Het weer van de dag VOLKSHEILGE - OUDE VOLKSGEBRUIKEN-
20-03-2006
De lentedag is kort nabij !
Inderdaad de lente staat voor de deur en hoe beleefde onze voorouders die dag ? En wat werd er niet allemaal verkondigd ? Ik probeer er u een korte schets van te geven. Vroege werd beweerd wanneer de wind uit het westen blies, dan zou men een zacht voorjaar krijgen. - Als de spinnewebben zich op de velden vertoonden, dan kwam er pest in de zomer. Als het in de lente met een koele morgen nevelachtig was, en er zich dauw vertoonde boven 't westen, dan zou het die dag regenen. Ging de zon op- of onder met zoele warmte en een duistere lucht, dan zou het regenen of donderen. En zou wisten ze vroeger voor bijna alles wel iets. Het volksvermaak in die tijd dan, dat spitste zich rond deze tijd van 't jaar vooral toe rond den doel of de wip. Het boogschieten vierde toen echt hoogtij. De schuttersgilden die meest in alle dorpen bestonden, hadden St. Sebastiaan of St. Joris tot patroon. Men schoot met een handboog of een kruisboog. Het doelschieten gebeurde in de lengte, naar een plaats waar men het middelpunt, wit of de roos moest treffen. Het wip of gaaichieten gebeurde in de hoogte naar vogels of gaaien, die op een lat gestoken waren. De middenvogel, oppergaai, stond op de spil, dan had je twee zijgaaien en daaronder nog een aantal grote en kleine vogels. Bij het prijsspel koos de overwinnaar, de koning, een koningin. De hovelingen, dat waren diegene die de zijgaaien troffen, een hofdame, en dan trok de stoet rond de gemeente om duchtig op de gezondheid der overwinnaars te drinken. Koning was men voor één jaar, en wie er driemaal de oppervogel schoot werd keizer. Meestal bestond de prijs uit teljoren waarin de eretekens : boog en pijl, alsook de naam van de maatsschappij en het jaartal gebakken waren. Boogschieten gebeurd nog altijd, zij dan wel met veel moderne bogen en meestal binnen. In mijn streek te Opdorp-Buggenhout wordt er nog wel naar een staande-wip geschoten. Daar leeft die oude traditie nog altijd voort.
20 Maart 2005 was een bewolkte dag zonder regen ! Om 15u14 steeg het kwik toen tot 15° terwijl de laagste temperatuur die dag om 7u10 genoteerd werd met 9,3° 20 Maart 2004 was een bewolkte dag met wind en regenbuien ! De maximum temperatuur bedroeg toen 12,7° om 11u30, en de minimum temperatuur bedroeg die dag 8,1° die om 4 uur 's ochtends genoteerd werd.
Inderdaad morgen krijgen we Sint-Benooi op bezoek en dan is alles afhankelijk van de wind zegt maar ! Vanaf morgen ZOU het betere weer er eindelijk kunnen aankomen indien.........
" Met zuiderwind op Sint - Benooi, valt het jaar in een goeie plooi. "
Nu maar duimen voor die zuiderwind want als dit niet zo is, dan staan we er echt niet zo best voor, lees eens......
" Op Sint - Benooi de wind uit 't noord, 't gaat zo zeven weken voort ! "
Met andere woorden :
" Wind uit noord op Sinte - Benuut, ge zijt voor zeven weken gekluut. "
En "gekluut" zijn we nu toch al lang genoeg dacht ik, u gedacht?
Deze feestdag van de heilige voedstervader van Christus wordt in het kerkelijk officie gevierd op 19 maart, en de woensdag na de 2de zondag na Pasen, met de bijzondere titel van de Plechtigheid van de H. Jozef, Patroon van de kerk. Het was de orde van de H. Franciscus die de eredienst eerst verspreidde, later waren de Jezuïten en Carmelieten de grote voortplanters, later nog ijverden de Redemptoristen er voor. De H. Jozef is patroon van België sedert 1679. Hij is tot de beschermer van de H. Kerk uitgeroepen op 8 december 1870. In Elene(O-Vl.) was er een grote begankenis tegen de kwade dromen, zinspelende op de dromen van Jozef, wanneer hem het wonder moederschap van Maria en het gebod van vluchten naar Egypte bekend gemaakt werden. Te Tielrode(O-Vl.) bestaat(bestond?) een ommegang van de VII statiën der Droefheden en Vreugden van de Heilige. Het moet niemand verwonderen dat de H. Jozef als patroon van de timmerlieden gekozen werd, zij vierden hun mesdag met grote maaltijden, zang en spel. Ter ere van de H. Jozef worden (werden?) de zeven Zondagen of Woensdagen die zijn feestdag voorafgaan, gevierd. Morgen vertel ik u over de "lentedag" en het volksvermaak uit lang vervlogen tijden. Tot morgen dan ?
