DEKKERS, M., De larf. Over kinderen en metamorfose. A’dam/A’pen, Uitg. Contact, 2002, 288 p. – ISBN 90 254 1296 3

Wie nog eens een oorspronkelijk boek over kinderen, ouders en opvoeden wil lezen, kan aan De larf niet onderuit. Het is geschreven door een bioloog vanuit een wel heel onverwachte invalshoek.

Metamorfose intrigeert de mens: literatuur en volksverhalen zitten vol met duivels en weerwolven. Iedereen weet dat veel dieren ook een metamorfose kennen: insecten bijvoorbeeld beginnen hun leven uit het ei als larve, verpoppen, en worden pas later hun imago. Niemand beseft echter dat ook de mens twee gedaanten heeft, maar iedereen gedraagt zich ernaar. Kinderen leven gescheiden van volwassenen in een eigen wereld van crèches, scholen en clubs, ze lezen kinderboeken en bezoeken een eigen kinderboerderij. Het wordt zelfs steeds erger in onze moderne maatschappij. In de puberteit verpoppen ze, in een explosie van popmuziek en pukkels.

Het kind en de volwassene zijn verschillende wezens, met belangen die soms overeen komen, maar lang niet altijd. Het woord larf is dus niet willekeurig gekozen, en wordt in het boek van Dekkers niet alleen maar in een overdrachtelijke betekenis gebruikt. Deze anarchistische zienswijze druist op het eerste zicht in tegen ons gevoel van de waarde van het kind. Toch zit er veel waars in, en dat kan Dekkers op overtuigende wijze, met veel humor en spitsvondigheid, aanbrengen. Zijn observaties van het menselijk gedrag zijn dan wel heel non-conformistisch, maar ze zijn raak en doen je als lezer vaak glim-, en schaterlachen. Voor wie houdt van een provocerende stijl, is het lezen van dit boek een festijn!

VAN OVERTVELDT, J. Marktzege(n). Zes aanklachten tegen het antiglobalisme. Kapellen, Uitg. Pelckmans, 2002, 165 pp. – ISBN 90 289 3203 8

De kritiek van de antiglobaliseringsbeweging is vaak zeer goed bedoeld maar slecht bedacht, stelt M. Eyskens in zijn uitgebreid voorwoord van dit boek. Niet gehinderd door enige bescheidenheid, stelt hij dat de auteur in feite een pleidooi houdt voor de visie die hij zelf sedert jaren heeft verdedigd.

Het boek van Van Overtveldt gaat hoofdzakelijk over de economische aspecten van de globalisering, hun sociale gevolgen en de wijze waarop de socio-economische implicaties ervan leiden tot een intellectuele en politieke stellingenoorlog. Dat de globalisering enorm  ingrijpende gevolgen heeft voor mensen, ontkent de auteur niet. Maar hij vindt dat de bezwaren van de antiglobalisten onterecht zijn en niet gebaseerd op objectieve gegevens.

In zes hoofdstukken weerlegt hij de evenveel belangrijkste aanklachten van de antiglobalisten tegen de mistoestanden die de globalisering en de vrije martkteconomie zouden creëren. Hij baseert zich hiervoor op de bezwaren zoals die door de harde kern van de beweging worden geformuleerd. Hij vindt dat de vrije markteconomie (veel) meer voordelen biedt dan nadelen. Zijn argumenten zijn van economische aard, en hij gebruikt nogal eens de geëigende vakterminologie. Het vraagt dus van een niet-econoom regelmatig enige inspanning om het betoog te volgen.

In een afsluitend hoofdstuk geeft hij een ‘alternatieve agenda’ mee. Daarin komen een aantal beleidssuggesties aan de orde die de maatschappelijke voordelen van een vrijemarkteconomie nog verder kunnen doen toenemen, ook voor de landen die voor hun sociaal-economische ontwikkeling nog een lange weg te gaan hebben.

Het was interessant om als afwisseling op de werken van critici van de globalisatie, een werk van de tegenpartij te lezen. Het moet gezegd: de argumentatie van Van Overtveldt is goed gestructureerd en degelijk onderbouwd. Zijn kritiek is vaak terecht. Toch kan hij mij niet echt overtuigen van zijn standpunt, hij heeft hoogstens bijgedragen tot nuancering en aanvulling ervan.

In zijn analyse gaat hij uit van een utilitaristisch gezichtspunt. Dit stelt globale toe- of afname van welvaart centraal, maar negeert de verschillen tussen mensen en groepen mensen en hun kansen om welvaart te verwerven. Ook al zeggen de cijfers dat er globale vooruitgang is in een samenleving, ze zeggen niets over hoe deze groei er is verdeeld. De realiteit achter de cijfers kan er voor verschillende groepen en personen wel eens heel anders uitzien. Als macro-econoom hanteert hij vooral cijfers over lange periodes en grote gehelen. Die cijfers kunnen dan correct zijn, maar ze verdoezelen de menselijke factor waaraan de economie volgens mij dienstbaar dient te zijn. Ik mis ook de wederkerige en complexe beïnvloeding van de economische realiteit, i.c. de vrijemarkteconomie, en talloze andere persoonlijke en maatschappelijke bestaanscondities (bv. de noodzaak aan steeds meer flexibiliteit van werknemers, de invloed op de verschillende levenssferen, het verschil tussen mannen en vrouwen) die betrekking hebben op het welzijn.

