Lijnen naast elkaar voelen eerder ernstig, formeel aan. Ik wil iets vrolijker uit proberen. Ik zet een soort ‘rond’ schrift op papier. Ik voel me terug puber worden. Op kostschool hield ik een dagboek bij, waarin ik een tijdje in geheim schrift het wel en wee van de dagen liet passeren. Lang hield ik het niet vol, liever gaf ik me over aan ontboezemingen in de gewone taal. Ik zeg altijd dat ik door dat puberaal dagboek me schriftelijk heb leren uiten. Die kostschool heeft toch nog positieve resultaten gehad.

Dit jaar maak ik mijn eindwerk voor tekenen, en dat is best spannend. Niet dat het me plots overvalt: al maanden bereid ik me er op voor en laat ik het in mij groeien. Het thema weet ik reeds lang: ik wil iets rond ‘brieven’ doen. Een brief als geschreven tekst. Letters. Grafische tekens. ‘k Heb daar al rond gewerkt. De brief als mededeling. Kan een boek ook als een vorm van brief beschouwd worden? Als je het inhoudelijke even terzijde laat: hoe ‘verschijnt’ een brief, een boek aan je blikveld? Kan je ook zonder zorgvuldig geschreven woorden nog iets meedelen? Wat wil ik in een soort briefvorm op papier zetten? In welke grafische techniek zal ik het vorm geven?

Ideeën overrompelen mij, straks kom ik adem en tijd tekort.

Laat ik maar beginnen bij het begin. Een brief is een blad, gevuld met lettertekens: het kan gaan van een vlug geschreven kattebelletje tot een zeer formele brief. Dus neem ik een groot vel tekenpapier en teken met Oost-Indische inkt lijnen. Kan het eenvoudiger? Ik denk er weinig bij na, beleef alleen plezier aan zorgvuldig de ene lijn naast de andere te tekenen, een blad vol.

Ik ben gestart. Oef! Moeilijk was het niet, gewoon durven gaan en het ene idee uit het andere laten volgen. Wellicht dat die teken-brieven zichzelf een weg zullen uitzoeken en ik gewoon maar moet volgen, bereidwillig achter de tekentafel met pen en papier binnen handbereik.

Enkele gedichten van Karel Sergen, hebben enkele kunstenaars omgezet in kalligrafie. Gelukkig zat het weer mee en konden enkele werken buiten staan, in de kleine tuin, waardoor ze dubbel tot taal kwamen.

Bij deze Kalligrafie werd een collage gemaakt.

Dan word je stil.

Krachtige kalligrafische taal.

Feest van letters.

De schilderijen die Jozef Constant hier laat zien zijn vooral getekend door afwezigheid, afwezigheid van mensen, op enkele schilderijen na en daar zien we dan mensen die ons de rug toekeren, die elders met hun aandacht vertoeven.

    De gebouwen staan er, maar geen teken van leven, geen papiertje, niets dat mensen verraadt.

Voor het venster in deze ruimte staan tralies: geen ontsnappen mogelijk.

    Een landschap alsof bevroren in het geheugen van wie weg is. Geen stem zal hier roepen op thuiskomst.

In een kleine bijgang hangen mooie portretten, als bevestiging dat Jozef Constant wel weet met de concrete mens om te gaan.

Pollie Gregoor hoeft geen verhaal, zijn werk is verhaal. Een samenraapsel van ijzer, hout, plaaster, kippendraad, doeken … noem maar op. En daaruit ontstaan werken. Deze tentoonstelling toont voornamelijk menselijke figuren. Vaak heel aangrijpend omdat de mens in zijn kwetsbaarheid naar voren treedt. Hij draagt teveel op zijn rug, in zijn hoofd, in zijn hart.

Bij het binnenkomen staat dit beeld te kijk. Wie kijkt? De kijker naar het beeld? Het beeld naar de straat? Ik noem het de straatwachter … en met de sleutels binnen handbereik: welke poorten of deuren gaat deze straatwachter openmaken?

    Moe van het denken opent hij zijn geheugen: leegte.

Is de balans in evenwicht? Op de achtergrond schilderwerken van Pollie Gregoor.

Een zotskap op het hoofd en op de plaats van het hart een soort slot … wat daarachter zit blijft onuitgesproken.

Zijn dromen stegen met een ladder de hemel in, maar zijn hart werd doorboord en opgesloten in een dwangbuis: hij zou de hemel niet meer bestormen.

De zwaarte van boeken of de lichtheid van bestaan: een rugzak die Karel niet zou willen missen.

Hannah is een vereniging die probeert via interculturele projecten tot een meer rechtvaardige en vredevoller wereld te komen. Zo is de kleine kunstgalerij Hannah ( Mechelsesteenweg 361 te Herent) erg bekend in het Leuvense. Omdat de uitnodiging die ik kreeg voor ‘Silence’ me erg aantrok, vroeg ik Christel of ze geen zin had mee te gaan naar de opening, wetend dat die altijd erg verzorgd is met eigen gebakken snackjes. Meteen gingen de mannen ook mee en trokken we met zijn vieren op cultureel pad.

‘Silence’: een project over stilte, over zwijgen en spreken. De exposerende kunstenaars: Pollie Gregoor en Jozef Constant.