Hoe was het weer vandaag, nu precies 1 jaar geleden ?
19 Maart 2005 was een bewolkte dag zonder zon ! Het kwik steeg toen tot 15,4° om 16u11. De koudste temperatuur van die dag werd om 3u36 opgetekend met 5,1° 19 Maart 2004 was eveneens een bewolkte dag met in de namiddag zelfs regen. De maximum temperatuur bedroeg toen 13,9° om 12u45. De minimum temperatuur werd toen om 6u20 opgetekend en die bedroeg 7,9°
Dat het niet alleen dit jaar te koud is voor de tijd van 't jaar, bewijst ons de weerspreuk voor morgen. Ook in de tijd van onze voorouders was dit meermaals het geval, leest u maar :
" Op Sint - Jonas komt dikwijls nog vuur van pas. "
Morgen geef ik u de weerspreuk die a.s. dinsdag van toepassing is, en ik kan u nu al vertellen dat die weer enig gevaar inhoud. Zeker komen lezen dus ! ! !
18 Maart 2005 begon bewolkt maar in de namiddag werd het echt zonnig. De temperatuur liep op tot 15,6° opgetekend om 16u55. De minimum temperatuur bedroeg toen 7,7° en dat werd om 1u57 genoteerd. 18 Maart 2004 was een bewolkte dag met heel eventjes wat lichte regen. De maximum temperatuur bedroeg toen 16,2° om 17u20) en de minimum temperatuur die dag bedroeg 4,9° om 4u30. Helaas blijven we daar vandaag ook weer ver onder en halen we slechts met moeite de minimum temperaturen van de twee vorige jaren ! ! !
Inderdaad morgen is het al Sint-Jozef, en alle volkskalenders verkondigen het, het is de enige echte "vaderdag" ! ! ! Maar Sint - Jozef is ook erg belangrijk voor het weer van de rest van 't jaar ! Laat ons hopen dat het morgen een mooie heldere dag is want, zo zeggen de weerspreuken :
" Is 't helder op Sint - Jozefsdag, een goed jaar men verwachten mag. "
Een andere weerspreuk komt dit alleen maar bevestigen :
" Sint - Jozef schoon en goed, een vruchtbaar jaar verhopen doet. "
En Sint - Jozef ter hulp roepen is ook niet slecht :
" Sint - Jozef sta ons bij, of de winter gaat niet voorbij. "
Een hint uit vroeger jaren naar de huisvrouwen toe :
" De grote was te droge hangen op Sint-Jozefdag, 't is dan toch altijd schoon weer. "
En hopelijk is dat morgen ook het geval, het zou alvast heel veel kunnen betekenen voor de rest van 't jaar ! ! ! Maandag dan komt Sint-Joachim op bezoek en wat die te betekenen heeft, wel dat leest u morgen dan wel.
Gisteren zei ik u dat we nog even naar Gent zouden gaan, en dat doen we ook. In Gent begon die tijd de grote foor. In den beginne was die foor een handelstentoonstelling waar vreemdelingen uit de verste streken op af kwamen. De Graven van Vlaanderen en de Hertogen regelden de handelsbetrekkingen en brachten er alle luister bij. Te beginnen vanaf de 16de eeuw kwamen dan de vermakelijkheden nevens de uitstalling van de kramers. Kunstenmakers sloegen er hun tenten op, men zag er goochelaars, liedjeszangers, grappenmakers en kwakzalvers; Vandaag zijn de foren lang niet meer zoals weleer. Dierentemmers en worstelaars hadden hun tent opgeslagen naast de cinema's en carrousels-salons. Vroeger zag men de molens nog door mensenhanden voortgestoken, of door een schimmel in beweging gebracht. De Kunstenmakerstenten van Spriet en Van Caneghem waren in gans het Vlaamse land gekend, men zag er meer van buiten dan van binnen. De tenten van de goochelaars Grandsart en Courtois, de marionnetten van Holden en Morieux, het Pier-Jan-Klaasspel, waren altijd tot in de "nok" gevuld. De kramen met wafels, smoutbollen en oliekoeken deden gouden zaken. Iedereen trok zelfs de kleinste barakken binnen waar men een verken met twee koppen, een kalf met vijf poten of Prinses Pauline tentoon stelde. De draaikramen, de "drie bollen voor nen kluit" en de "masakre des inocents" waren voor de gelukszoekers en behendigen. Men verliet de foor niet zonder zijn portret te laten trekken, bijzonderlijk in groep, gezeten in een schuit, een oorlogschip of in de "mande" van een ballon. Dat was de foor in de goede oude tijd waar mijn grootmoeder zaliger mij zo vaak heeft over verteld. Wat mijn verhaal over de vasten betreft, is het nu weer eventjes wachten tot passiezondag er gaat aankomen, kwestie van alles zo'n beetje op zijn tijd te brengen.
