Het gebeurt natuurlijk dat oma helemaal geen zin heeft om de straat op te lopen of dat haar reuma wat moeilijk doet, maar dat hoeft helemaal geen reden te zijn om over haar Mechelen te zwijgen. Opa zegt dat om haar te doen zwijgen er ne plekker op haren bebber moet geplakt worden. Deze keer had ze het over Op-Sinjoorken. In iedere Mechelse stoet is hij present, hij wordt dan met een groot doek de lucht in gekatapulteerd, om daarna heel vakkundig terug te worden opgevangen. Onze pa wist zelfs te vertellen dat er toen een liedje werd bij gezongen :
Vier mannen met vier mutsen die kwamen aangegaan Zij vroegen om te rusten, aan ‘t Schilleken bleven zij staan sa gelijk,sa gelijk en laat hem toch niet vallen met zijnen neus in ‘t slijk ai-een, ai-twee, ai–drij
In 1647 was er voor het eerst sprake van Op-Signoorke, het was naar verluidt houtsnijder Valenteyn van Lanscroone die de creatie voor zijn rekening nam. Het borelingske was 1.00 meter groot. Een flink bazeke voor zijn leeftijd, vond onze pa. Valenteyn noemde hem “Sotscop” later werd het “Vuilen Bras, “Vuilen Bruid”, Vuilen Bruidegom (ontrouwe echtgenoot) maar vanaf 1775 stond hij bij de Mechelaars bekend als Op-Signoorke. Voor de stoeten kwam er altijd veel volk naar Mechelen afgezakt en dat was ook zo op 4 of 7 (ik wil het kwijt zijn) juli 1775 en de feiten speelden zich af in de Sint Katelijnestraat. Juist in het smalste gedeelte van de straat vloog hij de lucht in. De mannen die daarvoor moesten zorgen hadden waarschijnlijk een glaasje teveel op of hadden slecht gemikt, het resultaat was dat de Sotscop naast het laken in de richting van het hoofd van een zekere Jacobus De Leeuw uit Antwerpen ging terechtkomen die tussen de bezoekers stond. De geschiedenis vertelt dat die brave man zich juist een nieuwe hoed had aangeschaft en dat hij zijn hoofd en zijn hoed, volgens zijn zeggen, wou beschermen door met beide armen de pop af te weren. De mensen die in zijn buurt stonden dachten dat hij hun Op-Signoorke wou vastgrijpen en stelen. Het gevolg was dat onze Jacobus van de Mechelaars een dikke rammeling kreeg. Hij wist echter te ontsnappen, en keerde vol bloed aan hoofd en voeten en zonder hoed en stok naar Antwerpen terug. Daar hij onschuldig was en met de beste bedoeling had gehandeld stuurde hij op 29 augustus nen vlammende protestbrief aan de stadsmagistraat waarin hij zijn onschuld uitschreeuwde. Van dan af werd de “Vuilen Bras” Op-Signoorke genoemd wat een toespeling was op de spotnaam van de Antwerpenaars die Signoren werden genoemd. En hebben ze hem geloofd oma ? Daar weet ik niks van en waar hoed en stok gebleven zijn is ook een raadsel. Onze pa wist nog te vertellen dat Op-Signoorke nu in het Mechels stadsmuseum, het Hof Van Busleyden verblijft in een houten koffer met zware ijzers beslagen. Hij wordt nu zo zwaar bewaakt omdat zijn rust tweemaal werd verstoord. De eerste keer was er de roof door Antwerpse studenten op 14 december 1949 , zij beweerden dat de smijtpop hen toekwam, alhoewel de archieven bewezen dat hij van Mechelse oorsprong was.
