uitzondering van prostituées en overspelige vrouwen die gestraft waren geweest)... Het bespaarde de verkozenen alvast één ding in vergelijking met vandaag: ze moesten het gepeupel geen mooie beloftes doen voor de verkiezingen, want ze konden toch niet stemmen.
Deze tekening is een illustratie uit de Flandria Illustrata van Antoon Sanderus. Het stelt de vismarkt voor in Gent, die vandaag groentenmarkt wordt genoemd. De oudste vermelding als vismarkt dateert van 1191. Aanpalend was er een houten vleeshuis, dat in de 14de eeuw vervangen werd door het huidige vleeshuis. Om de vis dan aan te voeren vanaf het water, werden tunnels onder het vleeshuis gemaakt, zodat platboten de vis tot de markt konden brengen. De restanten van de tunnel kan je zien langs het water aan de achterkant van het vleeshuis, maar ook in de kelder van het café Galgenhuisje. Markten waren ideale plaatsen in de middeleeuwen voor schandstraffen. Zo stonden, zoals je op de tekening ziet vier schandpalen. In het begin waren deze van hout en werden mensen met hun oor aan de paal gespijkerd. Zo vermeld het archief: Op 15 augustus 1481 heeft men "Betaelt meester Cornelis de Meersman, scarpcoc (beul), van 17 personen te naghelen metter hoore an de staeken der Vischmaerct, 27 Novembris 1481 , 6 schellingen 4 deniers obolen groote".
Dit was één van de laatste keren, want kort daarop werden vier stenen palen geplaatst. Maldegem had wegens fraude een boete opgelopen en als vergoeding had Maldegem aan Gent vier palen geschonken. Gedaan met spijkeren dus. Men werd dan aan de palen vastgebonden en gegeseld. Nadien is dan een tijdlang de schandbank gekomen, waarvan de halsijzers nog te zien zijn aan het vleeshuis, boven het galgenhuisje. De stenen pilaren verdwenen rond 1784, toen Jozef II de schandstraffen verbood.
Op elk van die stenen pilaren stond een leeuw met een vlag. Met de wereldexpo 1913 werd op het Veerleplein aan het Gravenkasteel een replica gemaakt van zo'n leeuw, die er nog altijd staat. Maar een origineel leeuwtje van op die stenen pilaren kan je zien op de topgevel van het vleeshuis. (zie bijlage) En de pomp in het midden van de vismarkt... dat is een schenking van Napoleon. Hij merkt in Gent een tekort aan drinkwater en schonk de stad twee pompen: één staat er op de zandberg en heeft een Napoleontische adelaar. Het exemplaar op de vismarkt is de tweede en dateert van 1812.
Bartholomé Esteban Murillo: Twee vrouwen aan het venster
Dit schilderijtje werd door Murillo rond 1670 geschilderd. Murillo schilderde vooral religieuze taferelen, maar soms ook genretaferelen zoals dit, die hij dan verkocht voorname kooplui wat zijn bekendheid stimuleerde. Het heeft een sterke aantrekkingskracht. Twee vrouwen aan een raam. Beiden lachen. Waarom? Het jonge meisje staat voorover en leunt op het raamkader. Haar doordringende uitdagende blik en lach is er eentje die elke jongeman op hol zou brengen. De oudere dame staat meer achteruit. Ze verbergt haar lach met de hooddoek die ze om heeft en houdt met de andere hand het vensterluik open. De scène nodigt uit om te kijken en vragen te stellen. Wat zien ze? Wordt het meisje bewonderd op straat? Zijn er jongens voor haar aan het uitsloven? Of is er iets totaal anders aan de gang? Hoe dan ook gebeurt er iets dat zij zien, dat hen vrolijk maakt. Wat wel opvalt is dat de dame een volle lach heeft die ze verbergt, terwijl het jong meisje louter glimlacht en een doordringende blik heeft. Is het een moeder met dochter? Of een jong meisje met haar chaperonne? Op het schilderij kunnen we het niet uitmaken, maar...