Macro-economie houdt geen rekening met de schommelingen in het bestaan van mensen hier-en-nu en op korte termijn. Dit is nochtans waar de mensen in de loop van hun leven mee te maken hebben. Als mensen alleen het vooruitzicht hebben dat het binnen enkele generaties beter zal gaan, waarvoor dient dan de economie?

Typerend voor de rabiate voorstanders van de vrijemarkteconomie is de triomfalistische  (de titel is veelzeggend) en vrij arrogante terminologie die de auteur gebruikt t.a.v. het antiglobalistische gedachtegoed en zijn voorstanders. Hij verwijt hen ideologische kortzichtigheid en misleiding. Hij suggereert en stelt dat zij cijfers en onderzoeksgegevens manipuleren in functie van verborgen en misleidende ideologische doeleinden: de antiglobalisten zijn in hoofdzaak collectivisten met een totalitaire agenda, oftewel communisten après la lettre. Volgens mij zijn dat vooronderstellingen, waarvoor hij geen bewijs levert. Er is ook geen bewijs dat de cijfers die hij zelf naar voor schuift wél degelijk objectief zijn. Ze zijn zelfs vaak afkomstig van een instantie die inzake globalisering een toch beperkte credibiliteit heeft, nl. de Wereldbank.

Van Overtveldt ontkent niet de uitwassen van de vrijemarkteconomie en de globalisatie, en kent aan de overheid een taak toe om het systeem in goede banen te leiden (net zoals Stiglitz). Maar hij gaat niet in op het reële probleem dat eender welke overheid momenteel heel veel moeite heeft om zich onafhankelijk genoeg op te stellen ten aanzien van financiële en handelsbelangen om de belangen van de burgers volledig te behartigen. Ik denk hierbij aan de huidige trend van privatisering van dienstverlenende overheidsbedrijven. Concurrentie is vaak gunstig voor innovatie, maar niet altijd. Er moeten altijd voldoende garanties zijn voor een rechtvaardige verdeling van goederen en diensten. 

©  Minervaria

BLOOM, W., De positieve kracht van endorfine. Voel jezelf gelukkig en gezond dank zij het ‘voel je goed’-hormoon. Aartselaar, Zuidnederlandse Uitgeverij, 2002, 304 pp.

Een zelfhulpboek zoals er waarschijnlijk nogal zijn (al meent de auteur van niet). Het lijkt tegenwoordig ‘out’ om wonderen te beloven als je een bepaalde methode volgt. Integendeel, de lezer wordt juist aangemaand zeer kritisch en voorzichtig te blijven. Anderzijds wordt hem toch voorgespiegeld dat hij/zij met de geboden methode/training betere en meer duurzame resultaten zal behalen dan met een andere (maar je moet het wél doen). Gespeelde bescheidenheid dus van de auteur in functie van reclame voor de eigen ‘weg’.

De auteur staat een holistische benadering voor van gezondheid en welzijn. Tot op zekere hoogte kan ik hem volgen, wanneer hij de werking van endorfine in de hersenen en het lichaam toelicht. Wanneer hij echter gaat spreken over energetische velden (o.a. gelukzaligheidsvelden) en al dan niet geblokkeerde stromen van goedgunstige energie haak ik af. In de rest van het boek wordt kwistig gestrooid met metaforische taal zoals onze aardbeien (bv de voetbalaardbei), het opgerold hert, vibraties, …

Wat houd ik over? De twee eerste hoofdstukken over de stof endorfine, de werking ervan en de wisselwerking met ervaringen zijn interessant. De rest van het boek kan je gewoon naast je neerleggen.

TINNEVELT, R. & G. VERSCHRAEGEN ( red.), Rawls. Een inleiding in zijn werk. Kapellen, Uitg. Pelckmans, 2002, 192 pp. – ISBN  90 289 3214 3

John Rawls wordt de belangrijkste politieke filosoof van de twintigste eeuw genoemd. Hij heeft slechts 1 hoofdwerk geschreven, A Theory of Justice. Daarvoor en ook daarna heeft hij steeds gezocht naar de beginselen waarop moderne, democratische maatschappijen dienen te worden gebaseerd. Hij heeft daarmee het denken over sociale gelijkheid nieuw leven ingeblazen. Het kernbegrip van de filosofie van Rawls is (sociale) rechtvaardigheid. Het uitgangspunt is de ‘sluier der onwetendheid’: in de veronderstelling dat een groep mensen niet op de hoogte is van hun eigen en elkaars uitgangspositie, hoe zouden zij dan het begrip rechtvaardige samenleving opvatten?

De idee en uitwerking van de ‘actieve welvaartstaat’ van minister Vandenbroucke (SP.A) is op het denken van Rawls geïnspireerd.

In dit boek geven Vlaamse en Nederlandse wetenschappers, politicologen en wetenschappers een breed opgezette en kritische inleiding in het denken van Rawls.

Vooral de bijdragen over burgerschap en tolerantie hebben mij geboeid.

BEUNDERS, H., Publieke tranen. De drijfveren van de emotiecultuur. A’dam/A’pen, Uitg. Contact, 2002, 304 pp. – ISBN 90 254 1722 1

Mensen uiten zich blijkbaar in het openbaar op sommige momenten emotioneler dan vroeger het geval was. De samenleving is emotioneler geworden, zegt men. Maar in welke opzichten is dit dan het geval? En hoe kunnen we dat dan verklaren? Dit zijn de belangrijkste vraagstellingen die de auteur poogt te beantwoorden.

