Het weer van de dag VOLKSHEILGE - OUDE VOLKSGEBRUIKEN-
08-02-2006
Kinderspelen in februari uit lang vervlogen jaren !
Hoe het vroeger, nu heeeel lang geleden was : Terwijl in februari de dooi was ingetreden vonden de kinderen hun genoegen niet meer op straat; de sneeuw was immers gesmolten, en het ijs was verdwenen. Dan maar in huis en rond de tafel en daar speelden ze dan meest met de loto, het ganzenspel of de kaarten. Wanneer de kaarten van het lotospel, in sommige streken ook wel eens kienespel genaamd, verdeeld zijn, werden de lotjes uit een zak getrokken en afgeroepen. Diegene die als eerste zijn kaart vol had was de winnaar. Doorgaans werd het afroepen van de nummers vergezeld van een tegenroep. En de meest bekende waren : Bij het nummertje 1 - soldaatje of fluitje. Bij nummer 3 - kattekop, bij nummer 5 - oud wijf, bij nummer 6 - fles, bij nummer 7 - kapmes, bij nummer 8 - wacht, bij nummer 9 - bossen, bij nummer 10 - groot hol, bij nummer 11 - pastoorsbenen, bij nummer 12 - apostelen, bij nummer 13 - judas, bij nummer 15 - disiplien, bij nummer 17 - soldaat en kapmes, bij nummer 19 - schaapherder, bij nummer 22 - twee goelekens, bij nummer 25 - half frankske, bij nummer 27 - flessen wijn, bij nummer 29 - sigarenbakken, bij nummer 30 - judaspenningen, bij nummer 33 - Jezusjaren, bij nummer 44 schoon meisjes, bij nummer 45 - goed negen, bij nummer 50 - nen frank, bij nummer 55 - schone jongens, bij nummer 61 - alle kanten, bij nummer 69 - alle kanten gelijk, bij nummer 72 - discipelen, bij nummer 77 - kapmes of sikkels, bij nummer 88 - klein appelkens, bij nummer 90 - grootvader. Bij het ganzenspel, dat sedert verschillende jaren van uitzicht veranderde en soms de politieke gebeurtenissen voorstelde, wierp iedere speler met twee teerlingen en telde het geworpen getal tot aan de plaats die hem toekwam. Sommige plaatsen waar de gans voor- of achteruit wees, bracht de speler ganske vooruit of achteruit. Men bleef zitten in de herberg, viel in de put of men kwam in 't gevang. Diegene die Pietje de dood trof moest het spel herbeginnen. Over het kaarten vertel ik deze maand nog wel, net trouwens als over de "loting". Morgen geef ik echter voorrang aan Sinte-Apollonia.
Inderdaad, de sprokkelmaand geeft ons hoop en dat zullen de weerspreuken ons in de komende dagen ook bewijzen. Vandaag geef ik er u al twee, en volgende vrijdag (10 februari) geef ik u een erg mooie en hoopvolle weerspreuk mee !
" Al is de sprokkel nog zo fel, ze geeft vijf schone dagen wel. "
En dan nog eentje in verband met het vriesweer :
" Na O.L.Vrouw Lichtmis (2 februari), betrouwt de vos het ijs niet meer ! "
De H. Chrysolius, in Armenië geboren, vergezelde de HH. Piattus en Quintinus in hunne zendelingstochten. Van Doornik kwamen ze het geloof verkondigen in Vlaanderen, waar hij te Vreleghem den marteldood stierf. De H. Eligius verhief zijn lichaam en hij wordt heden nog in de kerk van Comen(W-Vl.) vereerd tegen de koorts. Een deel der relieken berust te Brugge. Oude volkskalenders vertellen het verhaal van Chrysolius, die geen weerheilige is of was, maar wel een straffe kerel. De overlevering wil dat die man destijds zou onthoofd zijn, waarna hij zijn hoofd in eigen handen nam en er mee op stap ging, helemaal weer naar huis ! Dit verhaal heeft onze voorouders dermate geinspireerd, dat zij die volksheilige op den duur zijn gaan beschouwen als de schutpatroon tegen hoofdpijn. Van een straf verhaal gesproken !