Murillo leefde en werkte in Sevilla. Hij gaf oorspronkelijk aan het schilderij de titel 'Las Gallegas', wat kan vertaald worden als 'De Gallicische vrouwen'. In de tijd van Murillo zakten mensen uit Gallicië af naar Sevilla in de hoop op een beter bestaan. Vergelijk het met de meisjes in de 19de eeuw in Frankrijk die afzakten naar Parijs en droomden van een carrière als zangeres of als danseres in de opera. Velen kwamen uiteindelijk in de prostitutie terecht. Dit had je dus ook in de tijd van Murillo, dat vele vrouwen zich uiteindelijk prostitueerden in Sevilla. En via deze historische weg krijgt de uitdagende blik van het meisje een betekenis...
Dit is een uniek schilderij, in die zin dat het een christelijk religieus thema heeft en geschilderd is door een jood. Liebermann schilderde het in 1879 en exposeerde het in München. Het thema gaat over de twaalfjarige Jezus die onderricht geeft aan schriftgeleerden in de tempel. Een verhaal dat in de bijbel staat onder Lucas Hst 2, 41-52. Veel schilders hadden lovende kritiek op het schilderij maar anderen, waaronder de prins-regent van Beieren en de koninklijke familie, waren erg negatief over het schilderij. De kritiek was vooral dat het schilderij niks religieus had en de jongen er té joods uit zag. Zo had de jongen oorspronkelijk zwarte haren en moest Liebermann de jongen blonde lokken geven. (Merk ook op dat de jongen geen nimbus rond het hoofd heeft, zoals Jezus en andere heiligen in de christelijke kunst hebben) Niettemin werd zijn carrière er niet door geschaad: in 1897 werd hij professor aan de Koninklijke Academie van Kunst in Berlijn, was van 1899 tot 1911 voorzitter van de Berliner Sezession, in 1920 tot 1932 voorzitter en nadien erevoorzitter van de Kunst Academie in Berlijn. En in 1927 werd hij zelfs ereburger van Berlijn naar aanleiding van zijn 80ste verjaardag. Liebermann maakte in totaal zo'n 1200 schilderijen maar sinds dit schilderij zou hij nooit nog een religieus thema schilderen. Liebermann leverde in 1932 zijn titel in toen Hitler de macht greep. Zijn commentaar op de machtsgreep van Hilter: 'Ach, weet U, ik kan helemaal niet zoveel vreten als ik zou willen kotsen'. Liebermann werd van dan af gemeden in de Duitse kunstkringen en stierf in 1935 vereenzaamd op 88-jarige leeftijd. Gelukkig hoefde hij de verschrikkingen nadien niet mee te maken. Nog over die joodse familienamen: in 1787 waren joden door een Oostenrijkse wet verplicht een familienaam te hebben, afstammend via de vader. Dat gebeurde ook in 1811 in Nederland toen het bevolkingsregister werd ingevoerd. Ze namen dan veel namen aan die betrekking had op hun beroep, naamdagen, plaatsnamen..., zoals: Goudsmit, Silbermann, Sontag, Spier, De Haan... De enige familienamen die verwijzen naar het jodendom zijn Levy, Cohen en Israël. En over dat gelaat van Jezus: de manier van afbeelden werd in de loop der geschiedenis steeds gewijzigd naargelang de macht lag: oorspronkelijk Joods, dan Grieks-Romeins, dan Westers en vandaag vaak Amerikaans. De kritiek die Liebermann kreeg was dus eerder tijdsgebonden. In 1897 was er al veel antisemitisme en dit zou in zijn leven sterk groeien. Veel joden, weliswaar niet praktiserende of orthodoxe, namen mettertijd veel vooraanstaande plaatsen in. Denk maar aan Gustav Mahler en Felix Mendelsohn in de muziek. Maar ook in bankwezen, administratie...namen ze veel posten in, tot ongenoegen van veel (christelijke) Duitsers.