Zijn stelling: de emotionalisering van de samenleving is deels een emancipatie van voorheen binnenshuis gehouden uitingen van gevoelens, en dus de voltooiing van de emancipatie van de burger, en deels een reactie op de grote veranderingen in de (Nederlandse) samenleving.

Het boek blijft noodgedwongen bij een verkenning van het domein. Als historicus legt de auteur verband met belangrijke historische veranderingen, zoals het einde van de Koude Oorlog, en de opmars van de media.

De uitwerking van het thema is gericht op de evoluties in Nederland, en daardoor niet altijd  makkelijk te volgen, omdat het gaat om specifieke gebeurtenissen. Hier en daar wordt ook verwezen naar evoluties in andere landen (bv. de Witte Mars in België) of in Europa.

Op grond van de titel had ik hoge verwachtingen. Daarin ben ik teleurgesteld. De auteur blijft naar mijn mening teveel bij het beschrijven van ontwikkelingen, verklaringen blijven naar mijn mening eerder oppervlakkig. Op de drijfveren van de emotiecultuur wordt eigenlijk niet zoveel gezegd.

HELLSTEN, T., Een nijlpaard in huis. Over mede-afhankelijkheid en over kind mogen zijn zolang je leeft. Houten, Van Holkema & Warendorf, 2002, 160 pp. – ISBN 90 269 2526 3

Mede-afhankelijkheid (VS: co-dependency) treedt op bij (volwassen) kinderen van alcoholisten. Zoals de alcoholverslaafde vader of moeder afhankelijk is van de alcohol, zo worden de kinderen mede-afhankelijk. Wat verzwegen wordt en weggestopt in het gezin, stoppen de kinderen weg voor zichzelf: gedachten en gevoelens over de situatie en vooral over zichzelf.

De auteur heeft jarenlang gewerkt met alcoholverslaafden, en is zelf kind van een verslaafde vader. Hij heeft dit proces dus aan den lijve ondervonden. Dat het boek niet spreekt over drugverslaafden, houdt verband met het feit dat deze problematiek in Finland (thuisland van de auteur) nog marginaal was toen het geschreven werd.

Het kind van een alcoholverslaafde heeft een nijlpaard in zich, dat een afspiegeling is van het nijlpaard in huis, waarvan het bestaan ontkend moet worden. Dit leidt ertoe dat het kind ook zichzelf gaat ontkennen, en geen contact meer heeft met het kind in zichzelf. Het moet vroegtijdig volwassen worden, het ontwikkelt een valse ik, en met dit valse ik zet het zijn bestaan voort.

Een gelijkaardig proces valt echter ook te onderkennen in elke opvoedingssituatie waarin een kind niet zichzelf mag of kan zijn. Vanuit dat standpunt zijn de inzichten van de auteur evenzeer toepasselijk op de opvoedingssituatie in het algemeen. Die omschrijft de auteur als “het gebeuren waarin twee generaties bijeen zijn, het gebeuren dat we gewend zijn opvoeding te noemen”.

Daarom gaat een deel van dit boek ook over ouderschap, en de functie van ouderschap in de ontwikkeling van de persoonlijkheid van het kind. Het ouderschap vormt de spiegels waarin het kind kijkt om zich een opvatting en een beeld te vormen van zichzelf. De auteur beschrijft dit proces op een tegelijk inzichtelijke en poëtische wijze. Hij heeft ook aandacht voor de storingen in dat proces, die verband houden met het feit dat de kinderlijkheid van de vorige generatie ook al slecht is behandeld. We zien hier dus elementen uit de contextuele visie in een ander kleedje gestoken en anders uitgewerkt.

Zeker de eerste hoofdstukken uit dit boek zijn de moeite waard om te lezen, in het vervolg valt de auteur naar mijn mening nogal eens in herhaling. Het laatste deel, waar hij de 3 fasen van het herstelproces uitlegt en verantwoordt, is dan weer interessanter.

DUMORTIER, D., Van een andere planeet. Autisme van binnen uit. A’pen, Houtekiet, 2002, 140 pp. – ISBN 90 5240 659 6

Dominique is anders, ze heeft autisme. In dit autobiografische verslag vertelt zij wat het leven in onze wereld voor haar betekent. Het is een zeer heldere uiteenzetting over de hinder van autisme bij dagelijkse bezigheden en opgaven, communicatie en nog zoveel meer. Een leerrijke kennismaking met autisme ‘van binnen uit’. Achter gedrag van mensen zit zoveel meer dan we niet (kunnen) vermoeden!

VANHEE, L., LAPORTE, K. & J. CORVELEYN, Kansarmoede en opvoeding: wat de ouders erover denken. Mogelijkheden en moeilijkheden in het opvoedingsproces bij kansarme gezinnen. Leuven/Apeldoorn, Garant, 2001, 383 pp. – ISBN 90 441 1222 8

In dit onderzoeksverslag wordt gepeild naar het opvoedingsgebeuren in gezinnen die in situaties van sociale achterstelling en uitsluiting (moeten) leven, en dit meestal sinds verschillende generaties. De informatie is verzameld door in de eerste plaats de direct betrokkenen zelf aan het woord te laten, de ouders. Men heeft gekozen voor een insider-perspectief, het is dus een participatief onderzoek geworden. Behalve de ouders komen ook hulpverleners aan het woord.