Maar na wat heen en weer geschrijf tussen Antoon Spinoy en Lode Craeybeckx, de respectievelijke burgemeesters van Mechelen en Antwerpen werd Op-Signoorke op 7 januari 1950 opnieuw feestelijk ingehaald te Mechelen. De tweede diefstal dateert van 14 augustus 1971 maar werd enkele dagen nadien reeds teruggevonden op het binnenplein van de Mechelse gevangenis. Sindsdien leidt Op-Signoorke een rustig leventje, al moet hij soms wel eens de koffer uit voor een of andere gebeurtenis , het kan ook zijn dat hij zich laat delegeren. Wie weet !!! Een bronzen beeld dat de traditie voorstelt, staat voor het Stadhuis op de Grote Markt. In 1986 gaf de toenmalige burgemeester van Mechelen Jef Ramaeckers de opdracht aan Frans Van den Brande om Op-Signoorke te vereeuwigen in brons. Wat dan ook gebeurde. In 1988 onthulde burgemeester Joris het standbeeld. Rond mei 2015 kwam er een kanariegele reuzenopsignoor op het Sint-Romboutskerkhof. Het is hetzelfde beeld als op de Grote Markt maar 20 keer groter en wordt een origineel klimtoestel voor de spelende kinderen. Een tijdje werd het beeld echter verboden terrein voor hen wegens te onveilig enkele kinderen waren er afgevallen met armbreuk tot gevolg. Het beeld van de reuzenopsinjoor op het Sint-Romboutskerkhof wordt enkele meters verplaatst. Zijn (linker)hand werd gedraaid en de benen werden ingekort om ongevallen te voorkomen.
Het gaat hier eigenlijk over de vader van mijn opa die men ook Sjang de Koetsier noemde. Voor dit artikeltje laat ik liever mijn opa aan het woord die kan er heel wat van vertellen, lees maar eens zijn verhaal. Ne Suisse zo begon hij, was destijds een ceremoniële taak in de kerk, niet betaald dus zoals een koster. Het was een ambt dat vroeger werd doorgegeven van vader op zoon en het werd als een hele eer beschouwd om een Suisse te mogen zijn. Zeg opa wat moesten die allemaal doen in de kerk ? Wel jongen, de Suisse was iemand die moest zorgen dat alles op wieltjes liep in de kerk en dat er orde en rust was. Spelende en pratende kinderen dat kon immers niet en ook hun kledij diende fatsoenlijk te zijn. Dus gezag was een eerste vereiste voor een Suisse. In de Middeleeuwen noemde men hen soms ook hondenslagers. Wat willen ze daar nu weer mee zeggen opa ? Vele mensen kwamen toen van ver naar de kerk en omdat de wegen niet zo mooi aangelegd waren, en er geen verlichting was, gebeurde het al eens dat men onderweg overvallen werd. De kerkgangers brachten dan hun honden mee, die waren echter verboden in de kerk. Zorgen dat de richtlijnen aangaande de honden werden nageleefd was ook één van zijn taken. Naast tal van andere kleinere opdrachten diende hij ook te controleren of er achteraan in de kerk niet gekaart werd door de oudere mannen. Zeg opa, gebeurde dat echt ? Natuurlijk anders zou ik het toch niet vertellen. Dat is ook waar. Verder moest de Suisse toekijken of de pastoor altijd op tijd was voor de mis, en hij ging de pastoor voor toen ze uit de sacristie de kerk binnenkwamen. Een Suisse was dus een echte ere functie die gepaard ging met een prachtig uniform met een steek aan de mouwen, een staf of hellebaard (lans) en daarbij een bandelier (een brede draagriem over de schouder om een sabel of degen in te hangen) en een mooie steekhoed, witte handschoenen en zwarte schoenen. Eigenlijk beschouwde men hem een beetje als de kerkpolitie. Deze functie werd in het leven geroepen door de paus einde 19de eeuw en de naam is afkomstig van de Zwitserse wacht. Onze Suisse op de foto was tevens koetsier van mijnheer Van Langenhoven de Boevekerke, directeur van de fabriek Denayer in Willebroek maar woonachtig in de Coxiestraat te Mechelen. Sjang de Koetsier was er conciërge en hij bracht tweemaal per dag met de koets zijn baas naar of van Willebroek. De kleine opa mocht toen in de grote tuin van het kasteeltje van Van Langehovee rondrijden met zijn speelgoedauto. Hij herinnert zich nog het kleine poortje in de Coxiestraat dat uitgaf in de tuin, de vele jaren dat hij erin geravot heeft en de lange blinde muur gezien van op de straat. Zoals ge ziet moet ge niet altijd ver lopen op iets te horen over het verleden. Dat is waar opa.