17 Maart 2005 was een mooie lentedag, ook al moest men toen tot de middag op de zon wachten. Het enige negatieve aan die dag was de nogal felle wind. Maar niettemin steeg het kwik om 14u46 tot 17,1 graden. De minimum temperatuur werd om 9u12 gemeten en die bedroeg 12,1 graden wat nog altijd een stuk warme was, dan onze huidige dagtemperatuur !!! Kijken we dan ook nog even naar 17 maart 2004 ! Dat was een schitterende lentedag met een maximum temperatuur van 22,5 graden, opgetekend om 14u50. De minimum temperatuur bedroeg toen 5,4 graden en die werd gemeten om 4u45. Als we deze temperaturen zien, ja dan is dit echt om van te watertanden. Mogelijk brengt het laatste kwartier ons nog een gunstige verandering, en dat komt er op 22 maart aan.
In feiten komt Sinte - Gertruid ons net vertellen wat Louisa ons drie dagen geleden al zei. Alleen is de kans zeer groot dat dit vandaag geen waargheid zal worden. Andere jaren nochtans wel, dat krijg je na dit berichtje wel te zien.
" Op Sinte-Gertruid, komt de warmte de grond uit. "
Ik vrees dat we daar vandaag niet veel gaan van voelen !
Wat men vroeger ook nog voor waarheid hield : Indien het heden volle maan zou zijn, dan zou de oogst lukken. Erwten vandaag gezaaid, zouden goed opkomen. Of je dit geloofd of niet, het is vandaag ook geen volle maand, dus.....vergeet dit maar !
Eergisteren hebben we gezien hoe men de zomer ging inhalen. In het Oost-Vlaamse Aspelare maakte de jongens vroeger een grote bussel stro gereed met meningvuldige banden omwonden. Die bussel werd dan aan een lange stok gehecht en in brand gestoken. Het jong volkje liep dan met die walmen op boomgaarden en beemden, en hield zo een ongeordende fakkeltocht zeg maar, zingende : Walmen, walmenbrand, zeven zakken op 't dagwand. 's Avonds dan, na het branden van de walm, werd er dikwijls een glas jenever gebrand en gedronken. De oorsprong dan dit gebruik was heidens, namelijk een overblijfsel van de lentefeesten en -offers, ten ware, zegt dhr De Potter, de eerste christenen van de streek erbij bediedden het heidendom te willen verbranden onder de gedaante van een strooiwalm. Te Rollegem in W-Vlaanderen had de Kraekebolling plaats. Daar werden twee koekenbroden gebakken, twee wagenwielen gelijk, in het midden zat een kroon. Wanneer de twee broden gebold waren, werd een van de kronen aan de pastoor, en d' andere aan de burgemeester geschonken. De broden werden gesneden en in zoveel delen verdeeld als er kampers waren. Ieder kreeg zijn deel, doch wie geklopt was moest tot prijs zijn deel, zijnde 25 eieren geven, zoniet een frank betalen. Dat was in 1850 de prijs van de eieren ! De overwinnaars dan, die moesten op hun beurt de koekenbroden voor het volgend jaar laten bakken. In Kontich bij Antwerpen en ook in de Kempen mochten de verliefden slechts driemaal elkaar bezoeken gedurende gans de vasten. Men noemde dit op vastenavond : zijn lief in 't zout leggen, op halfvasten : zijn lief eens omkeren, en op Pasen : zijn lief uit het zout halen. Daarop volgde dan vaak het huwelijk. Morgen ga ik tot slot nog eens naar Gent en daarna zit mijn vertelling van Halfvasten uit lang vervlogen jaren er op !