Doelstelling van het onderzoek was, meer zicht te krijgen op het proces dat de balans tussen draagkracht en draaglast uit evenwicht brengt. Daarnaast wilde men ook zicht krijgen op de positieve krachten en protectieve factoren die dit proces kunnen ombuigen.

Het is een zeer boeiend en veelzijdig verslag geworden. De onderzoekers beperken zich niet tot de conclusies van hun onderzoek, maar geven werkelijk een grondige analyse van de verschillende factoren die het leven van kansarme mensen moeilijk maken, en de factoren die hen kunnen ondersteunen. Hun bevindingen worden rijkelijk gesteund door de soms ontroerende getuigenissen van de participanten en begeleiders.

Vooral het laatste opzet heeft mij aangesproken: de nadruk op de positieve intenties en de inspanningen die ouders leveren in hun eigen opvoedingsproject. Dit is iets wat vaak te weinig wordt gezien, en begeleiders geven ook toe dat dit niet altijd makkelijk is. Maar het is noodzakelijk om mensen hun waardigheid als mens en ouder (terug) te geven, en dit is de basis voor een min of meer succesvolle opvoeding van hun kinderen.

Het verslag eindigt met duidelijke vraagstellingen en aanbevelingen voor het beleid. Zelden heeft een onderzoeksverslag mij in die mate kunnen boeien. Zeker aan te raden, niet alleen voor wie met kansarme mensen werkt, maar voor iedereen die professioneel met mensen omgaat! 

MEURS, P. & A. GAILLY (red.), Wortelen in andere aarde. Migrantengezinnen en hulpverleners ontmoeten cultuurverschil. Leuven/Amersfoort, ACCO, 1998, 239 pp. – ISBN 90 334 3533 0

Hulpverlening aan migrantengezinnen heeft niet zelden een specialistische bijklank. Vaak wordt die geplaatst in een culturele context: men ziet vooral het verschil met autochtone gezinnen. Uiteraard is de zoektocht van allochtonen naar welzijn meestal ook een zoektocht naar culturele identiteit. Bij migrantengezinnen gaat het vaak om verlies van culturele vanzelfsprekendheid, terwijl tegelijk een verlangen naar verwevenheid met de cultuur van herkomst leeft.

De ontmoeting met migrantengezinnen noopt tot grondige reflectie over de relatie tussen cultuur, sociale (gezins)groep en individu. En er valt een wijsheid te ontdekken in de  hulpverlening aan mensen van allochtone herkomst: iedereen is cultureel gesitueerd. Met deze wijsheid wordt de dimensie cultuur ook in de hulpvraag van autochtonen duidelijker.

Dit boek zoekt naar een evenwicht tussen culturele antropologie en klinische psychologie. Het wil de gelijkenis tonen met hulpverlening aan autochtone gezinnen, zoals onder meer bij de verwerking van verandering of verlies, en tegelijk recht doen aan de specifieke vragen die verband houden met de culturele context.

Er zitten schitterende theoretische bijdragen bij, geschreven vanuit verschillende therapeutische modellen. Elke theoretische bijdrage is ook geïllustreerd vanuit de klinische praktijk. De auteurs komen uit de verschillende echelons van de geestelijke gezondheidszorg, zowel ambulant als residentieel. Het is een boek om regelmatig te herlezen. 

CLITEUR, P., Moderne Papoea’s. Dilemma’s van een multiculturele samenleving. A’dam, Uitg. De Arbeiderspers, 2002, 223 pp. – ISBN 90 295 0971 6

Dit boek is een bijdrage aan de discussie over de multiculturele samenleving, vanuit het standpunt van een jurist en (rechts)filosoof. In elk hoofdstuk wordt een thema aan de orde gesteld, onder de vorm van een vraag of stelling. Passeren de revue o.a. tolerantie, gelijkwaardigheid van culturen, afschaffing van de doodstraf, de hoofddoekjes. De auteur neemt controversiële stellingen in, weegt voor en tegen zorgvuldig af met behulp van argumenten van filosofen, maar ook van politici en andere betekenisvolle figuren uit verleden en heden.

De rode draad doorheen dit boek is de vraag of we ‘moderne Papoea’s’ kunnen worden. Papoea’s staat voor een afgesloten cultuur. De auteur vindt van niet, de monoculturele samenleving is voorgoed voorbij. Maar ook de gangbare opvattingen over een multiculturele samenleving vindt hij verkeerd. Die vormen ook een soort systeem, en dat systeem probeert hij in het boek bloot te leggen.

Het is een boeiend betoog geworden, en sommige hoofdstukken een voorbeeld van zorgvuldig en genuanceerd redeneren. De auteur besteedt veel aandacht aan definities: een juist begrip van terminologie is naar zijn mening onontbeerlijk voor een degelijke discussie. Het is in dat opzicht ook een verhelderend boek. De auteur slaagt er bovendien in om de lezer ertoe te bewegen de eigen vanzelfsprekendheden kritisch te beschouwen (in elk geval bij mij).

Ondanks de complexe materie, is het geheel zeer leesbaar. De verschillende hoofdstukken zijn goed afzonderlijk te lezen. Een boek om regelmatig ter hand te nemen.