Binnenzicht kapel van het Zwartzustersklooster. 19de eeuw. Vanaf toen breidde de gemeenschap haar activiteiten sterk uit, ze werden ook tewerkgesteld in de Sint-Jozefklinieken van Turnhout en Mechelen. In 1966 fusioneerden de Mechelse Zwartzusters met twee andere gemeenschappen tot een nieuwe "congregatie van de diocesane zusters van Overijse-Mechelen". Bij die gelegenheid werd het klooster in de Voochtstraat verkocht aan de zusters Norbertijnen van het convent van Nazareth. De Cellezusters, of Grauwzusters van Groenendaal, ook Zwartzusters genoemd, verlieten Mechelen en trokken naar Leuven, en verdwenen dus rond 1966 definitief uit Mechelen. Waarom de naam van Grauwzusters ? Dit was omdat ze in de vijftiende eeuw de regel aannamen van Sint- Franciscus en zich kleedden in een grauwe kleur. De Cellebroeders vestigden zich in het begin op Groenendaal, hun klooster stond op het Begijnenkerkhof achter de kerk, en de Cellezusters, die talrijker waren, hadden drie huizen of cellen. De kleine celle stond ook op Groenendaal en de grote celleop het Schermoelsblok, hun derde huis stond in de Augustijnenstraat nabij het Vlietje. Cellebroeders en zusters hielpen de Mechelaars telkens er een besmettelijke ziekte (zoals de pest) uitbrak, en bezorgden de overledenen een waardige begrafenis.
Reeds sinds de 14de eeuw waren de Zwartzusters actief te Mechelen in de plaatselijke zieken-en thuisverpleging. In 1463 nam de gemeenschap, die toen veertien zusters telde, de regel van Sint-Augustinus aan en verwisselden hun grauw habijt voor een zwart en werden ze Zwartzusters genoemd. In 1507 verbleven ze in het Sint-Jacobsgasthuis gelegen op de hoek van de Sint-Jacobsstraat en de Hoogstraat (nrs 67-69) in de buurt van de Brusselpoort, zoals eerder werd vermeld. De zusters hadden drie "cellen" of huizen in de stad waarvan deze op Schermoelsblok ( in de buurt van de huidige Zwartzustersvest) de grootste was. In 1797 werden ze uit hun klooster verdreven, maar hun gemeenschap mocht actief blijven omwille van hun maatschappelijk belang. De Zwartzusters van het Mechelse convent van Galilea behoorden tot de oudste religieuze instituten van de stad. Ze vormden de vrouwelijke tak van de beweging waar ook de Cellebroeders toe behoorden. Bij aanvang van de 19de eeuw kregen de Zwartzusters opnieuw erkenning vanwege de overheid dankzij hun verzorgende functie. In 1804 vestigden ze zich in de Voochtstraat.
foto 1 ze verwisselen hun grauw habijt voor een zwart.
foto 2 oud klooster van de Zwartzusters aan de Heirgracht in 1560
foto 3 zicht op het huis dat de Zwartzusters bewoonden tijdens het Frans Bewind van 1797 tot 1804
foto 4 zicht op de huizen op de hoek van de Voochtstraat en de Bleekstraat in 1824 bij het bouwen van de kapel van het nieuwe Zwartzustersklooster 1825
De kapel in gotische stijl, had een breedte van 11,50 meter en een lengte van 23,75 meter. De voorgevel stond in de Hoogstraat en zoals je ziet op de vorige foto van het Sint-Jacobsgasthuis was er boven de ingang een spitsboogvormig venster met daarboven een nis met een O.-L.-Vrouw beeld. De kapel kwam na verloop van tijd in handen van het visverkopersambacht, het Godshuis diende voor hun arme leden en was een toevluchtsoord in het jaar 1797. Het Godshuis werd dan door de Franse overheid genationaliseerd, de kapel deed dienst als hooimagazijn tot men in 1798 besloot het te verkopen. Hiernaast zie je een binnenzicht van de Sint-Jacobskapel.
Het Sint-Jacobsgasthuis stond op de hoek van de Sint-Jacobsstraat en de Hoogstraat (nrs 67-69), in de buurt van de Brusselpoort. Het werd gesticht in de dertiende eeuw en was bestemd voor de pelgrims of bedevaarders die naar Sint-Jacob of Santiago de Compostela trokken in Galicië, in het gasthuis kregen ze wat te eten en konden ze er ook overnachten alvorens te vertrekken. Foto : Sint-Jacobsgasthuis in 1530 met rechts een gedeelte van de nieuwe Brusselpoort.