Pollie Gregoor drukt zich uit in verschillende disciplines, maar zijn hoofdbezigheid is wellicht het verzamelen van wegwerpmateriaal. Zo vindt hij langs de weg wellicht een stuk ijzer, of een weggeworpen vod … verroest, uitgerafeld de weg ontsierend. Hij ontdekt in dat weggeworpen materiaal, dat een eigen verhaal in zich draagt, een mogelijkheid om iets nieuw te creëren, een nieuw verhaal samen te stellen. De kijker krijgt de vrijheid om zelf een verhaal aan het getoonde te koppelen, en zo wordt verhaal op verhaal geladen. Hij noemt zichzelf een verhalenverteller, en dat niet alleen met woorden. (www.polliegregoor.be)

Jozef Constant schildert. Hij werkt met een heel sober kleurenpalet, maar daardoor spreekt hij wellicht erg aan, met blauwe en bruine kleuren als hoofdtoon. Er zit iets van vervreemding in zijn werk. Door de nadruk die hij het licht meegeeft is het net of je in een andere wereld terechtkomt. Waarbij de vraag opkomt: waar blijven de mensen? (www.bit.ly/Jozef_Constant)

Karel Sergen (Karel Segers) is een Vlaams dichter, literair journalist en recensent. Hij hield een korte inleiding rond het idee van ‘Stilte’: de stilte van de verwondering tot de afgedwongen stilte van politieke gevangenen. Enkele van zijn gedichten werden kalligrafisch vorm gegeven.

Wie interesse heeft in het project van Hannah: www.hannah.be

Nog een laatste keer wil ik met de slingers bezig zijn. Ik werk er met plezier aan maar merk dat de inspiratie andere wegen uitgaat. Dus ga ik nu mijn inspiratie maar achterna.

Hier laat ik een donkere en een lichtere slinger in het midden elkaar bijna ontmoeten. Het geheel is niet zo boeiend. Het zou wellicht sterker zijn als de twee slingers in elkaar vervlochten waren.

Omdat vorige tekening wat tegenviel, wil ik een groter formaat van papier gebruiken. De tekening heeft meer ‘présence’, staat steviger in de witte ruimte van het papier.

Ondertussen heb ik het lijntjes trekken wel onder de knie, of beter, in de vingers gekregen. Het lijnen trekken werkt heel ontspannend: met je totale aandacht moet je bij de les (lijn) blijven, want even afdwalen en de lijn dwaalt ook af. Daarbij merk ik dat ik mijn adem aanpas aan het trekken van lijnen. Wellicht dat dit ook de ontspanning in de hand werkt, als een vorm van yoga.

Ik probeer twee slingers die een begin en einde hebben in elkaar te vervlechten. Het resultaat is nogal gekunsteld, er zit geen echte spanning meer in. Ook dat wil ik uitproberen: hoever kan ik doordenken, een thema in het tekenen uitproberen totdat het louter een techniek geworden is. Wellicht als ik hier een papier met grotere afmeting had gebruikt, zodat ik de slinger breder kon uitwerken, was het geheel boeiender, spannender geworden.

Door de slinger meer beweging mee te geven neemt hij meer ruimte in en wordt zijn aanwezigheid krachtiger, alsof zijn positie niet meer afhankelijk is van de welwillendheid van anderen maar deze slinger zichzelf kan verdedigen.

Het verwondert mij telkens hoe in een gewone tekening een heel menselijk verhaal schuilgaat, hoe je door een paar lijnen een hele wereld kan oproepen. Zo probeer ik ook, bij een tentoonstelling, te kijken naar wat het schilderij of beeld te ‘zeggen’ heeft. De kunstenaar hoeft dat daar niet expliciet in te leggen, een werk kan voor zichzelf spreken.

Ik doorbreek het ineengevlochten zijn van de slinger door een begin en einde te bepalen. Zo is de slinger meer in de ruimte geplaatst. Er is iets kwetsbaars bijgekomen, alsof de slinger, losgelaten in de ruimte, overgeleverd is aan zijn eigen beperktheid.

180913 Volkoren

Het regent bij het opstaan … dat belooft niet veel goeds. Ik zie er tegen op om de tent op te zetten in de regen. Maar mijn wagen is geladen en we hebben een afspraak met Christel en Ludo: zij zullen Karel komen oppikken, want in mijn auto is geen plaats meer voor hem.

Rond negen uur krijg ik een mail van Christel met het voorstel om niet te gaan. Inderdaad, liever thuis blijven. Dan houdt de regen op en de buienradar voorspelt een paar uren droog weer. Christel belt: of we toch niet zouden gaan. Nu ja, omwille van dat droge vooruitzicht nemen we het besluit van toch maar te vertrekken, alles staat immers al ingepakt.

Naar Aarschot is niet zo ver … en het blijft droog. Bij de inschrijving krijgen we uitleg waar ons standje kan staan en een parkeerkaart om de ganse dag gratis te parkeren. Erg groot is de kunstmarkt niet. Er zijn 33 standen ingeschreven, maar nog niet iedereen is komen opdagen. We staan aan het uiteinde van de straat en hebben daardoor alle ruimte om de tent op te zetten. Karel en Ludo krijgen er al handeling in. Het waait met stoten, gelukkig hebben we verzwarende gewichten mee waaraan we de tent vasthaken, zodat ze niet weg kan vliegen. En omdat we toch ruimte genoeg hebben kan onze wagen blijven staan naast de tent en kan de tent daar ook houvast vinden. Eens de tent staat voel ik me veilig: zelfs als het nu nog gaat regenen zitten we droog.

Christel en ik staan naast elkaar. De tent is zes meter lang: ieder kan dus beschikken over drie meter. Eerst uitpakken en dan zorgen dat alles een plaatsje krijgt. Normaal vind ik dit het plezantste van de markt: de stand opbouwen. Maar nu vind ik mijn draai niet. Ik heb moeite om me te concentreren. Het is nogal kil, gelukkig heb ik me daarop voorzien: ‘k heb winterkleding uit de kast gehaald. Christel heeft hetzelfde gedaan. We zullen de dag wel overleven.