Grote opschudding in Frankrijk op 18 oktober 1905. De Franse president Emile Loubet weigert het derde herfst-Salon in de Grand Palais te openen! De reden lag in de zaal VII waar 39 schilderijen hingen van de Fauvisten. Het waren de werken van Matisse, Camoin, Derain, Manguin, Marquet en Vlaminck. Toen de deuren uiteindelijk toch openging, joelde en schreeuwde het publiek: “een blik verf dat in het gezicht van het publiek werd gegooid”, “vormeloze bariolages”, “uitzinnige kwasten”, “een mengsel van flessenwas en papegaaienveren” waren de uitingen. En een schilderij dat het grote mikpunt van spot was, was deze 'vrouw met hoed' van Matisse. Matisse bezocht zelfd de expositie vele malen, bij zoverre dat zijn vrouw, die model had gestaan voor het schilderij, aan hem vroeg waarom hij zich zo kwelde. Het schilderij werd uiteindelijk gekocht voor 300 francs, tweehonderd minder dan de vraagprijs. Maar uiteindelijk zal net dit gejoel en geschreeuw ervoor zorgen dat Matisse de nodige publiciteit krijgt en zijn plaats verwerft bij de groten in de schilderkunst. Over de term 'fauvisme': die is ontstaan door de kunstcriticus Louis Vauxcelles. Vanaf 1905 noemde hij in kunstbladen de kunstenaars in die stijl 'Les fauves', maar de term brak pas echt door met deze expositie. In het midden van de beruchte zaal stond een beeld van Donatello. Vauxcelles schreef over de zaal VII:' Donetello tussen de wilde beesten'. Zo kreeg de zaal al vlug de bijnaam 'La Cage aux fauves'. De grot met wilde beesten, waarbij een link werd gemaakt naar grottekeningen...
Een vergeten figuur in Vlaanderen, die nochthans van grote betekenis was in de kunst. Johannes Vermeulen was zijn eigenlijke naam. Hij leefde van 1533 tot 1585, de periode van de contrareformatie dus. Johannes Molanus was professor theologie.
In 1563 werd op het concilie van Trente beslist dat op religieuze schilderijen de personen het fatsoen moesten respecteren, met als gevolg dat naaktheid verboden werd. In die trant schreef Molanus voorschriften uit aan kunstenaars hoe ze voortaan bijbelse figuren moesten afbeelden. Een opgedrikte Maria Magdalena was verboden, alsook een naakt kindje Jezus. Ook de borstgevende H. Maria werd verboden. Ook dubieuze 'volkse' heiligen waren verboden: St Christoffel met op zijn schouder kindje Jezus of St Joris en de draak moesten er aan geloven. Zelf deed hij ook historisch onderzoek naar heiligenlevens en had zijn bedenkingen bij de Legena Aurea, waar schilders zich voordien op baseerden. Hij bekwam de titel van koninklijke censor bij de Spaanse Filips II en besliste of boeken de imprimatur kregen (toestemming tot drukken). Hij verzette zich tegen de denkbeelden van Erasmus en Marnix van Sint Aldegonde.
Zijn richtlijnen werden na hem in grote mate overgenomen door de Milanese bisschop Carlo Borromeo (Carolus Borromeus) die de richtlijnen nog strikter toepaste. (Carlo Borromeo was een neef van de toenmalige paus). Denk bijvoorbeeld aan het gescheiden zitten van mannen en vrouwen in de Kerk. Borromeo schreef zelfs voor dat een scherm tussen beide geslachten moest geplaatst worden. Borromeo was ook degene die het honingraatvenstertje bedacht in de biechtstoel, bedoeld om de priester van blikken van wulpse zondaars te vrijwaren! (Borromeo dacht dat de blik van ogen vooral de zondigheid kon teweegbrengen) De religieuze schilderijen die je dus vanaf Bruegel de Jonge, Rubens en later ziet, zijn volgens die richtlijnen van Molanus. Molanus stierf in Leuven en hij werd bijgezet in de St Agneskapel in de Leuvense St Pieterskerk.
Deze keer een merkwaardig schilderij. Het onafgewerkt schilderij behoorde tot de inboedel van de schilder na diens dood. Het schilderij was onafgewerkt maar bleef blijkbaar zijn ganse leven in zijn bezit. Het werk is ongeveer 1,9m op 2,5m en moet dateren van rond 1850. De afmetingen wijzen erop dat Courbet het wou exposeren op de Salon, maar zich nadien bedacht heeft en een ander werk moet gestart hebben.