Ook boetelingen dienden soms voor hun straf die weg af te leggen, want te Mechelen legden de Vierschaar en de ambachtskamers bedevaarten op als bestraffing, hoe zwaarder de misdaad hoe verder de reis. Later werd gestopt met het aanbieden van overnachtingen en werden de pelgrims nog alleen financieel geholpen, ze kregen dan vijf stuivers om in een andere afspanning te gaan slapen. In 1507 verbleven er de Zwartzusters. Rond 1572 was er de plundering van de Spaanschen, alle zilverwerk, kapelgewaden en een deel van het beddegoed van het Godshuis werd gestolen. Het complex, dat reeds voor een groot deel afgebroken was, werd bijna volledig neergeslagen in 1848 en opgebouwd als een burgerwoning. Let op de foto, in de achtergrond zie je de Sint- Romboutstoren.
De Broederschap, waarvan sprake in 1313, hield er wel speciale regeltjes op na. Zo was er de regel dat als één van hen op bedevaart trok de anderen hem moesten vergezellen tot aan de Ziekelieden anders kregen ze een boete van 8 deniers(= Franse zilveren muntjes, aangemunt sinds halverwege de 8e eeuw en, met een verlaagd edelmetaalgehalte, gehandhaafd tot de Franse Revolutie.) Het was daarmee evenwel nog niet gedaan, want als de bedevaarders terugkwamen van hun pelgrimstocht moesten ze op dezelfde plaats opgewacht worden, en daarop plechtig naar hun parochiekerk geleid alvorens ze naar huis konden. Werd één van de broeders ziek, dan kreeg hij 8 deniers daags wat gelijkstond met de waarde van een werkmansloon. Andere pelgrims, als ze door Mechelen reisden, mochten één nacht in het Godshuis verblijven.
Nog een poort waar iets over te vertellen valt is de Zandpoort. De foto geeft ons een zicht op de ingang die toen al wel was dichtgemetseld en de brug naar de Nekkerspoel was verdwenen. In 1496 zou er al een eerste brandje ontstaan en een ontploffing. De poort zou dan dienst doen als munitieopslagplaats tot ze definitief tot het verleden behoorde in 1546. Wat gebeurde er toen ? Tijdens de nacht van 7 augustus 1546 tussen 20 en 23 uur was er een hevig onweer en de bliksem sloeg in op de buskruitmagazijn. Zonder er een tekeningetje bij te maken kunt u zich al inbeelden wat het gevolg was. Juist, er volgde een verschrikkelijk ontploffing en de Zandpoort werd volledig verwoest. Deelden ook in de klappen : het Hof van Hoogstraten, het Hof van Bergen, het grootste gedeeltevan de parochie van Sint Pieter en Paulus, heel de wijk Nekkerspoel met de kerk, de Borght, de St.-Niklaaskerk, het Hof van Margaretha van Oostenrijk, het Keizershof en het klooster van de Augustijnen. Vele honderden gebouwen waren een puinhoop en tot diep in de stad was er schade door weggeslingerd puin van de ontploffing om niet te spreken over de honderden doden en gewonden.
Zoals reeds eerder vermeld stond deze kapel op de Battelse steenweg Ze stond rechts naast de ingang van het Bethaniënklooster, (Battelsesteenweg/Bethaniënstraat). De foto toont ons de hovingen en de gebouwen van dit klooster, gesticht in 1421, en gezien van buiten de stad alvorens het verwoest werd door de Spanjaarden op 30 september 1572 . Het klooster behoorde aan de reguliere kanunnikessen van Sint- Augustinus van de congregatie van Windesheim. Later zouden de zusters naar de Schoutestraat verhuizen waar zij in 1783 verjaagd werden. Aan de Sint-Lambrechtskapel, die dus rechts naast de ingang stond van het Bethaniënklooster, was een kluis verbonden voor één of twee kluizenaressen. Deze kapel werd ook verwoest bij de godsdiensttroebelen op het einde van de 16de eeuw.