Om 13 uur beginnen de festiviteiten: zangkoren verspreiden zich over het centrum van Aarschot. Eerst zoeken Christel en ik iets om te eten, wanneer we terugkeren is het de beurt aan de mannen. Er is veel passage, voornamelijk leden van de zangkoren die zich naar een andere plaats begeven. Ze lopen druk met elkaar pratend aan ons standje voorbij, ongeïnteresseerd voor wat wij aanbieden. Dat zal zo gans de dag plaatsvinden: veel volk, maar geen geïnteresseerden. Op een bepaald moment schuiven de wolken opzij en breekt een verwarmende zon door. Zou het toch nog goed komen? Lang duurt dit tussendoortje niet. Een wolkenmassa komt aanzetten en weldra regent het. De plastiek van de tent versterkt het geluid van de regen nog. Ondertussen zijn de mannen er op uit getrokken: ergens is er ook een tweedehandse boekenmarkt. Met de regen zoekt iedereen een schuilplaats, dus veel bezoekers zien we niet.

Wanneer de mannen terug zijn van hun expeditie, is het onze beurt om in de boeken te gaan neuzen. De plaatselijke bibliotheek voert boeken af, waar we symbolisch iets voor moeten betalen. Ik ontdek een boekje van Johannes Itten: ‘Beeldende vormleer’. Ik mag voor een halve euro het boekje in mijn bibliotheek plaatsen. Ik voel me de koning te rijk. Christel vindt ook wat naar haar gading: enkele prachtige kunstboeken. Voor een paar euro mag ze de boeken meenemen.

Er is nog een boekenstand achter de bibliotheek. Ook daar naar toe. En wat ontdekt Christel daar voor mij: ‘Leven en werk van M.C. Escher’, een kanjer van ca 350 pagina’s, groot formaat. Ineens begint de dag te stralen, waren we thuisgebleven dan had ik die boeken nooit op de kop kunnen tikken.

Terug naar onze standjes. Gelukkig komen er wat bekenden langs, zodat we de uren al pratend doorkomen. We zijn echt opgelucht als we alles mogen opbreken. En gelukkig is het regenen opgehouden. Ik kan alle materiaal droog in de auto krijgen. De tent zelf is wel kletsnat, maar we vouwen ze met de natte kant naar binnen, later zal die dan wel gedroogd worden.

Net voor we willen vertrekken komt er weer een bui aanzetten. Vlug de auto in en naar huis.

Tegen Christel heb ik gezegd dat het de laatste keer is dat ik meegedaan heb aan een ‘buitenmarkt’. Ik had me dat al voorgenomen bij Tremartre, maar na de afknapper van vandaag zal ik die beslissing niet meer in vraag stellen. Gelukkig kan ik die boeken mee naar huis nemen, daar ben ik echt blij mee.

Christel en Ludo helpen nog even uitladen. We hebben al gereserveerd om later samen te gaan eten. Bij een glas wijn en lekker eten bekomen we wat.

Wanneer we zondag laat opstaan, komt de warmte van de centrale verwarming ons tegemoet. Heerlijk! We genieten ervan om samen thuis te zijn, deugddoend warm te hebben en alleen datgene te doen wat we graag doen: Karel verdwijnt in zijn lectuur en ik installeer me aan mijn tekentafel. Tussendoor maak ik kennis met Itten en Escher.

Ik gebruik het ontwerp van de vorige tekening maar verander de plooiwijze en vervlecht twee slingers in elkaar. In de realiteit zou het heel wat knutselwerk vragen om dat te realiseren. Dat is juist zo leuk bij tekenen, daar moet je je niet afvragen of het kan bestaan, als het maar kan getekend worden. Ik heb er echt plezier in.

De tekeningen zijn op groot papier getekend (50 x 65) en die kunnen niet meer onder de scanner. Daarom neem ik er een foto van voor deze blog en wordt, om welke reden dan ook, de witte  achtergrond grijs. Zal iets met de belichting en de kwaliteit van mijn fototoestel te maken hebben.

Met slingers is heel wat te doen. Ik denk aan de mode deze winter van sjaals die helemaal rond gebreid zijn: die kan je op allerlei manieren rond je hals draperen. Ik wil ook zoiets uitproberen maar dan heel gedisciplineerd.

Ik begin met een vorm die afwisselend de voorkant en achterkant laat zien en keurig op 45 graden afplooit. Ik kleur de achtergrond zodat er in die rationaliteit van de abstractie wat levendigheid komt.

Het geheel doet me denken aan een logo voor een of ander merk dat met ijzer te maken heeft: auto’s, huishoudtoestellen …

Door gebruik te maken van verdikte lijnen kom ik automatisch bij een slinger terecht. Weer bestaat de tekening uit één lijn, nu omgebouwd tot een slinger. Ik laat mijn fantasie de vrije loop. In het midden plaats ik een zwart vierkant waarin de slinger uitgespaard wordt.

Het is een losse aanloop maar ondertussen komen nieuwe ideeën opzetten. Als ik nu eens …

Ik herneem het vorige thema maar gebruik nu dikkere lijnen. Het resultaat is onmiddellijk voelbaar: er zit meer expressie in de tekening. Dat spreekt me wel aan.

Ik probeer nu een één-lijn tekening uit die niet meer verwijst naar iets concreets. Ik zit met emotie en letterbeeld in mijn hoofd: hoe kan je bv. agressie weergeven in een lijnenspel. Het wordt een voorzichtige poging. De lijn is hoekiger met af en toe de scherpte van een zaagblad. Het geheel blijft nog altijd braaf. ‘k Vind dat ik meer moet durven. Zal ik mezelf eens ernstig toespreken?

Tussendoor, als een vorm van ontspanning, maak ik nog eens een tekening die uit één lijn bestaat. Ik doe dit met verdunde Oost-Indische inkt, dat geeft een zachter resultaat.