Na zijn dood werd het overschilderd en verkocht als 'La toilette de la mariee' (het kleden van de bruid). Echter jaren later, toen men het schilderij belichtte met röntgen, bleek Courbet een totaal andere scène te hebben geschilderd. In werkelijkheid was de dame in de stoel in het midden naakt. Haar armen hingen los naar beneden en haar hoofd hing op haar schouder. Ook de aanwezige vrouwen waren niet in het wit gekleed. Courbet schilderde de gebruiken bij het overlijden van iemand, in dit geval een vrouw: het wassen, het voorhouden van een spiegel voor de mond, de biddende aanwezigen, het dekken van de rouwtafel, het opmaken van het sterfbed. Vandaar dat de titel 'La toilette de la morte' vandaag ook gebruikt wordt voor het schilderij. Misschien bedacht de schilder zich daar het afbeelden van een dode naakte vrouw iets té choquerend zou zijn. In zijn hang naar realisme schildert Courbet deze scène zoals gebruikelijk op het platteland. Onderhuids zit ook zijn antiklerikale kritiek: het bidden gebeurt op de achtergrond door enkele aanwezigen en op het schilderij is geen priester te zien! Tot slot, voor zij die het interesseren, hierbij in bijlage een artikel dat ik vond over begrafenisrituelen in de 18de eeuw in onze streken.
Om het onderwerp te begrijpen moet je uiteraard het verhaal van het toneelstuk Hamlet van Shakespeare kennen. Hamlet is de zoon van de koning van Denemarken. Op een bepaald moment doodt de koning door de broer van de koning vermoord zodat hij met de koningin kan trouwen. Hamlet zint op wraak en wil zijn oom vermoorden, maar per ongeluk wordt de raadgever van de koning vermoord. Deze is de vader van Hamlet's geliefde: Ophelia. Ontdaan door de gebeurtenis vertrekt Hamlet naar Engeland. Ophelia, die de waanzin nabij is, wandelt op een bepaald moment langs een beek en plukt bloemen. Hierbij valt ze in de beek en verdrinkt ze. Het schilderij is dus het beeld van de gestorven Ophelia in de beek.
Millais was één van de stichters van de 'Pre-Raphaëlieten', een geheim genootschap van schilders die zich afzetten tegen de Victoriaanse academische stijl waar onderwerpen vaak verheven zijn. Zij ijverden voor een natuurgetrouwe weergave van voor de tijd van Raphaël. Vandaar dat het schilderij bulkt van symbolen uit de natuur. Vooral de bloemen hebben een doelbewuste betekenis. Om er enkele te noemen:
-De roos naast haar hoofd en onderaan bij haar jurk staat voor “Rose of May”, zoals haar broer Laertes haar noemde. -De wilg boven haar lichaam staat voor een in de steek gelaten liefde. -De brandnetels die op de wilg groeien staan voor pijn. -De paarse viooltjes, die als een ketting om haar nek zijn gevlochten, staan voor trouw, kuisheid en de dood van een jong persoon -De madeliefjes onder haar rechterhand staan voor onschuld -De rode klaproos tussen de madeliefjes staat voor slapen en de dood -De bloemen onderaan het schilderij staan voor ondankbaarheid en onvolwassenheid -De viooltjes die boven haar jurk drijven staan voor tevergeefse liefde -De vergeet-me-nietjes rechts aan de oever staan letterlijk voor het niet vergeten van wat er hier gebeurd.
Ook is helemaal links een roodborstje geschilderd. Dit verwijst naar de passage die Ophelia in Hamlet zegt “For bonny sweet Robin is all my joy". Een 'robin' is in het Engels een roodborstje. Het staat tevens symbool voor liefde, mededogen en hartstocht.
Het schilderij werd in twee delen geschilderd om het realisme te benadrukken. Eerst werd de achtergrond gedurende 5 maanden in openlucht geschilderd in de natuur. Ophelia zelf werd nadien in Londen geschilderd. Het model was de 19-jarige Elisabeth Siddal (die later in haar echte leven zelfmoord zou plegen). Om de realiteit te benaderen bij Ophelia, liet de schilder haar liggend poseren in een groot bad. Het water werd verwarmd met olielampen onder de badkuip.
De 'pre-Raphaëlieten' zullen mettertijd de basis leggen voor het symbolisme in de Engelse schilderkunst.