De H. Dorothea stierf den marteldood te Cesarea in het jaar 314. De overlevering meldt dat een jonge rechter, Theophile, haar spottend vroeg hem enige vruchten en bloemen te bezorgen uit het Hemels Hof, waarvan zij altijd sprak. Bij hare dood kwam een Engel uit den Hemel met ene mand waarin geurige rozen en blozende appelen lagen. De jongeling bekeerde zich en stierf ook den marteldood. De H. Dorothea wordt daarom als beschermheilige gekozen door de Bloemkwekers, hoveniers en fruiteniers. Te Dendermonde(O-Vl.) placht men het beeld der heilige in de kerk te versieren " met sperren ende delen en een bloemhof in de kercke te maecken." Daarvoor zorgden de Rosiers of gilde der hoveniers en bloemenliefhebbers. Heden nog laten de bewoners van den S. Onolfsdijk eene plechtige mis zingen en vergaderen 's namiddags in eene herberg, waar gespeeld wordt met de kaarten, gezongen en gedronken op de voortdurende welvaart der vereeniging. Te Brussel werd in 1660 het broederschap der H. Dorothea gesticht in de Carmelietenkerk. Op 6 februari lag het altaar, haar toegewijd, gansch bedekt met natuurlijke en kunstmatige bloemen. De eerste planter der aardappelen in Vlaanderen, Antoon Verhulst, was lid der H. Dorotheagilde te Brugge.
De H. Agatha werd om het behoud harer maagdelijke zuiverheid gefolterd door hare beulen : de borsten werden met gloeiende ijzers verbrand en afgesneden, maar de H. Petrus verscheen haar in de gevangenis en herstelde hare wonden. Daarom wordt ze bijzonderlijk aanroepen tegen borstkwalen. Zo vereert men haar te Landskouter(O-Vl.). De overlevering meldt dat een zekere Franse prinses, die aan den borstkanker leed, haar toevlucht nam tot de heilige en de kapel te Landskouter bezocht, alwaar deze van overouds vereerd werd. Zij genas en bouwde er eene kerk ter hare eere. Er is nu nog een grote begankenis den 5 februari en volgende dagen. Gans het jaar door komt men dienen tegen den kanker, borstkwalen, gezwellen en alle vrouwenziekten, ook tegen den brand in huis en schuur.
De H. Veronica was de Joodse vrouw, met name Serapia, die Jezus genaakte op Zijne lijdensweg en in wier doek het H. Aanschijn werd gedrukt. Men zegt dat ze de echtgenote was van Zacheus bij wien Jezus te Jericho verbleef. Zij is de patrones der schilders. Het wangeloof van vandaag : In Vlaanderen gelooft men dat het goed is heden de bomen te verplanten. Waar lazen we dit vandaag nog ? Morgen krijgen we Sinte - Agatha op bezoek en die doet dat ook weer met een gebruikelijke weerspreuk. Maar.....dat leest u morgen dan weer wel.
De H. Blasius, bisschop van Sabaste, werd onthoofd nadat hij verschillende folteringen had onderstaan (316) Deze heilige wordt in onze streken vereerd en gediend tegen allerlei kwalen : zijn naam alleen was genoeg om hem tegen winden, blaas- en maagpijnen te dienden; hij werd gegeeseld en ontveld, daarom dient men tegen de velziekten; omdat hij op het water wandelde is hij de patroon tegen de waterzucht; hij stierf samen met twee kinderen en zeven godvruchtige vrouwen, daarom wordt hij aanroepen tegen de kinderziekten; hij werd onthoofd, daarom gediend tegen de hoofdpijn. Op zijn feestdag wijdt men kaarsen tegen de keelziekten, omdat hij een kind genas dat een visgraat had in ingezwolgen. men plaatst twee kaarsen kruisgewijze onder de kin van den zieke en bidt : Door de voorspraak van den H. Blasius, bisschop en martelaar, bevrijde u God van keelziekte en alle andere kwalen, in den naam des Vaders, enz.