Veel hoef ik er niet bij na te denken: gewoon genieten van mijn plaats aan de tekentafel en de papavers die ik in de tuin zie. Ik maak de tekening wel eerst met potlood, zodat ik me niet hopeloos verloren teken als ik met inkt begin, want dat is niet meer te herstellen.

110913 Volkoren Aarschot

Zaterdag 14 september organiseert Kanarie (kundig creëren) i.s.m. de stad Aarschot voor de tweede maal een korenfestival. Laat ik Kanarie zelf aan het woord:

Korenfestival

Kanarie nodigt u graag uit op Aarschot Volkoren 2013. De tweede editie van ons tweejaarlijks korentreffen gaat door op zaterdag 14 september 2013. U kan op 12 podia in de Aarschotse binnenstad, optredens van meer dan 50 koren en ensembles uit België en Nederland bijwonen.  

De kooroptredens starten om 13:00 en eindigen om 17:30. Om 17:45 verzamelen we allemaal in de Museumtuin voor het gezamenlijk afsluitmoment: een samenzang. Ook toeschouwers worden uitgenodigd om mee te zingen. 

Daarnaast kan u rondkuieren op de kunstmarkt en de boekenmarkt, een gratis bezoek brengen aan het Stedelijk Museum Aarschot of proeven van de Aarschotse Bruine in 't Bruine Café.  Om u snel te verplaatsen of om de stad op een andere manier te bekijken, kan u  instappen in de Volkoren-tram. En ook de kinderen kunnen hun hartje ophalen.

Christel en ik hebben ons ingeschreven voor een standje op de kunstmarkt. Het zal niet zo vermoeiend zijn als Tremartre. Het begint pas om 13 uur. Natuurlijk zullen we ons rond 10 uur inschrijven en dan hebben we ruim de tijd om ons te installeren. Christel brengt twee tentjes mee die gewoon als een paraplu kunnen opengevouwen worden, zodat ik niet moet sleuren en opbouwen. Gezien we elk beschikken over 3 x 3 meter, is het materiaal dat we meenemen beperkt. Christel zal vooral zelfgemaakte juweeltjes meenemen, ik hou het bij mijn kaartjes.

Het is de eerste keer dat we daar deelnemen, we zijn allebei wel benieuwd.

Wie zin heeft om langs te komen: het belooft een boeiend evenement te worden.

Ondertussen ben ik weer gestart in de academie. Ik ben nu ingeschreven in het laatste jaar tekenen. Dit betekent dat ik een eindwerk mag maken.

Natuurlijk ‘overvalt’ me dat niet. Sinds vorig jaar denk ik na over het thema. Het zal iets met ‘brieven’ te maken hebben.

Tot nog toe was ik op zoek naar het iconografisch weergeven van letters: hoe kon een letter als ‘tekening’ tot stand komen. Niet de inhoud van woorden was belangrijk, wel hoe woorden, bestaand uit letters,  konden omgezet worden in ‘beelden’, zodat er iets universeels zou ontstaan. Kan je letterbeelden zo neerzetten dat ze een bepaalde emotie oproepen: zachtheid, brutaliteit, bangelijke nauwgezetheid, zich van niets iets aantrekkend …

Op het einde van de vakantie was ik op zoek naar uitbeelding van tekst als bladvulling: brief, gedicht, blad uit boek …

Blijkbaar ben ik iemand die graag stap na stap evolueer en daar enorm plezier aan beleef. Ergens heb ik wel een idee waar ik wil eindigen … maar ik kan dat zo maar niet direct op papier zetten. Zo wil ik brieven schrijven aan bv. mijn kindertijd, aan mijn ouders, vriend(inn)en die er niet meer zijn. Een soort testament opmaken van wat voorbij is. Hoe ik het ga doen weet ik nog niet goed. Dat maakt het ook spannend: benieuwd waar ik ga uitkomen.

Ik probeer opnieuw de beginwoorden:

Met al mijn stenen

de groot geweende

achter de spijlen

uit  Sjibbolet van Paul Celan

Door de achtergrond zwart te maken komt er een zwaardere sfeer aanzetten. Door de ovalen vormen dichter opeen te plaatsen ontstaat er ook minder ademruimte, dat verhoogt de beklemming. Met acryl (vermiljoen) schilder ik een tekenpapier vol, waarvan ik daarna repen knip, die de spijlen moeten oproepen.

Ik weet dat ik dit thema nog vaak zal uitproberen.

Ik blijf met mijn gedachten bij die beginwoorden van Sjibbolet van Paul Celan:

Met al mijn stenen

de groot geweende

achter de spijlen

Die woorden blijven me aangrijpen: hoe kan je, in zo weinig woorden, zoveel drama neerleggen.

Ik probeer een eerste vormgeving uit. Voorzichtig, om de kwetsbaarheid van woorden niet teniet te doen. Maar de cirkelvorm is me te braaf, te mooi, te afgerond. Toch wil ik me niet uitleveren aan een theatraal hoekig of verscheurd zijn. Verder zoeken dus.

De tafel met kaartjes. Daarachter de werken met Oost-indische inkt. Daar vroegen bezoekers regelmatig uitleg over: hoe deed ik het toch.

Naast de ingekaderde werken lag een farde met een verzameling tekeningen. De tekeningen zijn in een plastieken hoes opgeborgen zodat ze veilig kunnen bekeken worden.

De tafel van Deepak met enkele van zijn ontwerpen. Hij maakt wel kleurrijke dingen.