©  Minervaria

BAKER, R. & E. ORAM, De grote babyoorlog. De ware achtergronden van het gezinsleven. A’dam/A’pen, De Arbeiderspers, 1999, 364 pp. – ISBN 90 295 0350 5

Met ouderschap en gezinsleven heeft iedereen te maken. Bovendien ondergaan de meeste mensen, eerst als kind en twintig of dertig jaar later als ouder, beide kanten van deze ervaring. Velen zullen prettige herinneringen hebben aan het gezinsleven en vele anderen zullen herinneringen hebben die ze liever vergeten. Kind noch ouder zijn is eenvoudig, en van tijd tot tijd komen zelfs in de rustigste gezinnen de spanningen en druk van het dagelijks leven aan de oppervlakte. Voor sommige mensen is het gezinsleven zelfs weinig anders dan een eindeloos gevecht. In meerdere of mindere mate echter betekenen baby’s of kinderen, voor alle gezinnen, oorlog.

Dit boek toont aan dat deze interne gezinsconflicten een normaal, onvermijdelijk en belangrijk aspect zijn van het ouderschap en het gezinsleven. Deze conflicten zijn heel begrijpelijk vanuit het standpunt van de evolutiebiologie. Deze legt de evolutionaire oorsprong bloot van alle facetten van het menselijk leven, waarvan het gedrag van ouders en het gezinsleven er slechts twee zijn.

Het boek begint met een inleiding, waarin kort de essentiële uitgangspunten van de evolutiebiologie worden uitgelegd. Het gaat om voortplantingssucces: ieder individu is in de eerste plaats gericht op het doorgeven van het eigen genetisch materiaal. Dit brengt mee dat de belangen van ouders (onderling) en kinderen niet noodzakelijk, en overigens meestal niet, gelijk lopen, en dus aanleiding geven tot meer of minder belangenconflicten tuisen de betrokken partijen.

Vervolgens komen achtereenvolgens de verschillende fasen in het leven van de mens aan de orde, gezien vanuit het standpunt van ouderschap en  gezinsvorming. De auteur doorloopt daarbij chronologisch de levensloop van de mens. Hij begint elk nieuw thema met een verhaal om zijn uiteenzetting te funderen en levendiger te maken. Soms lijkt me dat nuttig, andere keren is het volgens mij nogal overtrokken. De keuze van de terminologie voor de protagonisten in het verhaal is eerder saai en onpersoonlijk.

Ik vind zelf de  uitgangspunten van de evolutiebiologie erg zinvol en plausibel voor het verklaren van gedrag, maar heb vaak moeite met de wijze waarop zij in publicaties worden voorgesteld. Het lijkt telkens alsof mensen (en dieren) zich bewust en doelgericht gedragen met het oog op voortplantingssucces. Dit is echter niet zo: het gaat hier om onbewuste biologische drijfveren die aanzetten tot gedrag, dat bepaalde genetische disposities al dan niet laat voortbestaan. Ik moet echter het eerste werk nog lezen dat volledig in deze geest is geschreven. Het boek dat het best aan die criteria beantwoordt is Moederschap van HRDY.

Ook onderhavig boek lijdt aan hetzelfde euvel. Jammer, want vanuit dit standpunt zijn moreel afgekeurde gedragingen als kindermoord, verwaarlozing, verwerping of bevoordeling van kinderen beter te begrijpen. Wanneer je daar als hulpverlener inzicht in hebt, lukt het vaak beter om minder met een beschuldigende vinger te wijzen naar ouders die hun ‘plichten’ ten aanzien van hun kinderen niet nakomen.  

VANLERBERGHE, J., Een mens op de vlucht. De klapdeur van onze gastvrijheid. Roeselare, Roularta/Globe, 2002. 220 pp. – ISBN 90 5466 769 9

In de publieke opinie wordt steeds meer de nadruk gelegd op maatregelen om zoveel mogelijk asielzoekers te weigeren en terug te sturen. De traumatische verhalen van sommige asielzoekers halen echter zeer zelden de pers. Zowat 10 procent van hen wordt uiteindelijk, soms na jaren, erkend als vluchteling. De anderen krijgen een negatieve boodschap. Deze scheidingslijn loopt nogal eens langs onbegrijpelijke kronkels en menselijk falen.

Aan de hand van indringende en authentieke verhalen van gevluchte mensen uit een grote verscheidenheid van landen, schetst dit boek de complexe problematiek van het vluchtelingenbeleid in ons land. Elk verhaal wordt telkens gevolgd door een overzicht van de geschiedenis en gebeurtenissen in het land van herkomst van de verteller.

In een tweede deel gaat de auteur in op het thema van de vluchtelingen en het internationale en Belgische vluchtelingenbeleid in de twintigste eeuw. De verschillende betrokken instanties worden kort gesitueerd.

Een aangrijpend boek door de persoonlijke verhalen. Bij het lezen ervan ga je toch de sores binnen onze samenleving relativeren. Als mensen vluchten doen ze dat echt niet voor hun plezier. Daar gaan vaak jaren van ellende en bedreiging aan vooraf. Als ze dan uiteindelijk hier komen worden ze ook vaak niet begrepen, letterlijk noch figuurlijk. Jammer dat dit door velen niet wordt gezien. Toch hanteert de auteur geen beschuldigende toon ten aanzien van het beleid.