Vandaag geef ik u nog eens het weer van de jongste vier jaren mee, gewoon maar om aan te tonen dat weerspreuken wel eens hun gelijk kunnen halen ! Zei de weerspreuk eergisteren niet dat de warmte uit de grond zou komen ??? Het weer op 16 maart 2002 : Dat was een zeer zonnige en mooie dag, en het kwik steeg toen tot 18° ! ! ! Het weer op 16 maart 2003 : Ook dat was een zonnige dag maar een Oostenwind zorgde er voor dat het niet warmer werd dan 11° Het weer op 16 maart 2004 : Dat was een erg mooie lentedag en het kwik steeg toen tot 17,6° ! ! ! Het weer op 16 maart 2005 : Verleden jaar dus, was dat een uitgelezen mooie lentedag waar het kwik om 15 u 16 gestegen was tot 21,2° ! ! ! De minimum temperatuur bedroeg toen 8,7° om 7u12' Bekijk dan de temperaturen van de vorige dagen, en dan zult u het graag met mij eens zijn, dat de warme deze tijd inderdaad uit de grond komt. Geloof mij, de lente is nooit zo kort bij geweest als nu ! ! !
Vandaag geen weerheilige, maar toch een weerspreuk
Vandaag moeten we het stellen zonder weerheilige maar geen nood, aan weerspreuken ontbreekt het mij lang nog niet. En in feiten zouden we deze maand niet te veel eisend moge zijn want zegt er een weerspreuk :
" Als maart is zacht in wil, verwacht men een koude april. "
En geef toe, wie zou er nu gediend zijn met een slechte en koude maand april ?
Vroeger, nu heel lang geleden was het de gewoonte dat de boeren het meest verhuisde rond half maart en dat ging toen altijd gepaard met feestelijkheden, bijzonder in onze Kempen. De boerenjongens uit de buurt kleden zich toen als clowns of als middeleeuwse ruiters en leiden de stoet van de verhuis. Het was een hele stoet, geheel de inboedel was geladen op de karren van de geburen, daarna kwam dan de huifkar die versierd was met bloemen en groen, waarop een plakkaat met allerlei vieze figuren was vastgehecht. In de huifkar zat de boerin met de kinderen, dan volgde het vee bewaakt(?) door de boerenmeiden en knechten die, arm aan arm dansend en springend zongen. De huifkar was doorgaans gekroond door de jonge meisjes van de naaste gebuur waar men ging wonen. Werd dit niet gedaan, dan was het een affront, de nieuwe geburen waren dan niet welgekomen. Het meest gezongen liedje klonk als volgt : Leve onze boer en hij mag er wezen, leve onze boer, en hij mag er zijn, hij wordt bemind, hij wordt bemind, hij wordt geprezen, hij wordt geprezen en bemind. Lang zal hij leven, leven zal hij lang, lang zal hij leven in gloria, den hemel zal hij erven in gloria(bis). Gebeurde de verhuizing naar een ander dorp, dan werd er halt gehouden aan de eerste herberg van het nieuw dorp. Iedereen dronk er een pint, de meisjes ene voor twee. Zij zongen maar altijd voort. Aan de laatste herberg die het dichtst bij de nieuwe woonst gelegen was, werd er nog een pint gedronken. Bij de aankomst leidde de mannen de paarden op stal en de meisjes gingen naar de huifkar en zeiden : Stap maar af, bazinne. Wanneer de pachtes afkwam, stak men de hand uit, wat ze noemde de schoenen vijgen; de pachtes taste in haar zak en gaf een fooi aan de meisjes. Er werd nog eens gezonden en allen gingen ze dan rond de pachter en de pachtes staan, en dansten in 't rond, het jonge volk trok dan naar de herberg om er op 's pachters kap te gaan drinken. Veertien dagen later had er dan een koffiefeest plaats voor de meisjes van het gehucht : krentenbrood en rijstpap, bij de boerin. De mannen werden genodigd in de herberg en ze wensten de pachter veel geluk In Limburg werd de nieuwe woonst door de jonge dochters uit de nieuwe buurt van onder tot boven gekuisd. Wanneer de nieuwe bewoners dan aankwamen, werd de bazin een versierde bezem aangeboden met de volgende toespraak : Vrouw, kom bennen, we hopen dat g'er u zult gewennen, we hopen dat g'er zult zijn kontent, aanveerd dit klein present. Daarna werd de vrouw dan het huis rond geleid om het in ogenschouw te nemen. Waar is toch die tijd naartoe ? Morgen vertel ik dan weer verder over Halfvasten, tot dan ?