De zijkant van de tent. Voor de schilderijen op de grond liet ik speciale staanders maken die bestaan uit twee platen die gemakkelijk op te bergen zijn en niet veel plaats innemen. Wanneer ze moeten dienst doen kunnen die platen gewoon in elkaar geschoven worden. Een vriend, zelf schrijnwerker, bracht zo’n klein model mee. En terwijl op Tremartre door de wind vaak dingen gingen vliegen, bleven deze ezels doortastend op de grond staan. Ook Christel en de collega’s van de academie hebben zo’n staanders laten maken. Het is wel zwaar om sleuren maar voor de rest erg handig en veel goedkoper dan de ezels die je koopt in een of andere winkel met benodigdheden voor kunstenaars.

  Karel even aan het uitrusten.

Een wegwijzer kondigt de tent van de academie aan.

Brigitte voor de afdeling van de academie. Iedereen bracht wat werken mee zodat een beeld gegeven werd van wat er tijdens een jaar afgeschilderd wordt. De meeste collega’s bleven de ganse dag. Sommigen schilderden iets, anderen waren druk in de weer bezoekers uit te leggen hoe het er in de academie aan toe ging. Zouden er na dit bezoek mensen zich geroepen voelen om ook te komen schilderen?

Dirk Van Houtven (googel maar even op zijn naam) heeft als hobby o.a. portretschilderen. En nu zit Karel voor hem. Af en toe ga ik eens kijken (gewoon het straatje schuin oversteken) en zie hoe het portret groeit. Heel wat mensen blijven even staan om de kunstenaar bezig te zien.

Langzaam aan groeit het portret. Van bij het begin kan Dirk het karakter van Karel in zijn portret weergeven.

Er groeit een intense vorm van communicatie. Af en toe wordt er wel iets gezegd, maar meestal zit Karel stil en werkt Dirk in stilte. Daardoor ontstaat er een vorm van concentratie die voor buitenstaanders bijna voelbaar is.

Twee van mijn collega’s gaan ook model zitten. Daarna is het mijn beurt. Veel passanten doen teken dat het erg gelijkend is.

Een jonge fan blijft vol bewondering staan en stelt vragen. Dirk heeft er plezier in.

Maar het koelt af. Ik trek wel een extra vest aan, maar de kou vreet zich in mijn lijf. Ik begin echt te bibberen. Dirk merkt dat het niet meer zo goed gaat: mijn gezicht verkrampt van de kou. Christel neemt enkele foto’s. Thuis zal Dirk het portret proberen af te werken met hulp van de foto’s. Ik ben benieuwd wat het resultaat gaat zijn.

De weergoden zijn Tremartre gunstig gezind: droog maar niet erg warm. Nu ja, tegen de kou kunnen we een extra trui aantrekken, maar bij regen blijven de bezoekers weg.

Om 7u30 ben ik present en ook de collega’s komen toe. We kunnen onze tenten tegenover elkaar plaatsen: Brigitte en de collega’s van de academie aan de ene kant, Christel en ik aan de andere kant.

Terwijl ik de auto leeg maakt komt ook Karel aangefietst: hij kon niet meer in de auto, want elk plekje was daar benomen. Maar een fietstochtje is een gezonde onderneming: word je helemaal wakker van.

Wanneer de tent staat … gelukkig zijn er bereidwillige handen die meehelpen, kunnen de tafels uitgeplooid worden en kan het uitstallen beginnen. In mijn hoofd heb ik een plannetje … maar toch lukt het niet helemaal. Ik probeer dan een andere opstelling uit. Ondanks dat ik er al erg vroeg bij was om me te installeren ben ik pas echt klaar tegen elven, het begin van de markt … ik zou reeds een pauze willen inlassen, een dutje doen. Maar dat kan hier niet, want bezoekers komen af en aan, vragen uitleg, vrienden komen een goede dag zeggen … en zelf wil ik de markt ook wel eens zien.

Gelukkig is Karel er nog. Hier en daar steekt hij een handje toe: er zijn er nog met dezelfde type tent als de mijne, maar niet iedereen lijkt daar even handig mee om te gaan. Nu ja, wij hebben ze al verschillende keren opgesteld en afgebroken, uiteindelijk ken je het systeem dan wel. Schuin tegenover onze tent heeft een portretschilder zich geïnstalleerd. Hij heeft Karel gevraagd als model. Dat brengt een zekere animatie op de markt.

Mijn tent neemt twee staanplaatsen in beslag (twee keer 3 x 3). Omdat Deepak zo’n mooie ontwerpen heeft, heb ik een tafel voor hem voorbehouden. Ik ben wel fier op die zoon van mij. Geïnteresseerden kunnen dan een adreskaartje meenemen.

Tegen de middag zie ik hem komen aanlopen. Zijn vriendin is aan het werk, daarom komt hij alleen. We installeren ons in de tent terwijl Karel zijn tijd stil uitzit bij de portretschilder. En wie komt daar aangewandeld: Maria. Wat een verrassing! Met trein en bus is ze vanuit Kontich afgezakt naar Tremelo, en dat op zondag. De dag kan niet meer stuk. Het wordt een gezellige drukte onder de tent. Ik probeer de bezoekers op te vangen, ondertussen verhalen uit te wisselen met Deepak en Maria en te zorgen dat we iets te eten of te drinken krijgen. Voor Maria is koffie genoeg, maar Deepak kan altijd wel een hotdog gebruiken. Gelukkig staat de bevoorradingstent niet ver.

Karel is klaar bij de portrettist. Of Deepak even op de tent wil passen terwijl de ouderen samen iets gaan drinken?

Daarna gaat Karel met Maria de markt rond. Daarna is het tijd om weer de bus te nemen tot Mechelen en daar de trein naar Kontich. Later krijgen we via email bericht dat ze goed is thuisgekomen.