De Adegemstraat kende ik wel maar waar de Adegempoort vroeger stond daar had ik geen flauw benul van. Dit was dus het moment om op onderzoek te gaan, onze pa had al wel horen spreken van die poort maar waar ze zich destijds bevond in de Adegemstraat kon ook hij niet met zekerheid zeggen. Als ik mijn klein verstand liet werken dan kon ik me wel inbeelden dat een poort aan de rand van de stad zou moeten staan, dus daar moest ik beginnen. Geloof het of niet maar ik had direct prijs want toen ik de beeldbank van Mechelen raadpleegde kreeg ik heel wat informatie en foto’s voorgeschoteld, en die wil ik u zeker niet onthouden. Wou men de stad uit om naar Dendermonde, Sint-Niklaas of Gent te gaan, dan gebeurde dat langs de Adegempoort via de Battelse steenweg waar in 1572 de Sint-Lambrechtskapel stond die echter in de 16de eeuw van het grondgebied verdween. We gaan ons echter focussen op de Adegempoort die werd gebouwd in de dertiende eeuw, een kleine renovatie kwam er in de 17de eeuw toen de poort een piramidevormig dak kreeg. Ik weet niet of ze in die tijd premies gaven voor renovatie, ik denk het niet, maar andere cijfertjes heb ik wel. De poort zelf was 41,5 m. hoog en de omtrek bedroeg 44,5 m. De muren hadden een dikte van 2,5 m. en waren 17,50 m. hoog. De smalste doorgang was maximaal 3,80 meter. De eerste verdieping werd als buskruitstapelplaats gebruikt. Napoleon verplichtte de steden om de wallen af te breken, het stadsbestuur verving dan de poorten door tolhuisjes of kommiezen huisjes waar tol werd geheven op goederen die de stad in- en uitgingen. De Adegempoort verdween op 19 maart 1810 en werd vervangen door een traliehek, aan het tolhuisje gebruikte men een weegschaal om de belasting te bepalen. Deze inkomsten gebruikte men om de wegen te verbeteren of om er nieuwe aan te leggen. Maar de wereld staat niet stil en toen de stedelijke tolrechten werden afgeschaft in gans België verdween dus ook het tolhuisje op tien september 1860. De eerste foto is de Adegempoort gezien van buiten de stad in 1808, de tweede foto is gezien van binnen de stad
Het dienstencentrumgelegen in de Karmelietenstraat 13 2800 Mechelen is open van maandag tot donderdag van 8.30 u. tot 17.00 u. en op vrijdag van 8.30 u. tot 16.00 u.
Dinsdag 19 augustus 14.00 u. D-DAY + BRITISH AFTERNOON TEA
Het was einde juli en onze pa begon aan zijn verlof te denken. Zijn vleugje hoop werd echter vlug in de kiem gesmoord toen ons ma sprak van eens een nieuw papierke aan de muur te plakken, want ze was er zo langzaamaan op uit gekeken. “tisvanda”, dacht onze pa, maar dit dan nog liever dan schilderen, al had hij de maand augustus toch een beetje anders voorgesteld. Bij het nieuw papier past dan eigenlijk een nieuwe luchter, de schuifdeur is nog van de jaren stillekes, het salon is hoognodig aan vernieuwing toe en de keuken dient te worden opgefrist. Mag het iets meer zijn, zouden ze in de winkel vragen. Onze pa deed dan een loffelijke poging om het tij te doen keren en de stroom van ideeën wat tegen te houden, maar op het einde moest onze pa toch bekennen dat hij er alweer eens was ingetrapt.Wij mannen, zei opa nog, wij hebben het gevoel van de baas te zijn in huis maar weet wel, dat het steeds bij een gevoel blijft, en dat de lakens niet door ons worden uitgedeeld. Een heel realistische opmerking van mijn wijze opa. In het begin wat tegenstribbelen, dat ligt zo een beetje in zijn aard, maar eigenlijk vond onze pa dat ons ma gelijk had en zo was de vrede vlug hersteld. Op een mooie dag, de zon scheen zelfs, dus dubbel zo moeilijk, nam onze pa dan maar het initiatief want als hij zegt ik kuis, dan kuist hij, dan kan zelfs ons ma hem niet tegenhouden. In eerste instantie werden natuurlijk alle kasten leeggemaakt, want die moesten immers verplaatst worden om aan de muren te geraken. Dat is een wet waar we niet te buiten kunnen, zei onze pa heel filosofisch. Hier mocht ik ook mijn