Een symbool dat in mijn jeugd alom bekend was. Zelf heb ik er in mijn zotte jaren ook nog mee rondgelopen, maar had je toen gevraagd aan die jongelui (of aan mij) wat het precies betekende, was ht antwoord iets in de trand van: 'Love, peace, freedom' of iets als 'Make love not war'. Pas door met iconografie bezig te zijn kwam ik uiteindelijk tot de werkelijke betekenis en oorsprong... Gerald Holtom, een Brits ontwerper en kunstenaar, ontwierp op 21 februari 1958 het teken op vraag van een groepering Nucelair Disarmement, een protestbeweging die zich inzette tegen de ontwikkeling van kernwapens. De bestelling was voor hun manifestatie die plaats vond in april van dat jaar. Holtom verwerkte de letters ND van Nucleair Disarmament in het teken, onder de vorm van het semafooralfabet. Dit zijn de tekens die men o.a. gebruikt bij het taxiën van vliegtuigen (de man met de twee vlaggetjes op de landingsbaan). In bijlage zie je de tekens voor de letters N en D. Na enige jaren raakte het symbool vergeten, maar eind jaren '60 werd het terug opgerakeld door de Flower Power beweging. Bij deze hippies stond het symbool in hun protest tegen oorlog en kapitalisme. Het kreeg hierdoor een symboolwaarde voor een algemene vredesbeweging. En in die zin duikt het vandaag nog geregeld op bij betogingen en anti-oorlog manifestaties.
Wie ooit in Zuid Frankrijk in de streek van de pyreneeën bezoekt, moet zeker Rennes le Chateau bezoeken, een oonogelijk dorpje op een heuvel net voor de bergketen. Maar voor je het bezoekt moet je eerst het mysterie kennen... In 1879 werd Saunière er priester. Het dorpje was dun bevolkt en de mensen waren straatarm. Op korte tijd werd de priester schatrijk. Hij liet wegen aanleggen in het dorp, bouwde een heuse villa, liet de kerk restaureren... De priester stierf in 1917. Geen mens die wist vanwaar hij die rijkdom gehaald had. Dit mysterie werd in de jaren 70 gebruikt voor het boek 'Het heilig bloed en de graal' van Henry Lincoln en Michael Baigent. Zij schreven een mysterieboek over het dorp in de stijl van de Da Vinci Code. De daaropvolgende jaren onstond een massatoerisme waarbij velen op zoek gingen naar de vermeende 'schat' van de priester. Tot op vandaag zelfs. En ook ik...ik was er driemaal en het heeft inderdaad iets mysterieus, maar je moet wel de voetjes op de grond houden... De kerk, die gewijd is aan Maria Magadalena, die hij liet restaureren bevat veel symbolieken waarvan de betekenis niet steeds te achterhalen zijn. Zo is het gewelf boven het altaar een blauwe sterrenhemel, vermoedelijk een verwijzing naar de vrijmetselarij (Saunière was veel bezig met esoterie, zoals vrijmetselarij, rozenkruisers... Bij deze één merkwaardig schilderijtje uit de kruisweg in de kerk: de graflegging van Jezus. Zoals je merkt is de graflegging bij nacht (er is volle maan). Wie begraaft nu iemand 's nachts? Of wou men een verdoofd lichaam stelen? Eenzelfde symboliek haalde ik al aan bij 'de graflegging' van Caravaggio. Eén van de theorieën is dat Maria Magdalena in ballingschap ging naar Frankrijk en zwanger was. Het kind was de start van de bloedlijn van het Frans koningshuis. Jezus zelf zou niet gestorven zijn maar verdoofd en nadien uit het zogenaamd graf gehaald. Enfin: al die verhalen hebben allen iets gemeenschappelijk: veel fantasie en geen bewijzen. Soit, wil je je onderdompelen in het mysterie, dan vind je op DEZE site een chronologisch verhaal van de gebeurtenissen. Maar opgepast: als je het dorp bezoekt, steek geen spade in de grond of je hebt de politie op je dak! DIT bord staat aan de invalsweg naar het dorp...