Tegen halfzeven beginnen we op te breken. Eerst alle kaartjes en schilderijtjes in de daarvoor voorziene dozen. En dat moet juist zijn, anders geraakt het niet in mijn wagen. Tafels terug opplooien … en dan kan de tent  weer afgebroken worden. Gelukkig dat Karel er nog is om me te helpen, want alles lijkt nu als lood te wegen. En weer geraakt alles weer in de wagen.

Thuis gekomen rij ik de garage binnen … morgen zal ik wel uitpakken. Ik ben doodmoe. Een duvel zal smaken. Ondertussen proberen de vele indrukken tot rust te laten komen.

Oorlogsmemoires van een Tsetsjeens chirurg

Chassan Baiev

Zelfs al proberen we zonder vooroordelen te leven, onze opvattingen over Tsetsjenië en de moslimwereld daar zijn heel beperkt, gewoon omdat er zo weinig informatie doorstroomt via de gekende media. Iedereen herinnert zich nog wel de gijzeling van achthonderd mensen in een theater in Moskou (24 oktober 2002) en de aanslag op de school in Beslan (1 september 2004) door Tsetsjeense terroristen. Maar wat weten we over de geschiedenis van Tsjetsjenië, over de oorlogen die Tsjetsjenië (1994 en 1999) herleidde tot een puinhoop?

Cassan Baiev is opgeleid als plastisch chirurg in Moskou, maar keert terug naar zijn geboorteland Tsjetsjenië om zijn volk bij te staan in die vreselijke oorlogsjaren, met datgene waarin hij uitstekend is: chirurgische ingrepen. Zijn opleiding van cosmetisch chirurg kan hij uitgebreid gebruiken om vermorzelde gezichten weer een menselijk uitzicht te geven. Hij werkt zich te pletter om oorlogsslachtoffers, zelfs in heel primitieve omstandigheden te helpen: wegnemen van granaatsplinters, amputaties … hij maakt geen onderscheid tussen gewonden: Russische soldaten of ‘strijders’ (hij kan het woord terrorist niet in de mond nemen), arm of rijk; hij houdt zich aan de eed die hij ooit aflegde: de eed van Hyppocrates. Dit brengt hem soms in erg moeilijke omstandigheden, zodat hij zelfs moet vluchten. Telkens keert hij terug tot hij definitief moet uitwijken naar de Verenigde Staten omdat er overal jacht op hem wordt gemaakt: Rusland omdat hij ‘terroristen’ helpt, Tsjetsjeense legeraanvoerders omdat hij Russische soldaten helpt.

In de Verenigde Staten vraagt hij politiek asiel aan, verkrijgt dit, kan zijn familie laten overkomen … en schrijft dan zijn memoires. Een relaas dat schokt.

Toch schrijft Cassan Baiev geen ‘sensatieverhaal’. Het is een verslag van oorlogsdaden, vernietiging van mensen, dorpen … een gemeenschap. Hij schrijft zonder bitterheid, zo objectief mogelijk. Tegen de achtergrond van deze oorlogen laat hij de lezer kennis maken met de geschiedenis, de cultuur en de godsdienst (gematigde Islam) van Tsjetsjenië. Terwijl de Verenigde Staten en Rusland als één stem de Tsjetsjenen beschuldigen van terrorisme, laat Chassan Baiev ons kennis maken met de tradities die het leven in Tsjetsjenië vorm geven, hoe de Islam daar beleefd wordt als een religie die ‘de naastenliefde’ op het oog heeft (zoals alle monotheïstische godsdiensten). Tussen vaak ontroerende verhalen over zijn familie, over de gewoontes van zijn gemeenschap, waarin hij oog heeft voor zowel de positieve als de beklemmende kanten, komt het oorlogsrelaas als een verschrikking op deze concrete mensen neervallen. Sommige momenten denk je, nee, dit gaat te ver, dit is fictie … tot je denkt aan die andere oorlogsverhalen die eenzelfde beeld van wreedheid oproepen. Hier gaat het om een concrete oorlog, maar wat Chassan vertelt, omdat hij midden dit oorlogsgeweld zijn eed van Hyppocrates blijft gestand doen, gaat niet alleen over ‘die’ oorlog, maar over ‘oorlog’, waar die zich ook afspeelt.

En midden die beschietingen, verwoestingen, kan hij een vorm van hospitaal recht houden, mensen verzorgen en medewerkers vinden die hem daarbij helpen. Dan krijg je een heel ander beeld van het Tsjetsjeense volk: niet de terroristen, niet de maffia, niet die mensen die we liever niet in onze gemeenschap willen, maar hier maak je dan kennis met mensen van vlees en bloed, die rouwen om al de doden, die geen wraak willen maar hun medemensen helpen om te overleven, die tegen hun angst in hun leven wagen om anderen te redden.

Chassan Baiev stelt zichzelf niet voor als ‘held’. Integendeel, hij laat ons deelnemen in zijn angsten, beschrijft hoe hij psychisch lijdt onder PTS (het post-traumatisch stressyndroom), hoe zijn integratie in Amerika moeizaam verloopt. Hij mag zijn job, waarin hij uitmuntte, niet in Amerika uitoefenen. Het aanleren van de  Engelse taal verloopt moeizaam, gedeeltelijk te wijten aan de gevolgen van slagen op zijn hoofd tijdens verschillende stadia van arrestaties. Ondanks dat er vele mensen vriendschap met hem en zijn familie sluiten, blijft hij heimwee hebben naar Tsjetsjenië waar zijn oude vader en moeder nog wonen.