Vandaag zo zegt men, gaat de metsers hun een oog open. Uiteraard duidt dit gezegde op het lengen der dagen die dit vanaf heden gevoelig beginnen te doen ! En dan O.L.Vrouw Lichtmis : Reeds in de 4de eeuw werd deze feestdag met processie gevierd te Jeruzalem. Men wil nochtans dat dit feest in 544 te Constantinopel werd ingevoerd ter gelegenheid der pest die er duizende slachtoffers maakte. Volgens sommige schrijvers is dit feest het verkerstenen der heidense Lupercale, wanneer de heidenen met fakkels de straten doorliepen. Paus Gelagius stelde dan te Rome, in het jaar 494, het feest ter ere van Maria's zuivering in, evenals de processie met kaarsen die voor de goddelijke dienst gewijd waren. Niets beter dan het licht kon de woorden van de kerk aan het volk verklaren : Lumen ad revelationem gentium; het licht aan de volkeren gebracht door Maria die de Zaligmaker ter wereld bracht. In een verder "blok" vertel ik nog wat over de "gewijde kaars" Maar nu eerst plaats maken voor een erg mooie spreuk, en toepasselijk op vandaag. Het was vroeger, en misschien nu nog wel op sommige plaatsen, de gewoonte dat men vandaag "koekepanne" bakte. Vandaar dit :
" Geen vrouwke is zo arm, of ze maakt vandaag haar panneke warm. "
Lees eens hoe het vroeger was, nu heeeel lang gelden : De gewijde kaars wordt bij ons volk in eer gehouden ; geen huis of het bezit een gewijde kaars die bij verschillende omstandigheden ontstoken wordt : 1° Als iemand moet berecht worden of op sterven ligt, geeft men hem de brandende kaars in de handen, om het licht van het Geloof te bedieden dat de zieke of stervende verlichten moet. - 2° Als iemand gestorven is, eer men hem kist, laat men enige druppels van de brandende kaars in de kist vallen, alsook enige druppels wijwater. -3° Als het dondert, sproeit men gewijd water in huis en ontsteekt men de kaars, geheel het huisgezin leest het S. Jans Evangelie of de Huiszegen. - 4° De eerste dag dat men een nieuw huis betrekt, laat men enige druppels van de kaars in de vier hoeken vallen. - 5° De landman zal ook enige druppels ervan in het midden en op de vier hoeken van de hoop zaaigraan laten vallen vooraleer te zaaien. Sommige gebruiken zijn nochtans niet vrij te pleiten van wangeloof, zo b.v. het gebruik dat bestaat op Lichtmis de kaars te ontsteken gedurende de hoogmis en daarna enige druppels te laten vallen in water om te voorzeggen hoe de tarweoogst zal zijn, namelijk, wanneer die druppels op een vlasbloem gelijken zal hij goed zijn. Op deze dag vierden de Kaarsgieters hun mesdag. Vroeger, wanneer enkel kaarsen ter verlichting dienden gaven de kaarsverkopers ene versierde kaars aan hun klanten Nog Wangeloof : Te beginnen met de vader tot aan het kleinste kind dat haren heeft, branden ze de gewijde kaars tot aan de lokken; van paard tot kat gaan z' het een voor een branden.- De mensen die heden bleek zien, zullen gedurende het jaar sterven. Die tijd van vroeger toch !!!!!!
Deze maand kreeg een hele reeks namen mee waarvan de meest gebruikelijke toch DOOIMAAND is. - Verder nog SCHRIKKELMAAND - SLIJKMAAND - SPROKKELMAAND wat zuiveringsmaand betekend. - KOEKEMAAND - PANNENKOEKENMAAND en KLEIN of KORT MAANDEKE
Februari staat duidelijk in het teken van het ontluikende lenteleven en de lengende dagen ! Een eerste weerspreuk dan :
"Geeft sprokkelmaand de winter niet, hij is voor Pasen in 't verschiet. "
En dan nog nog een erg mooi spreukske of gedichtje :
DOOIMAAND Al krassen kraaien zwart en zwaar, de merel leert opnieuw zijn lied; weer bloeit en stuigt de hazelaar, de lente nadert, wanhoop niet.