De duiding van de verhalen tegen een algemene achtergrond werkt verruimend.

Het boek leest vlot, en men hoeft het niet in één keer door te nemen om de draad te kunnen blijven volgen.

DRAAISMA, D., Waarom het leven sneller gaat als we ouder worden. Over het autobiografisch geheugen. Groningen, Historische uitgeverij, 2002 (4^e dr.), 285 pp. – ISBN 90 6554 470 4

Het eerste deel van de titel is enigszins misleidend, want alleen het eerste hoofdstuk gaat hierover. Het boek handelt echter wel over het autobiografisch geheugen. Dit is het register van onze persoonlijke lotgevallen, dat continuïteit geeft aan ons bestaan. Dit onderdeel van het geheugen is veel minder wetenschappelijk bestudeerd dan het geheugen voor parate kennis, ook al omdat het zo moeilijk te meten is en meetbaar gemaakt kan worden.

Toch is het een belangrijk onderdeel van onze persoonlijkheid, en het plaatst ons vaak voor verrassingen. In dit boek wordt een poging ondernomen om verschillende aspecten van het autobiografisch geheugen te beschrijven en te verklaren. Enkele onderwerpen: panoramische herinneringen, reminiscentie, déjà-vu, trauma en herinnering, amnesie.

Het werk is geschreven in een bevattelijke taal. De verschillende hoofdstukken zijn goed afzonderlijk te lezen. De inzichten zijn degelijk gefundeerd, en het geheel goed gedocumenteerd.

Een interessant boek voor wie belangstelling heeft voor dit onderwerp.

RIGTER, J. Ontwikkelingspsychopathologie bij kinderen en jeugdigen. Bussum, Uitg. Coutinho, 2002, 502 pp. – ISBN 90 6283 299 7

Volgens de uitgever is dit het eerste Nederlandstalige werk waarin de visie op de ontwikkeling van psychische stoornissen centraal wordt gesteld. Het is een zeer degelijk werk, waarin een aantal vaak voorkomende ontwikkelings- en gedragsstoornissen worden uitgediept. Deze stoornissen worden behandeld in volgorde van belangrijke ontwikkelingsopgaven van het kind en de jongere. Zo komen slaapstoornissen eerst aan de orde, middelenge- en misbruik in het laatste hoofdstuk.

In de eerste hoofdstukken gaat de auteur in op het begrip ontwikkeling en ontwikkelingsstoornis, en licht hij de ontwikkelingstheorieën toe van waaruit hij de verschillende stoornissen zal benaderen. Ook de culturele bepaaldheid van een ontwikkelingsstoornis komt hier aan de orde.

De indeling van de volgende hoofdstukken volgt telkens hetzelfde stramien: de normale ontwikkeling, de beschrijving van de ontwikkelingsstoornis, culturele en maatschappelijke invloeden, risico- en beschermende factoren en de behandeling. Elke stoornis komt uitvoerig aan de orde.

Het is een interessant naslagwerk voor wie regelmatig met kinderen en jongeren met ontwikkelingsstoornissen in contact komt. Er worden veel illustraties gegeven. Een uitgebreide begrippenlijst en bronnenlijst sluiten het werk af. Om regelmatig kennis op te frissen. 

BARBER, B.R., Jihad vs McWorld. Rotterdam, Lemniscaat, 2001 (2^e ed.), 427 pp. – ISBN 90 5637 418 4

Dit boek handelt over de gevaren waaraan de democratie bloot staat. Deze worden door Barber op twee gebieden gesitueerd. McWorld, de uniforme modernisering en agressieve economische en culturele globalisering enerzijds, en anderzijds Jihad, het reactionair cultureel en religieus fundamentalisme dat ontstaat in reactie op McWorld. Barber betoogt dat beide in feite staan voor onvrijheid en dwang. Hij stelt dat alleen de globalisering van publieke en democratische instellingen een uitweg kan bieden uit de mondiale oorlog tussen de moderne beschaving en de gekrenkte opponenten ervan.

De modernisering van de materiële wereld betekent niet enkel vooruitgang voor het comfort, maar in McWorld wordt het materialisme zelf als ideologie voorgesteld en aangemoedigd. De associatie van het bezit van goederen met bepaalde democratische waarden als vrijheid van mening, misleidt de mensen en brengt een echte democratie in gevaar. Mensen vervallen daardoor in een soort slavernij van het bezit en verliezen de échte keuzevrijheid. Denken dat winkelen hetzelfde is als vrijheid betekent dat je een nieuwe vorm van slavernij ingaat. Kunnen kiezen tussen 12 soorten videorecorders en 9 automerken wordt voorgesteld als vrijheid maar brengt een nieuwe vorm van slavernij mee.

Mensen en naties die daarvoor vluchten in een reactionair stam- en clanverband dreigen al evenzeer gevangen te worden, maar dan in een andere slavernij: die van het collectivisme. Daarin worden de persoonlijke aspiraties radicaal ondergeschikt gemaakt aan het belang van het geheel. Ook hier maakt democratie geen kans.