steentje bijdragen, mijn protest dat kinderarbeid strafbaar is werd hier zo maar simpelweg weggewuifd.Het eerste probleem was alles een voorlopige nieuwe plaats geven met als moeilijkheidsgraad dat ge er nog steeds moest aan kunnen en nog belangrijker, men moest onthouden waar men het had gelegd. Niet zo eenvoudig, ik kan het u garanderen. Eens alles uit de living versleept stond het huis zoe ouverhoep dat over iedere beweging eerst goed moest worden nagedacht, precies een bouwwerf. Ongelooflijk wat men allemaal bijeen krijgt met de tijd, en verrassingen zijn dan helemaal niet uitgesloten wanneer plots iets te voorschijn komt wat al jaren verdwenen was of waarvan men zelfs het bestaan niet meer wist.Om mooi werk te leveren, en dat wilde onze pa, moest het oude papier eerst worden verwijderd en daar was hij dan ook aan begonnen. Hij dacht dat het hier een vluggertje ging worden, maar dan had hij buiten de muur gerekend want in plaats van grote stukken kwam het weerbarstige behang er maar met mondjesmaat af. En als het dan toch eens lukte, wat hem met een grenzeloze blijheid vervulde, kwam er echter, bij nader toezien, niet alleen het papier af maar ook hele stukken plaaster, Een bijkomend werkje waarop onze pa schijnbaar helemaal niet had op gerekend aan zijn reactie te horen. Met plaaster, veel geduvel, geduld en water werd dan maar het papje klaargemaakt.Professioneel werk was het niet, maar om eerlijk te zijn, het resultaat mocht gezien worden, en dat vond de ganse familie aan wie hij zijn meesterwerk toonde. Onze pa had horen zeggen dat vliespapier zo eenvoudig was om aan te brengen, en dat het de oneffenheden verdoezelde. Allemaal de auto in en naar de winkel, oma pinkte naar ons ma zo van: “hij meent het”. En of hij het meende. Dus weg de paptafel, gedaan het gevecht met het ingepapte papier, finito dat vijftig keren meten, de lijm werd rechtstreeks op de muur aangebracht en dan maar plakken. Ik dacht dat onze pa het zelfs leuk vond maar heb het maar niet gevraagd. Nog een prettige vakantie en hou u goed. Sponske.
Met onze derde wijkwandeling vertrokken we opnieuw aan de Karmelietenstraat maar aan de Adegemstraat aangekomen gingen de neuzen naar links. Zo stapten we voorbij het Mosselschelpstraatje, de Kraanstraat, de Sleutelstraat, de Keerbergstraat , de Kroonstraat, de Korte Heistraat om dan aan te komen in de Olivetenstraat met zicht op de Kattenberg en de Dijle.
We lopen de Hertshorenstraat en de Kraanbrug voorbij, komen zo aan de Haverwerf met het Lamot Congrescentrum en het Novotel waar we de Ludwiug van Beethovenstraat doorkruisen tot in de Guldenstraat. Om onze wandeling af te sluiten gingen we nog bootjevaren op de Binnendijle met de Malinska.
De tweede wandeling vertrok in de Karmelietenstraat en volgde de Adegemstraat tot aan de Korenmarkt waarover we heel wat konden vertellen en waar we uiteraard een bezoek brachten aan Beiaarden en Torenuurwerken Michiels, en het Theater Korenmarkt.
Zo kwamen we in de Hoogstraat met op het einde de Brusselpoort, toen bestond de mogelijkheid nog om er even binnen te gaan neuzen wat we dan ook deden. Via verscheidene andere straten kwamen we dan aan ons eindpunt den Deigem, waar we de bezoekers nog konden trakteren op een fris drankje en een muzikaal onderonsje.
Na heel wat gesnuffel in het Archief, in diverse publicaties, en door een luisterend oor te leggen bij de buurtbewoners en hulp van de vrienden konden we finaal een einde breien aan ons opzoekingswerk en starten met onze Eerste wijkwandeling in de Heihoek. Het vertrek lag aan de Ganzendries waar een grote tent stond opgesteld in het kader van de Openstratendag. Onderweg werden we getrakteerd op pekelharing bij Liliane in de Veluwestraat, koekjes bij Martine in de Kroonstraat en alvorens in Den Deigem onze keel te smeren kregen we nog als een kers op de taart een uiteenzetting over de Paterskerk die nu een hotel is geworden.