Het is een adembenemend boek … maar na het lezen blijf ik geschokt achter: wat Chassan Baiev beschrijft gebeurt niet alleen in Tsjetsjenië … maar nu ook in Syrië en overal waar oorlog gevoerd wordt: naast de strijders worden ook gewoner burgers gewond, gedood … en dat niet alleen als ‘collateral damage’. We krijgen die beelden door als dagelijks beleg bij het avondnieuws. Kan het nooit eens ophouden?

Terug naar mijn fotorooster. Nu maak ik gebruik van een ‘schrift’ om bij elke persoon een eigen verhaal uit te schrijven. Ik denk dan aan mezelf, mijn familie … stel dat we ook slachtoffers waren van die waanzin. Ik denk aan mijn ouders als hulpeloze oude mensen, ook de ouderen werden meegenomen. Ik denk aan de kinderen, kleinkinderen. Het is niet voor te stellen en toch zijn er miljoenen die weg moeten gaan. Mensen die recht hadden op een leven, nu vastgelegd in de ‘Universele verklaring van de rechten van de mens’.

Ik mag niet denken aan de huidige oorlogslanden. Hoeveel monumenten zullen nog moeten worden opgericht voor de mensheid een beetje rust vindt?

Geven en schenken, delen en verdelen

Marc Verminck & Johan Van Looveren (red.)

Een ‘geschenk’ van een boek. Onder een smalle wikkel met de namen van de medewerkers, komt een omslag te voorschijn die je automatisch voorzichtig streelt. De geur van de drukinkt bevestigt het nieuw-zijn van het boek. Binnenin mooie kwaliteit maar net niet glanzend papier, dat aanmaant om heel voorzichtig de pagina’s om te slaan zodat met een nauwelijks hoorbaar zuchtje het ene blad op het andere valt. Er is ruimte voorzien voor de bedrukking: de bladspiegel laat de letters rustig hun woorden vormen, geeft tijd om te ademen, om te savoureren wat aangeboden wordt. Een boek dat al je zintuigen aanspreekt.

Eerst wil je even kennis maken met het boek als geheel. Naast het prachtige drukwerk, wat je dan later als tekst zal lezen, ontdek je ook afbeeldingen van heel goede kwaliteit; een Facebook discussie wordt afgeprint of met witte letters op een zwarte achtergrond en schuin lopende marges wordt een toon gezet die aanduidt dat je hier toch iets speciaals in handen hebt. Heel het boek nodigt tot aandachtig lezen: wat hier zo mooi vorm krijgt moet toch de moeite waard zijn.

Generositeit… kan dat de hedendaagse mens nog aanspreken? Auteurs van verschillend pluimage (filosofen, psychoanalytici, kunstenaars, letterkundigen …) werden gevraagd om met dit begrip aan de slag te gaan. Hoe kunnen zij, vanuit hun eigen vertrouwde, doordachte, ervaringsgerichte invalshoek iets over dit begrip zeggen?

En dan blijkt de taal precies te klein om de wereld van generositeit aan te bieden. Je hebt de benaderingen die de generositeit plaatsen in de culturele en sociale context waarin de samenleving dit begrip bedacht. De Grieken, met hun opvattingen over mens-zijn en samenleven hadden duidelijk een ander begrip over generositeit dan de gelovigen van de monotheïstische godsdiensten. Dan komt er een essay te voorschijn dat het heeft over het ‘giftige’ schenken… en wat met het testamentaire schenken? Zo krijgt ridderlijkheid een erg vreemde betekenis: na de plundering, het veroverde ‘ridderlijk’ weggeven, zonder zichzelf te verrijken. En heeft generositeit een eenduidige betekenis of moeten we op zoek naar de mogelijke betekenissen en daardoor dit begrip met de nodige nuances benaderen? Heeft generositeit iets met kunst te maken en waar kunnen we dat terugvinden?

Het is geen boek om in één avond uit te lezen. Het best leg je het op een plaats waar je het af en toe ter hand kan nemen om essay na essay tot je te laten doordringen. Er zitten wel essays bij die niet zo direct toegankelijk zijn voor iemand die niet in een bepaald vakgebied gespecialiseerd is. Wie is vertrouwd met de ‘leegte’ van Lacan? Moet je dan niet wat meer over deze psychoanalyticus en zijn visie vernomen hebben? Dan heb je wellicht de neiging om het boek meteen in de boekenkast te plaatsen bij de mooie uitgaven. Niet doen: andere essays nodigen de lezer uit om na te denken, zich in te leven in wat de schrijver probeert uit te leggen, hoewel me soms het gevoel bekruipt dat de woorden een wereld oproepen die niet meer buiten dit woordenbestand geraakt, teveel vakjargon, teveel begrippen met specifieke betekenissen, ver weg van de realiteit van de gewone mens, waardoor ik me de vraag stel: voor wie is dit boek bestemd?

Als mooi geschenkboek vind ik het heerlijk! Wat de inhoud betreft heb ik een dubbel gevoel. Sommige essays hebben me enorm aangesproken, andere zijn van zo’n ‘ingesloten’ niveau dat ik niet zou weten aan wie ik dit boek cadeau zou willen doen als ik het louter om de inhoud ‘genereus’ zou willen weggeven, ook al zouden de ontvangers geschoolde lezers (m/v) zijn.

Het is een mooi uitgegeven boek, heel aantrekkelijk om in handen te hebben, maar het geeft de indruk dat sommige essays niet nagelezen zijn, want vaak stoot ik op fouten die maar best vermeden werden. Op p.40 haalt men de (vertaalde ) tekst van Fénelon aan, maar omdat het woordje ‘dan’ vervangen werd door ‘dat’ is het goed dat onderaan de oorspronkelijke tekst wordt weergegeven, zodat men de zin zelf kan vertalen: ‘Er is geen bitterder penitentie dat (moet zijn: dan) die toestand van louter geloof zonder enige tastbare grond. Dan stop je plots met lezen omdat je gehinderd wordt door een zin die geen Nederlands meer is. Als liefdeseis gesplitst wordt en er komt liefde- en seis (p. 41) te voorschijn is het even nadenken waarover het gaat. Zo gaan er een aantal (kleine) fouten schuil onder de zo verzorgde uitgave, en dat is wel jammer.