Het was terug een schandaal op de Salon in Parijs in 1863. En toch werd het schilderij toegelaten. De vorige keer waren op de Salon zoveel werken geweigerd, dat Napoleon III een Salon des refugées organiseeerde, waar Manet's 'Le Déjeuner sur l'herbe' toen de blikvanger was. Deze keer schopte Manet terug op de scheven van de bourgeoisie. Het schilderij is gebaseerd op de Venus van de schilder Urbino. Het verheven thema van de godin Venus uit de mythologie wordt hier door Manet getransponeerd naar een prostituee. De symboliek was overduidelijk: haar rijke juwelen, de zijden sjaal, in bed met slippers nog aan, een zwarte kat op bed (symbool toen van het nachtleven in Parijs inzonderheid prostitutie), een zwarte dienstbode die bloemen brengt (van een klant of haar minnaar). Voor het grote publiek was het duidelijk dat er een courtisane afgebeeld was als Venus, godin van de liefde.
Maar het was vooral de blik die het publiek ergerde. Net als bij Le déjeuner, liet Manet het naaktmodel recht in de ogen van de toeschouwer kijken op een manier alsof strak of ietwat koel was, maar ook op een manier of het doodgewoon en alledaags was zonder gène. Dier herkenbaarheid choqueerde hen, want prostitutie was in de beau-monde alledaags, zij het dan wel verzwegen.
Manet koos zelf de titel en het verwijst naar de schuilnamen die de meeste prostituees toen hadden. Het model was Manet's favoriete model Victorine Meurent en de zwarte dame was ene Laure die nog voorkomt op andere schilderijen. Verdere gegevens van haar zijn onbekend. Wat het publiek terug stoorde was de manier van schilderen: losse penseeltrekken die niets weg had van een fijne acadelische stijl. Ook is het naaktmodel niet geïdealiseerd voorgesteld. Tot slot nog één symbool vermelden: de bloem in haar haren is een orchidee, symbool van geslachtsgemeenschap. Orchidee komt van het Griekse 'orchis', wat teelballen betekent. De naam verwijst naar de vorm van de knol van de bloem. Een bloem van mijn kl...dus
In zijn kubistische stijl schilderde Frits van den Berghe deze dorpsgek. Hij zet de man niet minachtend neer, maar geeft hem de uitdrukking zoals hij is: lomp, met een nietzeggende blik, onbeholpen, dom. Het soort natuurkracht zonder veel verstand. Elk dorp hed vroeger wel één of andere rare kwiet rondlopen: een vrijdenker, een zwerver, een aan de grond geraakte dronkaard. Ze boezemden veelal de mensen enige angst in, net omdat ze anders waren. Kinderen werden door hun moeders gewaarschuwd voor die dorpsgek. Maar niet alle dorpsgekken waren een idioot. 'Idioot' komt uit het Grieks en bekende 'onopgevoed'. Omdat je onopgevoed was, was je daarom niet dom. In dit schilderij gaat het eerder om de domheid. Vandaar de ganzen op het schilderij. 'Een domme gans' voor een domme vrouw komt van het feit dat een gans blind volgzaam is. Kuikentjes volgen wezens die ze het eerst zien na hun geboorte. In het Frans is het ietwat subtieler: 'une oie blanche' slaat eerder op een naïef meisje. Domheid door goedmoedigheid en ook onwetendheid. Dit werk kan je zien in het MSK te Gent, maar een mooier werk van een idioot vind ik persoonlijk het schilderij van de Antwerpse schilder Evert Larock (1865-1901). De veelbelovende schilder stierf vroegtijdig aan tbc, maar op de Salon in Gent in 1892 had hij zijn grote doorbraak met zijn schilderij 'De Idioot'. Hier is het geen portret. Het is een ineengezakte man in een hoek van een huis in afbraak, die begluurd wordt door spelende kinderen. Larock schilderde meer de manier hoe wij keken naar een idioot of een zonderling.