Democratie vloeit volgens B. niet auotomatisch voort uit een vrije markteconomie, zoals klassieke economen ons willen doen geloven. Democratie vloeit voort uit burgerschap in een civiele samenleving. Daar heeft het individu zeggenschap over de wijze waarop een sociaal rechtvaardige samenleving wordt gecreëerd en onderhouden. Democratie biedt volgens hem een antwoord op Jihad én McWorld.

Democratie kan helpen de angst en ongerustheid te verminderen van de mensen die bang zijn voor wereldlijk materialisme en die zich met overtuiging inzetten voor hun eigen religie en cultuur. Daarvoor is het nodig om ook de mondiale markt democratisch te maken, dit wil zeggen gericht op sociale rechtvaardigheid en gelijkheid. Dit is dus een pleidooi voor échte democratie.

Ik heb er lang over gedaan om dit boek te verwerken. Het onderwerp zelf is boeiend genoeg, en de stellingen van de auteur zijn zeer degelijk onderbouwd en bovendien zeer herkenbaar. Maar het vraagt nogal wat concentratie om zijn gedachtegang te volgen. Bovendien is het taalgebruik zwaarwichtig, met lange en ingewikkelde zinsconstructies (vertaling?). Toch is het zeker een aanrader voor wie in het thema geïnteresseerd is.

Achteraan het boek staan een paar wetenswaardige bijlagen, o.a. een tabel met de rangschikking van 47 landen volgens de rechtvaardigheidsindex bij de verdeling van energie. België staat daarbij in de top tien van de landen met de minst rechtvaardige verdeling!

Het werk is zeer goed gedocumenteerd, met meer dan 70 pagina’s noten.

VANDENBROUCKE, F., Tien kleine Belgen. Leuven, Davidsfonds, 2002, 159 pp. – ISBN 90 5826 167 0

In dit boekje verheldert minister Frank Vandenbroucke zijn project van de actieve welvaartsstaat. Hij heeft zich hiervoor geïnspireerd op de politiek filosoof Rawls, voor wie rechtvaardigheid een kernbegrip is. “Als de samenleving niet in staat is om alle ongelijkheid uit te bannen, dan moet ze er tenminste voor zorgen dat die groepen die het slechtst bedeeld zijn door het lot het toch zo goed mogelijk hebben.”

Toch is de inhoud van dit boekje geen bespreking van diens visie, deze wordt alleen in de laatste paragraaf even vermeld.

Het pleit voor Vandenbroucke dat hij het verhaal van 9 Belgen over hun particuliere situatie eerst aan de orde laat komen. Hij laat dit volgen door zijn eigen verhaal over het sociale project van de actieve welvaartsstaat. Hierin verheldert hij zijn uitgangspunten voor de hervorming van de Sociale Zekerheid en het pensioenstelsel in de komende jaren. Hij doet dit naar mijn mening op een zo eenvoudig mogelijke en inzichtelijke wijze.

Aanbevolen lectuur voor al wie daar van ver of dicht bij betrokken is, iedereen dus?

DEKEYSER, M., Ouder worden is een kunst. A’pen/Vianen, The house of books, 2000, 286 pp. – ISBN 90 443 0456 9

Tien jaar geleden ging Miel Dekeyser op pensioen, om gezondheidsredenen vroeger dan hij had verwacht. Het werd het spreekwoordelijke “Zwarte Gat”. Maar na een aantal maanden wordt hij weer actief, eerst op vraag van zijn oude werkkring. Dit betekent een geleidelijke ommekeer.

De ouderdom is het onderwerp van dit boek, of beter hoe verschillende mensen die beleven en ermee omgaan. De beleving van de auteur in de eerste plaats, de lichamelijke achteruitgang, het sociale uitgerangeerd worden en zich een buitenstaander voelen. Hij gaat ook een aantal BV’s interviewen, én een aantal gewone mensen, allen over het proces van ouder worden. Hoe vermijden ze de val in het Zwarte gat? Worden ze verbitterd en geven ze de strijd op? Kennen ze het geheim van een boeiende, rijk gevulde oude dag? Verschillende mensen vertellen gevarieerde verhalen. De auteur voegt er zijn beschouwingen aan toe.

Het werd een boeiend relaas van een man die het fenomeen van de ouderdom onder ogen ziet en reflecteert op zijn eigen situatie en die van anderen. Wat mij vooral aansprak in dit boek is het realisme: geen opgeklopte zingeving aan het ouder worden, maar verder leven. Met vallen en opstaan. Zoals de meeste lotgenoten. 

van der PAS, A., Handboek methodische ouderbegeleiding 2. Naar een psychologie van ouderschap. Rotterdam, Ad. Donker, 1996, 254 pp. – ISBN90 6100 423 3

Ouderschap is de meest verbreide en universele, en vaak de langst durende ervaring van volwassenen. Toch is ouderschap als zodanig weinig bestudeerd.

In dit boek wordt een raamwerk gepresenteerd dat alle ouderfunctioneren omvat. Het raamwerk wil een verklaringsmodel zijn, en heeft als doel om zowel ouderlijke ontsporingen als de correctie daarvan denkbaar en bespreekbaar te maken.

Het boek schetst een psychologie van ‘gewoon’ ouderschap. Die is nodig om ook ‘ongewoon’ ouderschap te kunnen exploreren en begrijpen. Er wordt ingezoomd op de ouder achter het kind. Dit is natuurlijk een blikvernauwing, maar noodzakelijk voor een scherper beeld over ouderschap zelf.