Zoals beloofd geef ik vandaag en ook morgen nog uitzonderlijk het weer vanaf 2002, gewoon om aan te tonen dat weerspreuken wel eens hun gelijk kunnen halen ! 15 maart in 2002 was een bewolkte dag met buien van lichte sneeuw, het was niet warmer dan 6 graden. 15 maart 2003 was een mooie zonnige dag maar wel met een schrale Noord-Oostenwind en het kwik steeg tot nauwelijks 8 graden. 15 maart 2004 was een mooie droge dag met een lichte bewolking en het kwik haalde toen 14 graden. 15 maart 2005 was een erg zonnige dag, een eerste lente dag in feiten met 13,7° als maximum, en met 1,1° als minimum MAAR......Morgen zal je wel versteld staan, meer kan ik vandaag nog niet verklappen, zeker komen kijken dus ! ! !
We zijn eindelijk aangekomen bij half maart, nu maar hopen dat de weerspreuken hun gelijk halen want die laten niets dan goed verhopen. Half maart betekend ook zowat het keerpunt tussen de winter en de lente. Normaal gezien zou de grootste kou nu moeten voorbij zijn, een ding is zeker, de lente kan nooit meer ver af zijn ! ! !
" Half maart, vuur en licht uit den haard."
Of anders gezegd :
" Half meert, het spinnewiel uit den heerd. "
Vroeger keken de boeren rond deze tijd ook belangstellend uit naar de koekoek. En hoorde ze hem dan, ook al zagen ze hem niet, waren ze ook al content want de koekoek is immers de voorbode van mooi weer. Vandaar volgende spreuk :
" Een koekoeksroep ter helft van meert, is voor de boer een daalder weerd. "
Hoe dan ook, we staan er vandaag veel beter voor, dan verleden jaar in november !
Over de oorsprong van de Graaf van halfvasten kon u gisteren alles lezen, vandaag vertel ik u dan wat over de gebruiken op deze dag, in lang vervlogen tijden. In Antwerpen bijvoorbeeld stelde de pasteibakkers toen mensengrote graven en gravinnen tentoon in hun uitstalraam. Zoals dit nu op de dag van Sinterklaas hier de gewoonte is, plaatste de kinderen vroeger hun holleblok met wortelen en haver erin, aan de haard, want.... de Graaf reed immers te paard. In Frans-Vlaanderen was het dan weer de gewoonte dat het stadsbestuur appelsienen en citroenen uitdeelde aan de burgers, terwijl er aan de ingang van de markten, noten te grabbelen werden geworpen. De Halfvasten zondag werd vroeger Rozenzondag genoemd omdat de Paus van Rome die dag de gouden roos wijde. De Gouden Roos, zinnebeeld van Christus, werd als ereblijk aan hoge personen, landen en steden gezonden en zinnebeelden de deugden, welke de overheid moest bezitten. Men pleegde in sommige streken van ons land, in de kerk bij de H. Mis, rooskleurige gewaden te bezigen. Het volk vierde Laetare (midvasten) op zijn manier. Er werden twee mannen gemaakt van stro, de ene "winter" genaamd, droeg men tot buiten de grens van de parochie of dorp en daar werd die dan verbrand, versmoord of gehangen. Dan ging men naar een bos en men kleedde de tweede, soms zelfs een levende man, met lover en linten, en men bracht hem stoetsgewijs naar het dorp. Dat heette men toen : de zomer inhalen, de zomergraaf of graaf van halfvasten. Morgen vertel ik wat over de oude gebruiken op half maart Overmorgen ga ik dan weer verder met de gebruiken op Halfvasten.
14 Maart 2005 was een een bewolkte dag zonder neerslag. Als maximum temperatuur noteerde men toen om 15u21 - 9,1°. Om 3u18 's nachts daalde het kwik toen tot 1,1° 14 maart 2004 was een mooie droge dag en toen steeg het kwik tot 13,7° om 14u15 Het koudste punt van die dag was er om 6u10 op de morgen met 6,2° Omdat het morgen een iets of wat belangrijke dag is, in de "wereld van de weerspreuken" dan, geef ik u uitzonderlijk de temperatuur vanaf 2002. Dit om een duidelijk vergelijk te maken met dit jaar.
Morgen vereren men Louisa van Marillac en ook rond haar naamfeest is er een weerspreuk ontstaan en welke !!!!!!
" Op het feest van Louisa komt de warmte uit de grond. "
Als dat geen goed nieuws is ! Nu wordt dat ook nog gezegd, en dat zal u ook lezen, op het naamfeest van Sinte - Geertruid en dat is dan maar pas op 17 maart e.k. Maar we zouden eindelijk nu toch naar beter en vooral naar warmer weer gaan overschakelen, en wie van ons zit daar niet op te wachten ?