Carmontelle (1717-1806) was in de kunst een manusje van alles: ontwerper, tekenaar, auteur, architect en uitvinder. Zo bedacht hij de voorloper van de Laterna magica. Een toestel waarmee hij verschillende afbeeldingen na elkaar kon laten zien, wat veel later zou uitgroeien tot de film. Op gebied van schilderen maakte hij vaak werken met waterverf. Zijn allerbekendste werk is DIT werk uit 1763 van Leopold Mozart met zijn zoon Wolfgang en dochter Nannerl. Maar ik wou het over een ander portret hebben dat hij maakte. Dat van Paul Henri Thiry d'Holbach. Vandaag misschien voor velen een vergeten figuur, maar het is voor een groot deel dankzij hem dat de Verlichte ideeën zich konden verspreiden. Als rijk en progressief denkend man organiseerde hij bij hem thuis bijeenkomsten waar lekker werd gegeten, maar ook veel werd gefilosofeerd. Het is vandaag een gewoon herenhuis in de Rue des Moulins 8 in Parijs. En niet met de minsten: Voltaire, Rousseau, d'Alemberd, Diderot, Hume. Allen waren ze te gast bij hem. Door zijn connecties in de rijke burgerij kon hij de grote denkers toegang verschaffen waar ze anders nooit toegang hadden. Hij zorgde dat hun geschriften konden verspreid worden. Rond die geschriften: ik bezocht ooit in Langres het museum van Diderot, waar de uitgebreide encyclopedie staat. Meters lang! DE drang om kennis vast te leggen en te centraliseren voor het nageslacht moet bij Diderot enorm zijn geweest. Als ik ooit één uur mocht terugkeren in de tijd, dan zou ik één uur aanwezig willen zijn bij hun bijeenkomst! Qua filosofie liepen de meningen uiteraard uiteen. Voor Holbach was moraal en religieuze principes te herleiden tot de natuurlijke beginselen. Zo was één van zijn citaten: 'In elk mens schuilt in enige mate de drang om despoot te zijn, om zijn wil te willen opleggen aan anderen of om de maatschappij in te richten zoals hij het wil'. Mocht je er meer willen lezen over hun bijeenkomsten, dan is dit boek een aanrader.
Als je in Gent op de bus wacht aan de Korenmarkt, zie je aan de overkant dit gebouw met deze gevelsteen. Het stelt de H. Catharina voor. Haar attributen zijn een rad en een zwaard. HIER zie je haar geschilderd door Caravaggio. Wat doet Catharina op deze gevel zo dacht ik? Terug in de tijd.... De straat van de bushalte noemt Cattaloniëstraat. De oudste benaming uit 1323 was 'Cattesteghe', later Cattestraete en in 1542 noemde ze 'Catteloengestraete'. In de middeleeuwen was dit een smalle steeg die de St Niklaaskerk met het Belfort verbond. Tussen St Niklaaskerk en Belfort lag toen het St Niklaaskerkhof. Aan de overkant, waar de gevelsteen staat stond het Winnocxhospitaal, gebouwd rond 1100. Het was een armenhospitaal, dat zich uitstrekte tussen de huidige st Niklaasstraat en de Veldstraat en qua diepte liep tot de Bennesteeg. In het midden van de 12de eeuw was er een brand en raakte het hospitaal in verval. Hierop heeft een adellijke Jonkvrouw Catharine Uttenhove rond 1201 haar pand te beschikking gesteld voor de arme zieken in Onderbergen. De gevelsteen is dus een eerbetoon of herdenkingssteen aan de jonkvrouw (St Catharina was haar patroonheilige). De steen moet geplaatst zijn in het midden van de 16de eeuw toen er verbouwingen plaatsvonden en het gildenhuis van de metselaars werd opgericht (twee huizen daarnaast op de hoek met de st Niklaasstraat). En hoe het verder ging? Het pand van Jonkvrouw Uttenhove was mettertijd te klein en men besloot nadien een nieuw hospitaal te bouwen: het Uttenhovehospitaal (gebouwd in 1228), waarnaast later een het Cistercienzerklooster werd gebouwd. Dit hospitaal zou later uitgroeien tot het vroegere Bijlokehospitaal, dat in 1864 werd gebouwd naar het ontwerp van stadsarchitect Pauli, die tevens de plannen maakte van het Guislainmuseum, het geuzenkerkhof, de kiosk op de Kouter.... En het Oude Bijlokeziekenhuis bleef er tot in de tweede helft van de 20ste eeuw en werd nadien het huidige concertgebouw Bijloke Het ziekenhuis verhuisde dan naar het huidige AZ Jan Palfijnziekenhuis. Wat een gevelsteen niet allemaal vertellen kan...
#/media/Bestand:John_Everett_Millais_-_Ophelia_-_Google_Art_Project.jpg)