Toch kan ik het boek aanraden voor mensen die graag wat grondiger nadenken over het begrip ‘generositeit’. Gewoon proberen over de foutjes heen te lezen en genieten van wat aangeboden wordt.

Toen ik even langs liep in Polare (vroeger De Slegte) in afwachting dat mijn autobus zou komen, ontdekte ik in de afdeling geschiedenis het boek ‘De eeuw van mijn vader’ van Geert Mak. Omdat ik al verschillende boeken van Mak gelezen had kon ik niet weerstaan om dit boek uit het rek te halen en mee te nemen naar huis.

Het is een hele leesbelevenis geworden. Aan de hand van de biografie van zijn vader (geboren 1899) laat Mak ons kennis maken met de geschiedenis van de twintigste eeuw, maar dan van uit Nederlandse ogen … hoewel, die Nederlandse inslag is beperkt. Mak schetst de context van de twintigste eeuw en plaatst daarin de concrete ervaringen van zijn vader en de verdere familie. Om die ervaringen te beschrijven beschikt Mak over een uitgebreide briefwisseling van de familie. Toen zijn vader naar Nederlands-Indië vertrok als gereformeerde dominee werd het contact met de familie door brieven onderhouden. En ze schreven elkaar vaak. Ook interviewde Mak familie en vrienden die de familie kenden, zocht hij in krantenarchieven naar wat er op een bepaalde dag gebeurde, tot zelfs het weer. Zo geeft het individuele beleven een eigen kleur aan de (wereld)geschiedenis.

Vaak heeft het boek me erg aangegrepen … Geert Mak is een nakomertje in een gezin dat reeds  zeven kinderen omvatte, geboren in 1946 (vier jaar jonger dan ik). Zijn vader is 13 jaar ouder dan mijn vader. De tijd die hij beschrijft is ook voor ons, de ouderen,  zeer herkenbaar. Wij kennen wel geen  ‘gereformeerden’, maar de verzuiling is ook niet aan ons voorbijgegaan. Doet de gestrengheid van de gereformeerden (en anderen) ons nu naar adem happen … het Roomse was in die periode ook geen snoepje.

De opkomst en groei van fascisme en nazisme krijgen natuurlijk aandacht: maar ook hoe moeizaam het was om zich daar een mening over te vormen. Als antwoord op bepaalde noden spraken beide ideologieën de mensen aan … Tot Hitler de wereld in brand stak en zijn waanzin escaleerde in de totale vernietiging.

Stilaan zien we dan de hedendaagse wereld ontstaan en komt onze eigen geschiedenis aan bod.

Voortdurend vergelijk ik ‘toen’ in Nederland en hier bij ons. Voor mij waren er vaak punten van overeenkomst. Zo trouwt Mak’s vader, afkomstig uit een kleine zelfstandige onderneming die zeilen maakt,  met een meisje van een ‘hogere’ stand. Mijn vader, opgegroeid in een arbeidersgezin, trouwde mijn moeder die afstamde van ‘rijke polderboeren’. Die spanning heb ik altijd aanwezig geweten: het vaak brute macho-gedrag van de broers van mijn vader tegenover een wereld van mensen die over geld beschikten en gewoon waren ‘baas’ te zijn.

De jaren ’68 en de nasleep ervan, de ‘pil’ die de vrouw emancipeerde, de ontkerkelijking …

Is er zoveel veranderd sinds 1899? De democratie heeft hier wortel geschoten, we doen meer dan ‘overleven’, kennen een ongeëvenaarde luxe, maar toch blijft men oorlog voeren, mensen en hun omgeving vernietigen. Zullen we het ooit leren om vreedzaam met elkaar om te gaan?

Het is een hartverwarmend boek. Je ziet hoe concrete mensen hun tijd beleefden. Mijn kinderen kunnen zich nauwelijks meer voorstellen hoe men leefde zonder elektriciteit of gas, water uit de (soms gezamenlijke) pomp, zonder telefoon … en vooral zonder tv. Toch was er in die tijd ook warmte en menselijkheid aanwezig, hielp men elkaar, was er vakmanschap dat doorgegeven werd van vader op zoon. En de winters? Die waren veel kouder dan nu … of niet?

Met Tremartre is het leuk om een ‘bezigheid’ te hebben die samenhangt met wat je aanbiedt. Daarom wil ik uitproberen of ik nog iets kan tekenen naar foto. Want abstract werken vraagt teveel concentratie om daar op een kunstmarkt mee bezig te zijn. Ik moet eerder iets vinden dat weinig concentratie vraagt en waarbij alleen wat technische kundigheid vereist is.

Daarom deze tekening van een foto in een woud. Niet dat het op de foto lijkt die ik als basis gebruikte: ik voeg elementen samen en laat andere verdwijnen, ik speel gewoon met wat ik aangeboden krijg en gebruik de foto voornamelijk als inspiratiebron.

Zo zal ik het ook doen op Tremartre. Maar denkelijk met potlood: dat vraagt geen speciale plaats om een inktpot te zetten of pen neer te leggen en je kan de tekening elk moment terzijde leggen zonder te moeten uitkijken voor vegen. De vraag is natuurlijk of er tijd gaat zijn om iets te maken. We gaan met vier kramen naast elkaar staan van collega’s uit de avondklas schilderen. Na twee maanden vakantie is er heel wat bij te praten.