Studie van het ouderschap gaat in tegen onze natuurlijke impuls om eerst het kind te helpen en dan pas de ouders. Het begrijpen en daardoor kunnen helpen van ouders is volgens van der PAS echter waardevoller voor kinderen dan welke andersoortige hulp ook. Zij gaat er ook van uit dat ouderschap een facet van de persoonlijkheid is dat afzonderlijke bestudering behoeft.

Het centraal uitgangspunt van de auteur gaat over verantwoordelijkheid. De essentie van ouderschap is een onvoorwaardelijk en tijdloos besef van verantwoordelijkheid. Voor de meeste ouders is dat ook het uitgangspunt van het omgaan met hun kinderen.

In een eerste deel beschrijft de auteur ouderschap zoals zich dat in de dagelijkse praktijk afspeelt. Ouderschap is niet iets wat je een keer leert, maar het is een groeiproces in het hanteren van basisvaardigheden. Deze moeten telkens opnieuw worden aangepast in afstemming op het kind. Het centrale thema is de geleidelijke overgang van ‘alles zelf doen’ naar ‘alles overlaten’, waarbij timen en doseren elkaar soepel afwisselen.

Het tweede deel gaat over de centrale determinanten van ouderschap. Dit zijn de pijlers die ouderschap dragen: een maatschappelijk/relationele pijler, een systemische en een intrapsychische pijler.

In een derde deel komen de vele omstandigheden die ouderschap beïnvloeden, op micro-, meso- en macroniveau aan de orde.

Het was boeiende lectuur, maar zeker niet gemakkelijk. De auteur doet ouders recht aan, omdat niet in de eerste plaats wordt uitgegaan van een externe beoordeling van ouders, maar van een positieve kijk op de intenties en capaciteiten van de ouders zelf. De visie van de auteur is origineel, zeer goed doordacht en helder uitgewerkt, en gesteund op een ruime ervaring en zeer verscheidene theoretische invalshoeken. Een aanrader! 

SASSEN, S., Globalisering. Over mobiliteit van geld, mensen en informatie. A’dam, Van Gennep, 1999, 195 pp. – ISBN 90 5515 225 0

Dit boek bevat 6 essays over de gevolgen van globalisering voor de machts- en eigendomsverhoudingen in de wereld. De auteur gaat in op een aantal belangrijke thema’s, zoals de rol en positie van de overheid, economisch burgerschap, immigratie en internationalisering, informele tgo formele economie, de cultuur van de economie en de macht in de elektronische ruimte.

Het is zeker geen gemakkelijk boek, maar in een aantal opzichten heeft het mijn visie op economische processen in het algemeen, en de invloed van globalisering op (on)rechtvaardigheid en (on)gelijkheid zeker verruimd en verdiept. De verschillende essays zijn ook gemakkelijk afzonderlijk te lezen, waardoor dit een werk is om af en toe ter hand te nemen.

PINXTEN, R., Culturen sterven langzaam. Over interculturele communicatie. A’pen/Baarn, Hadewijch, 1994, 144 pp. – ISBN 90 5240 251 5

De boodschap van dit boek is: de droom van de Westerling over een cultureel geüniformiseerde wereld is vals. De toekomst zal ons een gediversifieerde en complexe wereld brengen. Culturen zijn immers taai, ze nemen vaak de technologische en industriële producten over, maar dat schijnt de bestaande cultuur niet aan te tasten.

De auteur voorspelt voor de wereld binnen korte of lange termijn het ontstaan van een aantal cultuursferen, die naast elkaar zullen bestaan. We zullen tegelijkertijd allen worden geconfronteerd met omvattende mondiale problemen. We zullen ook moeten leren samenleven met de ‘ander’ in ons midden.

Een opbouwende politieke en vreedzame coëxistentie en samenwerking kan echter maar slagen, als uitgegaan wordt van de onderscheiden culturele intuïties (vooronderstellingen) van de verschillende culturen. Daarvoor moeten we inzicht verwerven in onze eigen culturele intuïties en die van ‘de ander’. Op basis van deze inzichten zullen we moeten leren samenwerken met elkaar op basis van interculturele onderhandeling. Pinxten pleit dan ook voor eigen winkel: een stevige uitbouw van de cultuurwetenschap en de antropologie.

Een heel interessant onderdeel verheldert de culturele intuïties van de Westerse, en meer bepaald de Europese samenleving, en plaatst die naast en tegenover die van de Navajo-gemeenschappen, bij wie de auteur gedurende 17 jaar antropologisch onderzoek heeft gedaan. Op basis van vergelijkende cultuurwetenschap kan men vervolgens komen tot de afbakening van cultuursferen, grotere eenheden op basis van cultuurverwantschap. De auteur meent dat in de toekomst mondiaal zich 12 cultuursferen zullen aftekenen op grond van gedeelde als belangrijk aangevoelde culturele intuïties. Hij gaat daar overigens niet verder op in, dit valt buiten het bestek van dit boek.

Tenslotte gaat de auteur in op intercultureel onderhandelen. Hij bespreekt eerst 2 verschillende onderhandelingstheorieën, en vervolgens zijn eigen theorie over intercultureel onderhandelen. Die past hij toe op de situatie van de islamitische migranten in Europa, en meer bepaald in België en Nederland. Dit laatste onderdeel had ik graag wat grondiger uitgewerkt gezien.