" Ik heet Februarius naer Februs, Koud en vorst, en zoo der zonneschijn niet straelde op de korst, die ik op 't water maek : Ik zou den moed verliezen, mijn aert is streng, ik zou den Pot aen 't vuur bevriezen. "
Numa die deze maand bij den Roomschen kalender voegde deed ze, volgens sommigen, door reinigingsfeesten vieren. Onze voorouders behielden de beteekenis van dien naam wanner ze de maand Reinigingsmaand noemden. De meest vlaamsche namen zijn : Sprokel-,schrikkel-,blijde-,dooi-,korte-,lichtmismaand. De oude benaming Hornung = razernij, wijst op de baldadigheden die bij de heidenen in het begin der maand plaats grepen. De Saksen noemen ze Koekenmaand, zinspelend op het offer toen aan de Zon gebracht. Ook de oude Vlamingen spraken van Sellemaand : eene zeele is onder andere een gietkoeke, plattekoek, eene vla. Sellemaand beteekend pannekoekmaand. Thans nog worden er pannekoeken gebakken op Lichtmis. De reden waarom Februari maar 28 dagen telt, wordt ons aldus verklaard : Julius Caesar bracht de verandering aan den kalender en gaf de maanden 30 of 31 dagen, aan de maand Februari 29. Aan de zevende maand gaf hij er 31, en noemde ze naar zijn naam Julius. Keizer Augustus die zijn naam ook wilde hechten aan een maand, nam de achtste, doch vond er slechts 30 dagen. Hij voegde er een bij en ontnam deze aan Februari, die toch reeds onregelmatig was. Van toen telde het kort maandeke slechts 28 dagen. Tot slot nog een stukje wangeloof : Kinderen in Februari geboren blijven meestal klein.
Vandaag gaan we januari begraven en morgen wordt februari geboren. Het kort maandeke met een pak aan mooie weerspreuken, en.....we zetten weer een stap korter richting lente ! ! ! De laatste weerspreuken van deze maand dan :
" In januari veel regen en snee, doet bergen, dalen en bomen wee. "
Wat dat betreft zitten we dus erg goed want regen en snee hebben we bijna niet gezien deze maand.
" Als 't in de vorstmaand mistig is, wordt de lentemaand heel fris. "
Mistig was het helemaal niet, dus...op naar een mooie lentemaand. Ik durf nu al een mooie lente voorspellen, en....een erg mooie maand juli ! ! !
De H. Aldegondis, van Maubeuge(Fr.), zuster der H. Waldetrudis, muntte uit door hare zuiverheid. Ten einde aan de liefde van een ontuchtigen vorst te ontsnappen, stichtte zij eene abdij te Maubeuge en bekwam van God lichamelijke kwellingen : zij kreeg een afgrijselijke kanker die ze verduldig verdroeg en waaraan zij in 680 stierf. Te Zwevezele(W-Vl.), te Deurle en Mespelaere(O-Vl.), wordt de heilige gediend tegen den kanker. In deze laatste plaats bijzonderlijk wordt ze van heinde en verre vereerd. Op de beeldekens die men aanplakt ter gelegenheid der octaaf, leest men :
Alle die ghebreken van ruppen ofte zweren van cancker ofte vier, en hulpe begheeren, dat hy tot Mespelaer Ste Aldegonde groet, en zoecke deur dezelve genezinghe ende boet.
Te Zwevezele wordt de verheffing der relieken der heilige gevierd den derden Zondag van September. Zij wordt er gediend tegen de pest, kanker, koortsen, hoofdpijn, doovigheid, lamheid, zweerende borsten en alle zweerend vuur.
